Ύβρις και βλασφημία

Ύβρις και βλασφημία

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου - συγγραφέα

Η ΒΡΙΣΙΑ [ΟΙ ΥΒΡΕΙΣ]: Ο λαός με τις ύβρεις εκδηλώνει συνήθως την αγανάκτησή, οργή και περιφρόνηση σ' αυτόν που νομίζει αίτιο του κακού. Έτσι με υβριστικές φράσεις αποδίδονται σε εκείνον που νομίζουμε πως μας έβλαψε ιδιότητες απρέπειας, γελοιότητας, αισχρότητας, ανηθικότητας, κ.ά. Τέτοιες λέξεις μπορεί να είναι, κερατάς, κλέφτης, πρόστυχος, λωποδύτης, αισχρός, βλάκας, και άλλες πολύ χειρότερες. Πολλές φορές ο άνθρωπος που υβρίζει χρησιμοποιεί παρομοιώσεις από το ζωικό βασίλειο. Έτσι τον πεισματάρη τον χαρακτηρίζει γάιδαρο, τον ανόητο βόδι, την παχύσαρκο αγελάδα, τη δύσμορφη καρακάξα. Από το βασίλειο των φυτών προήλθαν επίσης πλήθος σκωπτικών, υβριστικών λέξεων. Έτσι η εριστική γυναίκα χαρακτηρίζεται τσουκνίδα, ο κουτός μάπας, κ.ά. Ακόμη και από τα αντικείμενα ο λαός έχει δανειστεί λέξεις για να βρίσει. Τσουκάλι ονομάζουν τον ραδιούργο, λαδικό (ή λαθκό) την κακόλογη γριά. Ο κοντός ονομάζεται κοντοπίθαρο, ο μαλθακός ή ανόητος χαλβάς ή λαπάς, κ.ά. Από διάφορες δοξασίες αντλήθηκαν ένα πλήθος υβριστικών χαρακτηρισμών, όπως: στρίγγλα, γιαλλού, ξόανο, διαβολόσπαρμα. Από ασθένειες πάρθηκαν οι βρισιές: γρίπη, πανούκλα, χολέρα, κ.ά. Συχνά οι ύβρεις συνοδεύονται από χειρονομίες που “οξύνουν” τη βρισιά. Τέτοια χαρκτηριστική χειρονομία είναι το φάσκελο ή μουντζα. Ο λαός παλιά θεωρούσε αμαρτία βαριά το μούντζωμα, άλλωστε ο διάβολος αποκαλείτο από το λαό σφακελισμένος ή μουντζωμένος. Επειδή, μάλιστα το φάσκελο παριστανόταν με τα πέντε δάχτυλα ανοιχτά και τη φράση: “πάρε πέντε” γι' αυτό ο αριθμός πέντε θεωρείτο δυσώνυμος.

Η ΒΛΑΣΦΗΜΙΑ: Η λέξη είναι σύνθετη (ρίζα βλαβ- και φήμη) και σήμαινε αρχικά τη δυσφήμιση, την κακολογία και την ασεβή έκφραση εναντίον κάποιου. Στην εκκλησιαστική γλώσσα σημαίνει την προσβολή και ύβρη κατά του Θεού και των θείων, κυρίως με τα λόγια. Σε όλες τις θρησκείες η βλασφημία θεωρείται βαρύτατη αμαρτία που επισύρει την αυστηρή τιμωρία του ενόχου. Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε: “Θεούς ου κακολογήσεις” (Έξ. κβ΄28) και “Άνθρωπος, ος αν καταράσηται Θεόν, αμαρτίαν λήψεται. Ονομάζων δε το όνομα Κυρίου, θανάτω θανατούσθω” (Λευιτ. ιδ΄15). Μάλιστα όλη η συναγωγή όφειλε όχι απλώς να καταδικάσει, αλλά και να λιθοβολήσει το βλάσφημο: “Εξάγαγε τον καταρασάμενον έξω της παρεμβολής και επιθήσουσι πάντες οι ακούσαντες τας χείρας αυτών επί την κεφαλήν αυτού και λιθοβολήσουσιν αυτόν πάσα η συναγωγή” (Λευιτ. κδ΄14).

Η ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ: Όμως, και η Καινή Διαθήκη όταν ομιλεί περί βλασφημίας, αναφέρεται σαν σε βαρύτατο αμάρτημα, ιδιαίτερα δε όταν η βλασφημία στρέφεται κατά του Αγίου Πνεύματος: “Διὰ τούτο λέγω υμίν, πάσα αμαρτία και βλασφημία αφεθήσεται τοις ανθρώποις, η δε του Πνεύματος βλασφημία ουκ αφεθήσεται τοις ανθρώποις· και ος εὰν ειπῃ λόγον κατὰ του υιού του ανθρώπου, αφεθήσεται αυτώ· ος δ' αν είπη κατὰ του Πνεύματος του αγίου, ουκ αφεθήσεται αυτώ ούτε εν τω νυν αιώνι ούτε εν τω μέλλοντι.” (Μτθ. ιβ΄31-32). Η Αποκάλυψη Ιωάννου μιλώντας για το θηρίο λέει ότι: “εδόθη αυτώ στόμα λαλούν μεγάλα και βλασφημίας” και ότι “ήνοιξε το στόμα αυτού εις βλασφημίας προς τον Θεόν, βλασφημήσαι το όνομα αυτού και την σκηνήν αυτού, τους εν τω ουρανώ σκηνούντας.” (Αποκ. ιγ΄5-6). Όπως το Θηρίο και ο Αντίχριστος θα είναι βλάσφημοι, έτσι και διάφορες, προδρομικές του αρχαίκακου, σατανιστικές ομάδες και όργανα του κακού (μάγοι), σε μαγικές επικλήσεις των οπαδών του Εωσφόρου ξεκινούν συχνά-πυκνά με βλασφημίες, λόγω και έργω. Ο Απόστολος Παύλος χαρακτήριζε τον προ της προσέλευσής του στο Χριστιανισμό εαυτό του “βλάσφημον και διώκτην και υβριστήν” (Α΄Τιμ. α΄13). Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι κάθε αντίθεη συμπεριφορά θεωρείται, γενικότερα, βλασφημία. Μάλιστα στη δεύτερη προς Τιμόθεον Επιστολή του ο Απ. Παύλος προτρέπτει τον παραλήπτη: “Τούτο δε γίνωσκε, ότι εν εσχάταις ημέραις ενστήσονται καιροὶ χαλεποί· έσονται γαρ οι άνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, (...) έχοντες μόρφωσιν ευσεβείας, την δε δύναμιν αυτής ηρνημένοι. και τούτους αποτρέπου.” (Β΄Τιμ. γ΄1-5). Στη συνείδηση των πιστών η βλασφημία αποτελεί το αντίθετο της Δοξολογίας του Θεού και των έργων Του.

ΟΙ “ΠΙΣΤΟΙ” ΗΘΙΚΟΙ ΑΥΤΟΥΡΓΟΙ ΒΛΑΣΦΗΜΙΑΣ: Οι ασεβείς και αμαρτωλοί “πιστοί” γίνονται αφορμή να βλασφημείται το όνομα τουυ Θεού “εν τοις έθνεσιν” και μάλιστα “διά παντός” (Ησ. νβ΄5). Πάνω στο θέμα αυτό διαβάζουμε στη Β΄Επιστολή του Κλήμη Ρώμης: “Εν τίνι βλασφημείται; Εν τω μη ποιείν ημάς α λέγομεν. (να μην κάνουμε εμείς οι Χριστιανοί) Τα έθνη γαρ ακούγοντα εκ του στόματος ημών τα λόγια του Θεού ως καλά και μεγάλα θαυμάζει. Έεπειτα καταμαθόντα τα έργα ημών, ότι ουκ άξια εστίν των ρημάτων ων λέγομεν, ένθεν εις βλασφημίαν τρέπονται, λέγοντες είναι μύθον τινά και πλάνην. Όταν γαρ ακούσωσι παρ΄ημών ότι λέγει ο Θεός: 'ου χάρις υμίν ει αγαπάτε τους αγαπώντας υμάς, αλλά χάρις υμίν ει αγαπάτε τους εχθρούς και τους μισούντας υμάς', ταύτα όταν ακούσωσι, θαυμάζουσι την υπερβολήν της αγαθότητος. Όταν δε ίδωσιν ότι ου μόνον τους μισούντας ουκ αγαπώμεν, αλλ' ότι ουδέ τους αγαπώντας, καταγελώσιν ημών και βλασφημείται το όνομα (του Θεού).” (ιγ΄2-4). Στις Αποστολικές Διαταγές, αρχαιότατο εκκλησιαστικό κείμενο (Β΄η΄3), διαβάζουμε: εάν κάποιος ελεγχθεί και βρεθεί ότι έπραξε κάτι άνομο, αυτός όχι μόνο τον εαυτό του έβλαψε αλλά και “βλασφημίαν προσέτριψε τω κοινώ της Εκκλησίας σώματι”. Σύμφωνα με άλλο πατερικό κείμενο των πρώτων μετά Χριστόν αιώνων, το έργο του Ερμά “Ποιμήν”, οι βλάσφημοι είναι: “αποστάται εις τον Κύριον και προδόται των δούλων του Θεού. Τούτοις δε μετάνοια ουκ έστι, θάνατός δε έστι.” (Παραβ. Θ΄, ιθ΄1). Έτσι μετά από αυτά, όλοι σχεδόν οι Εκκλησιαστικοί Πατέρες, κυρίως δε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα τους βλάσφημους και τα έργα τους. Στην αρχαια Εκκλησία πολλές φορές οι βλάσφημοι αφορίζονταν από το εκκλησιαστικό σώμα. Ο Ιππόλυτος Ρώμης γράφει ρητά: “Ο εις το Πνεύμα το Άγιον βλασφημών, έκβλητος γένηται κλήρου αγίου” (εις αίρεσιν Νοητού, α΄).

Η ΒΛΑΣΦΗΜΙΑ ΝΟΜΙΚΑ: Σήμερα η βλασημία θεωρείται ποινικώς κολάσιμη εν μέρει! Έτσι, δικαστικά διώκεται όποιως σκόπιμα και με δόλια πρόθεση, που οδηγεί σε σκανδαλισμό, βλασφημεί τα θεία. Όμως, η βλασφημία κατά του προσώπου του Κυρίου Ιησού Χριστού τιμωρείται μόνο αν στρέφεται κατ΄Αυτού ως Υιού του Θεού... Αν βλασφημείται το πρόσωπο του Ιησού, ως ιστορική προσωπικότητα (!) τότε δεν έχουμε καταδίκη του βλασφήμου (;). Αξίζει να σημειώσουμε ότι η βλασφημία κατά άλλων θρησκευμάτων, υφισταμένων νομικώς στην Ελλάδα, τιμωρείται χωρίς τις εξαιρέσεις του νόμου, όπως για το πρόσωπο του Χριστού (!).

ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Ενώ οι βρισιές δείχνουν κακία, έλλειψη συννενόησης, προσβολή κατά του συνανθρώπου και κακότητα, η βλασφημία κρίνεται ως κατ' εξοχήν κακότητα αφού στρέφεται κατά του Θεανθρώπου που πρόσφερε τον Άμωμο Εαυτό Του και το Αίμα του ως λύτρο για τη σωτηρία των ανθρώπων. Κλείνοντας ας αναφέρουμε απλουστευμένα τις τρείς κατηγορίες βλασφήμων: Στην πρώτη κατηγορία είναι οι πιστοί του Χριστού, που παρ' ότι είναι μέλη της Εκκλησίας Του, βαπτισμένοι Χριστιανοί, βλασφημούν, συχνά καθημερινά και χωρίς λόγο το όνομά Του. Μια συνήθεια επιεικώς απαράδεκτη. Φανταζόμαστε κάποιον να βλασφημεί καθημερινώς τον πατέρα του! Πόσο μάλλον τον Πατέρα όλων μας. Πηγή της βλασφημίας στην κατηγορία αυτή των εμπαθών είναι το πάθος της αλαζονείας, της μεμψιμοιρίας και της ανυπομονησίας. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι άπιστοι ή άθρησκοι ή άθεοι. Όμως, εφόσον δεν πιστεύουν στο Θεό και την ύπαρξή Του, τότε ποιον βλασφημούν; Τον ανύπαρκτο, κατά την άποψή τους, Θεό; Τουλάχιστον, μεγάλη ανοησία. Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι μόνοι “δικαιολογημένοι” υβριστές του Κυρίου. Ο Διάβολος και οι οπαδοί του που πιστεύουν στην ύπαρξή Του αλλά είναι απέναντί Του. Σε ποια κατηγορία ανήκουμε όσοι ακόμη βλσφημούμε;

Βιβλιογραφία: Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια: Τόμοι 3, 11.