Οὐκρανία, Κύπρος, «θεολογικά δεδομένα» καὶ πόλεμος.

Οὐκρανία, Κύπρος, «θεολογικά δεδομένα» καὶ πόλεμος.

Toῦ Βασίλειου Εὐσταθίου,Δρ. Φυσικοῦ, Θεολόγου

         Σὲ μερικές μέρες ἄλλο ἕνα ἔτος θὰ μας ἀφήσει πρὶν ἕνα νέο ξεπροβάλλει καὶ θὰ πάρει μαζί του τὶς χιλιάδες ἀδικοχαμένες ζωὲς τῶν στρατιωτῶν καὶ τῶν ἀμάχων, καὶ μάλιστα τῶν παιδιῶν, ποὺ ἔπεσαν στὸν παράλογο ἀδελφικὸ πόλεμο στὴν Οὐκρανία. Ἐπὶ σχεδὸν δέκα μήνες οἱ ἄνθρωποι ζοῦν μέσα σὲ μιὰ μεγάλη ἀβεβαιότητα, ποὺ στὴν πραγματικότητα δὲν ἀφορὰ μόνο τοὺς Οὐκρανοὺς καὶ τοὺς Ρώσους (πρὶν λίγες ἡμέρες ὑπήρξαν οὐκρανικὰ χτυπήματα μὲ θύματα σὲ αἐροδρόμια βαθιὰ μέσα στὴν Ρωσία), ἀλλὰ καὶ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους τοῦ πλανήτη, ἐφόσον ὑπάρχει σοβαρὸς κίνδυνος ἐμπλοκῆς καὶ ἄλλων χωρῶν στὸν πόλεμο. Ὁ μεγαλύτερος κίνδυνος ὅλων εἶναι νὰ χρησιμοποιηθοῦν πυρηνικά, ὅπου ἄν κάνει ἀρχὴ ἡ Ρωσία στὴν Οὐκρανία καὶ δὲν σταματήσει τὸ κακὸ ἐκεῖ, ἀλλὰ ἀπαντήσουν ἄλλες χῶρες, τότε εἶναι θέμα λίγων ὡρῶν γιὰ νὰ χάσουν τὴν ζωή τους δεκάδες ἑκατομμύρια ἄνθρωποι, καὶ νὰ ἀρχίσουν νὰ ἀρρωσταίνουν ἑκατομμύρια ἄλλοι ἐπὶ πολλὰ χρόνια. Αὐτὸ τὸ μακάβριο σενάριο δυστυχῶς μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι μόνο ἕνας μακρινὸς ἐφιάλτης, ἀλλὰ ἄν ὁ Θεὸς ἐπιτρέψει λόγω τῶν ἁμαρτιῶν μας, μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει σὲ ὁποιαδήποτε ἡμέρα μας ξημερώσει τὸν δεύτερο μεγάλο κατακλυσμὸ μετὰ αὐτὸν τοῦ Νώε.

       Ὅμως ὑπάρχει καὶ μιὰ δεύτερη πτυχὴ τῆς τραγικῆς κατάστασης στὴν Οὐκρανία: ἡ δεινὴ θέση τῆς κανονικῆς Ἐκκλησίας ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο. Ἡ τοπικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία αὐτή, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ δομὴ τῆς Οὐκρανίας μὲ τοὺς περισσότερους Χριστιανούς, μετὰ τὶς μονομερεῖς ἐνέργειες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη πρὸ τεσσάρων ἐτῶν ὑπὲρ τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας, βρέθηκε σὲ πολὺ δεινὴ θέση καὶ ὁ ἤδη ὑπάρχων διωγμὸς ἐναντίον της ἐντάθηκε κατὰ πολύ. Τὸν Φεβρουάριο τῆς παρούσης χρονιὰς ἡ κατάσταση ἔγινε πλέον ἀφόρητη: πέρα ἀπὸ τὸν διωγμὸ ἀπὸ τοὺς ὁμοεθνεῖς τους, εἶδαν καὶ τοὺς Ρώσους ἀδελφούς τους νὰ εἰσβάλλουν στὴν χώρα τους καὶ καλοῦνταν καὶ οἱ ἴδιοι νὰ ἐκστρατευθοῦν ἐναντίον τους.

       Παρόλη ὅμως τὴν στήριξη τοῦ Μητροπολίτη Ὀνούφριου στὸ ἀμυνόμενο ἔθνος του στὸν πόλεμο αὐτὸν δὲν βρήκε καμιὰ κρατικὴ ἀναγνώριση, ἀλλὰ ἀντιθέτως ἐν μέσω τοῦ πολέμου ἡ οὐκρανικὴ κυβέρνηση προσπαθεῖ τὴν προώθηση ενός νομοσχεδίου «περὶ τῆς ἀδυναμίας δραστηριοτήτων στὴν Οὐκρανία θρησκευτικῶν ὀργανώσεων ποὺ συνδέονται μὲ τὰ κέντρα ἐπιρροῆς στὴ Ρωσικὴ Ὁμοσπονδία». Τὶς τελευταῖες ἡμέρες μάλιστα οἱ εἰδικὲς ὑπηρεσίες τῆς Οὐκρανίας (SBU) πραγματοποιοῦν ἔρευνες σὲ ἐπισκοπὲς καὶ μοναστήρια τῆς κανονικῆς Ἐκκλησίας ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο ὡς μέτρα ἀντικατασκοπείας. Φυσικὰ δὲν βρήκαν τίποτα μεμπτὸ οὐσιαστικὰ κατὰ αὐτὴ την ἔρευνα, οὔτε ὅπλα, οὔτε κατασκόπους, ἀλλὰ μόνο ἁπλὰ βιβλία, ἄσχετα ἀπὸ πολέμους, τὰ ὁποία ψάχνουν τρόπο νὰ τὰ συσχετίσουν μὲ τὴν ἐπίθεση τῶν Ρώσων καὶ νὰ τὰ παρουσιάσουν ὡς ἐνοχοποιητικὰ στοιχεῖα. Ἐκτὸς αὐτοῦ μιὰ σειρὰ ἀπὸ Ἱεράρχες τῆς κανονικῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας ὑπεβλήθηκαν σὲ κυρώσεις ἀπὸ τὸ Συμβούλιο Ἐθνικῆς Ἀσφάλειας καὶ Ἄμυνας τῆς Οὐκρανίας, ποὺ ἀφοροῦν οἰκονομικοὺς περιορισμοὺς καὶ ἀπαγορεύσεις, ὅπως καὶ τὴν ἀφαίρεση τιμητικῶν διακρίσεών τους.

        Ἄλλωστε ἡ σοβαρότητα τῆς κατάστασης γιὰ τὴν Εκκλησία ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο ἀναδεικνύεται καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς πρόσφατης ἀπόλυσης τῆς Ἔλενας Μπόγκνταν, τῆς ἐπικεφαλῆς τῆς Κρατικῆς Ὑπηρεσίας Ἐθνοπολιτικῆς καὶ Ἐλευθερίας τῆς Συνείδησης. Αὐτὴ ἦταν ἴσως ἡ μόνη ἀξιωματοῦχος σὲ τόσο ὑψηλὴ θέση, ποὺ τοποθετοῦνταν νηφάλια καὶ ἀντικειμενικὰ σχετικὰ μὲ τὸ θέμα τῆς κανονικῆς Ἐκκλησίας ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο, ἐπισημαίνοντας ὅτι ἡ δίωξή της δὲν μποροῦσε παρὰ νὰ εἶναι παράνομη καὶ θὰ ὁδηγοῦσε στὴν ἀστάθεια τῆς οὐκρανικῆς κοινωνίας.

      Πέρα ὅμως ὅλων αὐτῶν τελικὰ καὶ ὁ παραπάνω νόμος νὰ ψηφιστεῖ στὴν Βερχόβνα Ράντα (Οὐκρανικὸ κοινοβούλιο), σύμφωνα μὲ τὸ νέο καταστατικὸ χάρτη τῆς Ἐκκλησίας ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο, ποὺ ψηφίστηκε τὸν τελευταῖο Μάιο, ἡ Ἐκκλησία αὐτὴ δὲν ὑπόκειται πλέον στὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας, ἀλλὰ διοικεῖται πλήρως ἀνεξάρτητα, καὶ ἐπομένως ἀντικειμενικὰ κρίνοντας ἀπὸ αὐτὸ οἱ οὐκρανικὲς ἀρχὲς δὲν ἔχουν λόγο νὰ ἀπαγορέψουν τὶς δραστηριότητες της. Θὰ ἐφαρμόσουν ὅμως πράγματι τὸν νόμο ἔτσι;  

     Καὶ ἐνῶ αὐτὴ εἶναι ἡ σημερινὴ ζοφερὴ κατάσταση στὴν Οὐκρανία, ἰδιαίτερα γιὰ τοὺς Ὀρθοδόξους στὴν κανονικὴ τοπική Ἐκκλησία της, αὐτὲς τὶς ἡμέρες στὴν Κύπρο ἀναμένεται νὰ λάβει χώρα ἕνα ἄλλο σημαντικὸ γεγονός: οἱ ἐκλογὲς γιὰ τὴν ἀνάδειξη νέου ἀρχιεπισκόπου. Ὅσον ἀφορὰ τὸ ζήτημα τῆς οὐκρανικῆς Ἐκκλησίας οἱ ἀπόψεις τῶν ὑποψήφιων τοῦ ἀρχιεπισκοπικοῦ θρόνου διίστανται καὶ ἐπομένως ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ θέματος ἀπὸ τὴν τοπικὴ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου μὲ τὸν νέο Ἀρχιεπίσκοπο θὰ ἐξαρτηθεῖ ἀπὸ τὸ ποιὸς θὰ εἶναι αὐτός. Καὶ αὐτὸ ποὺ ἔχει τὴν μεγαλύτερη σημασία πιστεύουμε δὲν εἶναι τὸ ζήτημα περὶ τῆς ἀναγνωρίσεως τῶν χειροτονιῶν τῶν καθηρημένων καὶ αὐτοχειροτόνητων, ποὺ μὲ μιὰ καὶ μόνο ἁπλὴ συνοδικὴ ἀπόφαση τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο τοὺς ἀποδέχθηκε σὲ κοινωνία ὡς κανονικοὺς ἀρχιερεῖς, οὔτε τὸ κατὰ πόσο ἡ Ἐκκλησία τους, στὴν ὁποία τὸ Πατριαρχεῖο χορήγησε Τόμο Αὐτοκεφαλίας, εἶναι κανονικὴ ἤ ὄχι, ἀλλὰ θεωροῦμε ὅτι τὸ παρὸν κεντρικὸ φλέγον ζήτημα εἶναι ἡ φοβερὴ κατάσταση ποὺ ὑπομένει ἡ τοπικὴ κανονικὴ Ἐκκλησία ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο (σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Μητροπολίτη Ἐπιφάνιο καὶ τῶν σὺν αὐτῶ ποὺ ἡ θέση τους εἶναι σαφῶς καλύτερη ἀπολαμβάνοντες τῆς κρατικῆς εὔνοιας, ὅσο ἡ σημερινὴ οὐκρανικὴ κυβέρνηση κρατάει καλὰ στὸν πόλεμο πρὸς τὸ παρόν).  Καὶ δὲν θὰ εἶναι καθόλου ἀσήμαντο ἡ αὐριανὴ ἐκκλησιαστικὴ ἡγεσία στὴν Κύπρο νὰ στηρίξει αὐτόν.

       Δυστυχῶς ὅμως ἡ διαδικασία τῶν ἐκλογῶν σημαδεύτηκε ἀπὸ τὴν  μεταστροφὴ τοῦ ἑνὸς ὑποψηφίου, ποὺ ὅσο ζοῦσε ὁ πρώην Ἀρχιεπίσκοπος δήλωνε ὑπέρμαχος τῆς ἐκκλησιαστικῆς κανονικότητας καὶ τάξης, ἀρνητὴς τῶν μονομερῶν καὶ διχαστικῶν πράξεων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, συνεπὴς στὴν ἀρχιερατική του  συνείδηση καὶ ἐργάτης τῆς σωτηρίας μας, ἀλλὰ τώρα πλέον, ἀπὸ τὸν Αὔγουστο ὅπου ἄρχισε νὰ διαφαίνεται ὅτι σύντομα ὁ ἀρχιεπισκόπος θρόνος θὰ χηρέψει, ἄρχισαν νὰ ξεχνιόνται ὅλα καὶ. Ὁπότε ὁ σεβασμιώτατος βρέθηκε στὸ πλευρὸ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη, δηλώνοντας ὅτι: «μὲ τὴν εἰσβολὴ τῆς Ρωσίας στὴν Οὐκρανία καὶ μὲ τὰ θεολογικά δεδομένα, δὲν μπορούσαμε παρὰ νὰ στηρίξουμε τὶς ἀποφάσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη». Μάλιστα ἡ νέα στάση τοῦ Ἱεράρχη ἤδη ἐπισφραγίστηκε καὶ μὲ ἱερὸ συλλείτουργο, στὸ ὁποῖο συμμετείχαν μέλη τῆς αὐτοκέφαλης Ἐκκλησίας ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ἐπιφάνιο.

     Περιττὸ νὰ σχολιάσουμε μετὰ ἀπὸ ὅλα ὅσα γράψαμε παραπάνω γιὰ τὸν πόλεμο ὅτι, ἀφοῦ αὐτοὶ ποὺ βρίσκονται στὴν μεγαλύτερη ἀνάγκη μετὰ τὴν ἔναρξή του εἶναι ὅσοι ἀνήκουν στὴν κανονικὴ τοπικὴ Ἐκκλησία ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο, μπορεῖ νὰ ἔχει τὴν ἐλάχιστη λογικὴ ἐπειδὴ κάποιος θεωρεῖ ὑπεύθυνους τοὺς Ρώσους γιὰ τὸν πόλεμο νὰ παύει νὰ ὑποστηρίζει πλέον τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο καὶ τὴν Ἐκκλησία ὑπὸ αὐτόν, ὁ ὁποῖος ἐπίσης ὡς φυσικὸ ἀντιτίθεται σθεναρὰ σὲ αὐτὸν τὸν πόλεμο; Ἤ μήπως ἡ κήρυξη τοῦ πολέμου ἐπηρέασε τὶς χειροτονίες, τὰ μυστήρια καὶ τὴν κανονικότητα τοῦ Μητροπολίτη Ἐπιφανίου καὶ τῶν συν αὐτῶ, καθιστώντας τα ἔγκυρα;

      Ἀπὸ τὴν ἄλλη μὲ τὰ «θεολογικὰ δεδομένα» τὶ συμβαίνει; Ἄλλαξε τίποτα ἀπὸ πρὶν λίγο καιρὸ ποὺ ἡ στάση τοῦ σεβασμιότατου ἦταν ἀκριβῶς ἡ ἀντίθετη; Ὅπως ὁ ἴδιος δήλωσε τελικὰ αὐτὸ ποὺ ἄλλαξε εἶναι ὅτι Ἀρχιμανδρίτης π. Γρηγόριος Φραγκάκης, Ἀρχιγραμματέας τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, «ἐκπόνησε λαμπρὴ ἐπιστημονικὴ μελέτη γιὰ τὴν κανονικὴ προέλευση τῶν χειροτονιῶν Οὐκρανῶν ἐπισκόπων ποὺ ἀναγνωρίζονται ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο». Πιὸ συγκεκριμένα αὐτὴ ἦταν ἡ μεταπτυχιακή του ἐργασία «Περί τῆς θεραπείας τοῦ ἐν Οὐκρανίᾳ ἐκκλησιαστικοῦ ζητήματος ὑπό τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως. (Τό ζήτημα τῶν χειροτονιῶν)», πού ὑποβλήθηκε πρόσφατα στὴ Θεολογικὴ Σχολή Θεσσαλονίκης.

    Μὲ ἄλλα λόγια μας λέει ὁ σεβασμιώτατος ὅτι στὴν παραπάνω ἐργασία ἐξηγοῦνται τὰ ὅσα δὲν εἴχαμε καταλάβει ἐδῶ καὶ τέσσερα χρόνια καλά, ὁπότε ἡ «σκόπελος» τῶν χειροτονιῶν ξεπεραστεῖ καὶ ὁ ἴδιος πλέον ἐλεύθερα μπορεῖ νὰ ἀναθεωρήσει τὶς ἀπόψεις του. Μακάρι βέβαια νὰ ἦταν οἱ χειροτονίες τὸ μόνο πρόβλημα στὸ ἐκκλησιαστικὸ ζήτημα, ἀλλὰ ὑπήρχαν καὶ ἄλλες σοβαρὲς παράμετροι ἀμφισβήτησης, ὅπως οἱ τοπικὲς δικαιοδοσίες, τὸ δικαίωμα ἐκκλήτου, τὸ περιεχόμενο τοῦ Τόμου Αὐτοκεφαλίας, καὶ γι’ αὐτὸ τὸ ἐπιθυμητὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἑνότητας καὶ τῆς εἰρήνης δὲν ἐπιτεύχθει ποτέ. Γιατὶ ἀκριβῶς τὸ ζητούμενο δὲν εἶναι οἱ τύποι καὶ οἱ κανόνες, ἀλλὰ ὅμως καὶ αὐτοὶ μπορεῖ νὰ χρειάζονται γιατὶ βοηθοῦν στὸ ζητούμενο ἀποτέλεσμα, ὁπότε στὴν συγκεκριμένη περίπτωση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας ὅπου αὐτοὶ καταπατήθηκαν πέρα τῶν ὁρίων τῆς οἰκονομίας, δὲν ὑπήρξε τὸ ἐπιθυμητὸ ἀποτέλεσμα.

      Ὅμως καὶ συγκεκριμένα στὴν παραπάνω ἐργασία ποὺ ἀναφέρει ὁ ὑποψήφιος Κύπριος Ἱεράρχης, δώθηκε ἐνδελεχὴ ἀπάντηση ἀπὸ τὴν Ἀρχιγραμματεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας, καθὼς ἕνα βασικὸ ἐπιχείρημα τῆς ἐργασίας ἀφορὰ τὴν ἱστορία τοῦ αὐτοκέφαλου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας. Στὸ σχετικὸ ἄρθρο λοιπὸν «Ἐκκλησία Ἀλβανίας: Ἡ μεταπτυχιακὴ ἐργασία γιὰ τὸ Οὐκρανικὸ περιέχει ἀνακρίβειες» ἐξηγεῖται ἡ ἀναξιοπιστία τῶν παραπλανητικῶν ἐπιχειρημάτων τῆς ἐργασίας, καθὼς συγκρίνει τελείως διαφορετικὲς καὶ ἀνόμοιες περιπτώσεις, δεδομένα θεωρῶντας αὐτὲς ὡς συγκρίσιμες καὶ παρόμοιες. Ἔτσι συγκρίνει τὸν Ἐπιφάνιο μὲ τὸν ἐπίσκοπο Ἀγαθάγγελο, τὴν στιγμὴ ποὺ ὁ πρῶτος χειροτονήθηκε ἀπὸ τὸν καθηρημένο Φιλάρετο, ποὺ εἶχε ζητήσει ἔκκλητο, χωρὶς νὰ ζητήσει συγγνώμη, ἐνῶ ἀντιθέτως ὁ δεύτερος ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο Βησσαρίωνα, ὁ ὁποῖος εἶχε ζητήσει καὶ λάβει συγγνώμη ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο.

     Ἐπίσης ὁ ἐπίσκοπος Ἀγαθάγγελος δὲν ἔγινε ποτὲ Προκαθήμενος Αὐτοκέφαλου Ἐκκλησίας, ὅπως ὁ Ἐπιφάνιος, ἀλλὰ καὶ ὁ ἐπίσκοπος Βησσαρίων δὲν ἔλαβε καμιὰ ὀργανικὴ θέση, ὅταν ἡ τοπικὴ Ἐκκλησία ἔλαβε τὴν αὐτοκεφαλία. Ἴσως ὅμως τὸ σημαντικότερο ὅλων εἶναι ὅτι στὴν Ἀλβανία δὲν ὑποτιμήθηκε καμιὰ ὁμάδα πιστῶν, ὅπως ἔγινε στὴν Οὐκρανία, μὲ ὄχι μιὰ ἁπλὴ μικρὴ ὁμάδα, ἀλλὰ μὲ τὴν κανονικὴ Ἐκκλησία ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο, ποὺ ἀποτελεῖ καὶ τὴν  πολυπληθέστερη ἐκκλησιαστικὴ δομὴ τῆς Οὐκρανίας. Ἐπίσης στὸ κείμενό της ἡ Ἀρχιγραμματεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας σημειώνει καὶ μεταξὺ τῶν δύο Τόμων Αὐτοκεφαλίας, αὐτοῦ τῆς Ἀλβανίας καὶ αὐτοῦ τῆς Οὐκρανίας, σημαντικὲς διαφορὲς σὲ οὐσιαστικὰ σημεῖα. 

     Παρακάτω τὸ κείμενο τῆς Ἀρχιγραμματείας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας ἐξηγεῖ πολὺ σωστὰ ὅτι τὸ κάθε σχίσμα, ἀνάλογα τοὺς παράγοντες καὶ τὶς συνθήκες ὑπὸ τὶς ὁποῖες συμβαίνει, χρίει διαφορετικῆς θεραπευτικῆς ἀγωγῆς. Εἶναι λάθος νὰ θεωρεῖται ἀδιακρίτως ὅτι σὲ ὅλες τὶς περιπτώσεις ἡ ἀντιμετώπιση εἶναι ἡ ἴδια, ὅπως γίνεται στὴν ἐργασία τοῦ π. Γρηγόριου Φραγκάκη μὲ τὶς περιπτώσεις τῆς Ἀλβανίας, τῆς Βουλγαρίας, τῆς Σερβίας κ.λ.π. Καὶ ἐνῶ, συνεχίζει ἡ Ἀρχιγραμματεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας, ἡ περίπτωση τῆς Οὐκρανίας ἔχει ὁμοιότητα κυρίως μὲ τὸ Μελιτιανὸ Σχίσμα, σὲ αὐτὴ δὲν τηρήθηκε σὲ τίποτα ἡ ἴδια μὲ τότε κανονικὴ διαδικασία ἐπανένταξης: «α) μετάνοια, β) ἐπίθεση χειρὸς ὑπὸ κανονικοῦ Έπισκόπου  καὶ εὐχή, κατὰ τὴ φράση τοῦ Μ. Ἀθανασίου “ἔδοξεν…τούς ὑπ’ αὐτοῦ κατασταθέντας μυστικοτέρᾳ χειροτονίᾳ βεβαιωθέντας κοινωνηθῆναι ἐπί τούτοις” (δι’ ἁπλῆς χειροθεσίας μετ’ εὐχῆς βεβαιωθέντων ἑκάστων ἐν τοῖς οἰκείοις ἱερατικοῖς βαθμοῖς) καὶ γ) τὴν εἰρήνευση μὲ ἀπόφαση Πανορθοδόξου Συνόδου».

     Καὶ παρακάτω γράφει ἡ Ἀρχιγραμματεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας σχετικὰ μὲ τὴν ἐγκυρότητα τῶν χειροτονιῶν: «Γενικὰ εἶναι ἀποδεκτό ὅτι ὁ χειροτονῶν Ἐπίσκοπος ἐνεργεῖ ἐξ ὀνόματος τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν εὑρίσκεται ἐντὸς αὐτῆς “ὡς οἰκονόμος μυστηρίων Θεοῦ”. Ἐκτὸς αὐτῆς εἶναι ἀπογυμνωμένος πάσης ἱερατικῆς χάριτος καί κάθε ἱεροπραξία του εἶναι ἄκυρος καὶ μὴ γενομένη…Ἔστω καὶ ἐάν ὑποτεθῇ ὅτι ἔμειναν ἀπὸ τὴν χειροτονία  ἀποτυπώματα, ὅταν ὁ χειροτονῶν εἶναι ἀποκομμένος ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, καθηρημένος, ἀναθεματισμένος καὶ ἀφορισμένος, καθίσταται ἀνενεργός, δὲν μεταδίδει καμία χάρη…Οὔτε βεβαίως τὸ μηδέποτε γενόμενον καθίσταται γεγενημένον, ὑπαρκτὸν καὶ ἔγκυρον διὰ ἁπλῆς διοικητικῆς ἀποφάσεως. Ἐδῶ ἀκριβῶς ἔγκειται ἡ ἀνησυχία γιὰ τὴν ἐγκυρότητα τῆς χειροτονίας τοῦ Ἐπιφανίου ἀπὸ τὸν Φιλάρετο. Ἀσφαλῶς ἡ Ἐκκλησία ὡς ταμειοῦχος τῆς θείας χάριτος ἐνεργεῖ ἄλλοτε κατ’ ἀκρίβειαν  καί ἄλλοτε κατ’ οἰκονομίαν, μὲ σκοπό, όμως, πάντοτε τὴν ὁμόνοια, “τηρεῖν τὴν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης” (Ἐφ. 4, 3-4). Καὶ σὲ σημαντικὲς περιπτώσεις ἐν Πανορθοδόξῳ Συνόδῳ, ὥστε νὰ μὴν ὑφίστανται ἀμφιβολίες» Τέλος, ἐπαναλαμβάνει τὴν ἀρχική της πρόταση νὰ «συγκληθῆ Πανορθόδόξος Σύναξις, ἡ ὁποία ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι θὰ ρυθμίση ἔνα ἐκκλησιαστικό ζήτημα ποὺ ταλαιπωρεῖ τοὺς ἀνὰ τὸν κόσμο Ὀρθοδόξους».

     Ἡ πραγματικότητα σχετικὰ μὲ τὸ οὐκρανικὸ ἐκκλησιαστικὸ ζήτημα δὲν ἄλλαξε, οὔτε μὲ τὸν πόλεμο, οὔτε μὲ κάποιο ἄλλο τρόπο, παρὰ τὸ μόνο ποὺ ἄλλαξε εἶναι ὅτι ἐπιδεινώθηκε ἡ θέση τῶν πιστῶν στὴν Ἐκκλησία ὑπὸ τὸν Μητροπολίτη Ὀνούφριο. Οὔτε ἄλλαξε ὁ σκοπός καὶ ἡ λύση αὐτοῦ τοῦ ζητήματος, ποὺ πολὺ εὔστοχα γράφει ἡ Ἀρχιγραμματεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας εἶναι ἡ ὁμόνοια ἐν Ἁγίω Πνεύματι, ποὺ μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ μέσω τῆς σύγκλησης μιὰς Πανορθόδοξης Σύναξης.

     Ὅσοι Ἱεράρχες ἀπὸ τὴν Κύπρο ἀγαποῦν πραγματικὰ πάνω ἀπὸ τὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο τὴν ἀλήθεια, τὴν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου, τοὺς ἀδελφοὺς τους στὴν Οὐκρανία καὶ γενικὰ τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, θὰ ἐπανέλθουν στὴν ἀρχικὴ θέση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, ποὺ λήφθηκε συνοδικὰ καὶ ὁμόφωνα στὶς 18 Φεβρουαρίου 2019, περὶ οὐδετερότητας στὸ οὐκρανικὸ ἐκκλησιαστικὸ ζήτημα μέχρι τὴν ὁριστικὴ πανορθόδοξη λύση του.