Θωμάς Αντ. Ιωαννίδης, Ορθοδοξία και θρησκευτική παιδεία στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα (2)

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Τοῦ κ. Θωμᾶ Ἀντ. Ἰωαννίδη, Ἐπικ. Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου

(2ον.—Τελευταῖον)

(3) Ἡ ὀργάνωση τῶν θρησκευτικῶν ὡς πολιτιστικοῦ μαθήματος15 ἀποτελεῖ ἑλκυστική ἄποψη, ἡ ὁποία προβάλλεται γιά ὅλους τους μαθητές ἀνεξαρτήτως θρησκείας καί ἰδεολογίας, ἐφόσον αὐτοί χρήζουν κοινωνικοποίησης στή σύγχρονη ἑλληνική πραγματικότητα. “Τά ἀγαθά τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσης” πρέπει νά προσφέρονται στή νέα γενιά, ὅπως τά φιλολογικά μαθήματα παρέχουν τά «ἀγαθά τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ», μέ δεδομένο ὅτι κανείς δέν μπορεῖ νά ἀμφισβητήσει ὅτι στή «μία ἑλληνική παράδοση ἀνήκουν αὐτά τά δύο κλαδιά»16.

Στήν πρόταση αὐτή δέν λαμβάνεται ὑπόψη ὅτι τό πολιτισμικό περιεχόμενο τῆς Ὀρθοδοξίας ἀξιοποιεῖται ἤδη παιδευτικά–μορφωτικά στό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, χωρίς ὅμως νά γίνεται ἡ σχολική θρησκευτική ἀγωγή ἀποκλειστικά μάθημα πολιτισμοῦ.17

«Τά διακριτά πολιτισμικά στοιχεῖα τῆς Ὀρθοδοξίας, πού ἀποτελοῦν ὁλοκληρωμένη πρόταση ἠθικῆς καί ἀγωγῆς, δέν μπορεῖ νά ἀναμειχθοῦν με ἄλλα θρησκευτικά στοιχεῖα, γιά να σχηματιστεῖ ἕνα πολιτιστικό μάθημα πού θά ἱκανοποιεῖ ὅλους, ἀνεξάρτητα θρησκευτικῆς πεποίθησης. Εἶναι δύσκολο νά ἀγνοηθεῖ ἡ προσωποκεντρική ἀρχή τοῦ χριστιανισμοῦ καί ἡ οἰκείωσή του στο συγκεκριμένο κοινωνικό χῶρο. Το πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ἀποτελεῖ πρότυπο θρησκευτικοῦ πλουραλισμοῦ, διαθρησκειακῆς ἐπικοινωνίας καί διακριτῆς πίστης σέ πολυθρησκευτικό περιβάλλον πού ἐγκαινιάζει τρόπο συνύπαρξης με ἑτερόθρησκους καί ἀλλογενεῖς»18.

(4) Ὁρισμένοι ἐπιζητοῦν τήν κατάργηση τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν ἤ τή μετατροπή του σε προαιρετικό μάθημα μέ τό πρόσχημα τῆς ἐλευθερίας τοῦ μαθητῆ νά ἐπιλέγει γνωστικά ἀντικείμενα. Βασική τους, βέβαια, ἐπιδίωξη εἶναι ἡ ἐνίσχυση μαθημάτων καθαρῶς τεχνοκρατικοῦ χαρακτήρα19. «Ἄλλοι προτείνουν ριζική ἀναθεώρηση τόσο τοῦ περιεχομένου τοῦ μαθήματος ὅσο καί τοῦ σκοποῦ στόν ὁποῖο αὐτό ἀποβλέπει, ἀφοῦ κατά τήν ἄποψή τους, ὁ χαρακτήρας τῆς παρεχόμενης σήμερα θρησκευτικῆς ἐκπαίδευσης εἶναι "μονοφωνικός, κατηχητικός καί ὑποχρεωτικός"»20. Ἀσφαλῶς το μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, γιά να χαρακτηρισθεῖ, χωρίς σοβαρή ἀμφισβήτηση, στήν ἐποχή μας ὡς μορφωτικό ἀγαθό, πρέπει νά πληροῖ ὁρισμένες προϋποθέσεις και νά ἀνταποκρίνεται στίς προκλήσεις τοῦ σήμερα. Ἡ Ὀρθοδοξία ἀπηχεῖ ἀναζητήσεις μιᾶς μοναδικῆς ποιότητας ζωῆς καί πνευματικότητας, οἱ ὁποῖες σέ μιά ἐποχή μεγάλων ἀνθρωπολογικῶν και λοιπῶν διλημμάτων, ὅπως ἡ δική μας, ἔχουν ἰδιαίτερη βαρύτητα.21

Ἐπιχειρήματα τά ὁποῖα συνηγοροῦν γιά τή διατήρηση τόσο τοῦ ὑποχρεωτικοῦ χαρακτήρα τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος ὅσο και γιά τή διατήρηση τοῦ θεολογικοῦ χαρακτήρα του σέ ρητή διάκριση ἀπό τή θρησκειολογική παραφθορά του22 εἶναι καί τά ἑξῆς:

α) ἡ θρησκευτική ὁμοιογένεια τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ,

β) ἡ ἱστορική ταύτιση Ἑλληνισμοῦ καί Ὀρθοδοξίας23 καί

γ) ἡ πολιτιστική προβολή τῆς Ἑλλάδας στήν Εὐρώπη.

Τά δύο στηρίγματα τοῦ νεοελληνισμοῦ παγκοσμίως εἶναι ἡ γλῶσσα καί ἡ πίστη. Ἡ ἑλληνική γλῶσσα καί ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνιστοῦν τόσο τήν ἰδιαιτερότητά μας ὅσο καί τήν ταυτότητά μας. Ἀπό τήν τήρησή τους ἐξαρτᾶται ἄμεσα ἡ ὕπαρξή μας στήν ἱστορία ὡς πολιτιστική ὀντότητα.24

Ὁ Ἀντ. Τρίτσης ἀπευθυνόμενος πρός τούς θεολόγους στό Στ´ Πανελλήνιο Θεολογικό Συνέδριο ἀναφέρει: «νά σᾶς ὑπενθυμίσω ὡς ἐκπρόσωπος τῆς Πολιτείας, ὅτι ἔχετε ἕνα σημαντικό ρόλο στό γενικότερο ἐθνικό γίγνεσθαι καί ὅτι εἶναι ἐπιτακτική πλέον ἡ ἀνάγκη νά ἀναλάβετε αὐτόν τόν ρόλο στήν ὁλότητά του καί χωρίς ὀλιγωρίες... Ἔχετε χρέος ἐσεῖς εἰδικά νά εἶστε αἰσιόδοξοι, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν κρίση τῶν καιρῶν και τοῦτο, γιατί ἀποτελεῖτε ἐσεῖς τους ἄμεσους λειτουργούς καί ἐκφραστές τοῦ πρώτου καί ἰσχυρότερου μηνύματος αἰσιοδοξίας πού ἄκουσε ἡ οἰκουμένη, τοῦ μηνύματος τῆς Ὀρθοδοξίας». Γιά τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἀποφαίνεται ὅτι πρέπει «νά γίνεται σύμφωνα με τή θεολογία τῆς Ὀρθόδοξης ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας μας» μέ ἰδιαίτερη ἀναφορά στήν «Ὀρθόδοξη χριστιανική παράδοση» καί στο «Ὀρθόδοξο χριστιανικό ἦθος». «Δηλαδή ἡ χριστανική ἀγωγή συμπνευματίζεται μέ τήν ὅλη αὐτοσυνειδησία τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί ἐκφράζει τούς πόθους καί τά ὁράματα τοῦ λαοῦ μας, πού εἶναι πόθοι καί ὁράματα ἐλευθερίας σ᾽ ὅλες της τίς διαστάσεις, τήν ἐθνική, την ἠθικοθρησκευτική, τήν πολιτική, τήν οἰκονομική, τήν κοινωνική, τήν πολιτισμική...».25

Ἡ Ἐκκλησία, κλῆρος καί λαός, μέ συνεχῆ αὐτοκριτική, μέ αὐτοκάθαρση καί μέ ἀνανέωση συνενώνοντας τίς δυνάμεις μας ἄς ἀγωνισθοῦμε νά περιφρουρήσουμε καί νά ἀνυψώσουμε τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἀποτρέποντας ἔτσι τήν ἀποκοπή τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἀπό τίς πνευματικές του ρίζες.26 «Ἡ συνήθης ἀναφορά στην ὥρα τῆς Ὀρθοδοξίας ἀποκλείει ἀναμφιβόλως ὁποιαδήποτε ἀλαζονική ἤ ἐγωιστική ἐσωστρέφεια και καλεῖ τήν Ὀρθοδοξία νά προσφέρη τό μήνυμα τῆς πατερικῆς παραδόσεως μέσα ἀπό τήν Παιδεία και κάθε ἄλλο πρόσφορο μέσο σε προσιτά γιά τόν ἄνθρωπο τῆς ἐποχῆς σχήματα, ὥστε ὁ διάλογος νά οἰκοδομῆ τόν ἄνθρωπο καί να τρέφη τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ νεώτερες πολιτικές, ἰδεολογικές, κοινωνικές καί πνευματικές ἐξελίξεις θέτουν πολλά νέα ἐρωτήματα, στά ὁποῖα πρέπει νά δοθοῦν σύγχρονες ἀπαντήσεις... Αὐτό σημαίνει ὄχι βεβαίως τήν ἀλλοίωση τοῦ περιεχομένου τοῦ μηνύματος τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλά τήν προσαρμογή του στίς νέες πνευματικές ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐποχῆς μας... Ἡ Ἁγία Γραφή, ἡ Πατερική Παράδοση καί ἡ ἀδιάκοπη πνευματική ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας προσφέρουν ἕνα ἀσφαλές πλαίσιο γιά μιά ριζική ἀναθεώρηση τῶν ἀναλυτικῶν προγραμμάτων σέ ὅλες τίς βαθμίδες τῆς ἐκπαιδεύσεως... Ὁ πυρήνας τοῦ μηνύματος τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως παραμένει πάντοτε ἀμετάβλητος, ἀλλά ἡ ἀναφορά του προσαρμόζεται συνεχῶς στά κρίσιμα ἐρωτήματα κάθε ἐποχῆς, τά ὁποῖα ἐρεθίζουν ἤ ζωντανεύουν τήν ἀνανεωτική δύναμη καί τόν κοινωνικό δυναμισμό τῆς πίστεως».27

Ὑποσημειώσεις

15. Βλ. Π. Καλαϊτζίδη, «Τά θρησκευτικά ὡς πολιτιστικό μάθημα», Σύναξη 74 (2000), σσ. 69–83• Τοῦ ἰδίου, «Τό θρησκευτικό μάθημα στην ἐποχή τῆς πολυπολιτισμικότητας. Θεολογικά–πολιτιστικά δεδομένα και προϋποθέσεις ἀλλαγῆς παραδείγματος», Καθ᾽ ὁδόν 17 (2001), σσ. 39–50.

16. Βλ. Ν. Ματσούκα, «Μιά ἄλλη διάσταση τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος», ὅ.π., σ. 17.

17. Βλ. Κ. Δεληκωσταντῆ, ὅ.π., σ. 252.

18. Βλ. Σ. Πορτελάνου, «Τά θρησκευτικά ὡς συνδυαστικό μάθημα (Ἐναλλακτική διδακτική πρόταση)», ὅ.π., σ. 201.

19. Βλ. Ἰ. Κογκούλη, «Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν προαιρετικό ἤ ὑποχρεωτικό;», Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 70 (1987), σσ. 664–668.

20. Βλ. Χ. Βασιλόπουλου, Διδακτική τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν,Θεσσαλονίκη 21996, σ. 30 ε.

21. Βλ. Κ. Δεληκωσταντῆ, ὅ.π., σ. 256.Πρβλ.Βαρθολομαίου [Ἀρχοντώνη], (Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου), «Ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου», ἘκκλησίαΠΒ/, 9 (2005), σσ. 724–728.

22. «Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν εἶναι θεολογικό καί δέν εἶναι θρησκειολογικό. Περιεχόμενό του εἶναι ἡ ἐνημέρωση τοῦ νέου ἀνθρώπου στην ὀρθόδοξη παράδοση τοῦ τόπου του σήμερα. Ἡ διδασκαλία ἄλλων θρησκειῶν (θρησκειολογία) εἶναι ὁπωσδήποτε ἀπαραίτητη, ἀλλά παραμένει πάντοτε δευτερεύουσα σέ σύγκριση μέ τήν ὀρθόδοξη θεολογία», Μ. Μπέγζου, ≪Τό θρησκευτικό μάθημα στή Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση», Κοινωνία ΛΣΤ, 2 (1993), σ. 135.

23. Βλ. Κ. Μπόνη , «Ἡ θεοφιλής σύζευξις Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ», Ἐκκλησία Ν/ 5, (1973), σσ. 99–104.

24. Βλ.Μ.Μπέγζου, ὅ.π., σ. 136.

25. Βλ. Ἀντ. Τρίτση, «Ὁ ρόλος τῆς Ὀρθοδοξίας σήμερα≫, Τό ἀνθρώπινο πρότυπο τῆς σύγχρονης παιδείας και τό ἀρχέτυπο τῆς Ὀρθοδοξίας». Πρακτικά Στ/ Πανελληνίου Θεολογικοῦ Συνεδρίου (5–7 Σεπτεμβρίου 1986), Ἀθῆναι 1988, σσ. 63–66).

26. «Ἕνα ἀπὸ τὰ βασικὰ στοιχεῖα, ποὺ ἀποτελοῦν τὶς ρίζες καὶ προσδιορίζουν τὴν ἐθνική μας ταυτότητα ὡς Ἑλλήνων, εἶναι ἡ αὐθεντικότητα τῆς θρησκευτικῆς μας παράδοσης, ὅπως αὐτὴ καταγράφεται στὰ βιβλικὰ καὶ πατερικὰ κείμενα καὶ ἀποτυπώνεται στὰ ποικίλα μνημεῖα τοῦ πολιτισμοῦ μας. Ἡ προβολὴ καὶ ἡ μὲ παιδαγωγικὸ τρόπο παρουσίαση τῆς παράδοσης αὐτῆς στὶς ποικίλες της ἐκφάνσεις, χωρὶς ἐξιδανικεύσεις ἢ προκαταλήψεις, εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀποτελεῖ βασικὸ γνώρισμα μίας σύγχρονης θρησκευτικῆς ἀγωγῆς», Χ. Βασιλόπουλου, «Ὁμολογιακὴ ἢ θρησκειολογικὴ θρησκευτικὴ ἀγωγή;». Ἕνα σύγχρονο δίλημμα ( Πανηγυρικὸς λόγος ποὺ ἐκφωνήθηκε στὶς 29 Ἰανουαρίου 2007),Θεσσαλονίκη 2007, σ. 20.

27. Βλ. Δαμασκηνοῦ [Παπανδρέου], (Μητροπ . Ἑλβετίας), «Παράδοση καί ἀνανέωση στή σχέση Ὀρθοδοξίας καί Παιδείας», Ἐπίσκεψις 540 (1997), σ. 15 ἑ. Ὁ Th. Kothmann, «Ὁ μορφωτικός χαρακτήρας τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στή δημόσια ἐκπαίδευση», στό Πρακτικά Ἡμερίδας– Εἰσηγήσεις, Τό Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στήν Ἐκπαίδευση, ΕΚΠΑ, Ἀθήνα 2009, σσ. 87–131, παρατηρεῖ ὅτι: «Σὲ ἕνα περιβάλλον ἐξαιρετικὰ πλουραλιστικὸ εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαῖος ὁ προσδιορισμὸς συγκεκριμένης ὁμολογιακῆς ἀφετηρίας. Καὶ τοῦτο, διότι ἡ διατύπωση τῆς ὁμολογιακῆς ἀφετηρίας προσφέρει τὴν ἀφορμὴ πραγματικῆς καὶ οὐσιαστικῆς ἀντιπαράθεσης θέσεων. Συμβάλλει ἔτσι στὴν διαμόρφωση τῆς ἀτομικῆς προσωπικότητας, τῆς ὁποίας μέρος ἀποτελεῖ καὶ ἡ συνείδηση τῆς οἰκειώσεως, τοῦ νὰ ἀνήκει δηλαδὴ κανεὶς κάπου...».

Ορθόδοξος Τύπος, 6/07/2012

Δείτε και:-Θωμάς Αντ. Ιωαννίδης, Ορθοδοξία και θρησκευτική παιδεία στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα