Η Δρόβιανη της Β. Ηπείρου και η επίσκεψη του Πατροκοσμά…

Η Δρόβιανη της Β. Ηπείρου και η επίσκεψη του Πατροκοσμά…

Γράφει ο Νίκος Θ. Υφαντής

* Η Ηπειρωτική κωμόπολη Δρόβιανη, απέχουσα ελάχιστα χιλιόμετρα από τα υποθετικά  ελληνοαλβανικά σύνορα, πολύ κοντά στο ξακουστό μοναστήρι του Δρυάνου, που βρίσκεται πάνω από το χωριό Ζερβάτες της Δερόπολης, κατά τα χρόνια πριν από την εθνική αποκατάσταση του 1913, με το πλήθος των διανοουμένων της, εξέπεμπε πνευματικό φως, που διαχέονταν σε ολόκληρο τον ηπειρωτικό και ελλαδικό χώρο.

Η κωμόπολη γειτονεύει με τις δύο Λεσινίτσες (Πάνω και Κάτω), με τις οποίες διατηρούσε και συνεχίζει να διατηρεί συγγενικούς και πνευματικούς δεσμούς, με το χωριό Κρα και Μουζίνα (τη συναντάμε στο δρόμο προς τους Αγίους Σαράντα, μετά τους Γεωργουτσάτες).

Είναι απλωμένη σε μία δασωμένη κοιλάδα περιστοιχισμένη από απότομα και δύσβατα βουνά, από τις κορυφές των οποίων η θέα προς τους Αγίους Σαράντα, το Ιόνιο και τους Κορφούς είναι μοναδική. Από τους χειμάρους που χαράζονται από τα βρόχινα νερά σχηματίζεται το ποτάμι «Αρμυροπόταμος» που ρίχνει τα νερά του στη Μούστρισσα, ποτάμι που έχει τις πηγές του κάτω από το  χωριό Μουζίνα και αρδεύει τον κάμπο του Βούρκου, πριν εκβάλλει στο Ιόνιο.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας εκκλησιαστικά υπαγόταν στη Μητρόπολη Αργυροκάστρου και πολιτικά στο Δέλβινο. Κατά τον Δροβιανίτη Νικόλαο Γ. Μυστακίδη (Φωνή της Ηπείρου, 19.10-1895, φ. 159) η Δρόβιανη στα χρόνια της σκλαβιάς είχε σχεδόν 300 σπίτια (οικογένειες και χωριζόταν σε Πάνω και Κάτω Δρόβιανη, όπως είναι και σήμερα. Οι δύο αυτοί συνοικισμοί χωριζόταν από λόφο, τον «Άγιο Δημήτριο», πάνω στον οποίον υπήρχαν κοινά εκπαιδευτικά ιδρύματα Αρρένων και Θηλέων, όπως το Ζάππειο Παρθεναγωγείο (χτίστηκε το 1881 και το κτήριο της κεντρικής Αστικής Σχολής (άρχισε να λειτουργεί το 1894). Στα δύο τμήματα επίσης λειτουργούσε από ένα Αλληλοδιδακτικό και από ένα Ελληνικό σχολείο. 

Πλην των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στα οποία δίδαξαν αξιόλογοι δάσκαλοι, υπήρχαν εμπορικά καταστήματα, παντοπωλεία, υποδηματοποιία, χαλκοποιϊα, γανωμάτηδες, πεταλωτήδες, σφαγεία, ράφτες, κεντίστριες, βυρσοδεψεία και άλλα. Οι έμποροι έφερναν τα εμπορεύματά τους από τις αγορές των Ιωαννίνων, Αργυροκάστρου και Δελβίνου και αρκετά απευθείας από την Ευρώπη.

Το χωριό καθαρότατα ελληνικό. Τα πάντα διαλαλούν την ελληνικότητά του. Οι κάτοικοί του δεν γνώρισαν και δεν μίλησαν άλλη γλώσσα από την ελληνική. Όσες προσπάθειες καταβλήθηκαν κατά τα πενήντα χρόνια της χοτζικής τυραννίας για αλλοίωση του εθνικού τους φρονήματος έπεσαν στο κενό. Οι κάτοικοι εργατικοί και φιλόπονοι κατά την περίοδο των χρόνων της δουλείας ασχολούνταν με την αμπελουργία και με γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Διευθυνόταν από την μουχταροδημογεροντία, η οποία, κατά τον Ν. Μυστακίδη (όπ.π.φ. 163) «Έχει δικαιοδοσίαν υπολειπτικήν και ισχυράν εισπράττουσα ου μόνον τους βασιλικούς φόρους αλλά και εν γένει εκτελεί πάσαν υπόθεσιν της σεβαστής κυβερνήσεως και της κοινότητος μετά προθυμίας, ώστε εν ενί λόγω ζώσι οι κάτοικοι εν ησυχία και ευταξία υπό την αμφιλαφή της Α. Αυτοκρατορικής κυβερνήσεως συμφώνως τοις υψηλοίς Αυτοίς κανονισμοίς».

Η Δρόβιανη κατά τους παρελθόντες δύσκολους αιώνες εξέπεμπε πνευματικό φως και εξέθρεψε μεγάλον αριθμό πνευματικών ανθρώπων (επιστημόνων, συγγραφέων, καθηγητών, δασκάλων, επιχειρηματιών), οι οποίοι κατά τα δύσμοιρα χρόνια της ανείπωτης καταφρόνιας μετέδιδαν ελληνικά γράμματα και ελληνική παιδεία. Αναπτύχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο και βοήθησε ουσιαστικά στη διάσωση και διάδοση των ελληνικών γραμμάτων.

***

Ο ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Άγιος των Σκλάβων, κατά την πρώτη του περιοδεία πέρασε από την Δρόβιανη, ευχαριστήθηκε που βρήκε τα σχολεία σε καλή κατάσταση και φρόντισε για την επέκτασή τους. Ο Πατροκοσμάς κατά τα δυσχείμερα χρόνια, όταν η εξωμοσία απειλούσε τους χριστιανικούς πληθυσμούς (1770-1779), έσωσε πολλές βορειοηπειρωτικές πόλεις και χωριά από την αμάθεια. Οι διδαχές του έγιναν το Ευαγγέλιο για τις χριστιανικές κοινότητες. Από όπου περνούσε, δίδασκε, συμβούλευε, νουθετούσε τους κατοίκους και έδινε ιδιαίτερη προσοχή στη λειτουργία των σχολείων. Ίδρυε ελληνικά και δημοτικά σχολεία και παρότρυνε τους υπεύθυνους των εκκλησιών και των μοναστηριών να προσφέρουν από τα εισοδήματά τους για τη συντήρηση των σχολείων και την εκπαίδευση των νέων. 

Περνώντας από τη Μουζίνα πληροφορήθηκε ότι δεν είχαν σχολείο. Τους έστειλε την παρακάτω επιστολή συνιστώντας θερμά τους Μουζινιώτες να ιδρύσουν σχολείο.

Η επιστολή έχει καταχωρηθεί από τον Ν. Μυστακίδη στη «Φωνή της Ηπείρου» (8-12-1895, φυλλ. 166) και έχει ως εξής: 

«Ευγενέστατοι, αγαπητοί μου αδελφοί, οι κατοικούντες την χώραν Μουζήναν σας ασπάζομαι και παρακαλώ τον άγιον Θεόν δια την ψυχικήν και σωματικήν σας υγεία. Εγώ αδελφοί μου, ως δούλος ανάξιος Χριστού του Θεού ημών, περιεχόμενος και διδάσκων το κατά δύναμιν τους Χριστιανούς με άδειαν των κατά τόπον αρχιερέων ήλθα και εδώ εις την χώραν σας, και βλέποντας ότι δεν έχετε σχολείοννα διαβάζουν τα παιδιά σας χωρίς πληρωμήν, επαρακίνησα τους Χριστιανούς και έδωσαν το κατά δύναμιν και προαίρεσιν δια το σχολείον σας. Πρέπει και η ευγενία σας πάντες να βοηθάτε πάντοτε το σχολείον σας εξ ιδίων πόνων, ή κοινώς, από την χώραν ή και από βακούφια δια να λάβητε και παρά θεού τον μισθόν σας, και τιμήν παρ’ ανθρώπων. Είμαι δε και εγώ χρεώστης να παρακαλώ τον Κύριον τον ευλογούντα τα πάντα, να ευλογήση και την χώραν σας, και να σας αξιώση να ζήσετε και εδώ καλά και θεάρεστα και να σας βάλει και εις τον παράδεισον και να χαίρεστε και να ευφαίνεσθε και να δοξάζετε την αγίαν Τριάδα, αμήν. Έβαλα δε και επίτροπον, με την γνώμην πάντων, τον παπά κυρ Διαμάτην, και επιστάτας και βοηθούς αυτού, όλην την χώραν, μάλιστα δε τον παπά κυρ Ντέντεν και τον κυρ Αθανάσιον τον Ζήση και τον κυρ Νίκα του Κυριάκου να κυβερνήσουν το σχολείον, καθώς ο Κύριος τους φωτίσει. Ταύτα και υγιαίνετε εν Κυρίω. 

«αψοθ Ιούλιος »Κοσμάς ιερομόναχος ευχέτης σας».

Η ιδιόχειρη αυτή επιστολή του Αγίου Κοσμά προς τους κατοίκους της Μουζίνας μέχρι το 1895 βρισκόταν στη Μουζίνα στη βιβλιοθήκη του ιερέα παπα-Οικονόμου Σταύρου, από όπου την αντέγραψε ο Ν. Μυστακίδης. Ο Πατροκοσμάς παρέμεινε δύο ημέρες στη Δρόβιανη, διδάσκοντας και νουθετώντας τους κατοίκους να έχουν αγάπη μεταξύ τους και να φροντίζουν για την εξεύρεση πόρων για τη συντήρηση των σχολείων, ώστε τα παιδιά τους να μαθαίνουν δωρεάν γράμματα.

Τους προέτρεψε να πουλήσουν κάθε περιττό για να εξοικονομηθούν χρήματα για τα σχολεία.

Εστηλίτευσε και επέπληξε πολλούς για τα πολυδάπανα και πολυτελή φορέματα, τα χρυσαφικά και τα διάφορα κοσμήματα και τους συμβούλευε να τα εκποιήσουν για το καλό των παιδιών τους. Οι Δροβιανίτες υπάκουσαν και συγκεντρώθηκαν αρκετά χρήματα για τη συντήρηση των σχολείων. Πρώτες οι γυναίκες κατέθεσαν προς πώληση τα ενδύματα και τα χρυσαφικά τους και ακολούθησαν και οι ταξιδεμένοι, που παρεπιδημούσαν το χωριό τους.

Από τις πόλεις και τα χωριά που περνούσε ο Άγιος όλοι οι κάτοικοι έβγαιναν να τον προϋπαντήσουν και γινόταν ενθουσιωδώς δεκτός. 

Αυτά τα ελάχιστα από την επίσκεψη του Πατροκοσμά στη Δρόβιανη, του ιερού άντρα, τον οποίον οι Βορειηπειρώτες δικαιολογημένα θεωρούν σωτήρα τους και πανηγυρίζουν στη μνήμη του αποδίδοντας ευγνωμοσύνη προς τον σεπτόν Άγιον, που παρέδωσε το πνεύμα του στο Κολικόντασι του Μπερατιού τον Αύγουστο του 1779.

Οι αγώνες του Πατροκοσμά για τη διατήρηση της πίστης και της ελληνικής συνείδησης στους βορειοηπειρωτικούς πληθυσμούς έχει σήμερα αναγνωριστεί και εξέχουσες προσωπικότητες των γραμμάτων και της επιστήμης με ευγνωμοσύνη αναφέρονται στον Άγιο Κοσμά. Γράφουν στην «Ηπειρωτική Εστία» (τ. 3ος, σ.761: «Είναι γνωστό ότι ο θρυλικός Κοσμάς ο Αιτωλός στη Β. Ήπειρο δούλεψε περισσότερο για το χριστιανισμό και για τα σχολεία και ότι οι Τουρκαλβανοί τον «έπνιξαν με σχοινί» στα 1779 κοντά στο Βεράτι. Ο Άγιος Κοσμάς είναι ένας από τους πρώτους που μαρτύρησαν για το χριστιανικό ελληνισμό της Β. Ηπείρου». Κ.Ι. Άμαντος. Και ο Γιαννιώτης Δ. Σαλαμάγκας: «Κανένας απ’ τους μεγάλους λογάδες δεν είχε τόσους αναγνώστες, όσες ψυχές είχεν αιχμαλωτίσει με τα λόγια του ο Άγιος Κοσμάς, ο Πρώτος Δάσκαλος του Γένους».

***

Αυτά σχετικά με τη Δρόβιανη, το ελληνικό κεφαλοχώρι των Αγίων Σαράντα, τα εκπαιδευτικά της ιδρύματα στα χρόνια της δουλείας, τους σοφούς δασκάλους και συγγραφείς που ανέδειξε, καθώς και για την επίσκεψη του Πατροκοσμά, όπως την περιέγραψε ο Δροβιανίτης ιστοριοδίφης Ν. Μυστακίδης.

Από τότε πέρασε πάνω από ένας αιώνας πολεμικών περιπετειών και ανακατατάξεων. Πολιτειακές ανατροπές και εδαφικές ανακατανομές σημάδεψαν τον 20ο αιώνα, ο οποίος μας κληροδότησε νέα και δυσεπίλυτα προβλήματα. 

Το βόρειο ηπειρωτικό κομμάτι, παρά πάσα έννοια δικαίου, παραχωρήθηκε στην Αλβανία και συμπεριελήφθη στον νεοσύστατο αλβανικό κράτος, προτεκτοράτο ουσιαστικά της Ιταλίας, για να ασκεί ανενόχλητα τη Βαλκανική της πολιτική, όπως απέδειξαν τα γεγονότα κατά τον Πρώτο και κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μέσα σε όλες τις ανατροπές και τις πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις και αναδιαρθρώσεις, μετά τον Δεύτερο Μεγάλο Πόλεμο, το πηδάλιο του αλβανικού κράτους ανέλαβε το κομμουνιστικό καθεστώς με ηγέτη τον Ενβέρ Χότζα. Στο νέο καθεστώς δόθηκε κατ’ ευφημισμό βέβαια, το βαρύγδουπο και ψευδεπίγραφο όνομα: «Λαϊκή Δημοκρατία της Αλβανίας». Όπως περίτρανα αποδείχθηκε, το καθεστώς αυτό ούτε λαϊκό ήταν και ούτε είχε σχέση με τη δημοκρατία. Στυγνή σταλινική δικτατορία ήταν, η οποία έβαψε τα χέρια της με το αίμα αθώων πολιτών. 

Το μεγαλύτερο κατόρθωμα των νέων ηγετών, με τα μεγαλεπήβολα σχέδια, ήταν ότι κατεδάφισε ό,τι είχε απομείνει από τον πόλεμο και καταφέρθηκε με μεγαλύτερο μάλιστα ζήλο και μανία, εναντίον των Ελλήνων του βορειοηπειρωτικού χώρου, πολλές χιλιάδες από τους οποίους φυλάκισε, άλλους θανάτωσε και άλλους εξόρισε στη Μέση και στη Βόρειο Αλβανία.

Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με τη Δρόβιανη. Μια κωμόπολη που προπολεμικά έσφυζε από ζωή και κίνηση, με επιστήμονες πανελλήνιας εμβέλειας, με σχολεία ονομαστά, καταδικάστηκε στην αφάνεια και την ανυποληψία.

Το χωριό όπου αντηχούσαν μαθητικές φωνές ερήμωσε. Απέμειναν ελάχιστοι γέροντες που σέρνουν τα βήματά τους και παρακαλούν το Θεό να δώσει φώτιση στα παιδιά και εγγόνια τους να ξαναγυρίσουν στις ρίζες τους για να ζωντανέψει και πάλι ο ρημαγμένος τόπος. 

Οι Δροβιανίτες, οπουδήποτε και αν βρίσκονταν, όπως έπραξαν και κατά τα παρελθόντα χρόνια, το ίδιο θα πράξουν και τώρα.

Είμαστε βέβαιοι ότι έχουν στραμμένα τα μάτια τους στον τόπο τους και με το χρόνο θα τον ανορθώσουν και θα τον αναστήσουν.

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ,21/07/2014