«“Νίκα, εν τω αγαθώ το κακόν”: Η αντιμετώπιση της εγκληματικότητας»

Ηρακλής Ρεράκης

Καθηγητής Παιδαγωγικής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ

Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενώσεως Θεολόγων

«“Νίκα, εν τω αγαθώ το κακόν”: Η αντιμετώπιση της εγκληματικότητας»

Τον τελευταίο καιρό έχουν αυξηθεί τα φαινόμενα της βίας, της επιθετικότητας και της εγκληματικότητας, συμπεριφορές που ερμηνεύονται, θεολογικά, ως μια ακύρωση και άρνηση της παραδοσιακής ζωής του Ορθόδοξου Ελληνισμού.

Όμως, γιατί διατηρούνται ή εμφανίζονται, αυτές οι σκληρές συμπεριφορές; Το σπουδαιότερο αίτιο είναι ότι κάποιοι αφήνουν τους εαυτούς τους να γίνονται θύματα και υποτακτικοί του θελήματος του διαβόλου, ο οποίος, ως μισάνθρωπος και φιλόκακος τους εμπνέει και τους παρωθεί στη διχόνοια, στο μίσος, στην εκδίκηση, στις διαμάχες, στις έχθρες, στην οργή, που μετατρέπουν τις κοινωνίες σε ζούγκλα και κόλαση.

Αντίθετα, με τον Χριστό οι άνθρωποι πλησιάζουν ο ένας τον άλλο, αποτάσσουν τον Σατανά και τα έργα του και συντάσσονται με τον Χριστό, στην Εκκλησία Του για να γίνουν αληθινοί «πλησίον» και αδελφοί διά του κοινού αίματος του Χριστού.

Η σχέση μεταξύ τους πλέον βασίζεται στην εσχατολογική και αιώνια προοπτική της ζωής και όχι στα κοντόφθαλμα και περιορισμένα πλαίσια της ματαιότητας αυτού του κόσμου.

Στην Εκκλησία, ο «παλαιός άνθρωπος» γίνεται «νέος», «καινός», μεταβάλλεται, από άτομο με ατομικές διεκδικήσεις, σε πρόσωπο, και αρχίζει να ζει με τους «άλλους» μια προσωπική ή διαπροσωπική σχέση, αγαπώντας «τον πλησίον του ως εαυτόν».

Η έμπρακτη πίστη και αγάπη στον Χριστό, γίνεται ο τρόπος ζωής τους. Ο συνάνθρωπος θεωρείται αναγκαίος και απαραίτητος, όχι για εκμετάλλευση, αλλά για άσκηση και απομίμηση της αγάπης και της φιλανθρωπίας του Θεού και συνεπώς για αύξηση της πίστεώς του.

Χάριν του πλησίον του, αναπτύσσεται και εξελίσσεται πνευματικά προς την τελειότητα, ενδυναμωμένος από τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος, τις οποίες μετατρέπει σε αρετές στη ζωή του.

Έτσι, η πνευματική ζωή των μελών της Εκκλησίας συνδέεται, σταδιακά, με την προσωπική και την κοινωνική τους ζωή, καθώς, χωρίς τον «άλλο» και μακράν του «άλλου» δεν υπάρχει λύτρωση και σωτηρία.

Στην παραβολή της Δευτέρας Παρουσίας, ο Χριστός δίδαξε την αλήθεια για το αιώνιο μέλλον του ανθρώπου. Ο Χριστός σ’ αυτήν θα έλθει, όχι ως Σωτήρας, πλέον, αλλά ως Κριτής, και θα κρίνει τον κάθε ένα ανάλογα με τα έργα του.

Οι ενάρετες πράξεις οδηγούν στην αιώνια ζωή, ενώ οι πονηρές και εμπαθείς στην αιώνια κόλαση. Στην Κρίση ανοίγει και δημοσιεύεται το κρυφό ημερολόγιο εκάστου.

Ο Κριτής, απευθυνόμενος στους άξιους της Βασιλείας Του θα τους πει; «Επείνασα και εδώκατέ μοι φαγείν…Δεύτε οι ευλογημένοι του Πατρός μου, κληρονομήσατε την ητοιμασμένην υμίν Βασιλεία, στους δε ανάξιους: επείνασα και ουκ εδώκατέ μοι φαγείν…Πορεύεσθε απ’ εμού, οι κατηραμένοι εις το πυρ το αιώνιον, το ητοιμασμένον τω διαβόλω» (Ματθ. 25, 33-46).

Όταν η αμαρτία και το κακό κυριαρχεί στο νου και στην καρδιά καθιστά τον άνθρωπο δούλο του διαβόλου, καθώς ζει τη ζωή του μακράν του Θεού. Ο εγωισμός και η ιδιοτέλεια κυριαρχούν στις σχέσεις του και προξενούν φόβο και αίσθηση απειλής. Ο φόβος, ενέχει, κατά τον Ιωάννη τον Θεολόγο, «κόλαση», που αποβάλλει την αγάπη και φέρνει αντ΄ αυτής το μίσος, την αντιδικία και την οργή Α' Επιστολή του (Ιω., 4,18). Η οργή, στη συνέχεια, οδηγεί σε ενέργειες προσανατολισμένες, όχι στις αρετές, αλλά στις πρόσκαιρες εμπαθείς απολαύσεις, που προσφέρουν στον άνθρωπο τα διαβολικά πάθη, σε βάρος της συμμετοχής του στην αιώνια ζωή.

Για τον Χριστιανό ο «άλλος», δεν είναι κόλαση, όπως διακήρυττε ο Σαρτρ, αλλά αποτελεί ευλογία και κατά κάποιο τρόπο ευκαιρία, αγωνιστικό «χώρο» άθλησης και αναπτύξεως πνευματικής, μια δοκιμασία, δηλαδή, από την οποία θα εξαρτηθεί, αν κερδίσει ή αν χάσει τον στόχο της ζωής του, που είναι η αιώνια ζωή.

Έχει μεγάλη σημασία, επομένως, να μάθει ο άνθρωπος, από τη μικρή του ηλικία, την αξία της ασκήσεως στις αρετές του Θεού, έτσι ώστε οι επιδόσεις του στη φιλάνθρωπη και φιλόθεη ζωή, εντός της Εκκλησίας του, να γίνει ο τρόπος της ζωής του, προσεγγίζοντας πάντοτε με την εν Χριστώ αγάπη τον πλησίον του, αφού από τη στάση αυτή θα κριθεί η είσοδός του στην αιώνια Βασιλεία του Θεού.

Ο ευαγγελικός λόγος της Εκκλησίας προτρέπει τους πιστούς να απαρνηθούν τον «παλαιό άνθρωπο» της φθοράς και της αμαρτίας, τον δέσμιο στις πονηρίες του Διαβόλου και να ενδυθούν τον νέο (Κολ.3, 9-10), να αποκτήσουν «νουν Χριστού» (Α΄Κορ.2, 16), να φορέσουν «την εικόνα του επουρανίου» (Α΄Κορ.15, 49) και να μιμούνται την αγάπη του Χριστού (Ματθ. 5, 46-48.

Προς τούτο, ο Απ. Παύλος, καλεί τους Χριστιανούς να νεκρώνουν τα πάθη, που τους συνδέουν με την αμαρτία έναντι των «άλλων», και να αποκτούν τα χαρίσματα του Πνεύματος: φιλευσπλαχνία, καλοσύνη, ταπεινοφροσύνη, πραότητα, μακροθυμία, ανεκτικότητα, συγχωρητικότητα, εσωτερική ειρήνη, πάνω από όλα, όμως, «αγάπην, ήτις εστί σύνδεσμος της τελειότητος και ειρήνη Θεού εν ταις καρδίαις» Κολ.3 5-17.

Στην εποχή μας τόσο στις σχέσεις μεταξύ των ενηλίκων όσο και στις σχέσεις των νέων εμφανίζονται, πολύ συχνά, κρούσματα επιθετικότητας, βίας και εγκληματικότητας.

Οι καταστάσεις αυτές, πέρα από την ιατρική αντιμετώπισή τους, ως ψυχικών ασθενειών, αντιμετωπίζονται και ως πράξεις, που σχετίζονται με την πνευματική εξυγίανση και ολοκλήρωση των ανθρώπων, ως ψυχοσωματικών υπάρξεων, στο πλαίσιο της πτωτικής τους αδυναμίας και της δοκιμασίας της ελευθερίας τους έναντι της πονηρίας και της κακίας που εισάγεται στο ανθρώπινο λογισμικό από τον φιλόκακο διάβολο. Τον τελευταίο καιρό, παρατηρούμε να εμφανίζονται, όλο κι πιο συχνά, περιστατικά βίας στον κόσμο των παιδιών και των εφήβων.

Η ορθόδοξη Εκκλησία αναλύει και ερμηνεύει την πνευματική προέλευση, τη λειτουργία και την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων και συμπληρώνει ή εμπλουτίζει τους αμυντικούς, θεραπευτικούς και, προπαντός, τους κοινωνικούς μηχανισμούς των μελών της.

Βασικό κλειδί κατανοήσεως και θεραπείας της παραβατικής ή εγκληματικής συμπεριφοράς είναι ότι κάθε άνθρωπος και συνεπώς και ο νέος, κάτω από την επήρεια μιας εκκοσμικευμένης και μακράν της αγιοπνευματικής κατευθύνσεως νοοτροπίας και ζωής, βρίσκεται να είναι «πεπραγμένος υπό την αμαρτίαν» και κάνει αυτό που στην πραγματικότητα δεν θέλει και δεν τον εκφράζει (Ρωμ.7, 14-23).

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι το πατέρας του κακού είναι ο διάβολος. Τόσο οι μικροί όσο και οι ενήλικες, από αυτόν πειραζόμαστε, όταν στρεφόμαστε οργισμένοι εναντίον των συνανθρώπων μας, με βίαιες και φονικές πράξεις.

Είναι φανερό ότι όσοι πέφτουν σε τέτοιους πειρασμούς είναι πλέον πνευματικά ασθενείς και χρήζουν θεραπείας. Στην κατάσταση αυτή είναι ανάγκη να επιδεικνύεται, από ολόκληρη την Εκκλησία, ως θεραπευτηρίου, η απαιτούμενη κατανόηση, υπομονή, εγκαρτέρηση, μακροθυμία, ανεξικακία, γνωρίζοντας ότι οι ταλαίπωροι πεπτωκότες ενεργούν μη χριστιανικά, επηρεαζόμενοι από τον διάβολο.

Εάν οι υγιείς πιστοί φερθούν σε αυτούς εκδικητικά, ακολουθώντας την δαιμονική παρότρυνση της αντίποινας, δηλαδή τη λεγόμενη «βεντέτα», οφείλουν να ξέρουν ότι ενεργούν και αυτοί σατανικά και όχι χριστιανικά.

Ο Απ. Παύλος είναι πολύ σαφής, όταν διδάσκει ότι, σε καμιά περίπτωση, οι πιστοί δεν φέρονται εκδικητικά, ούτε και σ’ αυτόν τον εχθρό τους: «μηδενί κακόν αντί κακού αποδιδόντες, προνοούμενοι καλά ενώπιον πάντων ανθρώπων· ει δυνατόν, το εξ’ υμών μετά πάντων ανθρώπων ειρηνεύοντες. Μη εαυτούς εκδικούντες, αγαπητοί, αλλά δότε τόπον τη οργή…μη νικώ υπό του κακού, αλλά νίκα, εν τω αγαθώ, το κακόν» (Ρωμ. 12, 17-21).

Αυτό που επιδιώκεται, ως θείο θέλημα, είναι, αφενός, να θεραπευθεί πνευματικά και να μην χαθεί ο ασθενής και, αφετέρου, να μη συνεχιστεί το μίσος, η φονική οργή, αλλά να κλείσει γρήγορα η πληγή που δημιούργησε ο φιλόκακος διάβολος.

Έτσι, βοηθούν οι πιστοί τόσο στην επάνοδο της ειρήνης όσο και στη θεραπεία του πλανεμένου από τον διάβολο, για να μπορέσει να επανέλθει, σταδιακά, εν ειρήνη στη φυσική του κατάσταση και πορεία προς την τελείωση, διότι ο Χριστός «ουκ ήλθε ψυχάς ανθρώπων απολέσαι, αλλά σώσαι» (Λουκ. 9, 56).

Όλα αυτά, βέβαια, προϋποθέτουν, εκ μέρους των μελών της Εκκλησίας, πίστη, αγάπη, υπομονή, κυρίως, όμως, συγχωρητικότητα, που την έχει ανάγκη ο εκάστοτε πνευματικά ασθενής, με την ελπίδα ότι όποιοι συγχωρούν τον «άλλο» συγχωρούνται και αυτοί από τον Θεό (Ματθ. 6, 12 και14-15).

Εκείνοι, επίσης, που συγχωρούν, δείχνουν ότι είναι καθαροί, πράοι, ειρηνικοί και ελεήμονες, αρετές που τους καθιστούν μακάριους και υποψήφιους της αιώνιας Βασιλείας του Θεού (Ματθ. 5, 3-9).