Καπετάν Αντώνης Οικονόμου: Ο αδικημένος εθνομάρτυρας

Peter von Hess, Αντώνης Οικονόμου, «ο Οικονόμος κηρύττει εν Ύδρα την ελευθερίαν».

1821

Καπετάν Αντώνης Οικονόμου: Ο  αδικημένος εθνομάρτυρας

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

            Ο Υδραίος πλοίαρχος Αντώνης Γιάννη Οικονόμου (1785-1821) είναι ένας από τους αδικημένους εθνομάρτυρες της Επανάστασης του 1821. Εκτελέστηκε  με εντολή  Υδραίων προεστών.  Ο Οικονόμου μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, είχε συνάντηση και συνεργασία με τον Παπαφλέσσα τον Δεκέμβριο του 1820 και είχε μυήσει σε αυτήν πολλούς Υδραίους.

Ο Ακαδημαϊκός, ιατρός, ιστοριοδίφης και επί 27 χρόνια Δήμαρχος Ύδρας Αντώνιος Λιγνός ανακοίνωσε σε δημόσια συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, ότι στις 27 Μαρτίου 1821 ο Οικονόμου, χωρίς την έγκριση των προεστών του νησιού, δια κωδωνοκρουσιών κάλεσε τους Υδραίους να πάρουν τα όπλα και να πολεμήσουν υπέρ της ελευθερίας τους. Καθαίρεσε και εκδίωξε τον αντιπρόσωπο της τουρκικής εξουσίας Νικόλαο Κοκοβίλα, και ανέλαβε τη διοίκηση του νησιού.  (Βλ. σχ. «Αντώνης Γιάννη Οικονόμου, ο πρωτεργάτης της Υδραϊκής Επαναστάσεως του 1821», Εκδ. «Φωνής της Ύδρας», Επιμ. Χρήστου Ι. Χριστοδούλου, Β΄ Έκδοση, 1999, σελ. 12-14).

            Ο Αντ. Λιγνός στην ίδια ανακοίνωσή του ανέφερε ότι στις 29 Μαρτίου 1821 ο Οικονόμου διενήργησε έρανο για την παρασκευή και εξοπλισμό στόλου  και συνέλεξε 32.000 ισπανικά τάλιρα και 6.400 αγγλικές χρυσές λίρες. Με το μεγάλο αυτό ποσό  μετέτρεψε   εμπορικά πλοία σε πολεμικά. Υπό την πίεση των επαναστατημένων Υδραίων και λόγω της γενικευμένης εξέγερσης των Ελλήνων 56 προεστοί του νησιού, μεταξύ των οποίων και των φημισμένων οικογενειών Κουντουριώτη, Τσαμαδού, Τομπάζη, Κριεζή και Βώκου (Μιαούλη), στις 31 Μαρτίου 1821, με δήλωσή τους αναγνώρισαν τον Οικονόμου ως πληρεξούσιό τους και διοικητή του νησιού:

«Δηλοποιείται δια του παρόντος κοινού ενσφραγίστου και ενυπογράφου γράμματος, ότι συνελεύσεως γενομένης δια την καλήν σύστασιν της πατρίδος μας, εκρίναμεν άξιον να αναδεχθή την φροντίδα της διοικήσεως τον τιμιώτατον συμπατριώτην μας κύριον καπετάνιον Αντώνιον Οικονόμου, τω οποίω δίδομεν πάσαν πληρεξουσιότητα εις το να διοική μετά των κατά καιρόν ψηφισθέντων προεστών προκρίτων κάτωθεν υπογεγραμμένων την πολιτείαν ταύτην, κρίνων και ανακρίνων πάσαν επιτυχούσαν υπόθεσιν πολιτικήν τε και εμπορικήν». (Από έγγραφο αριθμ. 18.067 του Ζ΄ Τόμου Ιστορικού Αρχείου Ύδρας, που βρίσκεται στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρία).

Την 15^η Απριλίου 1821 έγινε Δοξολογία στην Ύδρα παρόντων του Οικονόμου και των προκρίτων του νησιού, με την οποία η τοπική Εκκλησία ευλόγησε την Επανάσταση. Ο Οικονόμου και οι πρόκριτοι σε  προκήρυξή τους έγραψαν: «Εν ονόματι του Παντοκράτορος. Το Ελληνικόν Έθνος βεβαρυμένον να αναστενάζη υπό τον σκληρόν ζυγόν απεφάσισε να αγωνισθή δια την ελευθερίαν του...». Ο Οικονόμου στις 18 Απριλίου 1821 με διακήρυξή του  προς τους νησιώτες του Αιγαίου  τόνισε πως η Επανάσταση γίνεται «δια την πίστιν και την πατρίδα».

Η άμεση ανάληψη  εθνικών πρωτοβουλιών από τον  Οικονόμου  και η εκ μέρους του εμφάνιση εξαίρετων ηγετικών προσόντων  εξήψαν το μέχρι θανάτου προς αυτόν μίσος των Υδραίων προεστών. Δεν μπορούσαν να αντέξουν την έναντί τους κυριαρχική του θέση, αυτού που δεν ήταν ούτε πλούσιος, ούτε κοινωνικά ισχυρός όπως ήσαν αυτοί.  Υπέγραψαν με το χέρι τους το έγγραφο ότι τον αναγνώριζαν διοικητή του νησιού, λόγω της λαϊκής υποστήριξης που απολάμβανε, αλλά όχι με την καρδιά τους. Όπως γράφει ο Ι. Χριστοδούλου «πριν ακόμη στεγνώσει η μελάνη είχαν αρχίσει να συνωμοτούν σε βάρος του» (Δες πρ.«Αντώνης Γιάννη Οικονόμου..», Έκδ. «Φωνής της Ύδρας», Β΄ Έκδ.,1999, σελ. 30).

Λίγες ημέρες μετά την υπογραφή της προκήρυξης, στις 12 Μαΐου 1821, όταν οι Υδραίοι είχαν βγει με τα καράβια τους και πολεμούσαν τους Τούρκους, οι μπράβοι των προεστών  επιχείρησαν να τον δολοφονήσουν. Ο Οικονόμου  μαζί με τον γιό του και λίγους πιστούς του Υδραίους προσπάθησε να αναχωρήσει από το νησί για να μη χυθεί αίμα. Όμως συνελήφθη και φορτώθηκε σε καΐκι για να τον πάνε δήθεν απέναντι, στην Πελοπόννησο, αλλά στην αλήθεια να τον εκτελέσουν κατά τον πλουν...

Το πλήρωμα του σκάφους, αναγνωρίζοντάς τον ως ηγέτη του νησιού, του χάρισε τη ζωή και τον αποβίβασε στην Ερμιόνη. Ο Οικονόμου αντιλήφθηκε ότι ήταν αδύνατο να αντιμετωπίσει  τα πλούτη και την δύναμη των συντοπιτών του προεστών της Ύδρας και αποφάσισε  να παραιτηθεί του αγώνα στη θάλασσα και να πολεμήσει τον Τούρκο στη στεριά, στο πλάι του Μωραϊτών. Όμως οι Υδραίοι προεστοί όσο ζούσε δεν μπορούσαν να ησυχάσουν. Εκβίασαν τους Μωραΐτες πως αν αφήσουν ελεύθερο να δρα τον Οικονόμου θα κόψουν την ενίσχυση του αγώνα τους: «Κρατάμε για τον εαυτό μας τα καράβια όσο βλέπουμε αντίκρυ μας ελεύθερο τον καπετάν Αντώνη...». (Αυτ. σελ. 31). Τον έπιασαν οι Μωραΐτες και τον έκλεισαν σε μοναστήρι... Υπέμεινε τον εκεί εγκλεισμό του για επτά μήνες. Τον Δεκέμβριο του 1821 έμαθε για την Εθνική Συνέλευση του Άργους και έφυγε από το μοναστήρι για να δώσει τη μάχη του μπροστά στους πληρεξούσιους των Ελλήνων.

    Η είδηση μαθεύτηκε στην Ύδρα και αμέσως οι προεστοί έστειλαν «μυστικόν ραβάσιον» προς τον Υψηλάντη. Του έγραψαν ότι ο Οικονόμου «έφερε την ημετέραν πατρίδα εις τον έσχατον κίνδυνον του ολοκλήρου αφανισμού, ενώ από αυτήν (σημ.γρ. την Ύδρα...) είχεν η Ελλάς την μεγαλυτέραν ανάγκην» και εξ αιτίας του «η αναρχία μέλλει εντός ολίγου να αναφανή μεταξύ υμών...» (Αυτ. σελ. 32-33). Ο Φωτάκος γράφει ότι «μιλήθηκε και ο σύμβουλος του Υψηλάντη Νεόφυτος Βάμβας» και ο Οικονόμου είχε πλέον καταδικασθεί εις θάνατον... Θα δολοφονηθεί, επειδή τόλμησε να σηκώσει κεφάλι στους προεστούς της Ύδρας... Κατ’ εντολή τους ο Ανδρέας Λόντος έστειλε εβδομήντα μισθοφόρους του που έστησαν καρτέρι στον Οικονόμου μεταξύ Άργους και Κουτσοποδίου, κοντά στον ξεροπόταμο Ξηριά και τον εφόνευσαν. (Φωτίου Χρυσανθοπούλου ή Φωτάκου «Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήναι, 1974, τ. Α΄ 113 κ.ε., 275 κ.ε.).

Ο Σπ. Τρικούπης  στην Ιστορία του περιγράφων το αποτρόπαιο έγκλημα εξηγεί ότι ο Οικονόμου ήταν αγαπητός στο λαό της Ύδρας και οι πρόκριτοί της «βλέποντας κινδυνεύουσαν και αυτήν την ύπαρξίν των» έδωσαν την εντολή της δολοφονίας του. Και προσθέτει: «Τοιούτον έλαβεν τέλος ο Αντ. Οικονόμου, ο δια της μεγαλοτολμίας του ανυψωθείς  υπεράνω της παντοδυνάμου αριστοκρατίας της πατρίδος του, και πρώτος μεγαλοφρόνως και φιλοκινδύνως οδηγήσας εις τον αγώνα της ελευθερίας και της δόξης τον λαόν...».( Σπ. Τρικούπη «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», ΔΟΛ, τ.3, Βιβλ. 2^ο, Α΄ Μέρος, σελ. 124-125).

Οι προεστοί της Ύδρας ουδεμίαν συνέπειαν είχαν για τη δολοφονία. Αντιθέτως κατά την Επανάσταση αναδείχθηκαν ήρωες και ο Οικονόμου λησμονήθηκε... Οι οπαδοί του αναθεωρητισμού της Ιστορίας και του εκδυτικισμού των Ελλήνων όντας υπέρ των προεστών της Ύδρας, που εκπροσωπούσαν τον «εκσυγχρονισμό» στην Επανάσταση παραποιούν ή  αποκρύπτουν το αποτρόπαιο γεγονός. Η προτομή του Οικονόμου στήθηκε στην Ύδρα μόλις το 1988. Μια αδικία αποκαταστάθηκε κάπως...-