Τέσσερεις προτεσταντικές ἐκδοχές τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας

Τέσσερεις προτεσταντικές ἐκδοχές τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας

 Πρωτ. Βασιλείου Ἀ. Γεωργοπούλου, Ἀναπλ. Καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

    Tό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστί­ας ὑπῆρξε ἀντικείμενο θεολογικῶν διαφωνιῶν καί ἐρίδων στόν χῶρο τοῦ Προτεσταντισμοῦ ἀπό τά πρῶτα χρόνια ἐμφάνισής του στό ἱστορικό προσκήνιο καί μέχρι σήμερα συνέχισε νά παραμέ­νει ἀντικείμενο διαφορετικῶν θεωρήσε­ων μεταξύ τῶν διαφόρων κλάδων του, μέ κάποια μόνο στοιχεῖα κοινῶν θεολογικῶν παραδοχῶν καί συμφωνίας. Τά κοινῶς ἀποδεκτά στοιχεῖα ἀπό τό σύνολο τῶν προτεσταντικῶν κλάδων, παλαιότερων καί νεότερων, εἶναι: α) ἀπορρίπτεται ὁ ὅρος καί ἡ θεολογική σχολαστική διδα­σκαλία περί μετουσίωσης, β) ἄρνηση θε­ώρησης τῆς θείας Εὐχαριστίας ὡς θυσί­ας ἱλαστηρίου, γ) τά εὐχαριστιακά δῶρα δέν ἀποτελοῦν ἀντικείμενο λατρείας ἤ ἁπλῆς προσκύνησης, καί δ) μετάληψη καί ἀπό τά δύο εἴδη.

Στή συνέχεια θά παραθέσουμε συνο­πτικά τέσσερεις διαφορετικές προτεστα­ντικές ἐκδοχές, ὄχι τίς μόνες βεβαίως, μέ τήν ἐπισήμανση ὅτι σέ πλῆθος ἀπό τίς νε­ότερες προτεστανικές κινήσεις καί Ὁμο­λογίες, πού δέν ἐντάσσονται σέ μείζονες προτεσταντικούς κλάδους, κυρίαρχη εἶ­ναι ἡ θεώρηση τῆς θείας Εὐχαριστίας ὅπως εἶχε ἐκφραστεῖ ἀπό τόν Ζβίγγλιο1.

 Ἡ Λουθηρανική

Γιά τούς λουθηρανούς2 ὁ Χριστός εἶναι μέν πραγματικῶς παρών κατά τό μυστή­ριο, ἀλλά τά εὐχαριστιακά δῶρα δέν με­ταβάλλονται πραγματικά καί οὐσιωδῶς σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ. Τό ἀναλη­φθέν σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ὑποστηρίζουν, λόγῳ ἐσφαλμένης θεώρησης τῆς ἀντίδο­σης τῶν ἰδιωμάτων, εἶναι πανταχοῦ πα­ρόν (Ubiquitas), γι’ αὐτό τόν λόγο εἶναι παρόν καί στά εὐχαριστιακά δῶρα κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου. H πραγματι­κή παρουσία τοῦ Χριστοῦ (Ἐναρτισμός), καί ὄχι δυναμική, περιορίζεται ἀποκλει­στικά καί μόνο κατά τή διάρκεια τῆς χρήσης καί τῆς κοινωνίας τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος.

Οἱ πιστοί ὅμως λαμβάνουν ἀληθῶς καί πραγματικῶς «ἐν τῷ ἄρτῳ» (in pane), «σύν τῷ ἄρτῳ» (cum pane) καί «ὑπό τόν ἄρτον» (sub pane), «ἐν τῷ οἴνῳ» (in vino), «σύν τῷ οἴνῳ» (cum vino) καί «ὑπό τόν οἶνον» (sub vino) σῶμα καί αἷμα Χρι­στοῦ. Πρίν ἀπό τή χρήση (ante usum) καί μετά τή χρήση (post usum) τά εὐχαριστι­ακά δῶρα παραμένουν ἁπλός ἄρτος καί οἶνος. Οἱ λόγοι σύστασης τοῦ μυστηρίου γιά τούς λουθηρανούς ἑρμηνεύονται κυ­ριολεκτικά καί ὄχι μεταφορικά.45

Ὁ Ζβίγγλιος

Ὁ Ζβίγγλιος3 διατύπωσε τήν πλέον ἀκραία ἐκδοχή γιά τό μυστήριο τῆς θεί­ας Εὐχαριστίας μεταξύ τῶν ἡγετικῶν μορφῶν τῆς Μεταρρύθμισης καί ἐπιπλέ­ον συγκρούστηκε πολύ ἔντονα μέ τόν Λούθηρο γιά τό ἴδιο ζήτημα, στό πλαί­σιο τῆς Α΄ Εὐχαριστιακῆς ἔριδας, ὅπως εἶναι γνωστή ἡ μεταξύ τους σύγκρουση, στήν ἱστορία τοῦ Προτεσταντισμοῦ. Γιά τόν Ζβίγγλιο ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι ἕνα ἁπλό σημεῖο, ἕνα σύμβολο, μία ὑπό μνη­ση-ὑπενθύμιση τοῦ σταυρικοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ καί ἡ συμμετοχή σ’ αὐτήν πράξη ὁμολογίας ἐκ μέρους τῶν πιστῶν.

Ὁ Χριστός δέν εἶναι πραγματικά σω­ματικά παρών στό μυστήριο, ἀλλά μόνο πνευματικά παρών στήν πίστη τῶν χρι­στιανῶν. Ἡ κυριολεκτική ἑρμηνεία καί κατανόηση τῶν λόγων τῆς σύστασης τοῦ μυστηρίου εἶναι γιά τόν Ζβίγγλιο κάτι ἄτοπο καί ἀπαράδεκτο. Κατ᾽ αὐτόν, ἡ τέ­λεση τοῦ μυστηρίου πρέπει νά θεωρηθεῖ ὡς ἕνα ἀναμνηστικό δεῖπνο, πού θυμίζει στούς πιστούς τί προσέφερε γι’ αὐτούς ὁ Χριστός μέ τό Πάθος καί τόν θάνατό Του.

 Ἡ Μεταρρυθμισμένη ( Καλβινική)1

Ὁ Μεταρρυθμιστής τῆς Γενεύης, ὁ Ἰω­άννης Καλβῖνος καί ὅσοι τόν ἀκολούθη­σαν πιστά, διαφοροποιήθηκε τόσο ἀπό τόν Ζβίγγλιο, ὅσο καί ἀπό τόν Λούθηρο γιά τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Ὑποστήριζε ὅτι ὁ Χριστός δέν εἶναι σω­ματικά καί πραγματικά παρών στό μυ­στήριο, καθώς τό σῶμα Του βρίσκεται στούς οὐρανούς. Παρίσταται μέ πνευ­ματικό τρόπο. Καί γιά τούς Μεταρρυθ­μισμένους ἡ κυριολεκτική ἀποδοχή τῶν συστατικῶν λόγων τοῦ μυστηρίου εἶναι θέση μή ἀποδεκτή. Ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος εἰκονίζουν ἁπλῶς τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου, αἰσθητοποιοῦν τήν παρουσία Του στήν κοινότητα τῶν πιστευόντων. Τό Δεῖπνο τοῦ Κυρίου εἶναι μία πνευματική βρώση καί πόση, ἡ ὁποία γίνεται ἀντιλη­πτή διά τῆς πίστης καί ἑνώνει τόν πιστό μέ τόν Χριστό.

Τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ στό Κυριακό δεῖπνο προσφέρεται καί λαμ- βάνεται κατά τρόπο οὐράνιο καί πνευματικό, κατά τίς διατυπώσεις τοῦ προτεσταντικοῦ χώρου, καί τό μέσο μέ τό ὁποῖο λαμβάνεται ἀπό τούς πιστούς εἶναι ἡ πίστη. Τό μυστήριο θεωρεῖται σφραγίδα καί ἐγγύηση τῆς πνευματι­κῆς, ὄχι τῆς πραγματικῆς, παρουσίας τοῦ Χριστοῦ καί κοινωνία καί ἕνωση μετά τῶν πιστῶν τῶν ὑπ’ Αὐτοῦ στή σωτηρία προορισμένων, σύμφωνα μέ τίς περί τοῦ ἀπόλυτου προορισμοῦ δοξασίες τοῦ προ­τεσταντισμοῦ, πού τό λαμβάνουν ἀξίως.

Μέ τήν ἔκφραση «λήψη τοῦ σώματος καί αἵματος τοῦ Χριστοῦ» οἱ Μεταρ­ρυθμισμένοι δέν ἐννοοῦν πραγματική παρουσία τοῦ σώματός Του, ἀλλά ὅλες τίς εὐλογίες τίς ὁποῖες προσφέρει ὁ Χρι­στός. Ὁ Καλβῖνος ἀρνήθηκε τή σωματική παρουσία τοῦ Χριστοῦ καί ἀποδέχτηκε μόνο τήν πνευματική ἐπιρροή καί τή δύ­ναμή Του ὡς Λυτρωτοῦ.

Ἡ Μεθοδιστική

Τό δογματικό καταστατικό κείμενο τοῦ Μεθοδισμοῦ, ὡς προτεσταντικοῦ κλάδου, εἶναι τά «25 Ἄρθρα τῆς Θρη­σκείας». Στό μυστήριο τῆς θείας Εὐχα­ριστίας ἀναφέρονται τά ἄρθρα 18-203. Χαρακτηρίζεται ἁπλῶς ὡς «Κυριακό δεῖπνο», θεωρεῖται ὡς σημεῖο ἀγάπης μεταξύ τῶν Χριστιανῶν καί ὑπόμνηση τῆς ἀπολύτρωσης διά τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ. Ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ στό «Κυριακό Δεῖπνο», ὅπως καί ἡ προσφο­ρά καί λήψη του ἀπό τούς πιστούς γίνε­ται ἀποκλειστικά μέ πνευματικό τρόπο. Τό μέσο διά τοῦ ὁποίου λαμβάνονται τά εὐχαριστιακά εἴδη καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον ἐσθίονται, εἶναι μόνον ἡ πίστη.

Ἡ προσκύνηση καί ἡ περιφορά τῶν εὐχαριστιακῶν δώρων ἀπορρίπτονται, καθώς γι’ αὐτές τίς πρακτικές ἀπου­σιάζει σχετική ἐντολή τοῦ Χριστοῦ (ἄρθρο 18). Στή μετάληψη τῶν εὐχαρι­στιακῶν εἰδῶν τοῦ Κυριακοῦ δείπνου ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος προσφέρονται σέ ὅλους (ἄρθρο 19). Ἐπιπλέον, ἀπορρί­πτεται μέ ἀπόλυτο τρόπο ἡ θεώρηση τοῦ μυστηρίου ὡς θυσίας ἱλαστηρίου, χαρακτηρίζοντας τήν ἐν λόγῳ θεολογική θέση ὡς «βλάσφημο μύθο» καί «ἐπιβλα­βῆ ἀπάτη» (ἄρθρο 20). Ἐν προκειμένῳ πρέπει ἰδιαιτέρως νά ἐπισημανθεῖ ὅτι οἱ σχετικές θέσεις τῶν Μεθοδιστῶν γιά τή θεία Εὐχαριστία οὐσιαστικά ἀποτελοῦν κατά γράμμα ἐπανάληψη τῶν ἀντίστοι­χων ἄρθρων (28-31) ἀπό τά «39 Ἄρθρα τῆς Ἀγγλικῆς Ἐκκλησίας»4.

Ἐξ ὅσων ἀναφέρθηκαν ἀνωτέρω, ἀντι­κειμενική διαπίστωση ἀποτελεῖ τό γεγο­νός, ὅτι ἀπό τίς ἱστορικές ἀπαρχές τῆς Μεταρρύθμισης τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας ἔγινε ἀφορμή διαίρεσης καί ρήξης μεταξύ τῶν Προτεσταντῶν καί πα­ραμένει μέχρι σήμερα ἀφορμή διχασμοῦ καί ὄχι ἑνότητας, λόγῳ τῶν διαφορετικῶν καί ἀσύμπτωτων θεολογικῶν προσεγγίσε­ων ἀπό τούς διάφορους προτεστανικούς κλάδους. Ταυτοχρόνως εἶναι ζήτημα ἀνοι­κτό καί ἀντικείμενο συζήτησης καί στόν σύγχρονο ἐνδοπροτεσταντικό διάλογο.

Ἀπό Ὀρθόδοξης ἄποψης εἶναι αὐτο­νόητο, ὅτι μεταξύ τῶν διαφόρων, ἄκρως προβληματικῶν, προτεσταντικῶν ἐκδο­χῶν τοῦ μυστηρίου καί τῆς Ὀρθόδοξης δογματικῆς διδασκαλίας «χάσμα μέγα ἐστήρικται» (Λουκ. 16,26).

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. 1. Πρβλ. J. Geiselmann, “Abendmahlsstreit”, LThK2 1(1957) 35: “Bei den jüngeren protest. Sekten ist das Abendmahl vielfach nur Danksagungs und Bekenntniszeremonie”. 2. Große Katechismus (1529), Pars V. Schmalkaldischen Artikel (1537), ΙΙ, 2. ΙΙΙ, 6. Vom Abendmahl Christi, Bekenntnis (1528), WA 26, 261-509. Kurzes Bekenntnis vom heiligen Sakrament, (1544), WA 54, 141-167. Form. Conc. Epitome, VII. 3. De vera et falsa religione Commentarius (1525), Cap. 18. Fidei Ratio (1530), Art. 8. Expositio fidei Christianae (1531), Cap. 4.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. 1. Ιnstitutio Christianae Religionis (1559), IV, 14-19. Conf. Helv. Posterior, Cap. 21. Heidel. Katech, Fr. 75-79. Conf. Gall, Art. 36. Conf. Belg., Art. 35. 2. Πρωτ. Β.Γεωργόπουλος, Ἡ περί τοῦ ἀπόλυτου προορισμοῦ καλβινική διδασκαλία. Θέσεις καί ἀντιθέσεις, Θεσσαλονίκη 2019, σ. 86. 3. Ph. Schaff, The Creeds of Christendom, Vol. III, σ. 811-812. 4. Ph.Schaff, ὅ.π., σ. 505-506.

 ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ  -entaksis