Το βάθος του "Είναι" τόπος αυτογνωσίας

ΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΟΥ «ΕΙΝΑΙ» ΤΟΠΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ

Αρχιμ. Κυρίλλου Κωστοπούλου, Ιεροκήρυκος Ι. Μ. Πατρών - Δρος Θεολογίας

   Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο «κατ᾽εικόνα» Του, λογική ύπαρξη, για να υπάρχη ως αθάνατη ανθρώπινη οντότητα στον χώρο του παραδείσου.

    Ο άνθρωπος, όμως, με την παρακοή στο θέλημα του Δημιουργού Του εξήλθε του  παραδείσου και εισήλθε στον χώρο της φθοράς και του θανάτου. Προηγήθηκε ο πνευματικός θάνατος και ακολούθησε ο σωματικός.  Η ψυχή μας έχασε την άκτιστη Χάρη του Δημιουργού της Θεού. Ο νούς εσκοτίσθη και αυτήν την σκότωση την μετέδωσε και στο σώμα. Κατ᾽ αυτόν τον τρόπο υπέστησαν φθορά και τα δύο. Η ψυχή γέμισε από πάθη, το δε σώμα «παρασυνεβλήθη τοις κτήνεσιν τοις ανοήτοις και ωμοιώθη αυτοίς» (Ψαλμ. 48, 21).

    Οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας ομιλούν διεξοδικώς γι᾽ αυτήν την ασθένεια, στην οποία περιήλθε ο πεπτωκώς άνθρωπος. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης επισημαίνει σχετικώς ότι η ανθρωπότητα «αντί της αγγελικής μεγαλοφυίας τον κτηνώδη τε και άλογον της εξ αλλήλων διαδοχής τρόπον» προσέλαβε (PG 44, 189C). Kαι ο Ιερός Χρυσόστομος διαπιστώνει: «Ο λόγω  τετιμημένος, και τοσαύτης σοφίας αξιωθείς, των αλόγων γέγονεν όμοιος, τάχα δε και χείρων» (PG 53, 68).

    Ωστόσο, για να γνωρίση ο άνθρωπος την ασθένειά του αυτή, πρέπει να προσβλέψη στο βάθος της καρδίας του, στα ενδότερα του «είναι» του. Εκεί θα εύρη το «ειδεχθές» της ψυχής του, αλλά και την Βασιλεία του Θεού, καθώς –όπως μας δίδαξε ο Κύριος– «η βασιλεία του Θεού εντός υμών εστίν» (Λουκ. 17, 21). Εμείς, όμως, αντί να εμβαθύνουμε στα εσώτερα της ψυχής μας, ζούμε επιφανειακά, αγωνιζόμαστε επιπόλαια, μετανοούμε πρόσκαιρα.

    Χαρακτηριστική είναι η παρατήρηση του Θεανθρώπου Κυρίου προς τον απόστολο Πέτρο: «επανάγαγε εις το βάθος» (Λουκ. 5, 4) Ρίξτε, δηλαδή, τα δίχτυα σας βαθύτερα, διότι εκεί υπάρχουν τα ψάρια. Οι Μαθητές υπήκουσαν και πέτυχαν του σκοπού τους.

    Το βάθος είναι πάντοτε ο χώρος όπου βρίσκονται οι θησαυροί. Έτσι και ο άνθρωπος κρύβει στο βάθος του «είναι» του τους πολύτιμους θησαυρούς του. Στο βάθος της ψυχής μας καλλιεργούνται οι μεγάλες ιδέες, οι ριψοκίνδυνες αποφάσεις, οι ηρωικές τάσεις. Στο βάθος υπάρχουν όλα τα μυστικά μας. Στην επιφάνεια υπάρχουν πρόχειρα και εφήμερα πράγματα.

    Είναι γεγονός ότι την εποχή μας την χαρακτηρίζει η επιφανειακή προσέγγιση και η εξωστρέφεια. Δεν ενδιαφέρεται ο σύγχρονος άνθρωπος για τα «ένδον», για το τι υπάρχει εντός του. Είναι αθεράπευτα εξωστρεφής. Αυτή, όμως, η εξωστρέφεια του προκαλεί αγωνία και άγχος. Τρέχει συνεχώς, χωρίς ούτε ο ίδιος να γνωρίζη την αιτία.

   Με την πολυπραγμοσύνη μας χάνουμε συνεχώς και αδειάζουμε επικινδύνως. Ο,τι κάνει θόρυβο, ο,τι διαφημίζεται μας πολιορκεί και το πολιορκούμε. Θέλουμε να «ανεβούμε», να επιτύχουμε, να πλουτίσουμε και όλα αυτά όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Επιθυμούμε να διασφαλίσουμε το αύριο και καταντούμε δούλοι στα πιο συχαμερά υλικά πράγματα και στα απάνθρωπα πάθη μας.

   Ο άκρατος  υλισμός και ο παραξηγημένος πολιτισμός της μηχανής, έκαμαν τον άνθρωπο ένα άψυχο γρανάζι που αγνοεί τον εαυτό του και τον συνάνθρωπο.

   Τι ημπορεί να μας λυτρώση; Μόνον η υπακοή στην Κυριακή προσταγή «επανάγαγε εις το βάθος». Μόνον όταν σκύψουμε μέσα μας θα ημπορέσουμε να βρούμε τον χαμένο θησαυρό μας. Ο δρόμος όμως προς τα «έσω» είναι δύσκολος, καθώς αντιμετωπίζουμε το παγερό άγνωστο. Ο προφήτης Ιερεμίας ερωτά: «βαθεία η καρδία παρά πάντα, και άνθρωπός εστιν· και τις γνώσεται αυτόν;» (17, 9). Ακόμη και η ψυχολογία του βάθους παραδέχεται, διά του Καρέλ: «ο άνθρωπος, αυτός ο άγνωστος».

   Τα πράγματα γίνονται λιγώτερο δύσκολα μέσα στην Ορθόδοξη πνευματικότητα με την βίωση του Μυστηρίου της μετανοίας. Εκεί, ο άνθρωπος, ενώπιον εμπείρου –βεβαίως– πνευματικού πατρός και διά της Θείας Χάριτος, με πόνο, αλλά σταθερά, εισέρχεται στο βαθύτερο «είναι» του και ευρίσκει τον πραγματικό εαυτό του. Ευρίσκει αφ᾽ ενός με το «ειδεχθές» της ψυχής του, την δυσωδία που προκάλεσαν τα πάθη και οι επιθυμίες του και αφ᾽ ετέρου τους θησαυρούς που του προσέφερε το Άγιο Βάπτισμα. «Ει και πονούμε τη καρδία παραμένοντες, αλλ᾽ εγγύς η παράκλησις» μας λέγει ο Αββάς Ησύχιος.

   Ο πνευματικός πατήρ, βοηθός σε αυτήν την πορεία προς τα «έσω», δεν θεραπεύει απλώς, αλλά λυτρώνει. Πεθαίνει κατερχόμενος με τον εξομολογούμενο στα βάθη του «είναι» του, όπου υπάρχει η ενοχή και ανασταίνεται μαζί του. Κατ᾽ αυτόν τον τρόπο το Μυστήριο της μετανοίας και εξομολογήσεως προσφέρει μυστικές εμπειρίες αυτογνωσίας και γενικώτερα γνώσεις που αναφέρονται στον κρυμμένο βάθος της προσωπικότητος. Συνεπώς ο άνθρωπος από το βάθος της επιγνώσεως ανέρχεται στο ύψος της λυτρώσεως και ελευθερίας.

    Η περίοδος που διανύουμε, μία περίοδος προετοιμασίας για τα Χριστούγεννα, ενδείκνυται για μια τέτοια ενδοσκόπηση, ώστε να βιώσουμε οντολογικά και όχι επιφανειακά την μεγάλη αυτή εορτή. Το δε φως της γνώσεως, το οποίο ανέτειλε με την Ενανθρώπηση του Θεανθρώπου Κυρίου να φωτίση την καρδία μας, ώστε να γνωρίσουμε ποίοι πραγματικά είμαστε και να μας οδηγήση στην οντολογική κοινωνία μετά του Θεού Δημιουργού μας και του συνανθρώπου μας.