Νηφάλια και διακριτικά: Η αυθαίρετη διασπορά του κακού

 

Πέτρος Αναστασιάδης, Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστημίου Κρήτης

ΝΗΦΑΛΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΑ: Η ΑΥΘΑΙΡΕΤΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

            Η παγκόσμια σκηνή μοιάζει να εικονίζεται, σήμερα, σαν πραγματική εκκωφαντική θρηνωδία. Με εμφατικό το στίγμα του τραγικού. Η ιστορία δε φαίνεται να επαναλαμβάνεται ως φάρσα, αλλά ως οργανωμένα ύπουλος, ειδεχθής εφιάλτης. Ως σύγκρουση μεταξύ ελευθερίας και μυθικού πεπρωμένου, ενός πεπρωμένου που θέλει με το στανιό και εκατόμβες δολοφονιών να κατισχύσει.

            Τα αποτρόπαια γεγονότα κραυγάζουν από μόνα τους. Οι μυημένοι στο πνεύμα του ριζοσπαστικού Ισλάμ δε φαίνεται να έχουν κανένα δέος και σεβασμό στη ζωή των αλλοδόξων. Ιδιαίτερα, οι ευρωπαϊκές χώρες, χρόνια τώρα, δέχονται πλήγματα επιθέσεων με εκατοντάδες θύματα.  Από το 2014 – 2019, οι σφαγές του Μπατακλάν, των Βρυξελλών, της Γαλλικής Νίκαιας, ο σφαγιασμός του πατέρα Ζακ Αμέλ μέσα στην εκκλησία του στο Σαιντ – Ετιεν Ντιρουβρέ στοιχειοθετούν ένα καινούριο Κολοσσαίο ασύγγνωστης επιθετικότητας. Μόλις πριν από λίγες μέρες (29-10-2020), μια γυναίκα, προσευχόμενη μέσα στην εκκλησία Νοτρ Νταμ  (η δική μας Κυρία) της Νίκαιας, σφαγιάζεται, χωρίς αιτία και λόγο· άλλοι τρεις σκοτώνονται εν ψυχρώ· εκτελείται, απροσδόκητα και απρόκλητα, ανύποπτος περαστικός σε πάροδο της Βιέννης και τραυματίζονται άλλοι 25.

            Η παγκόσμια κοινότητα εμφανίζεται αμήχανη, σπασμωδική, σχεδόν ανυποψίαστη ως προς την επερχόμενη λαίλαπα των «πλησιαζόντων γεγονότων» (Καβάφης). Η έσχατη ρίζα του προβλήματος δε μοιάζει και τόσο συνειδητή στους εκπροσώπους της εκτελεστικής – κυβερνητικής εξουσίας. Οι εκατέρωθεν αποτιμήσεις αδυνατούν να ξεπεράσουν την «πολιτική ορθότητα» και να σκύψουν στην λογική της κοινωνικής ορθοφροσύνης.

            Ο καγκελάριος της Αυστρίας, Σεμπάστιαν Κουρτς, μίλησε για «επαγγελματική, οργανωμένη, τρομοκρατική επίθεση», για «μίσος κατά των θεμελιωδών αξιών του πολιτισμού», «μίσος για τη δημοκρατία, για τον τρόπο ζωής μας, για αγώνα ανάμεσα στον πολιτισμό και τη βαρβαρότητα». Ο πρωθυπουργός της χώρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, επεσήμανε την αναγκαιότητα διαμόρφωσης «μιας ενωμένης Ευρώπης απέναντι στην τρομοκρατία». Ενώ ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Συμμαχίας των Πολιτισμών των Ηνωμένων Εθνών, Ισπανός, Μιγκέλ Άνχελ Μορατίνος, απέδωσε, κάπως αβασάνιστα και χωρίς πολύ περίσκεψη, τις ανίερες και απεχθείς δολοφονίες στα «εμπρηστικά σκίτσα του περιοδικού Charlie Hebdo – σκίτσα που προκάλεσαν «πράξεις βίας εναντίον αθώων αμάχων που εξ αιτίας της θρησκείας τους, της πίστης τους ή της εθνότητάς τους» υπέστησαν πλήγματα.

            Οι αιτίες συγχέονται με τα αποτελέσματα. Ο παραλογισμός στην κορύφωσή του: Σφάζουμε τον πρώτο τυχόντα (μη μουσουλμάνο), επειδή το σατυρικό περιοδικό Charlie Hebdo  έχει δημοσιεύσει τα σκίτσα του «προφήτη». Υπάρχει εδώ στοιχειώδης λογική; Μήπως οι Ευρωπαίοι δεν κατανοούν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν αυτό το ίδιο το φαινόμενο; Τις πρωταρχικές αιτίες γένεσης του φαινομένου;

            Από την άλλη πλευρά, οι απαντήσεις των μουσουλμάνων, της Χαμάς και της ισλαμικής Τζιχάντ στα αιμοσταγή και βδελυρά γεγονότα έχουν την αληθοφανή λογική τους, χωρίς, ωστόσο, να θίγουν τον πυρήνα του προβλήματος: «Ο προφήτης είναι το ιερότερο πράγμα στο Ισλάμ και εκείνος που πλήττει την τιμή του, πλήττει έναν ολόκληρο λαό», δήλωσε ο Αμήν Μπουκάρι, διαδηλωτής κατά του Μακρόν – του Γάλλου προέδρου που αρνείται να αρνηθεί τη ριζική ελευθερία της έκφρασης. Στο ίδιο πνεύμα και η φωνή της Χαμάς, σε πρόσφατο δελτίο τύπου: «Το να προσβάλλει κανείς  τις θρησκείες και τους προφήτες δεν αναδεικνύει την ελευθερία της έκφρασης, όμως ευνοεί την κουλτούρα του μίσους». Μ’ αυτή την αποτίμηση συνηχεί καταφατικά ακόμα και η ισλαμική Τζιχάντ, υποστηρίζοντας ότι «το να προσβάλλει κανείς το Ισλάμ και τον προφήτη είναι κόκκινη γραμμή», και δεν «μπορεί να γίνει ανεκτή».

Εξαντλείται στ’ αλήθεια το πρόβλημα των επιθέσεων στην επικοινωνιακή σφαίρα της προσβολής; Αν ναι, τότε γιατί οι μυημένοι στο πνεύμα του ριζοσπαστικού Ισλάμ καρατομούν ανύποπτους και αθώους πολίτες που ποτέ τους δεν έχουν προσβάλλει τον προφήτη τους. Γιατί οι ίδιοι αδιαφορούν τόσο ψυχρά και ανενδοίαστα για την απρόκλητη αθωότητα δεκάδων θυμάτων; Στερούν οικογένειες από τα προσφιλή τους πρόσωπα. Τις εξωθούν σε ισόβια δυστυχία και θλίψη. Είναι αυτή η δικαιοσύνη του Ισλάμ που, σύμφωνα με το Κοράνιο, «βρίσκεται κοντά στην ευσπλαχνία»; (βλέπε: Κοράνιο, κεφ. Το στρωμένο τραπέζι, στίχος 8). Μήπως ήρθε η στιγμή οι ίδιοι οι Μουσουλμάνοι να σκύψουν πάνω στον τρόπο με τον οποίο το ίδιο το Κοράνιο νοηματοδοτεί τη σχέση τους προς τους ετεροδόξους, αλλοπίστους ή και απίστους; «Παιδεία ανεξέλεγκτος πλανάται», αναφέρεται στις «Παροιμίες» του παλαιοδιαθηκικού λόγου, που με τον τρόπο του ασπάζεται ο Μωάμεθ.

Ο ένοπλος πόλεμος μεταξύ θρησκειών και πολιτισμών – τραυματικό όνειδος για την ανθρωπότητα -ανήκει πια στην αρχειοθήκη της ιστορίας. Αντίθετα, ο αναστοχασμός για προτάσεις συγκρότησης σχέσεων (επι)κοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους, για την έννοια του κακού που καθαιμάσσει δισεκατομμύρια ανθρώπων κάθε μέρα, την έννοια της δικαιοσύνης, τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι εκ-δέχονται τον ίδιο τον Θεό κ.ο.κ., μπορεί να εμβαθύνει τα όρια προόδου της παγκόσμιας κοινωνίας. Ένας τέτοιος στοχασμός για την αρχή του κακού είχε ήδη δρομολογηθεί τον 8^ο αιώνα, με τον οξυνούστατο Θεολόγο και Φιλόσοφο, Ιωάννη Δαμασκηνό, και συνεχίστηκε κατά την λεγόμενη περίοδο της μιχνά (έρευνας) στο χαλιφάτο των Αββασσιδών από το 827 – 848.

            Η βούληση του Άλλου να δεχτεί ή να απορρίψει κάτι είναι απαράβατη και απαραβίαστη συνιστώσα της ελευθερίας. Τι νόημα έχει η οποιαδήποτε πίστη όταν δε συμπίπτει μ΄ αυτή η ελευθερία και η αγάπη;

Δε χρειάζεται καθόλου να προσβάλουμε τον Μωάμεθ  - και γιατί, άλλωστε; Δε μπορούμε, όμως, να μη λάβουμε υπόψη μας τις ίδιες τις παραινέσεις του Κορανίου: «Θέλουμε να σπείρουμε τον τρόμο στην καρδία των απίστων…». (Βλέπε: Ο οίκος Ιμράν, στίχος 151).

«Θα γεμίσω με τρόμο τις καρδιές των απίστων. Χτυπήστε τους στον τράχηλο και στις άκρες των δακτύλων τους». (Βλέπε: Τα λάφυρα, στίχος 12).

«Να πολεμάτε, επίσης, εναντίων των Εβραίων και των Χριστιανών οι οποίοι δεν πρεσβεύουν την πίστη της αλήθειας. Να πολεμάτε εναντίον τους έως ότου όλοι πληρώσουν το φόρο υποτέλειας και ταπεινωθούν». (Βλέπε: Η μετάνοια, στίχος 29).

Τα αποσπάσματα θα μπορούσαν γενναία να πολλαπλασιαστούν. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι ένα: Μπορεί να συγκροτηθεί μια παγκόσμια κοινότητα των αλλοτρίων και αλλοδόξων χωρίς τον «ήλιο» του ΙΗΣΟΥ που ανατέλλει επί δικαίους και αδίκους, πιστούς και απίστους; (Βλέπε: Κατά Ματθαίον, κεφ. 5, στίχος 45). Οπωσδήποτε όχι. Χωρίς αυτόν τον «ακρογωνιαίο λίθο» που σπάζει τα φράγματα της μισαλλοδοξίας, του ανθρωποκτόνου φανατισμού και του κυνισμού της δύναμης, η δικαιοσύνη δεν θα μπορούσε να συμπορεύεται με την ευσπλαχνία.