ΘΕΣΣΑΛΙΑ:
ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
Οι Βλάχοι στη Θεσσαλία [11ος αι.] – Υπερφορολόγηση και “Μούλτος”
Α΄ ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ ΝΙΚΟΛΙΤΖΑΔΕΣ: Είχαμε αναφερθεί σε παλαιότερο άρθρο μας στην
άλωση της Λάρισας από τους Βουλγάρους του Σαμουήλ στα τέλη του 10ου αιώνα1.
Στο χρονικό του Κεκαυμένου γίνεται αναφορά σε διάφορα πρόσωπα πρωταγωνιστών
είτε μεταξύ των πολιορκητών είτε μεταξύ των πολιορκούμενων.
Η παρουσία μεταξύ των τελευταίων της
οικογένειας του Νικουλιτζά ή Νικολίτση, στην οποία επετράπη από
τους Βουλγάρους η αποχώρηση από την πόλη, φανερώνει ότι στη θεσσαλική
πρωτεύουσα και στη γειτονική ύπαιθρο χώρα κατοικούσαν οικογένειες Βλάχων οι
οποίες τον επόμενο αιώνα (11ο) γίνονται πολυπληθέστερες, ειδικά μάλιστα μετά
και την κάθοδο των ομοφύλων τους από τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο2.
Οι Βλάχοι ήταν δίγλωσσος λαός που
ομιλούσε την ελληνική και τη βλάχικη γλώσσα. Προέρχονταν πιθανότατα από
αρχαία ελληνικά φύλα της Μακεδονίας και της Ηπείρου που εργάζονταν
ως οροφύλακες (φύλακες των βουνών) ή βιγλάτορες και ως φύλακες της Εγνατίας
Οδού, στην υπηρεσία του ρωμαϊκού κράτους αναγκαζόμενοι, αυτοί και οι
οικογένειές τους, να ομιλούν τη λατινική γλώσσα (από την οποία προήλθε
και το βλάχικο ιδίωμα). Στη συνέχεια, στην εποχή που αναφερόμαστε, οι
περισσότεροι απ’ αυτούς έγιναν κτηνοτρόφοι με διπλή κατοικία, ορεινή το
καλοκαίρι και πεδινή (γύρω από τη Λάρισα ή τα Τρίκαλα) το χειμώνα.
Οι ορεινές εστίες τους, ως επί το πλείστον,
βρίσκονταν στην Πίνδο, ενώ μικρότερες ομάδες εξέτρεφαν τα κοπάδια τους στις
πλαγιές του Ολύμπου, της Όσσας αλλά και στην Όθρυ. Ο προαναφερθείς Βλάχος
Νικολίτσης, αργότερα συνεργάστηκε με τους Βουλγάρους και γι’ αυτό το λόγο
συνελήφθη από το Βασίλειο Β΄ στα Σέρβια και φυλακίστηκε. Αυτός κατόρθωσε να
αποδράσει, αλλά ξαναπιάστηκε για να δραπετεύσει και δεύτερη φορά. Όταν
αργότερα, μετανοημένος για τη συμπεριφορά του, ζήτησε να παρουσιαστεί στο
Βουλγαροκτόνο, εκείνος δεν τον δέχτηκε. Γιος αυτού του Βλάχου ηγεμόνα ήταν ο Δελφινάς
Νικολιτζάς που έδρασε στα χρόνια της βασιλείας του Κων/νου Δούκα και του
Ρωμανού του Διογένη.
Όταν, μετά το θάνατο του Βουλγαροκτόνου
επανήλθε ο βουλγαρικός κίνδυνος, ο Βούλγαρος στρατηγός Λυτοβόης Διαβολίτης πολιόρκησε
και κατέλαβε την ευρισκόμενη σε παρακμή Δημητριάδα (1040). Εν τω μεταξύ, κατά
τη διάρκεια του 11ου αιώνα μεγάλο πλήθος Βλάχων νομάδων προερχόμενων από
περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Βόρειας Πίνδου εισχώρησαν ειρηνικά στην
αραιοκατοικημένη τότε Θεσσαλία και εγκαταστάθηκαν με τα κοπάδια τους στις
πλαγιές των βουνών που κυκλώνουν τη θεσσαλική πεδιάδα. Στους επόμενους μάλιστα
αιώνες, η περιοχή θα ονομάζεται Μεγάλη Βλαχία, ή Μεγαλοβλαχία λόγω
της ισχυρής παρουσίας του βλάχικου στοιχείου. Σύμφωνα με τον Εβραίο περιηγητή Βενιαμίν
από την Τουδέλη της Ισπανίας (πέθανε το 1173) οι Βλάχοι των ορεινών
περιοχών, βορείως της Λαμίας, ήταν λαός άγριος και εθνικός στο θρήσκευμα
(ειδωλολάτρες). Βέβαια οι οικογένειες των αστικοποιημένων Βλάχων, όπως του
Νικουλιτζά, είχαν ήδη ασπαστεί την Ορθόδοξη πίστη.
Β΄ Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΛΤΟΥ: Στα χρόνια του Κων/νου Ι΄ Δούκα (1059-1067),
σπουδαίο ρόλο στην κοινωνία της Λάρισας έπαιζε ο γιος του Νικολίτζη, ο «πρωτοσπαθάριος»
Νικολιτζάς ο ονομαζόμενος και Δελφινάς εκ Λαρίσης. Ήταν η εποχή
που οι κάτοικοι της Θεσσαλίας διαμαρτύρονταν κατά της σκληρής φορολογικής
πολιτικής του αυτοκράτορα. Μάλιστα, έφτασαν στο σημείο, μαζί με τους κατοίκους
των Φαρσάλων και άλλων πόλεων, να κάνουν στάση, την επονομαζόμενη στάση του
«Μούλτου3» στα 1066, έχοντας με το μέρος τους τον «πρωτοσπαθάριο», ο οποίος
θέλοντας και μη, πρωτοστάτησε στις διαμαρτυρίες. Φαίνεται πως οι στασιαστές
κέρδισαν τις εντυπώσεις και, παρά την καταστολή της στάσης, μετά το θάνατο του
Δούκα, στα χρόνια της Ευδοκίας (1067) και του Ρωμανού Δ΄ Διογένη,
η φορολογία έγινε λιγότερο σκληρή.
Οι βασικοί φόροι στη Θεσσαλία μετά τον 9ο μ.Χ.
αιώνα: έγγειος φόρος [φόρος
για την ιδιοκτησία γης] εννόμιος [για τα οικόσιτα ζώα], συνωνή [για τα αγροτικά
προϊόντα], παρακολουθήματα [έκτακτοι φόροι], δικέρατο [για την επισκευή των τοιχών
της Κων/λης], εξάφολλο [για κοινωνοφελείς σκοπούς], επήρειες [αμοιβές φοροεισπρακτόρων],
αγγαρείες [για όσους τις εξαγοράζαν], νόμιστρο, καπνολόγιον, ορρική,
μελισσωνόμιον [μετά το 1314], πρεβέντα μετά οίνου δόσεως [στρατιωτικός φόρος],
σιτάρκεια [για τη φρουρά του κάστρου σε είδος ή χρήμα], κομμέρκιος, πενταμίδεια,
παρθενοφθορίας [προορισμένος για ειδικά εγκλήματα, κατέληξε σε προσφορά προς
τον εκάστοτε άρχοντα όταν παντρευόταν κάποια από τις «υπηκόους» του!].
1 Κων. Α. Οικονόμου, Η Λάρισα και η θεσσαλική
Ιστορία, τ. Γ΄ , Λάρισα 2008.
2 Γι’ αυτό το λόγο τους επόμενους αιώνες η
Θεσσαλία θα αποκαλείται και Μεγάλη Βλαχία ή Μεγαλοβλαχία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου