Ἡ Συνοδικότης. Ἀκρογωνιαῖος λίθος

 

Ἡ Συνοδικότης. Ἀκρογωνιαῖος λίθος

Γράφει ὁ κ. Δημήτριος Λογοθέτης, θεολόγος

  Σὲ μία ἐποχὴ ὅπου ἡ Ὀρθοδοξία καλεῖται νὰ ἀντιμετωπίση προκλήσεις ἀπὸ τὴν παγκοσμιοποίηση, τὶς γεωπολιτικὲς ἐντάσεις καὶ τὴν ἐσωτερικὴ πολυφωνία αὐτῆς, ἡ συνοδικότητα θὰ ἔπρεπε νὰ παραμένῃ ὁ ἀκρογωνιαῖος λίθος τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ταυτότητος. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ὡς «κοινωνία Ἐκκλησιῶν», βασίζεται στὴν ἀρχὴ τῆς ἰσότητος τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν διαδόχων αὐτῶν, ὅπως ἐκφράζεται μέσῳ τῶν Ἱερῶν Συνόδων. Ὁ 34ος Ἀποστολικὸς Κανὼν εἶναι ξεκάθαρος: «Τοῖς πρεσβυτέροις δὲ σύνεδρον ἔστω, καὶ τὸν πρεσβύτερον μηδὲν πράσσειν ἄνευ τῆς γνώμης τοῦ πλήθους· πράσσειν γὰρ μόνον ἐξουσίαν οὐκ ἔχει». Μὲ ἄλλα λόγια, κανένας δὲν εἶναι «πρῶτος», εἴτε αὐτός ὀνομάζεται Μητροπολίτης, Πατριάρχης ἢ Πατριάρχης Κων/πόλεως, δὲν δύναται νὰ ἐνεργῇ μονομερῶς, δίχως τὴν συναίνεση τῆς Συνόδου. Αὐτή ἡ ἀρχὴ δὲν εἶναι ἁπλῶς κανονικὴ ρύθμιση, ἀλλὰ θεολογικὴ ἔκφραση τῆς στρατευομένης Ἐκκλησίας, ὅπου ἡ ἑνότητα πηγάζει ἐκ τῆς κοινῆς εὐχαριστιακῆς κοινωνίας καὶ ὄχι ἐξ ἱεραρχικῶν δομῶν ἐξουσίας.

  Παρὰ ταῦτα, τὰ τελευταῖα ἔτη, ἰδιαιτέρως μάλιστα μετὰ τὴν Σύνοδο τῆς Κρήτης τὸ 2016 καὶ τὴν χορήγηση τοῦ Τόμου Αὐτοκεφαλίας στὴν Οὐκρανία τὸ 2019, παρατηρεῖται μία ἀνησυχητικὴ τάση ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ Πατριαρχείου, τὸ ὁποῖο τείνει νὰ κατανοῇ τὰ πρωτεῖα αὐτοῦ ὄχι ὡς «πρωτεῖα τιμῆς», ἀλλὰ ὡς ὑπερ-ἐπισκοπικὴ ἐξουσία, ἡ ὁποία παραβιάζει τὰ ὅρια τοῦ συνοδικοῦ συστήματος. Σήμερα, τὸν Δεκέμβριο τοῦ 2025, αὐτή ἡ τάση κορυφοῦται μετὰ νέων ἐπεμβάσεων στὴν περιοχὴ τοῦ Σινᾶ, μὲ τὴν προσπάθεια τῆς παρεμβάσεως τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, προσπάθεια τῆς ὁποίας ταχέως καὶ μετὰ σεβασμοῦ οἱ μοναχοὶ τῆς Μονῆς ἀνέκοψαν τὴν πορεία. Ἡ κρίση ἡ ὁποία μορφοποιεῖται δυστυχῶς δὲν ἔχει μόνο θεολογικὴ ταυτότητα, ἀλλὰ καὶ γεωπολιτική, γεγονὸς τό ὁποῖον τείνει νὰ μετατρέψῃ τὴν Ἐκκλησία σὲ πεδίο πολιτικῶν καὶ γεωπολιτικῶν ἀντιπαραθέσεων, ἀντὶ σύμβολο καὶ σημεῖο ἑνότητος μεταξὺ τῶν ὀρθοδόξων λαῶν. Τὸ πρόβλημα φαίνεται ὅτι εἶναι σαφές: ἡ μονομερὴς ἄσκηση ἐξουσίας, στόχο τὸν ὁποῖο δὲν ἐπιδιώκει μόνον τὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλὰ καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας, ἀντιπαράθεση τῆς ὁποίας τελικὸ ἀποτέλεσμα θὰ ἔχῃ νὰ πληγώσῃ τὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας.

  Ἡ ἱστορία τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι γεμάτη παραδείγματα, ὅπου τὸ πρωτεῖο λειτουργεῖ ὡς ὑπηρεσία, καὶ ὄχι ὡς κυριαρχία. Ὁ 3ος Κανὼν τῆς Β΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (381 μ.Χ.) ὁρίζει στὸν θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως «πρεσβεῖα τιμῆς μετὰ τὸν Ἐπίσκοπον Ῥώμης», ἀναγνωρίζοντας τὴν πρωτεύουσα τῆς Ἀνατολῆς ὡς κέντρο συντονισμοῦ, χωρίς νὰ ἀποδίδῃ σ’ αὐτή διοικητικὴ ὑπεροχή. Τὰ πρεσβεῖα ταῦτα ἐπικυρώθησαν καὶ ἐνισχύθησαν μὲ τὸν 28ον Κανόνα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (451), ὁ ὁποῖος παραχωρεῖ στὴν Νέα Ῥώμη «ἴσα πρεσβεῖα» μὲ τὴν Παλαιὰ καὶ δικαιοδοσία ἐπὶ τῶν «βαρβαρικῶν ἐθνῶν», δηλαδὴ μὴ ἑλληνόφωνων περιοχῶν ἐκτός τῶν ἐδαφῶν τῶν πρώτων πέντε Πατριαρχείων. Ἀλλὰ οἱ πολιτικὲς καταστάσεις ἔχουν πλέον ἀλλάξει. Αὐτοκρατορία δὲν ὑπάρχει καὶ στὴν θέση αὐτῆς ἔχουν δημιουργηθῆ τὰ ἔθνη-κράτη, τὰ ὁποῖα μὲ τὴν σειρὰ τους δὲν ἐπιθυμοῦν νὰ ἄγωνται καὶ νὰ φέρωνται ὑπὸ ἑνὸς κέντρου ἐξουσίας μακρυὰ ἀπὸ τὸν τόπο αὐτῶν, ἑνὸς κέντρου ἐξουσίας τό ὁποῖον δὲν κατανοεῖ τὶς ἀνάγκες αὐτῶν καὶ ἐνεργεῖ κυρίως μὲ πολιτικὸ παρὰ μὲ θρησκευτικὸ πρόσημο. Ὅταν οἱ ἀποφάσεις τοῦ Πατριαρχείου εἶναι πολιτικὲς καὶ ἐξυπηρετοῦν σκοποὺς συγκεκριμένων κυβερνήσεων ἐναντίον ἄλλων, πῶς εἶναι δυνατόν ὁ Ὀρθόδοξος λαὸς νὰ ὑπακούσῃ στὴν συγκεκριμένη διοίκηση; Εἰδικῶς ὅταν αὐτὴ ἡ διοίκηση περιορίζεται στὶς ἀποφάσεις ἑνὸς καὶ μόνου προσώπου;

 Σὲ προηγούμενα χρόνια, αὐτή ἡ ἀρχὴ ἐδοκιμάσθη ὑπὸ γεωπολιτικῶν ἀλλαγῶν, μὲ κύριο γεγονὸς τὴν Ἅλωση τοῦ 1453, ἡ ὁποία μείωσε τὴν δύναμη τοῦ Φαναρίου, ἀλλὰ ἐνίσχυσε τὸν ῥόλο αὐτοῦ ὡς μητρός Ἐκκλησίας μέσῳ τῶν Μητροπόλεων τῆς διασπορᾶς. Οἱ Πατριάρχες Κων/πόλεως, ἀπὸ τὸν Γεννάδιο Σχολάριο ἕως τοὺς Πατριάρχες τοῦ 19ου αἰῶνος, ὑπηρέτησαν ὡς συντονιστὲς, συγκαλοῦντες συνόδους διὰ ζητήματα, ὅπως τὸ πρόβλημα τῶν Οὐνιτῶν καὶ ἡ αὐτοκεφαλία τῆς Ἑλλάδος (1850), ποτέ, ὅμως, δὲν ἐνήργησαν ὡς ἐξουσιάζοντες, ἀλλὰ ἀντιθέτως, μὲ πολιτική δεξιοτεχνία καὶ δεξιοτεχνία, ἀνεγνώρισαν τὴν πολιτικὴ ἐξέλιξη καὶ προσαρμόσθηκαν ἀναλόγως, ἂν καὶ στὸ ζήτημα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀκόμη ὑπάρχουν ἀνεπίλυτα θέματα. Ὅλη αὐτή ἡ διπλωματικὴ δεξιοτεχνία, ποῦ ἔχει καταχωνιασθῆ; Τὸ Πατριαρχεῖο μόνο νὰ ζημιωθῇ δύναται ἀπὸ τὴν στροφὴ, τὴν ὁποία ἔχει ἀκολουθήσει. Φαίνεται ὡς νὰ ἔχη ἐπηρεασθῆ καὶ τοῦτο ἀπὸ τὶς μετα-πατερικὲς θεωρίες τινῶν, οἱ ὁποῖοι τείνουν νὰ ἀγνοοῦν τὴν ἱστορία καὶ τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας, καθὼς καὶ τὶς συνέπειες ἀπομακρύνσεως ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μας παράδοση. Ἡ προσπάθεια ἀντιγραφῆς τῆς λειτουργίας τῆς παπικῆς ἐκκλησίας οὔτε δύναται οὔτε εἶναι πρέπον νὰ ἐφαρμοσθῇ στὴν Ἐκκλησία, διότι περὶ αὐτοῦ πρόκειται στὸ τέλος τῆς ἡμέρας.

  Ἡ μετάβαση πρὸς μία «ἐξουσιαστικὴ» κατανόηση τοῦ πρωτείου διαφαίνετα ἤδη ἀπὸ τὸν 20ό αἰῶνα, ἀλλὰ ἐμφανίζεται δυναμικώτερα μετὰ τὸ 2000. Κεντρικὸ ῥόλο ἀναλαμβάνει ἐδῶ ὁ Μητροπολίτης Περγάμου Ἰωάννης Ζηζιούλας, ὁ ὁποῖος εἰσάγει τὴν φράση «πρῶτος ἄνευ ἴσων» (primus sine paribus), ἐμπνευσμένη ἀπὸ δυτικὲς συζητήσεις περὶ τοῦ παπικοῦ πρωτείου, τοῦ «ἄκρου Ἀρχιερέα», ὅπως χαρακτηρίζεται ὁ πάπας Ῥώμης. Στὴν προετοιμασία τῆς Συνόδου τῆς Κρήτης, ἡ προσυνοδικὴ εἰσήγησή του (2015) ὑποστηρίζει ὅτι ὁ Κωνσταντινουπόλεως ἔχει «μονομερὲς δικαίωμα» νὰ χορηγῇ αὐτοκεφαλία, βασιζόμενος στὴν «παράδοση» ὅπως ἡ αὐτοκεφαλία τῆς Ῥωσίας (1589), ἡ ὁποία, ὅμως, ἔλαβε συνοδικὴ ἐπικύρωση καὶ ἀναγνώριση ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα Πατριαρχεῖα. Ἐπιπλέον, τό προσυνοδικὸ ἔγγραφο «Ἡ Ἀυτοκεφαλία καὶ ὁ Τρόπος Ἀνακηρύξεώς της» (1993), τὸ ὁποῖο δὲν υἱοθετήθη πλήρως, προωθεῖ αὐτὴν τὴν ἄποψη, ἡ ὁποία ἀγνοεῖ ὅτι ἱστορικῶς ἡ αὐτοκεφαλία ἀπαιτεῖ συναίνεση πάντων τῶν Πατριαρχείων. Ἀντίθετα πρὸς τὴν ἀρχὴ αὐτή, τὸ πιὸ ἐμβληματικὸ παράδειγμα στὴν σύγχρονη ἱστορία εἶναι ἡ ἐκ μέρους μόνο τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως χορήγηση αὐτοκεφαλίας στὴν Οὐκρανία. Ἡ ἰσχὺς τοῦ συνοδικοῦ συστήματος ὄχι μόνο δὲν δύναται νὰ παραγκωνισθῇ, ἀλλὰ ὁποιαδήποτε προσπάθεια ἀπεμπολήσεώς του μόνο νὰ βλάψῃ δύναται αὐτόν, ὁ ὁποῖος τό ἐπιχειρεῖ. Ὄντως, ὑπάρχουν πολλὰ παραδείγματα στὴν Ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία, ὅπου ἦταν τὸ πρόσωπο  τὸ ὁποῖο ἔδιδε τὴν λύση στὰ προβλήματα καὶ ὄχι ἡ Σύνοδος, ἡ ὅλη βάση, ὅμως, λειτουργίας τῆς διοικήσεως καὶ ὁ καθορισμὸς τῆς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας ἐπιτυγχάνει νὰ ἔχῃ καθολικὴ ἰσχὺ μόνο μέσῳ τῶν Συνόδων.

  Παρὰ τὶς δικαιολογημένες ἐκκλήσεις τῆς Ῥωσικῆς Ἐκκλησίας γιὰ Πανορθόδοξο Σύνοδο, τὸ Φανάρι μονομερῶς χορήγησε Τόμο Αὐτοκεφαλίας στὴν  ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, ἀποκαθιστῶντας ἐπιπλέον σχισματικοὺς, ἀφορισμένους καὶ ἀχειροτόνητους, στούς ὁποίους καὶ παρέδωσε τὸ νέο αὐτοκέφαλο μόρφωμα. Ἡ Πατριαρχικὴ Πράξη τῆς 11ης Ἰανουαρίου 2019 ἀγνοεῖ τὸν 15ον Κανόνα τῆς Δ΄ Συνόδου, ὁ ὁποῖος ἀπαγορεύει μονομερῆ «ἐπέμβαση ἐν ξένοις δικαιοδοσιακοῖς ὁρίοις». Οἱ συνέπειες ἀκόμη δὲν ἔχουν λάβει πλήρη ἔκταση καὶ μᾶλλον θὰ φανῇ ἡ πραγματικὴ τους διάσταση, ὅταν δοθῇ καὶ ἡ πολιτικὴ λύση μετὰ τὸ τέλος τοῦ πολέμου, ἡ ὁποία, ὅπως ὅλα δείχνουν, θὰ ζημιώση τὸ Φανάρι περισσότερο ἀπὸ ὅ,τι θὰ ζημιώση τὴν Μόσχα.  Πραγματικά, οἱ Ῥῶσοι ἀρνήθηκαν νὰ συμμετάσχουν στὴν Σύνοδο τῆς Κρήτης τὴν τελευταία στιγμή, ἀλλὰ ὅταν οἱ ἴδιοι ὑποχωροῦν καὶ ἐπιδιώκουν Σύνοδο καὶ ὑπάρχει Κανονικὸ ζήτημα, δὲν ἔπρεπε νὰ ἀδράξῃ τὴν εὐκαιρία ἡ Κωνσταντινούπολη καὶ νὰ τὴν χρησιμοποιήση, ὥστε νὰ ἐνισχύσῃ τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ἰδία της τὴν θέση ἀνάμεσα στοὺς Ὀρθοδόξους θρόνους; Διατί πρέπει νὰ χωρίζεται ἡ Ἐκκλησία σὲ κομμάτια καὶ ὁ κύριος αἴτιος πάντων αὐτῶν τῶν διασπάσεων νὰ εἶναι ἕνα καὶ μοναδικὸ πρόσωπο;

  Ἡ Σύνοδος τοῦ 2016, ἡ ὁποία προετοιμαζόταν γιὰ περισσότερα ἀπό 60 ἔτη, ὥστε νὰ συζητήσῃ τετριμμένα ζητήματα, ἐνῶ ταυτοχρόνως δὲν ἀξιοποίησε τὴν εὐκαιρία γιὰ ἀναγνώριση τῶν Η΄ καὶ Θ΄ Συν­όδων, οἱ ὁποῖες καταδικάζουν τὸν παπισμό, σημαδεύθηκε ἀπὸ τήν, ὡς μὴ ὤφελε, ἠχηρὴ ἀπουσία τοῦ Ῥωσικοῦ Πατριαρχείου, παρὰ τὶς προσυνοδικὲς διαβουλεύσεις καὶ διαβεβαιώσεις γιὰ τὴν συμμετοχή του. Πράγματι, ἡ ἀπουσία αὐτὴ μοιάζει νὰ προκάλεσε ἔντονη δυσαρέσκεια στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ «ἐκδικητικῶς», μεταξὺ ἄλλων, ἔδωσε τὸν Τόμο Αὐτοκεφαλίας στοὺς σχισματικοὺς Οὐκρανούς, πράξη ἡ ὁποία θυμίζει μικροπολιτικὴ ἀντιπαράθεση καὶ δὲν συνάδει μὲ τὴν ἱστορία καὶ τὸν σκοπὸ τῆς Ἐκκλησίας στὸν κόσμο, οὔτε μετὰ τὸν τρόπο λειτουργίας αὐτῆς. Γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες τὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως θὰ ἀποτελῇ πάντοτε τὸ κέντρο ἀναφορᾶς καὶ θὰ κρατᾷ ζῶσα τὴν φλόγα τῆς ἐπιθυμίας γιὰ ἀπελευθέρωση τοῦ συν­όλου ἑλληνισμοῦ ἀπὸ τὸν μουσουλμανικὸ ζυγό, ἀλλὰ θὰ πρέπῃ νὰ κατανοηθῇ ὅτι τοῦτο δὲν ἀποτελεῖ πραγματικότητα γιὰ τοὺς ἄλλους Ὀρθοδόξους λαούς. Ἐκτὸς καὶ ἐὰν ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία εἶναι ἐθνικὴ-ἑλληνικὴ Ἐκκλησία καὶ ἡ σωτηρία δύναται νὰ παρασχεθῇ μονάχα ὑπὸ ἑλληνικῶν χειρῶν. Ἡ συνοδικὴ λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι πάνω ἀπὸ ἔθνη, φυλὲς καὶ προσωπικὲς φιλοδοξίες.

  Οἱ συνέπειες αὐτῶν τῶν ἐνεργειῶν εἶναι τεράστιες, καθὼς οἱ ἀριθμοὶ τῶν πιστῶν στὶς σλαβικὲς χῶρες εἶναι ἑκατομμύρια, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸν ἀριθμὸν τῶν πιστῶν στὶς ἑλληνικὲς καὶ «βαρβαρικές» χῶρες. Τὸ Πατριαρχεῖο Κων/πόλεως ἀπὸ φάρο ἑνότητος, τείνει νὰ γίνη «ἀνατολικὸς Πάπας», υἱοθετῶντας λογικὴ ἐξουσίας ἀντὶ διακονίας στὴν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου.

orthodoxostypos