Ἡ αὐτοκρατορία τοῦ θεάματος

 

Ἡ αὐτοκρατορία τοῦ θεάματος

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Τελευταῖα, καλοί μου φίλοι, τὸ Facebook ξεκίνησε τὸ λανσάρισμα τῶν πρώτων «ἔξυπνων γυαλιῶν», ὅπως ἀποκαλοῦνται. Τὰ γυαλιὰ αὐτὰ ἀποτελοῦν προϊὸν τῆς συνεργασίας του μὲ τὴν ἐπίσης πολυεθνικὴ ἑταιρεία «EssilorLuxotica». Ὀνομάζονται «Ray-Ban Stories», κοστίζουν 299 εὐρὼ καὶ εἶναι ἐνταγμένα στὴ λεγόμενη «ἐπαυξημένη πραγματικότητα». Τὰ γυαλιὰ αὐτὰ ἐπιτρέπουν στὸν χρήστη – ἐκτὸς τῶν ἄλλων – νὰ τραβᾶ φωτογραφίες καὶ βίντεο, τὰ ὁποῖα θὰ μπορεῖ νὰ δημοσιεύει εὔκολα στὸ Facebook, τὸ Instragram καὶ τὸ What’s App!

Μὲ ἀφορμὴ τὸ γεγονὸς αὐτό, εἴπαμε νὰ διατυπώσουμε κάποιες ἐνδιαφέρουσες σκέψεις, σχετικὰ μὲ τὴν ὅλο ἐξαπλωνόμενη καὶ ἐνισχυόμενη αὐτοκρατορία τοῦ θεάματος.

* * *

Τὸ θέαμα, λοιπόν, καὶ συγκεκριμένα τὸ ἠλεκτρονικὸ θέαμα ἢ τὰ ἠλεκτρονικὰ ΜΜΕ, δηλ. ἡ τηλεόραση, ὁ κινηματογράφος κι ὅ,τι τὰ ἀναπαραγάγει (βίντεο, DVD, ἠλεκτρ. ὑπολογιστές, βιντεοπαιχνίδια, διαδίκτυο κ.λπ), σαφῶς ἀνήκει στὰ μέσα ποὺ χρησιμοποιεῖ ἡ παγκοσμιοποίηση γιὰ τὴν ὁμογενοποίηση τῆς κουλτούρας, ὅπως θὰ τὴν λέγαμε. Καὶ τοῦτο γιατί, ὅπως εἶπαν, «ἡ ἠλεκτρονικὴ εἰκόνα ἔχει κάτι τὸ ἀκαταμάχητο. Ἀποπνέει πραγματικότητα ἀκόμη κι ἂν εἶναι ψεύτικη»! Κι ἐπιπλέον εἶναι σαγηνευτική, μοναδική, καταλυτική. Ὁπότε κι ἐπιδρᾶ καθοριστικὰ στὸν ἄνθρωπο, ἰδιαίτερα δὲ στὸ νέο.

Ἂς σημειωθεῖ ὅτι τὸ θέαμα εἶχε ἀνέκαθεν τὴν πρώτη θέση στὴν ψυχαγωγία καὶ τὰ λοιπὰ ἐνδιαφέροντα τοῦ ἀνθρώπου. Ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, δὲν ἔπαυε νὰ τὸν ψυχαγωγεῖ καὶ νὰ τὸν διασκεδάζει ποικιλότροπα. Ἀνάλογα δὲ μὲ τὸ ἠθικό, πνευματικὸ καὶ πολιτιστικὸ ἐπίπεδο τοῦ ἀνθρώπου, διαμορφώθηκε ἡ ποιότητα καὶ τὸ εἶδος του.

Ἔτσι στὴν ἀρχαιότητα, βλέπουμε τὸ θέαμα νὰ ἐκφράζεται μὲ τὶς μονομαχίες, τὸν ἀθλητισμό, τὸ θέατρο. Κλασσικὲς εἶναι οἱ περιπτώσεις ἐκεῖνες, κατὰ τὶς ὁποῖες κατασπαράσσονταν οἱ Χριστιανοὶ ἀπὸ τὰ θηρία μπροστὰ στὰ κατάμεστα Κολοσσαῖα, ἀπὸ ἕνα πλῆθος ποὺ χαιρόταν βλέποντας νὰ χύνεται ἄφθονο τὸ αἷμα τοῦ συνανθρώπου του. Ἀλλοῦ βλέπουμε τὶς ταυρομαχίες καὶ τὸν ἱππόδρομο. Τόσο βαθιὰ μάλιστα ἦταν ἡ ἐπιρροή του, ὥστε ὁ κόσμος ἔφθασε νὰ μὴ θέλει τίποτ’ ἄλλο, παρὰ μονάχα «ἄρτον καὶ θεάματα»!

Φωτεινὴ ὑπῆρξε ἡ παρουσία τοῦ θεάματος στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα, ὅταν ἐκφραζόταν μὲ τὰ θέατρα. Ἔργα ἀθάνατα τότε, ἔδωσαν τὴν ἀφορμὴ γιὰ σωστὴ ψυχαγωγία, ἀλλὰ καὶ γιὰ προβληματισμό.

Σήμερα ὅταν λέμε θέαμα, οὐσιαστικὰ μιλᾶμε γιὰ τὸ ἠλεκτρονικὸ (κινηματογράφο, τηλεόραση, διαδίκτυο κ.λπ.) καὶ ἀκολουθοῦν ἄλλες δραστηριότητες, ὅπως τὸ θέατρο, ὁ ἀθλητισμὸς κ.λπ. Συνεπῶς τὸ θέαμα, ἔχει μετεξελιχθεῖ κυρίως στὴν ἠλεκτρονική του μορφή.

Αὐτὴ ἡ κατάληξη δὲν εἶναι τυχαία. Ἀπ’ τὴ μία εἶναι γνωστὸ πὼς τὸ θέαμα γενικά, θέλγει καὶ συγκινεῖ κάθε ἀνθρώπινη ψυχή. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ ἐπίδρασή του, ὅπως ἄλλωστε μαρτυρεῖ καὶ ἡ ἱστορία, εἶναι βαθύτατη καὶ οὐσιαστική. Διαμορφώνει πολὺ εὔκολα τόσο τὸν ἀτομικὸ ὅσο καὶ τὸν κοινωνικὸ χαρακτῆρα, ἐπιδρώντας πάνω του καθοριστικά. Ἀπ’ τὴν ἄλλη, ἡ λεγόμενη «μαγεία» τῆς ἠλεκτρονικῆς εἰκόνας, ὅπως ἀναφέραμε, εἶναι σαγηνευτικότατη καὶ καταλυτική. Ἔτσι, δὲν ἔκανε τίποτ’ ἄλλο τελικὰ ἡ «διεθνὴς τῶν πονηρῶν», ἀπ’ τὸ νὰ ταυτίσει τὸ θέαμα μὲ τὴν ἠλεκτρονικὴ εἰκόνα, ὑποκαθιστώντας ὁ,τιδήποτε ἄλλο, μεταβάλλοντάς το κατ’ οὐσίαν σὲ ἠλεκτρονικό!

Τὸ ἠλεκτρονικὸ θέαμα, μ’ ὅποιο μέσο κι ἂν ἐκφράζεται, ὁπωσδήποτε θέλγει καὶ συγκινεῖ, ἀφυπνίζει τὰ ἔνστικτα, διεγείρει τὰ αἰσθήματα, παρασύρει, δρᾶ ἀκόμη καὶ ὑποσυνείδητα, ὑποβάλλει καὶ περνᾶ στὸ νοῦ, τὴν προσωπικότητα καὶ τὴν ψυχή μας ὁ,τιδήποτε θελήσει! Μὲ τὸ πρόσχημα τῆς ψυχαγωγίας, κατόρθωσε νὰ κατευθύνει καὶ νὰ καθοδηγεῖ τὰ πλήθη, ἰδιαίτερα δὲ τὴ νέα γενιά!

Ἡ γοητεία τοῦ ἠλεκτρ. θεάματος ἐπιπλέον, δημιουργεῖ ἐξάρτηση καὶ παθητικὴ προσκόλληση. Ἀδρανοποιεῖ τὸν ἐγκέφαλο. Μειώνει τὴν κρίση καὶ τὴν κριτικὴ ἀντίληψη. Συρρικνώνει τὴ φαντασία, τὴ σκέψη καὶ τὴ βούληση. Ἀποπροσανατολίζει καὶ διαστρεβλώνει τὴν πραγματικότητα. Σερβίρει ἕτοιμες ἰδέες καὶ διαμορφώνει τὴ σκέψη. Μειώνει τὸν ἔλεγχο ἀντίδρασης. Δημιουργεῖ ἄτομα μοναχικά, ἐγωκεντρικὰ καὶ ἄβουλα. Κλέβει ἀπολύτως τὸν ἐλεύθερο χρόνο. Ἀφαιρεῖ ἀκόμη καὶ αὐτὴ τὴν κίνηση (ἢ κινητικότητα) καὶ τὴ διάθεση γιὰ δράση καὶ ζωή. Μαραίνει τὴ δημιουργικότητα. Περιορίζει ἢ καὶ ἐξαφανίζει τὸ διάλογο καὶ τὴν ἐπικοινωνία μὲ τὸν συνάνθρωπο. Καὶ γενικὰ βγάζει, ἰδιαίτερα τὸ παιδὶ καὶ τὸν ἔφηβο, ἀπ’ τὸν κόσμο τῆς πραγματικότητας καὶ τοὺς εἰσάγει στὶς δικές του «πραγματικότητες»!

Ποιὲς «πραγματικότητες»;

Μιλᾶμε γιὰ τὶς «πραγματικότητες» τῆς διαφθορᾶς, τῆς ἠθικῆς κατάπτωσης, τοῦ ἐρωτισμοῦ, τοῦ ἀποκρυφισμοῦ, τῶν θρίλερ, τοῦ τρόμου, τῆς βίας καὶ τῆς ἀπανθρωπιᾶς (ποὺ εἶναι καὶ τά… μεγάλα θέματα τοῦ ἐν λόγῳ θεάματος), δηλαδὴ τὶς «πραγματικότητες» τῆς «Νέας Ἐποχῆς» γενικά, ποὺ ἀσφαλῶς δὲν ἔχουν καμμιὰ ἀπολύτως σχέση μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν Ὀρθόδοξο τρόπο ζωῆς.

* * *

Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὰ 9/10 τῶν γνώσεων, εἰσάγονται στὸν ἐσωτερικό μας κόσμο μὲ τὰ μάτια. Γι’ αὐτὸ καὶ μία παροιμία λέει: «Ἄλλο τὰ λεγόμενα κι ἄλλο τὰ βλεπόμενα». Καὶ μία ἄλλη τονίζει τὸ ἴδιο: «Ἄλλο νὰ τὸ πεῖς καὶ ἄλλο νὰ τὸ δεῖς»!

Ὁ Μ. Βασίλειος γράφει πὼς τὰ μάτια μας, εἶναι τὰ δύο ἀσώματα ἄυλα χέρια, μὲ τὰ ὁποῖα ἡ ψυχὴ πιάνει ὅ,τι ὁρατὸ ἐπιθυμεῖ ἀπὸ μακριά. Κι ὅσο ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πιάσει κάτι μὲ τὰ χέρια, αὐτὸ τὸ πιάνει μὲ τὰ μάτια. Ὁπότε ἡ ὅραση φθάνει νὰ εἶναι καὶ ἁφή, λεπτότερη βέβαια ἀπὸ τὴν ἁφὴ τῶν χεριῶν, παχύτερη ὅμως ἀπ’ τὴν ἁφὴ τῆς φαντασίας καὶ τοῦ νοῦ.

Χαρακτηριστικὸς εἶναι καὶ τοῦτος ὁ λόγος τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου: «Ἀγγίζουν οἱ λύχνοι τῶν ὀφθαλμῶν καὶ τὰ ἀνέγγιχτα»!

Γράφει ὁ Ἔμερσον: «Τὰ μάτια εἶναι τολμηρὰ σὰν τὰ λιοντάρια. Περιπλανῶνται, τρέχουν, πηδοῦν ἐδῶ κι ἐκεῖ, μακριά, κοντά. Μιλᾶνε ὅλες τὶς γλῶσσες, δὲν περιμένουν συστάσεις, δὲν ζητᾶνε ἄδεια ἀπὸ τοὺς μεγάλους καὶ τοὺς σεβαστούς. Διεισδύουν καὶ ξαναγυρίζουν, καὶ σὲ διαπερνοῦν στὸ λεπτό. Πόση πλημμύρα ζωῆς καὶ σκέψεων διοχετεύεται ἀπὸ μία ψυχὴ σὲ ἄλλη μὲ τὰ μάτια!»

Γιὰ τοῦτο ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης τονίζει:

«Φύλαξε πολὺ τὴν ὅρασή σου, διότι ἡ αἴσθηση αὐτὴ εἶναι πολὺ λεπτὴ καὶ γι’ αὐτὸ δίνει περισσότερες γνώσεις. Κι ἐπειδὴ δίνει περισσότερες γνώσεις ὁ νοῦς τὴν ἐπιθυμεῖ περισσότερο. Κι ἐπειδὴ τὴν ἐπιθυμεῖ περισσότερο γι’ αὐτὸ καὶ ζωγραφίζει τὶς εἰκόνες της βαθύτερα, πιὸ ἔντονα στὴ φαντασία. Κι ἀφοῦ τυπώνονται ἐντονότερα, γι’ αὐτὸ καὶ μὲ περισσότερη δυσκολία ἐξαλείφονται … Μὲ λίγα λόγια, μὲ τὶς ὀπτικὲς παραστάσεις μαζὶ γηράσκουμε καὶ μαζὶ πεθαίνουμε»

Νὰ γιατί ὁ Χριστὸς μᾶς τόνισε τοῦτο: «Τὸ λυχνάρι τοῦ σώματος εἶναι ὁ ὀφθαλμός. Ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου εἶναι ὑγιής, ὅλο τὸ σῶμα σου θὰ εἶναι φωτεινό. Ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου εἶναι πονηρός, ὅλο τὸ σῶμα σου θὰ εἶναι σκοτεινὸ» (Ματθ. στ΄, 22)

Δὲν εἶναι τυχαῖος τοῦτος ὁ λόγος τοῦ Λένιν: «Ἂν θέλετε ν’ ἀλλάξετε τὸν τρόπο σκέπτεσθαι τοῦ κόσμου, μπορεῖτε νὰ τὸ ἐπιτύχετε μὲ τὸν κινηματογράφο». Ἆραγε τί θὰ ἔλεγε καὶ γιὰ τὴν τηλεόραση ἢ καὶ τὸ διαδίκτυο, τὰ ὁποῖα δὲν εἶχαν ἀνακαλυφθεῖ στὴν ἐποχή του;

Ἀλλὰ κι αὐτὸς ὁ Θ. Ἔντισον, ὁ ἐφευρέτης τοῦ κινηματογράφου, εἶχε πεῖ πρὸς τοὺς παραγωγοὺς καὶ τοὺς ἐπιχειρηματίες ταινιῶν τὸ 1924: «Πιστεύω ὅτι κατέχετε τὸ ἰσχυρότερο ὄργανο στὸν κόσμο γιὰ τὸ καλὸ καὶ γιὰ τὸ κακό».

Συνεπῶς, ὅποιος ἐλέγχει τὴν ἠλεκτρονικὴ εἰκόνα, σαφῶς ἐλέγχει τὸν κόσμο ὅλο, ἰδιαίτερα δὲ τὴν παγκόσμια νεολαία, τὴν προσωπικότητα, τὸ νοῦ καὶ τὴν ψυχή της! Εἶναι αὐτὴ ποὺ ὑφαίνει ἕνα κοινὸ ἱστὸ συμπεριφορῶν καὶ προτιμήσεων τῶν ἐφήβων!

Δὲν εἶναι καθόλου τυχαῖο, ἐπίσης, ποὺ τὰ παιδιὰ καὶ οἱ ἔφηβοι σήμερα, εἶναι πλήρως ἐγκλωβισμένοι σ’ αὐτήν! Βρίσκονται ὅλο καὶ πιὸ πολὺ μπροστὰ σὲ μία ἠλεκτρονικὴ ὀθόνη. Τῆς τηλεόρασης, τοῦ ὑπολογιστῆ, τοῦ βίντεο, τοῦ διαδικτύου, τοῦ κινηματογράφου, τοῦ play stasion, καὶ τοῦ (ἔξυπνου κι αὐτοῦ!) κινητοῦ τηλεφώνου βεβαίως. Μέσῳ τῶν ὁποίων ἐνημερώνονται, παίζουν, ἀνταλλάσσουν πληροφορίες, σκέπτονται, διασκεδάζουν, «κινοῦνται» καὶ δροῦν, ἀφιερώνοντας σ’ αὐτὰ ἀκόμη καὶ τὸ σύνολο τοῦ ἐλεύθερου χρόνου τους! Μία κατάσταση ἄκρως ἀπογοητευτική, ἀλλὰ καὶ ἀνησυχητική, μὲ πλῆθος ἐπιπτώσεων στὴν προσωπικότητα, τὸν χαρακτῆρα, τὴν ψυχοσύνθεση, τὴν ἐπικοινωνία τους μὲ τοὺς ἄλλους, ἀκόμη δὲ καὶ σ’ αὐτὴ τὴν ὑγεία τους!

Β΄ ΜΕΡΟΣ

Σήμερα ἔχουν γίνει φοβερὰ πράγματα ἐπ’ αὐτοῦ, καὶ μάλιστα κατὰ πολὺ μελετημένο καὶ ὀργανωμένο τρόπο. Πρόκειται γιὰ ἕνα τεράστιο θέμα, τὸ ὁποῖο δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἀναλύσουμε.[1] Μονάχα νύξεις θὰ γίνουν σὲ κάποια σημεῖα, προκειμένου νὰ γίνουν κατανοητὰ ὁρισμένα βασικὰ πράγματα, ὅπως:

1. Τὸ θέαμα εἶναι πλέον ἡ μεγαλύτερη ἐπιχείρηση στὸν κόσμο, μετὰ τὸν τουρισμό! Στὰ πλαίσια αὐτά:

• Πωλοῦνται 1 δισεκατομμύριο εἰσιτήρια στοὺς κινηματογράφους κάθε χρόνο, ποὺ ἀντιστοιχοῦν 1 εἰσιτήριο στοὺς 7 κατοίκους τῆς γῆς!

• Μέχρι νὰ πάει σχολεῖο ἕνα παιδὶ στὶς ΗΠΑ, ἔχει παρακολουθήσει 5.000 ὧρες τηλεοπτικοῦ προγράμματος, μέχρι νὰ τελειώσει τὸ Λύκειο 20.000 ὧρες κι ἔχει δεῖ πάνω ἀπὸ 1.000.000 διαφημιστικὰ μηνύματα, γιὰ νὰ ἀναφερθοῦμε σ’ αὐτὰ μόνο!

• Στὴ Χώρα μας τὸ 88% τῶν παιδιῶν ἡλικίας 8-12 ἐτῶν παρακολουθεῖ 910 ὧρες τηλεόραση ἐτησίως, ἔναντι 765 ποὺ διαθέτουν γιὰ τὸ σχολεῖο τους![2]

• Τὰ τηλεοπτικὰ κανάλια, ὅπου γῆς, αὐξάνονται ραγδαῖα, ἰδιαίτερα δὲ ἀπὸ τὸ 1990 κι ὕστερα. Γιὰ παράδειγμα, στὶς 15 χῶρες τῆς Ε.Ε., τὸ 1990 ὑπῆρχαν μόλις 103 τηλεοπτικὰ κανάλια ἐθνικῆς ἐμβέλειας ἢ καὶ δορυφορικῆς μετάδοσης. Τὸ 2005 αὐτὰ ἔφθασαν τὰ 3200! Σήμερα εἶναι πολλαπλάσια αὐτῶν!

Μόνο 200 ἀπ’ αὐτὰ μὲ ὑπερεθνικὴ ἐμβέλεια ἐκπέμπουν 700.000 ὧρες τηλεοπτικοῦ προγράμματος!

Ὅλες οἱ μετρήσεις δείχνουν πὼς ἡ τηλεθέαση αὐξάνει κάθε χρόνο, ἂν δὲ σ’ αὐτὴ προσθέσουμε καὶ τὰ ἄλλα ἠλεκτρονικὰ θεάματα (κινηματογράφο, διαδίκτυο, DVD, βιντεοπαιχνίδια κ.λπ), προκύπτει πὼς … ζοῦμε γιὰ τὸ θέαμα!

2. Τὸ θέαμα ἐλέγχεται ἀπὸ ἐλάχιστες πολυεθνικὲς ποὺ ὅλο καὶ λιγοστεύουν! Καὶ τοῦτο γιατί, λόγῳ τῶν τεραστίων κεφαλαίων ποὺ ἀπαιτοῦνται, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἀνελέητου ἀνταγωνισμοῦ ποὺ ἐπιβάλλει ἡ παγκοσμιοποίηση στὰ πάντα, ἑπομένως καὶ στὶς ἐπιχειρήσεις τοῦ θεάματος, αὐτὲς ὅλο καὶ συγχωνεύονται καὶ κατὰ συνέπεια ὅλο καὶ λιγοστεύουν!

Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ παράδειγμα μὲ τὴν τηλεόραση. Ἀρχικὰ αὐτὴ ἦταν κρατική. Ὄχι μόνο στὴ Χώρα μας, ὅπου ἡ «ἀπελευθέρωση» ἔγινε τὸ 1989, ἀλλὰ καὶ σὲ ὅλες τὶς χῶρες τῆς Εὐρώπης καὶ σὲ ὅλες τὶς χῶρες τοῦ κόσμου, μὲ ἐλάχιστες μόνον ἐξαιρέσεις! Σταδιακὰ τὸ μονοπώλιο αὐτὸ καταργήθηκε παντοῦ καὶ ἡ τηλεόραση οὐσιαστικὰ ἰδιωτικοποιήθηκε, εἴτε μὲ τὴ δημιουργία πλήθους ἰδιωτικῶν τηλεοπτικῶν σταθμῶν, εἴτε μὲ τὴν ἐξαγορὰ τῶν κρατικῶν ἀπὸ ἰδιῶτες! Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργηθεῖ ἡ λεγόμενη «ἐμπορικὴ τηλεόραση», πρᾶγμα ποὺ σημαίνει πὼς αὐτὴ πιὰ δὲν ἔχει καμμία ἀπολύτως διαφορὰ ἀπ’ ὁποιαδήποτε ἐμπορικὴ ἐπιχείρηση ποὺ γνωρίζουμε! Στὰ πλαίσια αὐτὰ τὰ ἰδιωτικὰ κανάλια ἄρχισαν νὰ ἐξαγοράζονται καὶ νὰ συγκεντρώνονται στὰ χέρια τῶν ὀλίγων καὶ νὰ δημιουργοῦνται, ὅπως σὲ ὅλα, τεράστιοι πολυεθνικοὶ κολοσσοί, αὐτῶν τῶν λεγόμενων ΜΜΕ!

Ἤδη μέσα ἀπ’ αὐτὴ τὴ διαδικασία τὰ «σύνορα» μεταξὺ τηλεόρασης, κινηματογράφου, μουσικῆς, πληροφορικῆς, ἠλεκτρονικῶν παιχνιδιῶν καὶ ἐκδόσεων ἔχουν παύσει νὰ ὑφίστανται, ἀφοῦ οἱ τεράστιες πολυεθνικές, ὅπως ἡ Time Warner ἢ ἡ Disney ἔχουν ἐξαγοράσει κι ἐλέγχουν πιὰ τὰ πάντα! Ὑπολογίζεται δὲ ὅτι μόλις 10 ἀπ’ αὐτὲς ἐλέγχουν τὴν λεγόμενη «παγκόσμια ὀπτικοακουστικὴ βιομηχανία».

Ἐπιπλέον τὰ τεράστια ἐπιτεύγματα τῆς τεχνολογίας, ὅπως γιὰ παράδειγμα ἡ λεγόμενη «ψηφιακὴ ἐπανάσταση», ἔσπασε τὰ σύνορα ποὺ διαχώριζαν στὸ παρελθὸν τὶς τρεῖς παραδοσιακὲς μορφὲς ἐπικοινωνίας: Ἦχο, κείμενο καὶ εἰκόνα. Αὐτὸ μάλιστα συνέβαλε καθοριστικὰ στὴν ραγδαία ἐξάπλωση τοῦ διαδικτύου.

Ἔτσι ἔδωσαν νέες διαστάσεις στὶς πολυεθνικὲς τῶν ΜΜΕ, γιὰ νὰ δραστηριοποιηθοῦν καὶ νὰ ἐλέγξουν τοὺς τομεῖς τῆς «μαζικῆς» κουλτούρας, τῆς ἐπικοινωνίας καὶ τῆς πληροφόρησης. Μὴ ἀποροῦμε, λοιπόν, πῶς ἀσχολοῦνται οἱ πολυεθνικὲς αὐτὲς μὲ τὴν τηλεόραση, τὰ κινούμενα σχέδια, τὸν κινηματογράφο, τὸ βίντεο, τὰ μουσικὰ CD, τὰ DVD, τὶς ἐκδόσεις βιβλίων καὶ περιοδικῶν, τὰ ἀθλητικὰ θεάματα κ.λπ.

Πίσω, μάλιστα, ἀπ’ αὐτὴ τὴν ὀλιγοπωλιακὴ ὑπερσυγκέντρωση τῶν ΜΜΕ βρίσκονται ὅλο καὶ πιὸ λίγα ἄτομα κάθε φορά, ποὺ δὲν κάνουν τίποτ’ ἄλλο, παρὰ νὰ ἐλέγχουν τὸ θέαμα καὶ μέσα ἀπ’ αὐτὸ τὴν ψυχαγωγία, τὴν πληροφόρηση, τὸν τρόπο ζωῆς, ἀκόμη δὲ καὶ τὴν σκέψη τῶν ἀνθρώπων, ὅλων τῶν ἀνθρώπων τοῦ πλανήτη!

Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἐπιτρέπεται σήμερα στὶς ΗΠΑ ἕνας κολοσσὸς τῶν ΜΜΕ νὰ ἐλέγχει ἕως τὸ 35% τοῦ ἐθνικοῦ ἀκροατηρίου καὶ εἶναι θέμα χρόνου τὸ ποσοστὸ αὐτὸ νὰ φθάσει τὸ 45%!!!

3. Τὸ θέαμα εἶναι σαφῶς ὁμογενοποιημένο καὶ γι’ αὐτὸ Ἀμερικανικό! Ναί, αὐτὴ εἶναι ἡ κατάληξη ὅλης αὐτῆς τῆς κατάστασης.

Τὸ CNN, γιὰ παράδειγμα, εἶναι τὸ σύμβολο τῆς παγκοσμιοποιημένης (καὶ ὁπωσδήποτε Ἀμερικανικῆς!) πληροφόρησης, ἂν σκεφθεῖ κανεὶς ὅτι διαθέτει 16 θεματικὰ κανάλια ποὺ μεταδίδονται σὲ πάνω ἀπὸ 200 χῶρες. Μάλιστα οἱ μικρὲς χῶρες κατακλύζονται ἀπὸ τὰ προγράμματα ξένων καναλιῶν, ὅπως τὸ Λουξεμβοῦργο γιὰ παράδειγμα, ὅπου τὸ μερίδιο τηλεθέασης ξένων καναλιῶν φθάνει τὸ 85%, στὴν δὲ Κύπρο φθάνει τὸ 50%!

Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικό, ἐπίσης, ὅτι τὰ εἰσιτήρια τῶν Ἀμερικανικῶν ταινιῶν ὅλο καὶ αὐξάνουν στὶς χῶρες τὶς Ε.Ε. φθάνοντας τὸ 75%, ὅταν αὐτὰ τῶν ἴδιων τῶν Εὐρωπαϊκῶν Χωρῶν εἶναι 23%, τῶν δὲ ἄλλων χωρῶν εἶναι μόλις 2%!

Ἀνάλογη εἶναι ἡ κατάσταση καὶ στὰ τηλεοπτικὰ προγράμματα. Σύμφωνα μὲ δημοσίευμα τῶν Financial Times, οἱ ΗΠΑ ἐλέγχουν τὸ 60% τοῦ παγκόσμιου τηλεοπτικοῦ προγράμματος!!!

Ἀκόμη δὲ καὶ στὴν περίπτωση ἀνεξαρτήτων τοπικῶν ἢ ἐθνικῶν παραγωγῶν, ἔχουμε τὸ φαινόμενο νὰ μὴ διαφέρουν τελικὰ ἀπὸ τὰ Ἀμερικανικά, ἀφοῦ στὸ σύνολό τους δὲν παύουν νὰ τὰ ἀντιγράφουν, γιατί ἀποτελοῦν «τὸ κάτι ἄλλο» τῆς … ἐμπορικότητας καὶ τῆς θεαματικότητας!

4 Αὐτὸ ποὺ ἐνδιαφέρει τὰ ἠλεκτρονικὰ ΜΜΕ εἶναι οἱ θεαματικότητες καὶ τίποτ’ ἄλλο! Ἂς σημειωθεῖ ὅτι καμμιὰ πολυεθνικὴ δὲν ἔχει κανενὸς εἴδους εὐαισθησία. Τὸ μόνο ποὺ τὶς ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ κυριαρχία καὶ τὸ κέρδος καὶ τὰ πάντα ἔχουν ὀργανωθεῖ πρὸς αὐτὴ καὶ μόνο τὴν κατεύθυνση! Συνεπῶς δὲν ὑπάρχει καμμία περίπτωση ἀπὸ τὰ διεθνῆ ΜΜΕ καὶ ὅσα ἄλλα τὰ μιμοῦνται, νὰ προκύψουν προγράμματα ἢ προϊόντα ἤθους, ἀξίας καὶ πνευματικότητας. Αὐτὴ εἶναι ἡ καθαρὴ ἀλήθεια στὸ θέμα. Κι ὁ θεατής, ἐθισμένος σὰν ναρκομανὴς ἢ ἀλκοολικὸς στὸ θέαμα…

• Τὸ παρακολουθεῖ ὅποιο κι ἂν εἶναι!

• Ἔχει τὴν ψευδαίσθηση ὅτι ἐπιλέγει τὸ «καλύτερο», ὅταν στὴν οὐσία οἱ ὅποιες ἐπιλογὲς του εἶναι μέσα ἀπ’ τὸν σκουπιδότοπο ποὺ τοῦ προσφέρεται ἢ καὶ

• Φθάνει νὰ ἀναζητᾶ ἀσταμάτητα τὸ χειρότερο καὶ, γιὰ νὰ αἰσθανθεῖ κάτι διαφορετικὸ κάθε φορά, μίας καὶ συνήθισε αὐτὸ ποὺ βλέπει! Νὰ γιατί οἱ βίαιες ταινίες γίνονται ὅλο καὶ βιαιότερες, γιὰ παράδειγμα!

* * *

Ναί, δὲν εἶναι καθόλου τυχαία ἡ διαρκὴς ὑποβάθμιση τῆς ποιότητας καὶ τῆς ἀξίας τοῦ θεάματος, ὁ περιορισμὸς τῶν θεμάτων του (ἄλλο μεγάλο κεφάλαιο κι αὐτό!), ἡ ἄνευ προηγουμένου πληκτικὴ καὶ χωρὶς ἀνώτερες ἐμπνεύσεις ὁμοιομορφία! Κι ὅλα αὐτά, παρὰ τὸ πλῆθος τῶν μέσων ποὺ τὸ μεταδίδουν. Ναί, εἶναι φοβερὴ αὐτὴ «ἡ μονοφωνία τῆς πολυφωνίας», τοῦτο τὸ οἰκτρὸ ἀποτέλεσμα ὅλης αὐτῆς τῆς κατάστασης. Ὁ γνωστὸς Ἀμερικανὸς καθηγητὴς Νόαμ Τσόμσκι τὴν ἔχει ἀποκαλέσει «ὁλοκληρωτικὴ κουλτούρα»! [3]

Κάποτε τὰ τρόφιμα ἦταν λίγα καὶ δὲν ἐπαρκοῦσαν νὰ θρέψουν τοὺς λιγοστοὺς κατοίκους τῆς γῆς. Σήμερα αὐτὰ πλήθυναν μὲ τὶς τεχνικὲς ποὺ χρησιμοποιοῦνται καὶ εἶναι ὑπεραρκετά, γιὰ νὰ θρέψουν ὅλους τοὺς κατοίκους τῆς γῆς ὅσο κι ἂν αὐτοὶ αὐξάνονται! Μόνο ποὺ πολλὰ ἀπ’ αὐτά, λόγῳ ἀκριβῶς τῶν μεθόδων αὐτῶν ποὺ χρησιμοποιοῦνται, φθάνουν νὰ δημιουργοῦν πολλὰ προβλημάτα ὑγείας! Σὲ βαθμὸ πού, ἐνῷ κάποτε κανεὶς πέθαινε ἀπὸ τὴν πεῖνα, τώρα μπορεῖ νὰ πεθάνει, γιατί αὐτὰ δὲν εἶναι πάντοτε ὑγιεινά. Ἴδια κατάσταση συμβαίνει καὶ στὸ θέαμα. Ἀπὸ σπάνιο ποὺ ἦταν, μᾶς κατακλύζει σήμερα κυριολεκτικά. Καὶ τί φοβερό! Εἶναι σαφῶς περισσότερο μολυσμένο ἀπὸ τὰ τρόφιμα. Μᾶς δηλητηριάζει τὸ μυαλό, μᾶς μολύνει τὴν ψυχή, μᾶς χειραγωγεῖ, προσπαθεῖ νὰ ἐνσταλάξει στὸ ὑποσυνείδητό μας ἰδέες καὶ συμπεριφορὲς ποὺ μὲ τίποτα δὲν εἶναι δικές μας!

Ἀλλὰ τὸ θέμα αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ τὸ δοῦμε καὶ ἀπὸ τὴν πνευματική του πλευρά. Γι’ αὐτὸ καὶ θὰ ἐπανέλθουμε …

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος

Σημειώσεις:

[1] Περισσότερα βλέπετε στὸ βιβλίο μας «ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΚΡΑΤΙΑΣ»

[2] Ἀπ’ αὐτὸ προκύπτει καθαρὰ πὼς οἱ γονεῖς ἔχουν χάσει σὲ μεγάλο βαθμὸ τὸν ἔλεγχο τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν τους, τὰ ὁποῖα κυριολεκτικὰ γαλουχοῦνται ἀπὸ μία ἀνεξέλεγκτη ροὴ πληροφοριῶν, ἀξιῶν καὶ μηνυμάτων! Ἀπὸ τὸ 1898 ὁ Ζὸρζ Μερλιὲς εἶχε τονίσει: «Ὁ κινηματογράφος εἶναι τὸ πιὸ ὑπέροχο ἐργαλεῖο προπαγάνδας γιὰ πώληση κάθε εἴδους προϊόντων»! Κάποιος ἄλλος εἶπε: «Μία εἰκόνα τῆς τηλεόρασης, σὲ ἀντιδιαστολὴ μὲ τὴ λεπίδα τῆς γκιλοτίνας, εἶναι δύο καὶ τρεῖς καὶ τέσσερις φορὲς πιὸ κοφτερή»!!!

[3] Γράφει πολὺ χαρακτηριστικὰ ὁ Μαρὶ Γουϊν: «Αὔριο οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ θὰ ἔχουν τὶς ἴδιες ἀντιδράσεις μπροστὰ σ’ ὁποιοδήποτε ἐρέθισμα, τὶς ἴδιες ἀκριβῶς παραστάσεις τοῦ κόσμου, τὰ ἴδια ἐρωτήματα καὶ τὶς ἴδιες ἀπαντήσεις, θὰ τηλεκατευθύνονται, μὲ τέτοια εὐκολία ποὺ κανένας φασισμὸς δὲν πέτυχε ποτέ! Αὐτὴ τὴν κατεύθυνση πιστεύει νὰ δώσει στὸ ἀνθρώπινο εἶδος ἡ ἀπρόοπτη θεότητα τῆς τηλεόρασης ποὺ λατρεύεται κιόλας ὅσο καμμιὰ ἄλλη στὸν κόσμο, ποὺ καθηλώνει ὧρες μπροστά της ἀπὸ τὸ πιὸ ἀτίθασο παιδὶ ὥς τὸν ἑτοιμοθάνατο γέροντα, καὶ ἰσοπεδώνει πολιτισμούς, ἰδιοσυγκρασίες, προσωπικότητες καὶ ἡλικίες»!!!

Ορθόδοξος Τύπος