Το δημοτικό τραγούδι και ο Ελληνισμός

Το δημοτικό τραγούδι και ο Ελληνισμός

Του Γιώργου Παπαθανασόπουλου

            Η ιστορία του δημοτικού τραγουδιού αποδεικνύει τη συνέχεια του Ελληνισμού από τους χρόνους του Ομήρου έως σήμερα. Ο πρωτοπρεσβύτερος π. Χρίστος Κυριακόπουλος στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του «Η ιστορία του δημοτικού τραγουδιού» γράφει: «Σύμφωνα με τις μελέτες ειδικών ερευνητών στις μελωδίες των δημοτικών τραγουδιών μετουσιώνεται ο πλούτος της αρχαίας μουσικής και μετρικής. Ο Όμηρος παρουσιάζει τους φημισμένους “αοιδούς” τον Φήμιο και τον Δημόδοκο, να τραγουδούν τα “κλέα των ανδρών”, που δεν ήτανε τίποτε άλλο παρά κάτι ανάλογο με τα νεότερα κλέφτικα τραγούδια, που εξυμνούν τα κατορθώματα εκείνων που προτιμούσαν “καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή”».

            Η λέξη «Τραγωδέω - τραγωδώ» προέρχεται από το ρήμα «άδω»= τραγουδώ και σημαίνει απαγγέλλω, εμφαντικώς διηγούμαι, εμμέτρως διαζωγραφώ. Είναι το ρήμα εκ του οποίου προέρχεται ο όρος τραγωδία και η λέξη τραγούδι. Ο Αλέξης Πολίτης για να δείξει τη συνέχεια της εθνικής μας ποίησης,  σημειώνει πως «ένα χωρίο στην Ιλιάδα προσφέρει μιαν ενότητα πιο άμεση, πιο εξειδικευμένη  και ακόμα πιο εντυπωσιακή με τα νεότερα μοιρολόγια. Είναι εκείνο όπου η οικογένεια του Πριάμου ξεσπά σε θρήνους δίπλα στο πτώμα του Αχιλλέα για να του αποδώσουν τις νεκρικές τιμές».

            Ο π. Χρίστος Κυριακόπουλος σημειώνει πως τα ακριτικά τραγούδια, τα αθάνατα αυτά μνημεία των Ορθοδόξων Ελλήνων,  είναι πολύ κοντά στους ήχους της βυζαντινής μουσικής και  κάνουν την εμφάνισή τους τον 8^ο αιώνα. Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος στο εξαιρετικό πόνημά του «Άσματα Δημοτικά της Ελλάδος», εκδοθέν το 1852 στην Κέρκυρα, επισημαίνει πως η περιγραφή του μεσαιωνικού βίου  καθίσταται αναγκαία στην αισθητική γεύση των δημοτικών ασμάτων της Ελλάδος. Ο βίος του απροσώπου και ανωνύμου λαού διαφωτίζει τις δύσκολες διόδους, που διέβη το Γένος μας και διαλύει πολλές απορίες. Όταν δια της δημοτικής ποίησης, προσθέτει ο Ζαμπέλιος,  διασαφηνίσουμε τις ροπές του Γένους, εκθέσουμε το όραμα των αγώνων, των κινδύνων, των ευχών, των παθημάτων αυτού και εξαγάγουμε τα αναγκαία συμπεράσματα, τότε η δημοτική ποίηση ανακύπτει χίλιες φορές λαμπρότερη.

            Των ακριτικών τραγουδιών ακολουθούν τα κλέφτικα, τα οποία, όπως τονίζει ο π. Χρίστος Κυριακόπουλος «αναπλάθουν σημαντικά γεγονότα, εξαίρουν την ανδρεία, και το ηρωικό φρόνημα σπουδαίων προσώπων και διασώζουν την ιστορική μνήμη» και προσθέτει ότι το μήνυμά τους είναι μεγάλο, γιατί μας εμφανίζουν τους ανδρειωμένους προγόνους και συμπατριώτες μας να αγωνίζονται αδελφωμένοι «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία».

Ανάμεσα στα κλέφτικα τραγούδια που συγκέντρωσε ο φιλέλληνας Γάλλος ακαδημαϊκός, φιλόλογος και συλλέκτης των δημοτικών μας τραγουδιών Κλοντ Φορέλ (1772-1844) και τα εξέδωσε στο Παρίσι το 1824-1825, ξεχωρίζει ένα για τον ξακουστό αρχηγό των κλεφτών  ιερέα Ευθύμιο Μπλαχάβα ή Βλαχάβα, που αναδείχθηκε μεγαλομάρτυρας της Εκκλησίας και της Πατρίδας, αφού σε άνιση μάχη οι τουρκαλβανοί τον συνέλαβαν και τον πετσοκόψανε, αφού τον υπέβαλαν σε όλα τα βασανιστήρια που μπόρεσε να φαντασθεί το ανθρώπινο τέρας, που ονομαζόταν  Αλής πασάς.   

            Το βιβλίο του π. Χρίστου είναι ευσύνοπτο και ευανάγνωστο. Με 63  ερωταποκρίσεις και με σαφήνεια δίνει μια πλήρη εικόνα της ιστορίας της δημοτικής μουσικής από των αρχαίων χρόνων έως σήμερα. Ως προς το σήμερα επισημαίνει ότι η κατάσταση είναι εντελώς απογοητευτική! Και αυτό γιατί η παρακμή, η παραχάραξη και η συνακόλουθη φαλκίδευσή της κυριαρχούν. Σήμερα εκδηλώνεται ένας μουσικός λαϊκισμός σε όλο το μήκος της ακαταλληλότητάς του: αλλοιωμένο πνεύμα ερμηνείας, στίχοι διαστρεβλωμένοι και άμουσοι, αγοραία μουσική, ρυθμική αναρχία, εκκωφαντικοί ήχοι, ανατολίτικα μέτρα και ερμηνευτές άγευστοι της ημετέρας μουσικής παιδείας.

            Ο θεολόγος κατά την επιστήμη μουσικολογιώτατος π. Χρίστος Κυριακόπουλος έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη, στη διατήρηση  και στην προβολή της δημοτικής μας μουσικής. Έχοντας το φυσικό ταλέντο της καλλικέλαδης φωνής του διδάχθηκε τη βυζαντινή μουσική πρώτα στο Ωδείο Αθηνών και μετά στο Ελληνικό Ωδείο, από όπου και έλαβε το πτυχίο και το δίπλωμά του. Σήμερα είναι διευθυντής της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Κηφισίας, της οποίας είναι και Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος. Είναι επίσης διευθυντής της πολυμελούς χορωδίας  «Βυζαντινή Κυψέλη», της οποίας τυγχάνει και ιδρυτής. Η Εταιρεία Πελοποννησιακών Σπουδών έχει εκδώσει μελέτες του, με καταγραφές δημοτικών τραγουδιών. Προ της εκδόσεως  του βιβλίου του για την ιστορία του δημοτικού μας τραγουδιού εξέδωσε, σε συνεργασία με τον συγγραφέα Δημ. Κ. Κυριακόπουλο τον βραβευθέντα από την Ακαδημία Αθηνών πολυσέλιδο τόμο  με ηρωικά τραγούδια της Πελοποννήσου, αφιέρωμα στα 200 χρόνια από την κήρυξη του Απελευθερωτικού Αγώνα του 1821.

            Η δύσκολη εποχή που ζούμε, εποχή επιβολής των δυτικής προέλευσης ατομισμού, ηδονισμού και μηδενισμού, μοιάζει με την εποχή που οι Έλληνες των Ιονίων νήσων έζησαν υπό την κυριαρχία δυτικών κρατών, τα οποία επιχείρησαν να τους επιβάλλουν τον δικό τους κοσμικό  τρόπο ζωής. Πολλοί, κυρίως λόγιοι και πλούσιοι αστοί, υπέκυψαν στα θέλγητρα αυτού του τρόπου ζωής. Από τους λογίους μόνο οι κληρικοί  παρέμειναν πιστοί στις προγονικές παραδόσεις τους και τήρησαν, είτε διδάσκοντες, είτε γράφοντες, είτε κηρύττοντες, την χρήση της πατρίου διαλέκτου και με την επιμονή τους αναχαίτισαν την πλημμύρα της ξενογλωσσίας και της θρησκευτικής  αποστασίας και με τα δόντια, τρόπος του λέγειν, συγκράτησαν τη συνέχεια του ελληνισμού σε αυτές τις δυτικοκρατούμενες περιοχές του έθνους μας. (Βλ. σχ. Σπ. Ζαμπέλιου «Σκέψεις περί ελληνικής ποιήσεως» Εν Αθήναις, 1859, σελ. 57).

Σήμερα είναι παρήγορο ότι  υπάρχουν ακόμη κληρικοί, ένας από τους οποίους είναι ο π. Χρίστος Κυριακόπουλος, που με το έργο τους, ο καθένας με τα τάλαντά του, διασώζουν την ψυχή μας ως έθνους, και μας βοηθούν στο να παραμένουμε πιστοί στις παραδόσεις μας και στην πολιτισμική και θρησκευτική κληρονομιά μας.-