Ουνιτάριοι: Ένα αντιτριαδικό ορθολογιστικό θεολογικό ρεύμα

Πρωτ. Βασιλείου Ἀ. Γεωργόπουλου

Ἀναπλ. Καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Οὐνιτάριοι: Ἕνα ἀντιτριαδικό ὀρθολογιστικό θεολογικό ρεῦμα

 Ἀφετηριακό πλαίσιο

Τό ἀντιτριαδικό ὀρθολογιστικό θεολογικό ρεῦμα τῶν Οὐνιταρίων συγκροτήθηκε ὡς διάδοχη κατάσταση μετά τήν ἀπόσυρση ἀπό τό ἱστορικό προσκήνιο τῶν Σοκινιανῶν, ἑνός ὀργανωμένου ἀντιτριαδικοῦ, καί ὄχι, μόνο συστήματος, μέ προέλευση ἀπό τόν χῶρο τῆς ριζοσπαστικῆς Μεταρρύθμισης (16ος-17ος αἰ). Οἱ Οὐνιτάριοι, πού ἀπέρριπταν τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἔχοντας μία αἰσιόδοξη ἄποψη γιά τήν ἄνθρωπο σέ ἀντίθεση μέ τήν καλβινιστική πεσιμιστική ὀπτική, υἱοθέτησαν μιά Ἀρειανική Χριστολογία.

Ὅλα αὐτά συνδυάστηκαν μέ τόν ὀρθολογισμό τοῦ Διαφωτισμοῦ καί θεμελιώθηκαν πάνω σέ ντεϊστικές θεολογικές βάσεις.

 Ἱστορική ἐξέλιξη

Ἡ πρώτη κοινότητα Οὐνιταρίων ἐμφανίστηκε στό Λονδίνο (1774), καί ἀργότερα στή Βοστόνη τῶν Η.Π.A (1785). Κορυφαῖοι ἐκπρόσωποι καί ἡγετικές μορφές τῶν Οὐνιταρίων ὑπῆρξαν στόν Ἀγγλοσαξονικό χῶρο οἱ J. Priestley (1733-1804), J. Martineau (1805-1900), W.E. Channing (1780-1842), R.W. Emerson (1802-1882) καί Th. Parker (1810-1860).

Κατά τόν 20ό αἰ. οἱ Οὐνιτάριοι δημιούργησαν κοινότητες, ἐκτός ἀπό τίς Η.Π.Α καί τήν Ἀγγλία, στόν Καναδά, Αὐστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ὁλλανδία καί τή Δανία.

 III. Βασικοί θεολογικοί ἄξονες

Οἱ βασικοί θεολογικοί ἄξονες τῶν Οὐνιταρίων σχετίζονται μέ τήν αὐστηρῶς ὀρθολογιστική προσέγγιση τῆς θρησκείας. Κατ᾽ αὐτούς, εἶναι δυνατή ἡ δημιουργία μιᾶς γνήσιας καί μόνιμης θρησκευτικῆς κοινότητας χωρίς νά ἀπαιτεῖται κάποια δογματική συμμόρφωση. Προσκαλοῦν σέ κοινωνία ὁποιονδήποτε, ἀκόμη καί διαφορετικῶν πεποιθήσεων, ἀρκεῖ νά αἰσθάνεται γενικά συμπάθεια γιά τά πνευματικά τους ἰδανικά καί τούς πρακτικούς τους στόχους.

Κυρίαρχο σύνθημά τους ἦταν τό «Ἔργα, ὄχι δόγματα», πού ἐκφράζει τή θέση τους ὅτι, σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ, ἡ πρακτική θρησκεία συνοψίζεται στήν ἀγάπη πρός τόν Θεό καί πρός τόν ἄνθρωπο.

 Ἀντιπροσωπευτικές θεολογικές θέσεις τῶν Οὐνιταρίων

α) Ὁ Θεός κατανοεῖται ὡς ἡ ὑπέρτατη ὀντότητα, ἑνότητα, καί δύναμη. Εἶναι ὁ Πατέρας κάθε ἀνθρώπινης ψυχῆς, καί ἡ φύση Του ἐνέχει σοφία, δύναμη καί καλοσύνη, ἐνῶ εἶναι ἀπείρως συγχωρητικός.

β) Ἡ Ἁγία Γραφή πρέπει νά ἐξεταστεῖ κριτικά ὑπό τό φῶς τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης καί ὄχι νά θεωρεῖται θεόπνευστη. Εἶναι ἔργο διάφορων εὐσεβῶν ἀνθρώπων καί μαρτυρεῖ, ὡς σύνολο, τή συνεχῆ ἀναζήτηση τοῦ ἀνθρώπου γιά τό νόημα τῆς ζωῆς. Κάποιοι, μάλιστα, θεωροῦν ὅτι ὁρισμένα τμήματα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης δέν ἔχουν τήν ἴδιο κῦρος οὔτε ἀξίζουν τόν ἴδιο σεβασμό μέ τούς λόγους τοῦ Χριστοῦ στήν ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλία.

γ) Ἀπορρίπτουν κατηγορηματικά τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος, διότι θεωροῦν ὅτι εἶναι ἀκατανόητο, ἀντίθετο μέ τή λογική καί δέν διδάσκεται πουθενά στήν Καινή Διαθήκη. Πιστεύουν ὅτι ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἀποκαλοῦν τόν Θεό Δημιουργό, τόν ἀποκαλοῦν καί Ἅγιο Πνεῦμα, ὅταν προσπαθοῦν νά ἐκφράσουν τήν ἐμπειρία μιᾶς προσωπικῆς κοινωνίας μαζί Του, νιώθοντας τήν παρουσία Του στήν καρδιά καί τήν ψυχή.

δ) Ὁ Χριστός δέν θεωρεῖται ὁ μοναδικός Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ Λυτρωτής, ἀλλά μιά μεγάλη πνευματική ἰδιοφυΐα. Πιστεύουν ὅτι ἀποστολή τοῦ Ἰησοῦ ἦταν νά σώσει τούς ἀνθρώπους ἀπό τήν ἁμαρτία βοηθώντας τους νά γίνουν καλοί ἄνδρες καί γυναῖκες.

ε) Τό κακό πού πρέπει νά φοβοῦνται οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἡ ἁμαρτία ὡς κακία καί ὄχι ἡ τιμωρία γιά τήν ἁμαρτία. Ἡ μεγαλύτερη εὐλογία πού μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ εἶναι ἡ ἴδια ἡ καλοσύνη, γιά τήν ὁποία δέν ὑπάρχει καμμία μεταθανάτια ἀνταμοιβή. Ἡ πίστη στόν Θεό καί τήν καλοσύνη Του τούς ἀπαγορεύει, ὑποστηρίζουν, νά πιστέψουν ὅτι ὑπάρχει κόλαση.

στ) Ὁ Χριστιανισμός εἶναι μόνον ἕνας ἀπό τούς πολλούς δυνατούς δρόμους πρός τόν Θεό, ὄχι ἡ μοναδική θρησκεία τῆς σωτηρίας. Ὑποστηρίζουν ὅτι στή θρησκεία, ὅπως καί στήν ἐπιστήμη, οἱ θεωρητικές παραδοχές δέν πρέπει νά ὁδηγοῦν στήν ἀποδοχή ἑνός ὑπερφυσικά ἀποκαλυφθέντος δόγματος καί κώδικα ἠθικῆς.

Ἀντιπροτείνουν ὡς κοινές ἀποδεκτές παραδοχές τήν Πατρότητα τοῦ Θεοῦ, τήν ἀδελφοσύνη τῶν ἀνθρώπων, τήν καθοδήγηση τοῦ Ἰησοῦ καί τήν διαρκῆ πρόοδο τῆς ἀνθρωπότητας.

 Νεότερες ἱστορικές ἐξελίξεις

Λόγῳ κοινῶν πεποιθήσεων μέ τούς Οὐνιβερσαλιστές, μέ ἕνα ἄλλο ὀρθολογιστικό ὑποσύνολο, ἐπίσης στά ἄκρα τοῦ πολυτασικοῦ Προτεσταντισμοῦ τῶν Η.Π.Α, οἱ Οὐνιτάριοι ξεκίνησαν νωρίς συζητήσεις γιά τό ἐνδεχόμενο ἕνωσης τῶν δύο κλάδων. Ἀπό τίς διευρευνητικές ἐπαφές μιᾶς κοινῆς ἐπιτροπῆς (1947-1951), τέθηκαν οἱ βάσεις γιά μία ὁμοσπονδιακή ἕνωση. Τό 1951 ἡ ἐπιτροπή παρουσίασε ἕνα σχέδιο, γιά τή σταδιακή ἕνωση τῶν δύο ρευμάτων. Ἡ ἕνωση ὀνομάστηκε Unitarian Universalist Association (Μάιος 1961) καί κατοχυρώθηκε νομικά. Σέ κοινή διακήρυξή τους δήλωναν, μεταξύ ἄλλων, ὅτι: «οἱ ἐκκλησίες τους εἶναι ἀφιερωμένες στόν προοδευτικό μετασχηματισμό καί ἐξευγενισμό τῆς ἀτομικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς μέσῳ τῆς θρησκείας, σύμφωνα μέ τήν προοδευτική γνώση καί τό αὐξανόμενο ὅραμα τῆς ἀνθρωπότητας». Μέχρι σήμερα, ἡ εὐελιξία, ἡ ἐλευθερία καί ἡ αὐτονομία εἶναι τά τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά τῆςς Unitarian Universalist Association. Ἀμφότεροι οἱ κλάδοι διατηροῦν τήν ἀντίστοιχη διακριτή τους θεολογία καί τίς παραδόσεις τους καί μετά τήν ἵδρυση τοῦ κοινοῦ νέου σχήματος.

 ΣΗΜΕΙΩΣΗ.

1. Βλ. L. Ullrich, “Unitarier, Unitarismus”, LThK3 10 (2001) 414- 415. D.B. Parke, The Epic of Unitarianism, Boston 1957. J. Buehres, The UUA Pocket Guide, Boston 1999.

ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ Ἰούλιος – Αὔγουστος 2023

ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ entaksis.gr

ΦΩΤΟ ΑΠΟ ΕΔΩ