Ἦταν γνήσιο καί ἀλώβητο τό Σύμβολο τῆς Πίστεως πού ἀπαγγέλθηκε στή Νίκαια (28/11/25);

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΥΘΗΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΘΡΗΣΚΕΙΩΝ

Ἦταν γνήσιο καί ἀλώβητο τό Σύμβολο τῆς Πίστεως πού ἀπαγγέλθηκε στή Νίκαια (28/11/25);

Ἱεροδ. Ἱεροθέου Κρητικοῦ,

Ἱεροκήρυκος Ἱ. Μ. Κυθήρων & Ἀντικυθήρων

1.     Ἡ ἀπαγγελία τοῦ Συμβόλου Πίστεως ἄνευ τοῦ Filioque.

Πολύς λόγος ἔγινε τίς τελευταῖες ἡμέρες γιά τήν ἀναγνώριση καί τήν ἀπαγγελία τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως, χωρίς τό Filioque, ἀπό τόν Πάπα Λέοντα 14^ο. Τά ΜΜΕ, στρατευμένα ἤ καί ἀπό ἄγνοια, προβάλλουν τήν πράξη αὐτή θετικά ὑπέρ τοῦ Πάπα, παρουσιάζοντάς την ὡς δεῖγμα καλῆς διάθεσης πρός τήν ἑνότητα. Ὀφείλουμε νά εἴμαστε ἐπιφυλακτικοί ἀπέναντι σέ αὐτήν τήν δήλωση τοῦ Πάπα Λέοντος, γνωρίζοντας ἀπό τήν ἱστορία τῶν σχέσεων Ὀρθοδόξων καί Παπικῶν τήν στρατηγική πού ἀκολουθοῦν οἱ δεύτεροι πρός ἐπίτευξη τοῦ γενικοῦ σκοποῦ τους, χρησιμοποιώντας κάθε εἴδους ἀπατηλά καί ἀθέμιτα μέσα, δόλο καί ἀπάτη. Καί σέ ἕναν βαθμό ὁ σκοπός τους ἐπιτεύχθηκε, ἀφοῦ διευκολύνθηκε ἡ ἐμφάνισή τους ὡς πλησιέστεροι στήν Πίστη μας, δημιουργώντας εὐμενεῖς ἐντυπώσεις καί ἐξαπατώντας τούς ἁπλούστερους.

Ἡ ἀναγνώριση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως στήν ἀρχική του μορφή δέν ἀποτελεῖ κανένα θετικό βῆμα πρός ἕνωση καί ὑποχώρηση τῶν Παπικῶν στά δόγματα καί στίς καινοτομίες τους. Αὐτό γίνεται κατανοητό ἀπό τό γεγονός ὅτι τό Σύμβολο τῆς Πίστεως ἀναγνωρίζεται καί διαβάζεται ἀπό τούς Παπικούς χωρίς τήν προσθήκη τοῦ Filioque, ὅταν ὑπάρχουν μπροστά Ὀρθόδοξοι ἤ βρίσκονται σέ χῶρο ὀρθόδοξο. Αὐτό μαρτυρεῖ καί ἡ πράξη τῶν Παπικῶν κατά τήν ἀπαγγελία τοῦ Συμβόλου στή λατρεία τους ἐδῶ στήν Ἑλλάδα. Μάλλον θά λέγαμε ὅτι πρόκειται γιά πράξη προσηλυτιστική, ὅπως ἡ Οὐνία. Ἄλλωστε, ἡ ἀναγνώριση καί ἀπαγγελία τοῦ Συμβόλου χωρίς τό Filioque δέν σημαίνει σέ καμία περίπτωση καταδίκη τοῦ Filioque ἀπό πλευρᾶς τῶν Φραγκολατίνων, μιά καί συνεχίζει νά ὑφίσταται στήν ἐπίσημη δογματική διδασκαλία τους καί νά προστίθεται στό Σύμβολο.

2.     Ἀπαγγελία παραλλαγμένου Συμβόλου Πίστεως.

Ἀπροσδόκητο γεγονός, βέβαια, ἦταν ἡ ἀνάγνωση παραλλαγμένου Συμβόλου Πίστεως, κατά τή διάρκεια τῆς συμπροσευχῆς Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου καί Πάπα στή Νίκαια. Σέ πρόσφατο ἄρθρο της ἡ Καθηγήτρια Ἱστορίας Δογμάτων καί Συμβολικῆς τοῦ Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ κ. Μαρίνα Κολοβοπούλου ἀναφέρει καί ἐπισημαίνει ὅτι: «διαπιστώνονται δύο σημεῖα ἀπόκλισης ἀπό τό ἑλληνικό πρωτότυπο», τά ὁποῖα ἐντοπίζονται στόν ὅρο «ὁμοούσιος» καί στό ἄρθρο περί Ἐκκλησίας [1].

Ἡ φράση τοῦ Συμβόλου «ὁμοούσιον τῷ Πατρί» στίς ἀγγλικές ἐπίσημες μεταφράσεις ἀποδίδεται ὡς ἑξῆς: «consubstantial with the Father» ἤ «of one essence with the Father» (μιᾶς οὐσίας μέ τόν Πατέρα). Παραδοσιακά ὁ ὅρος ὁμοούσιος στήν ἀγγλική γλώσσα μεταφράζεται ὡς consubstantial. Τό κείμενο, πού ἐπιλέχθηκε νά διαβαστεῖ στή Νίκαια, ἀποδίδει τό ὁμοούσιο Πατρός καί Υἱοῦ μέ τήν ἀμφίσημη μετάφραση «of one being with the Father» (μιᾶς ὑπόστασης; μέ τόν Πατέρα), πού εἶναι γλωσσικά ἀσαφής καί πού μπορεῖ νά παραπέμψει σέ δυτικοῦ τύπου ἑρμηνεῖες τῶν ἐνδοτριαδικῶν σχέσεων (ὄχι ὡς κοινωνία τῆς φύσεως [ὁμοούσιο], ἀλλά κοινωνία προσώπων ἐπί τῇ βάσει τῶν προσωπικῶν σχέσεων, ὅπου αὐτή ἡ περιχώρηση [δυτ. ἑρμην.: ὡς τρόπος ὕπαρξης καί σχέσης τῶν προσώπων] σέ συνδυασμό μέ τή μοναρχία τοῦ Πατρός [δυτ. ἑρμην.:ὁ Πατήρ ἡ ἀρχή τῆς θεότητος] ὁδηγεῖ κατ’ ἐπέκταση σέ σαβελλιανισμό, ἀλλά καί ὑποστήριξη πρωτείου μέσα στήν Ἐκκλησία), μιά καί ὁ ὅρος being ἀναφέρεται περισσότερο στό ὄν, στήν ὑπόσταση, σέ ἀντίθεση μέ τό οὐσ. essence, πού σημαίνει τήν οὐσία. 

Τό δεύτερο σημεῖο, πού ἐπέσυρε τήν προσοχή, εἶναι ἡ πρόταξη τοῦ ρήματος πιστεύω πρίν ἀπό τό ἄρθρο πού ἀφορᾶ στήν Ἐκκλησία, ὥστε νά συνταχθεῖ ὡς ἑξῆς: «We believe in one, holy...». Ἀντιθέτως, τό παραδεδομένο ἀπό τούς θείους Πατέρες Σύμβολο δέν προτάσσει τῆς Ἐκκλησίας τό ρῆμα «πιστεύω». Ἡ ἔρευνα [2] καταδεικνύει ὅτι τό ἄρθρο περί Ἐκκλησίας δηλώνει τό ποῦ δρᾶ καί ἐνεργεῖ τό Ἅγιο Πνεῦμα, δηλαδή μέσα στήν Ἐκκλησία. Ἄλλωστε, δέν μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ τό ἴδιο ρῆμα «πιστεύω» γιά τήν Ἐκκλησία, πού δημιουργεῖται ἀπ’ ἀρχῆς κόσμου, καί γιά τόν ἄκτιστο Θεό. 

***

Δυστυχῶς, τά ἐκκλησιαστικά διαδραματιζόμενα γεγονότα δέν μᾶς ἐπιτρέπουν νά δοῦμε ἀθώα τά ὡς ἄνω. Οἱ προσπάθειες τοῦ διαχριστιανικοῦ συγκρητισμοῦ γιά ἄμβλυνση τῶν διαφορῶν μεταξύ τῶν χριστιανικῶν ὁμολογιῶν, προβάλλοντας δῆθεν τά κοινά στοιχεῖα καί παραβλέποντας τίς διαφορές, δέν μποροῦν νά ὁδηγήσουν οὔτε σέ λειτουργική, οὔτε σέ διοικητική ἑνότητα, ἅπαξ καί οἱ τελευταῖες ἑδράζονται ἐπί τῇ βάσει τῆς μιᾶς πίστεως, ἀποτελώντας ἔκφραση ἐκείνης. Μέ ἄλλα λόγια ἡ λειτουργική ἑνότητα πού ἐπιχειρεῖται (κοινό ποτήριο) προϋποθέτει τήν ἑνότητα ἐν τῇ Πίστει.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος συμβουλεύει τούς Χριστιανούς νά ἐμμένουν στήν ἑνότητα τῆς Πίστεως, «ἐν ἑνὶ πνεύματι, μιᾷ ψυχῇ συναθλοῦντες τῇ Πίστει τοῦ Εὐαγγελίου», «ἵνα τὸ αὐτὸ φρονῆτε, τὴν αὐτὴν ἀγάπην ἔχοντες, σύμψυχοι, τὸ ἓν φρονοῦντες» (Φιλιπ. 1, 27. 2, 2-3). Καθότι στήν Ἐκκλησία εἶναι «εἷς Κύριος, μία Πίστις, ἓν Βάπτισμα, εἷς Θεὸς καὶ Πατὴρ πάντων, ὁ ἐπὶ πάντων καὶ διὰ πάντων καὶ ἐν πᾶσιν ἡμῖν», παραινεῖ νά εἶναι οἱ χριστιανοί «ἓν σῶμα καὶ ἓν πνεῦμα» (Ἐφεσ. 4, 4-6), χωρίς νά μετατίθενται ἀπό «τοῦ καλέσαντος αὐτοὺς ἐν χάριτι Χριστοῦ εἰς ἕτερον εὐαγγέλιον» (Γαλ. 1, 6).

Ἕνας ἀληθινός ἑορτασμός τῆς Α΄ Οἰκ. Συνόδου καί μία πραγματική τιμή πρός ἐκείνην θά προϋπέθετε τήν ἀκριβῆ τήρηση τῶν ὅσων ἐκείνη θέσπισε. Οἱ Πατέρες τῆς Συνόδου προέβησαν σέ καταδίκη τῶν ἀρειανικῶν κακοδοξιῶν. Ἀληθής ἑορτασμός θά ἦταν ἡ καταδίκη τῶν συγχρόνων αἱρέσεων καί ἡ ἀποφυγή συμπροσευχῆς καί κοινωνίας μέ τούς αἱρετικούς. Ἀληθής ἑορτασμός θά ἦταν ἡ ἀπόρριψη τῆς ἐπαναφορᾶς καί ἐξάπλωσης στόν θεολογικό χῶρο τῶν ἀρειανικῶν κακοδοξιῶν πού ὑπεστήριζε ὁ ἤδη κεκοιμημένος Μητρ. Περγάμου Ἰωάννης Ζηζιούλας [3]. Ἀληθής ἑορτασμός θά ἦταν ἡ παραίτηση ἀπό τήν ἐπιδίωξη κοινοῦ ἑορτασμοῦ Πάσχα μέ τούς αἱρετικούς μέ κίνδυνο τή διάσπαση τῶν Ὀρθοδόξων καί ἡ ἐμμονή στά ὅσα οἱ Πατέρες τῆς Συνόδου θέσπισαν, δηλαδή «τό μή μεταίρειν ὅρια αἰώνια, ἅ οἱ Πατέρες ἔθεντο». Ἀμήν.

[1] Βλ. «Ἡ ὁρολογία τοῦ «Ὁμοουσίου» καί οἱ μεταφραστικές της μετατοπίσεις», στό pemptousia.gr, 5/12/25.

[2] Βλ. περαιτέρω στό Μαρίνας Κολοβοπούλου, Ἅγιο Πνεῦμα καί Ἐκκλησία κατά τό Σύμβολο τῆς Πίστεως σέ Ἀνατολή καί Δύση, ἐκδ. Ἔννοια, Ἀθήνα 2023, σ. 155 κ.ἑ.

[3] Μεταξύ ἄλλων ὁ Μητρ. Περγάμου ὑπεστήριζε χρονική προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός ἔναντι τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος -ἐπιχειρώντας ἀνεπιτυχῶς νά στηρίξει τό πρωτεῖο ἐξουσίας, καί ὄχι μόνο τιμῆς, τοῦ Πατρ. Κων/πόλεως στήν Ἐκκλησία-, ὑπακοή τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν Θεό Πατέρα καί διαφορετικά γνωμικά θελήματα Πατρός καί Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύματος, καί “διάλογο” μέσα στήν Ἁγία Τριάδα, πρᾶγμα πού ἐν πρώτοις ὁδηγεῖ σέ “τριθεΐα” ἤ σέ ἀποδοχή κτιστότητος γιά τά δύο Πρόσωπα, Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύματος, κ.ἄ., πού θά παρουσιασθοῦν προσεχῶς σέ ἰδιαίτερο ἄρθρο.
            Πρός ἐπίρρωση συγκεκριμένων θέσεων τοῦ ἄρθρου μας, ἀλλά καί γνώση τοῦ πληρώματος τῆς Τοπικῆς μας Ἐκκλησίας, ἐπισυνάπτουμε καί κοινοποιοῦμε στή συνέχεια τό ἀνωτέρω ἀναφερόμενο ἄρθρο τῆς Καθηγήτριας κ. Μαρίνας Κολοβοπούλου.

Η ορολογία του «Ομοουσίου» και οι μεταφραστικές της μετατοπίσεις

05.12.2025

Μαρίνα Κολοβοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής Αθηνών

«Κατά τήν πρόσφατη ἐπίσκεψη τοῦ Πάπα Λέοντος ΙΔ´ στήν ἱστορική πόλη τῆς Νικαίας, με ἀφορμή τόν κοινό χριστιανικό ἑορτασμό τῶν 1700 ἐτῶν ἀπό τή σύγκληση τῆς Α´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τό ἐνδιαφέρον τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητος ἐπικεντρώθηκε – καί δικαίως – στή δημόσια ἀπαγγελία τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως χωρίς τήν προσθήκη τοῦ filioque, γεγονός πού προκάλεσε θετική ἀντίδραση στόν ὀρθόδοξο κόσμο.

Ἐν τούτοις, τόσο ἀπό τήν προφορική ἀπαγγελία του στήν ἀγγλική γλῶσσα, ὅπως μεταδόθηκε ἀπό τά ΜΜΕ, ὅσο καί ἀπό τήν δημοσίευση τοῦ κειμένου, τό ὁποῖο μοιράστηκε στούς παρευρισκομένους, σύμφωνα μέ τό εἰδησιογραφικό πρακτορεῖο Romfea, διαπιστώνονται δύο σημεῖα ἀπόκλισης ἀπό τό ἑλληνικό πρωτότυπο, τά ὁποῖα προκαλοῦν προβληματισμό ἀπό πλευρᾶς θεολογικῆς ἐπιστήμης καί ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως:

1. Ὅπως εἶναι γνωστό, ἡ διατύπωση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως περί τοῦ Υἱοῦ ὡς «ὁμοουσίου τῷ Πατρί» ἀποτελεῖ θεμελιώδη πυλώνα τῆς ὀρθόδοξης τριαδολογίας καί ὄχι μόνο. Ὁ ὅρος «ὁμοούσιος» ἦταν καί ἡ αἰχμή τοῦ δόρατος τοῦ θεολογικοῦ ἀγῶνα τῶν Πατέρων γιά τήν ἀποδόμηση τῆς ἀρειανικῆς κακοδοξίας. Ἡ παραδοσιακή ἀγγλική ἀπόδοση τοῦ ὅρου ὡς consubstantial, πού λειτουργεῖ ὡς τεχνικός ὅρος στό θεολογικό λεξιλόγιο ἤ ἡ πιό ἁπλουστευμένη ἐκφορά of one essence ἀποδίδουν μέ δογματική ἀκρίβεια τό πατερικό περιεχόμενο τοῦ ὅρου. Ἰδιαίτερα δέ ὁ πρῶτος, ὡς τεχνικός ὅρος εἶναι ἑδραιωμένος στή θεολογική παράδοση τῆς Δύσης καί δέν ἐπιδέχεται παρερμηνεῖες καθώς δηλώνει ξεκάθαρα τήν κοινότητα τῆς οὐσίας τῶν τριῶν θείων ὑποστάσεων. Ἐν τούτοις, στό ἀγγλικό κείμενο τοῦ Συμβόλου, τό ὁποῖο ἀναγνώσθηκε καί μοιράστηκε, γιά τήν μεταφραστική ἀπόδοση τοῦ «ὁμοούσιος τῷ Πατρί» δέν ἐπιλέχθηκε οὔτε ὁ ὅρος consubstantial οὔτε ἡ ἁπλούστερη ἐκδοχή of one essence ἀλλά ἡ νεότερη ἀπόδοση «of one being with the Father». Ὡστόσο ἡ ἐν λόγῳ ἐπιλογή εἶναι δυνητικά παραπλανητική, καθότι ὁ ὅρος being στήν ἀγγλοσαξωνική φιλοσοφική παράδοση δύναται νά δηλώσει ὄχι τήν οὐσία ἀλλά τήν ὑπόσταση/ὕπαρξη. Εἰσάγεται ἑπομένως μία σημασιολογική ἀσάφεια ἀφοῦ ἡ θεία ἑνότητα μέ αὐτόν τόν τρόπο μπορεῖ νά γίνει ἀντιληπτή ὄχι ὡς ὀντολογκή κοινότητα οὐσίας ἀλλά ὡς σχεσιακή κοινωνία μεταξύ τῶν θείων προσώπων. Ἡ ἐννοιολογική αὐτή μετατόπιση δέν ἔχει καμία σχέση μέ τή θεολογία τῆς Α´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου περί τοῦ ὁμοουσίου, ἔστω καί ἄν δέν γίνεται πάντα συνειδητά, καί εὐνοεῖ ἑρμηνεῖες πού προσεγγίζουν τήν τριαδολογία μέσα ἀπό συγκεκριμένες ἐκκλησιολογικές ἀναγνώσεις καί τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος μέσα ἀπό κατηγορίες ἀνθρωποκεντρικῆς φιλοσοφίας (ὑπαρξισμό, περσοναλισμό), ὁδηγώντας σέ μεθοδολογική ἀσυνέχεια μέ τήν πατερική παράδοση

2. Ἡ προσθήκη τοῦ ρήματος πιστεύω στό σχετικό μέ τήν Ἐκκλησία ἄρθρο τοῦ Συμβόλου καθώς αὐτό ἀπουσιάζει ἀπό τό ἑλληνικό πρωτότυπο κείμενο. Ὅσο καί ἄν προκαλεῖ ἐντύπωση, στή δυτική θεολογική παράδοση μέχρι καί τή σύγχρονη Ρωμαιοκαθολική Κατήχηση δέν συναντᾶται τό ἐν λόγῳ ἄρθρο ὡς «πιστεύω εἰς μίαν, ἁγίαν, καθολικήν καί ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν» ἀλλά «πιστεύω μίαν ἁγίαν καθολικήν καί ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν». Ἀπό πλευρᾶς ὀρθοδόξου ἀλλά καί δυτικῆς, τό διόλου ἁπλό αὐτό ζήτημα ἔχει μελετηθεῖ καί ἑρμηνευτικά ἐξηγηθεῖ γιά τήν ἀποφυγή συγχύσεων στό περιεχόμενο τῆς πίστεως. Αὐτό πού θά πρέπει νά σημειωθεῖ εἶναι ὅτι ἡ προσθήκη τοῦ ρήματος πιστεύω στό σχετικό ἄρθρο μέ τήν Ἐκκλησία, στόν ὀρθόδοξο χῶρο τουλάχιστον, ὀφείλεται στούς Βαρλαάμ Καλαβρό καί Γεώργιο Τραπεζούντιο πού ἦσαν καί οἱ δύο ἐκλατινισθέντες ὀρθόδοξοι. Ἐπομένως, καθίσταται σαφές ὅτι ἡ ἀκριβολόγος χρήση τῶν δογματικῶν ὅρων δέν ἀποτελεῖ ἔξαρση φιλολογικοῦ ἐκλεπτυσμοῦ, ἀλλά ἔκφραση θεολογικῆς εὐθύνης.

Ἡ ὁρολογία τοῦ Συμβόλου δέν ἀνήκει στήν διακριτική εὐχέρεια ἑκάστου μεταφραστοῦ, ἐπειδή ἡ παραμικρή μετάθεση ἑνός νοηματικοῦ κέντρου – ὅπως ἡ ἀντικατάσταση τοῦ «ὁμοουσίου» ἀπό τόν ἀμφίσημο ὅρο τοῦ «being» ἤ ἡ ἐπαναδιατύπωση τοῦ ἄρθρου περί τῆς Ἐκκλησίας – δύναται νά ὁδηγήσει σέ ἀναπλαισίωση τῆς πίστεως καί νά ἀλλοιώσει τήν πατερική κατανόηση τῆς Θείας Ἀποκαλύψεως. Ἡ Ἐκκλησία, ἐκ παραδόσεως, φυλάσσει ὄχι μόνο τό «τί» πιστεύει, ἀλλά καί τό «πῶς» τό λέγει, διότι τό ὀρθῶς λέγειν ἀποτελεῖἀνάκλαση τοῦ ὀρθῶς πιστεύειν».