H Oρθοδοξία και οι Άγιες Εικόνες
Η τιμητική προσκύνηση των ιερών εικόνων του
Χριστού, της Θεοτόκου, των Αγγέλων και των Αγίων κατέχει σπουδαία θέση στην Ορθόδοξη
Εκκλησία και είναι δόγμα της χριστιανικής πίστεως, που διατυπώθηκε από τη Ζ'
Οικουμενική Σύνοδο και απορρέει από την εναθρώπηση του δευτέρου προσώπου της
Αγίας Τριάδος, του Ιησού Χριστού.
Και ενώ κατά τη διάρκεια της δισχιλιετούς
ιστορικής της πορείας η Εκκλησία θριάμβευσε πολλές φορές εναντίον διαφόρων
αιρέσεων, μόνο η νίκη κατά της εικονομαχίας, η νίκη της ορθής πίστεως και προς
την εικόνα, διακηρύχθηκε επισήμως. Είναι η Κυριακή της Ορθοδοξίας η πρώτη της
Μ. Τεσσαρακοστής. Το γεγονός αυτό δείχνει ακριβώς τη σπουδαιότητα που αποδίδει
η Εκκλησία στην εικόνα, όχι σε οποιοδήποτε είδους απεικόνιση, αλλά στον
εικονικό εκείνο τύπο που η ίδια η Εκκλησία επεξεργάστηκε και καθόρισε κατά τους
αγώνες της εναντίον της ειδωλολατρίας, της εικονομαχίας και άλλων πλανών, τον
τύπον που πλήρωσε με το αίμα μεγάλου αριθμού μαρτύρων και ομολογητών: τον
ορθόδοξο τύπο.
Η Εκκλησία αποδίδει μεγάλη σημασία στην
εικόνα. Γιατί η εικόνα δεν είναι μια απλή φωτογραφία, ένα πορτρέτο, δεν είναι
μια απλή αναπαράσταση, ούτε διακόσμηση, ούτε εικαστική απόδοση της Αγίας Γραφής.
Είναι λατρευτικό αντικείμενο και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λατρείας. Η
εικόνα είναι ένας τρόπος φανέρωσης της παράδοσης της εκκλησίας, ομοιόβαθμη με
τη γραπτή και την προφορική παράδοση (Λ. Ουσπένσκη).
«Ό,τι ο λόγος μεταδίδει δια της ακοής, η
ζωγραφική το αποδίδει σιωπηρώς με την παράσταση» (Μ. Βασίλειος). Και οι πατέρες
της Ζ' Οικουμεν. Συνόδου τονίζουν: «με τα δύο αυτά μέσα (λόγο και εικόνα), τα
οποία αλληλοσυνοδεύονται..., λαμβάνομεν γνώσιν των ιδίων πραγματικοτήτων». Όπως
κάποιοι άγιοι περιγράφουν τη Βασιλεία του θεού με λόγια, έτσι κάποιοι άλλοι
κάνουν τις ίδιες περιγραφές με ορατές εικόνες, χρησιμοποιώντας σχήματα, γραμμές
και χρώματα. Είναι η ίδια θεολογία που χρησιμοποιεί εικόνες αντί για λόγια. Αν
ο λόγος και το άσμα της Εκκλησίας εξαγιάζουν την ψυχή μας με την αίσθηση της
ακοής, η εικόνα την αγιάζει με τη σπουδαία αίσθη- ση της όρασης (Λ. Ουσπένσκη).
Η εικόνα, ως αναπόσπαστο τμήμα της
λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας, ευστόχως ονομάστηκε «θεολογία με ορατές
παραστάσεις». Η εικόνα εμπνέεται από τη λατρεία και εκφράζει τη ζωή της
Εκκλησίας, συνδέεται μ' αυτή όπως τα κλαδιά με το δένδρο και σχηματίζει μ' αυτή
ένα ομοιογενές σύνολο.
Το είδωλο διαφέρει από την εικόνα. Διότι
είδωλο είναι η απεικόνιση ανύπαρκτου, ανυπόστατου και φανταστικού πράγματος (προσώπου
ή φαινομένου) ενώ οι εικόνες όλων των αγίων της εκκλησίας αποτελούν
απεικονίσεις πραγματικών ιστορικών προσώπων και γεγονότων, που είχαν άμεση
σχέση προσωπικής κοινωνίας και αγιότητας με τον ένα αληθινό θεό. Τα αγάλματα
και οι ανδριάντες είναι ξένα προς την Ορθόδοξη παράδο- ση και απαγορεύονται από
τον όρο της Ζ' Οικ. Συνόδου.
Όταν προσκυνούμε τις άγιες εικόνες η τιμή
δεν απευθύνεται στο υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένες, αλλά, όπως έγραψε
ο Μ. Βασίλειος, «επί το πρωτότυπον διαβαίνει». Προς τις εικόνες των αγίων
προσφέρεται μόνο τιμητική προσκύνηση και όχι λατρεία. Τη λατρευτική προσκύνηση
και την αληθινή λατρεία αποδίδουμε μόνο στον Τριαδικό θεό, τον οποίο απεκάλυψε
ο Ιησούς Χριστός. Όμως, σύμφωνα με την Ορθόδοξη πίστη, και η ύλη αγιάζεται και
παίρνει τη χάρη του Θεού (Τίμιος Σταυρός, νερό του Αγιασμού, λάδι του ευχελαίου
κ.α.). Η θεία χάρη είναι εκείνη που κάνει τα ιερά λείψανα και τις άγιες εικόνες
να θαυματουργούν. Γι' αυτό πρέπει να ασπαζόμαστε τις άγιες εικόνες με ευλάβεια,
καθαρή συνείδηση και αγνές αισθήσεις. Πρώτα προσκυνούμε το άγιο Ευαγγέλιο,
έπειτα τον Τίμιο Σταυρό, κατόπιν την εικόνα του Χριστού, την εικόνα της
Θεοτόκου και στη συνέχεια τις εικόνες των αγίων, σύμφωνα με τη δ' πράξη της Ζ'
Οικουμ. Συνόδου.
Η
Βυζαντινή αγιογραφία είναι τέχνη αφιερωμένη στην υπηρεσία της Εκκλησίας, είναι
τέχνη πνευματική. Δεν την ενδιαφέρει «το φυσικώς ωραίον», αλλά το σώμα ως «ναός
του αγίου πνεύματος»!! Επιχειρεί να εκφράσει «το υπέρ φύσιν, υπέρ λόγον και
έννοιαν στοιχείον των θεϊκών προσώπων» (Κ. Καλοκύρης). Οι άγιοι είναι
«ουρανοπολίτες», έχουν υποστεί «την καλήν αλλοίωσιν από τη θεία χάρη,
«ενεδύθησαν την αθανασίαν».
«Η
καλή αλλοίωση είναι η κατά Χριστόν ωραιότης, αυτή που είναι για τους αμαρτωλούς
αποκρουστική. Αυτή είναι η αυστηρότης που έχουν οι βυζαντινές εικόνες, γεμάτες
από πραότητα, ταπεινότητα, εγκαρτέρηση και αγιότητα! Η αγιογραφία παριστάνει
τους ανθρώπους «αναπλασθέντας εν τη αιωνιότητι». Ο αγιογράφος ζωγραφίζει με
πνευματικό τρόπο, φωτισμένος από τη θεία χάρη. Γι' αυτό νηστεύει και προσεύχεται
και το έργο του είναι καρπός πνεύματος» (Φ. Κόντογλου). Η εικόνα παριστάνει την
πραγματικότητα της βασιλείας του Θεού. Με άλλα λόγια παριστάνει με σύμβολα
αυτόν τον ίδιο τον κόσμο των αισθήσεων και των συγκινήσεων, ελευθερωμένον από
την αμαρτία, ανακαινισμένον εν Θεώ. (Λ. Ουσπένσκη).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου