Η αγάπη, ως θεραπεία της παραβατικότητας των νέων μας

Ηρακλής Ρεράκης, Καθηγητής ΑΠΘ

Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενώσεως Θεολόγων

Η αγάπη, ως θεραπεία της παραβατικότητας των νέων μας

   Παρατηρώντας κάποιος όλα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό ανάμεσα στους νέους, αισθάνεται ότι πρόκειται για μια αφηνιασμένη ομάδα παιδιών, των οποίων ο εσωτερικός κόσμος είναι κενός.

   Αυτή η έλλειψη, μάλιστα, είναι εκείνη που τους ωθεί να επιδίδονται σε βίαιες και επιθετικές ενέργειες, δηλώνοντας, έτσι, την έντονη διαμαρτυρία τους για την ελλειπτική αγωγή και ανατροφή τους.

   Η εικόνα που παρουσιάζουν τον τελευταίο καιρό είναι εφιαλτική. Το μίσος, η σκληρή επιθετικότητα, οι συναντήσεις και οι ενέδρες εκδίκησης, βίας και εγκληματικότητας δείχνουν μια απογοητευτική εικόνα του συγκεκριμένου τμήματος των νέων μας, που δεν καθιστούν περήφανο κανένα γονέα ή δάσκαλο.

    Δυστυχώς, μέσα στο 2024, έχουμε 9.000 περιστατικά βίας ανηλίκων στη Χώρα μας, αριθμός που φανερώνει τη νεανική παραβατικότητα να παρουσιάζει αύξηση κατά 47%, σε σύγκριση με το 2023.

    Η βία των ανηλίκων, συνεπώς, γιγαντώνεται όσο γιγαντώνονται τα κενά της ελλειπτικής ανατροφής και αγωγής τους στην οικογένεια και στο σχολείο. Είναι σαφές ότι πολλοί από τους νέους μας, στον εξοπλισμό της αγωγής που έχουν δεχθεί δεν φαίνεται να διαθέτουν τις αντιστάσεις που απαιτούνται, προκειμένου να είναι σε θέση να χειριστούν, ψύχραιμα και με σύνεση, δύσκολες ή επώδυνες καταστάσεις, με αποτέλεσμα να επιδίδονται σε συμπεριφορές που έχουν μάθει από τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο.

    Η αυξητική τάση, μάλιστα, των περιστατικών βίας των νέων μας αποδεικνύει ότι δεν είναι η οικονομία  το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας, αλλά η ανήλικη εγκληματικότητα.

   Ωστόσο, αν και η κοινή λογική θεωρεί πως είναι προτιμότερο το προλαμβάνειν παρά το θεραπεύειν, οι προσπάθειες αντιμετώπισης της ανήλικης εγκληματικότητας προσανατολίζονται όχι τόσο προς την κατεύθυνση των παιδαγωγικών και προληπτικών μέσων όσο των κατασταλτικών και πειθαρχικών.

   Όμως, όσο και να προσπαθούν οι γονείς και οι δάσκαλοι να αντιμετωπίσουν, με λάθος τρόπους, τα προβλήματα των παιδιών τους, η προσπάθειά τους να είναι αληθινοί γονείς και δάσκαλοι είναι αναποτελεσματική.

   Τι απουσιάζει στην ανατροφή ή την αγωγή που προσφέρουν στα παιδιά; Το πρώτο που θα έπρεπε να σκεφτούν είναι να προβληματιστούν, αν τα πρότυπα αγωγής που προσφέρουν στα παιδιά τους, είναι εκείνα που τα ίδια έχουν ανάγκη ή αν καλύπτουν «τα κενά που ζητούν πλήρωση», όπως σημειώνει ο Οδ. Ελύτη.

   Το δεύτερο που θα μπορούσαν να σκεφτούν είναι αν κάνουν λογισμούς αυτοκριτικής, μήπως η επιθετική συμπεριφορά των νέων εκφράζει σε κάποιο βαθμό, την ψυχική τους αγανάκτηση και αντίδραση για τα ψυχικά κενά, που έχουν από τη στροφή του ενδιαφέροντος των γονέων και των παιδαγωγών σε προτεραιότητες που δεν καλύπτουν τις πραγματικές τους ανάγκες.

   Η δική μας θέση, την οποία επανειλημμένως έχουμε διατυπώσει, είναι ότι η κύρια αιτία της παραβατικής συμπεριφοράς αυτής της μερίδας των νέων μας είναι το κενό της αληθινής αγάπης και αγωγής που έχουν μέσα τους.

   Η έλλειψη αυτή προκαλεί τη βίαιη και βροντερή  διαμαρτυρία των παιδιών, τα οποία έχουν επιλέξει έναν τρόπο να εκτονώνονται και αυτός είναι η αγριότητα και η βιαιότητα που παρατηρείται στις μεταξύ τους σχέσεις.

    Δυστυχώς είναι καταγεγραμμένο μέσω ερευνών, ότι κατά τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των γονέων και των δασκάλων για τα παιδιά προσανατολίστηκε προς ό, τι ζητάει ο σύγχρονος και παγκοσμιοποιημένος κόσμος, δηλαδή η μελλοντική οικονομική κατάσταση και η υλιστική ευημερία τους και περιορίστηκε μονομερώς στις επαγγελματικές γνώσεις και σε προσόντα που θα τους προσδίδουν και θα τους πραγματοποιούν  τα όνειρα και τα οράματά τους γι’ αυτά, αγνοώντας ή υποτιμώντας, πνευματικές αρετές, όπως η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη, η αλληλεγγύη, που αποτελούν υπαρξιακά στοιχεία πληρότητας της ψυχής και προϋποθέσεις για μια αληθινή κοινωνία με τους άλλους.

   Ποιο είναι το παράδοξο για τον πνευματικό εξοπλισμό που λείπει από τα παιδιά; Το γεγονός ότι τα παιδιά τους οι γονείς τα έχουν βαπτίσει ορθόδοξους Χριστιανούς, αλλά ξέχασαν να τα αναθρέψουν, όπως λέει ο Απ. Παύλος «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου» οι δε δάσκαλοι στο σχολείο κάνουν ό, τι μπορούν για να μην τους αναπτύσσουν καν ή να τους αναπτύσσουν πλημμελώς, την ορθόδοξη χριστιανική τους συνείδηση.

    Ωστόσο, αν δεν αμελούσαν οι γονείς και οι δάσκαλοι την αγωγή τους στο πλαίσιο της  ορθόδοξης χριστιανικής πίστεως, τα παιδιά θα είχαν πάντοτε μέσα τους την πίστη στον αληθινό Θεό, ως πηγή όλων των αρετών που χαριτώνουν και γεμίζουν την ψυχή με γαλήνη και πραότητα. Ο ο ίδιος ο Θεός είναι Θεός αγάπης, που χορηγεί στον άνθρωπο, ως πνευματική δωρεά,  την αγάπη Του και τον καλεί «σε οικιοθελή ανταπόκριση».

    Η βίωση και η άσκηση της αγάπης είναι εκείνη που απορρίπτει το μίσος και κάθε εχθρική σκέψη ή πράξη έναντι των άλλων. Πολλοί ειδικοί παιδαγωγοί ισχυρίζονται ότι η αγάπη και η στοργή δημιουργούν ανθρώπους ισορροπημένους και δημιουργικούς και ότι εκείνος που αγαπιέται «νιώθει ασφάλεια και ηρεμία» αλλά και πνευματική έμπνευση και τάση να αγαπά.

   Αντίθετα, η στέρηση αυτών των θετικών και ενάρετων αισθημάτων δημιουργεί ανθρώπους, που υστερούν σε πνευματικότητα και σε συναισθηματισμό.

   Είναι εξαιρετικά σημαντική, η διαπίστωση πολλών ψυχολόγων ότι η αγάπη είναι καρπός ψυχικής συγκροτήσεως, εσωτερικής ελευθερίας, ηθικής και πνευματικής ολοκληρώσεως της ανθρώπινης ύπαρξης.

   Η καλλιέργεια και η ανάπτυξη της αγάπης, συνεπώς, αποτελεί ένα πρότυπο ζωής, που ενδυναμώνεται και εμπεδώνεται εντός της οικογένειας και του σχολείου.

   Είναι βέβαιο ότι όσοι από τους νέους στερούνται την αγάπη αποτελούν θύματα ελλειπτικής αγωγής, με αποτέλεσμα να μην μπορούν οι ίδιοι να αναπτύσσουν σχέσεις αγάπης, φιλίας και συναδελφικότητας με τους συνομηλίκους τους.

    Ψάχνοντας κάποιος, πίσω από την επιθετικότητα και τις επιδόσεις βίας και έχθρας των νέων, μπορεί να βρει ελλειπτικούς, σε αγωγή και μόρφωση, γονείς και δασκάλους, ως προς την προσφορά του προτύπου της αληθινής αγάπης, προσφορά, που μόνον οι γονείς και οι δάσκαλοι μπορούν να πετύχουν, αν οι ίδιοι είναι αληθινά πρότυπα.

   Είναι βέβαιο, επομένως ότι η στροφή των νέων της χώρας μας προς τη μεταξύ τους βία και εγκληματικότητα, αποτελεί ένα καμπανάκι για όσους έχουν την ευθύνη καθοδήγησης και νουθεσίας τους και ότι η τάση αυτή δεν είναι τίποτα άλλο από αντίδραση για όλα όσα στερήθηκαν και δεν έλαβαν.

    Προσεγγίζοντας, την παράδοση της ορθόδοξης χριστιανικής αγωγής, διαπιστώνουμε ότι η αγάπη έχει οντολογικό χαρακτήρα, επειδή δεν είναι μια κανονιστική αρχή, αλλά το ίδιο το πρόσωπο του Θεού. Εφόσον, όμως, ο Θεός είναι αγάπη, αυτός που έχει και γνωρίζει τον Θεό και ζει στο πλαίσιο του θελήματός Του,  έχει και την αγάπη. Αντίθετα, «ο μη αγαπών ουκ έγνω τον Θεόν, ότι ο Θεός αγάπη εστι»  (Α’ Ιω. 4, 8).

    Όπως η αγάπη του Θεού εκφράζεται διαρκώς προς τους ανθρώπους, έτσι και η αγάπη των ανθρώπων προς τους συνανθρώπους, ως οντολογική κατάσταση που είναι, έχει ανάγκη έκφρασης. Γι’ αυτό η αγάπη συνδέεται και με άλλες αρετές, που εκ Θεού έχει ο άνθρωπος, όπως είναι η ειρήνη, η ταπείνωση (κένωση), η αυταπάρνηση, η ανιδιοτέλεια, η πραότητα, η υπομονή, η εγκράτεια και όλες οι άλλες αρετές, που τροφοδοτούν το αγαπητικό και δημιουργικό άνοιγμα του εαυτού στους άλλους.

    Με αυτές τις αρετές μπορεί να κινηθεί και να πλησιάσει ο κάθε νέος τον συνομήλικο,  να τον προσλάβει και να τον χωρέσει στον εαυτό του, χωρίς φυσικά να θέλει να τον αφομοιώσει ή να τον απορροφήσει.

   Ο άνθρωπος, άλλωστε,  δημιουργήθηκε από τον Θεό για να είναι κοινωνικό ον και να μην είναι κλεισμένος στο ατομικό του εγώ, καταντώντας «ακίνητος και κλειστός». Αυτό σημαίνει ότι μαθαίνει να αγαπά τον συνάνθρωπο, όχι όπως θέλει ο ίδιος, αλλά με την αληθινή και ανιδιοτελή αγάπη που δέχεται, ως χαρισματική ενέργεια του Θεού.

   Παρατηρούμε ότι κάποιοι/ες από του/τις νέους/ες μας οργανώνουν επιθέσεις για να εκδικηθούν κάποιους/ες για τα μάτια κάποιου/ας. Αυτό σημαίνει ότι τους λείπει η αληθινή αγάπη και διακατέχονται από εγωιστική, ιδιοτελή, ιδιοκτησιακή και υπολογιστική αγάπη, που είναι ξένη προς το θέλημα του Θεού και δεν εκφράζει τον σκοπό και τον προορισμό του ανθρώπου επί της γης.

     Με βάση τα παραπάνω, είναι σαφές ότι η σύγχρονη βία και επιθετικότητα, που παρατηρείται τον τελευταίο καιρό σε μια μερίδα νέων της Πατρίδας μας, αλλοιώνοντας και ασχημίζοντας την εικόνα όλων, συνολικά, των νέων, φανερώνει την ανυπαρξία και το ψυχικό έλλειμμα της αρετής της αγάπης στη ζωή τους, έλλειμμα που προσφέρει χώρο και έδαφος για εγκατάσταση μέσα τους της κακίας, του μίσους, της εκδίκησης, της αυτοδικίας, της επιθετικότητας, της βίας, της εγκληματικότητας.

    Ευχή όλων μας είναι να επανέλθει στην ανατροφή και στην αγωγή και, εν τέλει, στη ζωή των νέων μας η αγάπη και όλες οι πνευματικές αρετές, όχι μόνον για να μπορούν να ατενίζουν, με αισιοδοξία το προσωπικό και συλλογικό τους μέλλον, αλλά και για να προοδεύουν πνευματικά, αφού η αγάπη και η φιλανθρωπία αποτελούν βασική οδό ζωής, που οδηγεί στον αιώνιο προορισμό τους, κοντά στον Θεό και Δημιουργό τους.