Πρωτοβυζαντινή Θεσσαλία: Η Επικράτηση του Χριστιανισμού και οι Βαρβαρικές εισβολές

Εικ. 1: Νόμισμα του Ιουστινιανού.

ΘΕΣΣΑΛΙΑ: ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

 Πρωτοβυζαντινή Θεσσαλία: Η Επικράτηση του Χριστιανισμού και οι Βαρβαρικές εισβολές

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου -συγγραφέα

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Μετά το διάταγμα του Μεδιολάνου και ιδίως μετά τη μονοκρατορία του Μ. Κων/νου, η χριστιανική θρησκεία κέρδιζε συνεχώς έδαφος στο ρωμαϊκό κράτος, φυσικά και στη Θεσσαλία, σε βάρος της ειδωλολατρικής ή εθνικής. Ο Χριστιανισμός εισήχθη σχετικά νωρίς στην Ελλάδα, αρχικά με τις περιοδείες του Αποστόλου Παύλου (Φίλιπποι, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Αθήνα, Κόρινθος, κ.α.) και στη συνέχεια με άλλους κήρυκες του Ευαγγελίου.

Η Υπάτη, που βεβαίως σήμερα, γεωγραφικά, δεν ανήκει στο θεσσαλικό χώρο, δέχτηκε τον 1ο μόλις αιώνα μ.Χ. έναν εκ των Εβδομήκοντα Αποστόλων, τον Ηρωδίωνα1, ο οποίος αφού κήρυξε στην ευρύτερη περιοχή, χειροτονήθηκε επίσκοπος Υπάτης και έγινε ο πρώτος ιερομάρτυρας στην περιοχή. Από την Υπάτη λοιπόν φαίνεται πως εισήχθη η χριστιανική θρησκεία και σε άλλες θεσσαλικές πόλεις και χωριά.

Αργότερα, και κατά τη διάρκεια της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, που συνήλθε στη Νίκαια με σκοπό να καταδικάσει τις κακοδοξίες του Αρείου, ο οποίος δε δεχόταν την υπόσταση του Υιού ισότιμη με αυτή του Πατρός, μεταξύ των συνοδικών πατέρων της Εκκλησίας συμμετείχαν και τρεις Θεσσαλοί ιεράρχες, μετέπειτα άγιοι: ο επίσκοπος Λάρισας Αχίλλιος, ο επίσκοπος Τρίκκης Οικουμένιος (ή Διόδωρος) και ο μετέπειτα επίσκοπος Πεπαρήθου (Σκοπέλου) Ρηγίνος.

Ο ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΕΙΣΜΟΣ: Τα βάσανα της Θεσσαλίας δεν οφείλονταν μόνο σε εχθρικές επιδρομές: ισχυροί σεισμοί είχαν ήδη πλήξει την κεντρική Ελλάδα, όπως και την ευρύτερη ανατ. Μεσόγειο. Ο ιστορικός του 6ου μ.Χ. αιώνα, Προκόπιος, αναφέρει, θέλοντας να δείξει τη σφοδρότητα των σεισμικών δονήσεων που κράτησαν μήνες, ότι τότε πήραν τη μορφή που έχουν σήμερα οι λίμνες της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας Υλίκη και Παραλίμνη καθώς και ο Κρισσαίος κόλπος (Ιτέα, Αντίκυρα Ν. Φωκίδας), εξαιτίας του τεραστίου τσουνάμι που εκδηλώθηκε (365 μ.Χ.). Διαβάζουμε στο Χρονικό του Γεωργίου Μοναχού: “Κατ' εκείνους δε τους καιροὺς σεισμὸς (μέγας καὶ φοβερώτατος) γέγονεν, ως εν Αλεξανδρεία υποχωρήσαι (μεν) την θάλασσαν επὶ πολὺ, τα δε πλοία ως επὶ ξηράς ευρεθήναι κείμενα. Πλήθους δε λαού συνδραμόντος εις θέαν του παραδόξου θαύματος και του ύδατος πάλιν υποστρέψαντος >και εκβεβληκότος μακρότερον του συνήθους τόπου, κατεποντίσθησαν ανθρώπων μυριάδες (έχουμε εδώ την περιγραφή ενός τσουνάμι) και της Κρήτης και της Αχαίας και της Βοιωτίας και της Ηπείρου και Σικελίας τα πλείστα μέρη συνέβη τότε απολεσθήναι, της θαλάσσης ανελθούσης.”

ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ: Φαίνεται ότι μέχρι το 380 η Θεσσαλία, έχοντας κλείσει τις πληγές που άνοιξαν στην εύφορη χώρα οι βαρβαρικές επιδρομές του προηγούμενου αιώνα (Έρουλοι, Γότθοι) και ο μεγάλος σεισμός, ευημερούσε σχετικά.

Όμως μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Μ. Θεοδόσιου (395), οι φιλοαρειανοί διάδοχοί του άφησαν περιθώρια ανεξέλεγκτης δράσης στα μισθοφορικά γερμανικά στρατεύματα (Βησιγότθοι), που και αυτά είχαν ασπασθεί την αίρεση του Αρείου. Έτσι άρχισαν οι επιδρομές και στο θεσσαλικό χώρο, που δεν είχε εκείνη την εποχή ουσιαστική αμυντική δύναμη (έλλειψη οχυρών, σχετικά ανοργάνωτη διοίκηση) και σε συνδυασμό με την έλξη που ασκούσαν πάντα οι εύφορες περιοχές στα βαρβαρικά στίφη, η Θεσσαλία γνώρισε μεγάλες καταστροφές. Συγκεκριμένα οι Γότθοι, με αρχηγό τους το γνωστό Αλάριχο, εισέβαλαν το 396 μ.Χ. από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία και αφού έκτισαν κάποιο οχυρό κοντά στον Πηνειό ποταμό λεηλάτησαν τη Λάρισα. Στο εσωτερικό της Θεσσαλίας κατάστρεψαν τα πάντα στο διάβα τους. Από εκεί, προελαύνοντας στη Στερεά, πολιόρκησαν την Αθήνα, που παραδόθηκε αμέσως, ενώ εν συνεχεία έφτασαν μέχρι την Πελοπόννησο. Ο Παπαρρηγόπουλος γράφει: ”

Οι Γότθοι γυναίκας αγεληδόν συνεπαγόμενοι … ήσαν δε Γότθοι Αρειανοί2”. Έναν αιώνα αργότερα, συγκεκριμένα το 476 μ.Χ. πρώτα, χωρίς επιτυχία, και αργότερα το 481, οι Οστρογότθοι (Γότθοι της Ανατολής) υπό τη διοίκηση του Θευδέριχου Αμαλού εισέβαλλαν στη Θεσσαλία καταλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, και την αραιοκατοικημένη τότε Λάρισα. Η άμυνα των Βυζαντινών υπήρξε ανύπαρκτη διότι ο ικανότατος στρατηγός του Ιλλυρικού, που ήταν υπεύθυνος στρατιωτικά για τη Θεσσαλία, Σαβινιανός, είχε δολοφονηθεί από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Ζήνωνα. Η αποχώρηση των Οστρογότθων έγινε το 483 μετά από συμφωνία με τους Βυζαντινούς οι οποίοι τους παραχώρησαν περιοχές στη νότια όχθη του Δούναβη (Ίστρου) για εγκατάσταση. Στις αρχές του επόμενου αιώνα οι Άντες, ένα πρωτο-σλαβικό φύλο, εισέβαλαν στην Ελλάδα (517) και ερήμωσαν την πεδινή Θεσσαλία και τη βόρεια Στερεά για να νικηθούν τελικά από το βυζαντινό στρατό στις Θερμοπύλες. Η τελευταία όρθια πέτρα από ό,τι ελάχιστο είχε διασωθεί από τα οικοδομήματα των αρχαιότερων εποχών, ισοπεδώθηκε από τους Ονογούρους. Οι Ονογούροι, πρωτοβουλγαρικό φύλο, ουραλοαλταϊκής προέλευσης, συγγενικό με τους Ούννους του Αττίλα, εισέβαλαν το 540/1 στη Θεσσαλία προξενώντας την απόλυτη ερήμωση. Το «έργο» τους τερματίστηκε στην Κόρινθο. Παίρνοντας μαζί τους λάφυρα και αιχμαλώτους, επέστρεψαν στην αρχική τους κοιτίδα, βόρεια του Δούναβη.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΔΗΜΙΑ – ΝΕΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ: Το 542 σ’ όλο το θεσσαλικό χώρο και γενικά στις ευρωπαϊκές επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εμφανίστηκε μια διαφορετική απειλή: θανατηφόρα επιδημία βουβωνικής πανώλης (πανούκλας) η οποία έφτασε μέσω των εμπορικών πλοίων που ήλθαν από την Ινδία μεταφέροντας εδώδιμα προϊόντα και μπαχαρικά. Η αυτοκρατορία θρήνησε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς. Σαν να μην έφτανε όμως αυτή η καταστροφή, μια νέα εισβολή αναστάτωσε τη Νότια Βαλκανική. Άτακτα στίφη Κουτριγούρων (πρωτοτουρκικό φύλο, συγγενικό των Ονογούρων), έχοντας επικεφαλής τους τον Ζαβέρ Χαν, εισέβαλαν στη Μακεδονία και χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Μία απ’ αυτές, το 559, κατέβηκε προς τη Θεσσαλία και λεηλάτησε ό,τι είχε απομείνει3. Πριν όμως ο έκτος αιώνας φτάσει στο τέλος του, μια, διαφορετικής μορφής, εισβολή, ήρθε να ανατρέψει, κατά τόπους, την υφιστάμενη κατάσταση και να αναστατώσει για δυο-τρεις αιώνες την Θεσσαλία και τον ελλαδικό χώρο ευρύτερα. Ήταν η εισβολή των Σλάβων, στην οποία θα αναφερθούμε στο επόμενο άρθρο (τη μεθεπόμενη Κυριακή).

Εικόνα 2: Ο πρωτοβυζαντινος ναός της Λάρισας στο λοφο του Φρουρίου.

………………………………………………………..

1 Προς Ρωμαίους Επιστολή, ιστ΄ 11. Σύντομο βιογραφικό του Αγίου, στο: Κωνστανίνος Αθ. Οικονόμου, Λειμωνάριο των Αγίων της Θεσσαλίας, 2013 [www.scribdcom/oikoomoukon]

2. Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 9, β. 8ο, εκδ. ΔΟΛ, σελ. 92,3