Η παράδοση αποτελεί πρόοδο ή οπισθοδρόμηση;

Ἡ παράδοση ἀποτελεῖ πρόοδο ἢ ὀπισθοδρόμηση;

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος

Εἶναι πολλοὶ ἐκεῖνοι, καλοί μου φίλοι, ποὺ συνδέουν τὴν παράδοση μὲ τὴν ὀπισθοδρόμηση, ἐπειδὴ θεωροῦν τὴν παράδοση ὡς στείρα ἐπιστροφὴ στὸ παρελθόν. Κι αὐτοὶ ὡς προοδευτικοὶ ποὺ εἶναι, δὲν μποροῦν, λέει, νὰ βλέπουν πρὸς τὰ πίσω. Ὡς προοδευτικοί, ἐπειδὴ βλέπουν μόνο μπροστά, ἀρνοῦνται κάθε τι ποὺ μᾶς δένει μὲ τὸ παρελθόν, ὁπότε καὶ πρέπει νὰ ἀποκοποῦμε ἀπὸ κάθε τέτοια ρίζα! Καὶ οἱ ρίζες αὐτὲς εἶναι, τάχα, τροχοπέδη στὴ ἐξέλιξη!

* * *

  Μόνο ποὺ οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, οὔτε τί εἶναι πρόοδος γνωρίζουν, οὔτε καὶ τὸ τί εἶναι παράδοση. Γιατί ἂν πραγματικὰ τὰ γνώριζαν καὶ τὰ δύο, τότε θὰ ἦταν ἀπολύτως βέβαιοι πὼς ἡ παράδοση, δηλαδὴ ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοσή μας, εἶναι ὁπωσδήποτε πρόοδος. Μάλιστα τὸ πλέον χαρακτηριστικὸ γνώρισμά της εἶναι σαφῶς αὐτὸ τῆς προόδου. Ναί!

  Ἀλλὰ τί εἶναι «πρόοδος»; Ἂν καὶ ὅλοι καταλαβαίνουμε τὴ λέξη, ὡστόσο ἀξίζει νὰ δοῦμε τί λέει τὸ λεξικό. «Πρόοδος σημαίνει ἐξέλιξη πρὸς τὰ μπροστά, προκοπή». Εἶναι, λοιπόν, σαφῶς ἡ ἐξέλιξη πρὸς τὸ καλύτερο. Προέρχεται ἀπ’ τὸ ρῆμα «προοδεύω» ποὺ σημαίνει ἐπίσης: «Προχωρῶ μπροστά, βελτιώνομαι ἀδιάκοπα, γίνομαι καλύτερος, προάγομαι».

  Κι ἂν θελήσουμε νὰ ἐμβαθύνουμε στὸ νόημα τούτων τῶν λέξεων ποὺ προσδιορίζουν τὴν πρόοδο, θὰ καταλήξουμε σ’ αὐτὸ τὸ συμπέρασμα. Πῶς ἡ «προοδευτικὴ κίνηση» δὲν εἶναι τόσο ὁριζόντια, ὅσο κάθετη. Εἶναι κίνηση κατακόρυφη πρὸς τὸ ἀνώτερο, τὸ ὑψηλότερο, τὸ πραγματικὰ καλύτερο. Εἶναι ἄνοδος, ἀνάταση, ἀνύψωση. Εἶναι πορεία πρὸς τὴν ἁγιότητα. Πρὸς Ἐκεῖνον ποὺ ἵσταται ὑπεράνω ὅλων, τὸν Θεό.

  Ὁπότε ποιὸς εἶναι ὁ ἀληθινὰ προοδευτικός; Ἀσφαλῶς αὐτὸς ποὺ ἔχει ὡς σκοπὸ τῆς ζωῆς του, κι ἀγωνίζεται ἀκατάπαυστα γι’ αὐτό, νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἄλλους καθημερινὰ καλύτερους. Τελειότερους. Ἁγιότερους.

  Ἑπομένως σὲ καμμιὰ περίπτωση δὲν σημαίνει, πὼς ὅ,τι εἶναι ἢ παρουσιάζεται ὡς σημερινὸ καὶ σύγχρονο εἶναι παράλληλα καὶ προοδευτικὸ ἢ πὼς ὅ,τι παλιό, εἶναι μὴ προοδευτικό, συντηρητικό, ἀπορριπτέο. Αὐτὸ ποὺ προέχει εἶναι, ποιὰ κατεύθυνση ἀκολουθεῖ, σὲ ποιὰ πορεία βρίσκεται. Πρὸς τὰ πάνω, πρὸς τὸ καλύτερο καὶ τὸ ἁγιότερο ἢ πρὸς τὰ κάτω, τὸ χειρότερο καὶ τὸ ἁμαρτωλό; Γιατί, ναί, ἔχει κι αὐτὴ τὴν κατεύθυνση ἡ ἀνθρώπινη πορεία.

Ρώτησαν τὸν διάσημο χορογράφο Μπενουὰ Σουὰν Πουφέ, «τί εἶναι γιὰ σᾶς μοντέρνο καὶ προοδευτικὸ σήμερα;». Κι ἐκεῖνος ἔδωσε τούτη τὴν καταπληκτικὴ ἀπάντηση ποὺ ἄφησε ἐμβρόντητο τὸν δημοσιογράφο: «Αὐτὸ ποὺ δὲν γερνᾶ, ἐκεῖνο τὸ ἔξοχο ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἀγγίξει ὁ χρόνος». Ὑπέροχο! Γιατί εἶναι αὐτὸ ποὺ διαρκεῖ, ἐκεῖνο ποὺ κατορθώνει νὰ μένει. Ἐκεῖνο ποὺ δοκιμάζεται μὲ τὶς κατὰ καιροὺς ἀπόψεις, τὶς ἰδέες, τὰ κινήματα καὶ τὶς ἐπαναστάσεις κι ὅμως τὰ ἀντιπαρέρχεται ὅλα, τὰ ὑπερβαίνει, γιὰ ἕνα καὶ μόνο λόγο. Γιατί ἀξίζει πραγματικά. Αὐτὸ μᾶς δένει τελικὰ μὲ τὶς ἀνυπέρβλητες διαχρονικὲς ἀξίες καὶ τὴν παράδοση. Ὁπότε αὐτὸ εἶναι τὸ ἀληθινὰ προοδευτικό, δηλαδὴ τὸ αἰώνιο!

Εἶναι ἀντιληπτὸ πιά, πὼς μόνον ἡ ἀρετὴ εἶναι ἡ πρόοδος. Πὼς μόνο ἡ ἐνάρετη ζωὴ εἶναι ἡ κατ’ ἐξοχὴν προοδευτικὴ κίνηση. Καὶ ἡ ἁμαρτία εἶναι αὐτὸ ποὺ λέμε ὀπισθοδρόμηση καὶ συντήρηση μὲ τὴν κακὴ ἔννοια. Κατὰ συνέπεια, προοδευτικοὶ εἶναι οἱ ἐνάρετοι, οἱ «ἁγιαζόμενοι ἡμέρᾳ τῇ ἡμέρᾳ».

  Νὰ γιατί ἡ παράδοση, ὅπως τὴν προσδιορίσαμε, εἶναι ἡ πρόοδος καὶ μάλιστα ἡ πλέον ἐπαναστατικὴ κι ὅσοι τὴν ἀποδέχονται καὶ τὴν ἀκολουθοῦν πιστὰ στὴ ζωή τους εἶναι πράγματι οἱ ἀληθινὰ προοδευτικοί.

  Ὁ γνωστὸς φιλόσοφος Μαρκοῦζε εἶχε πεῖ πὼς «ὁ ἐκσυγχρονισμὸς χωρὶς παράδοση εἶναι ὁλοκληρωτισμός»!

  Ρώτησαν ἕναν Ἄγγλο ὀρθόδοξο ἱερέα, γιατί ἔφυγε ἀπ’ τὸν προτεσταντισμὸ καὶ ἀσπάστηκε τὴν Ὀρθοδοξία. Κι ἐκεῖνος ἀπάντησε ὡς ἑξῆς: «Γιατί ὁ Θεός τους εἶναι βαρόνος. Χτυπᾶς, χτυπᾶς, χτυπᾶς, τίποτα! Ὁ Θεὸς ὅμως τῆς Ὀρθοδοξίας μπαίνει στὰ σώματα, στὴν ἱστορία, στὰ πράγματα, κάνει πολιτισμό…». Πῶς, λοιπόν, οἱ παραδόσεις μας δὲν εἶναι πρόοδος;

Γράφει πολὺ ὡραῖα ὁ συγγραφέας Σαράντος Καργάκος: «Οἱ ἐραστὲς τῆς προόδου δὲν πρέπει νὰ φοβοῦνται τὴν παράδοση. Διότι στὸ βάθος καὶ στὴν οὐσία της ἡ παράδοση δὲν εἶναι κάτι στατικό, ἀλλὰ δυναμικό, κάτι ποὺ πάντα ἀνθεῖ πρὸς τὰ μπρός, χωρὶς ὅμως ἀποκοπὴ ἀπὸ τὰ μετόπισθεν»

Ἂς τὸ ποῦμε κι ἀλλιῶς. Κάθε ὁδηγὸς αὐτοκινήτου, ἴσως κι ἀσυναίσθητα, πρὶν ξεκινήσει, ἐνῷ σαφῶς βλέπει μπροστά, πρῶτα κοιτάζει πίσω ἀπ’ τὴν καθρέφτη ποὺ ἔχει μπροστά του. Αὐτὸ τὸ κοίταγμα πίσω δὲν εἶναι ὀπισθοδρόμηση, οὔτε νοσταλγία τοῦ παρελθόντος, ἀλλὰ διαμόρφωση σωστῆς ἀντίληψης γιὰ τὸ ποῦ βρίσκεται καὶ πῶς πρέπει νὰ ξεκινήσει γιὰ τὸ ἐκεῖ ποὺ ἔχει νὰ πάει. Νὰ γιατί ἔλεγε ὁ Οὐΐνστον Τσώρτσιλ: «Ὅσο περισσότερο κοιτάζει κανεὶς πρὸς τὰ πίσω (στὴν παράδοση) τόσο εὐκρινέστερα βλέπει πρὸς τὰ μπρὸς (στὴν πρόοδο)»

Δὲν προσπαθοῦμε νὰ κρατήσουμε ζωντανὸ τὸ παρελθόν, γιατί φοβούμαστε ὅτι θὰ μᾶς νικήσει τὸ μέλλον, ἀλλὰ δεχόμαστε τὴ ζωντάνια τοῦ παρελθόντος, γιὰ νὰ κατακτήσουμε τὸ μέλλον.

 Γράφει καὶ πάλι πολὺ ὡραῖα ὁ Σαράντος Καργάκος:

  «Ὅποιος δὲν σέβεται τὸ παρελθόν, δὲν ἔχει σεβασμὸ οὔτε γιὰ τὸ μέλλον. Γιατί ἡ παράδοση δὲν εἶναι ποτὲ τέρμα μίας διαδρομῆς, ἀλλὰ ἡ ἀρχὴ μίας νέας. Παράδοση σημαίνει συνέχεια. Εἶναι μία λαμπαδηφορία, κατὰ τὴν ὁποία ἡ μία γενεὰ παίρνει τὴ φλόγα ἀπὸ τὴν προηγούμενη, γιὰ νὰ συνεχίσει τὴ δική της πορεία μέχρι ποὺ νὰ παραδώσει στὴν ἑπόμενη. Ἔτσι συνεχίζεται μέσα στοὺς αἰῶνες ἡ πολιτιστικὴ σκυταλοδρομία. Ἂν ἔσβηνε αὐτὸ τὸ φῶς τῆς παραδόσεως, οἱ ἄνθρωποι θὰ ἔμοιαζαν μὲ ναῦτες τοῦ Κολόμβου, οἱ ὁποῖοι δὲν ἤξεραν οὔτε ποῦ πήγαιναν οὔτε ποῦ ἔφθασαν…

Ἂν κόψουμε τὸ νῆμα τῆς παραδόσεως, τότε θὰ μοιάζουμε μὲ τὸν χαρταετὸ πού, ὅταν κοπεῖ ὁ σπάγκος, πηγαίνει γιὰ λίγο πιὸ ψηλὰ ἢ πιὸ μακριά, ἀλλ’ ἀκολούθως ἔχει τὴν τύχη τοῦ Φαέθοντος…

Ἡ παράδοση, λοιπόν, δὲν σημαίνει νὰ παραδοθοῦμε στὸ παρελθόν, ἀλλὰ νὰ παραδώσουμε μέλλον. Διότι ἡ παράδοση δὲν εἶναι ἀναπαυτήριο, εἶναι ἐφαλτήριο. Ἀφετηρία γιὰ νέες κατακτήσεις. Τὸ μέλλον πάντα ἀρχίζει ἀπὸ τὸ παρελθόν…»!

* * *

  Ἐξάλλου τὸ ὕψιστο κριτήριο τῆς Παράδοσης, ὅπως τὴν προσδιορίσαμε, δὲν εἶναι ἄλλο ἀπ’ τὸ μέλλον. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Ἀπ. Παῦλος λέει πὼς «δὲν ἔχουμε ἐδῶ μένουσα πόλη, ἀλλὰ τὴν μέλλουσα ἐπιζητοῦμε» (Ἑβρ. 13,14). Ναί, κριτήριο τοῦ παρόντος δὲν εἶναι τίποτ’ ἄλλο παρὰ ἡ ζωὴ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.

  Εἶπαν πολὺ ὡραῖα: «Ἡ παράδοση εἶναι σὰν τὸ προζύμι, μὲ τὸ ὁποῖο παρασκευάζεται τὸ νέο ψωμὶ καὶ ἡ καινούργια ζύμη». Ναί, αὐτὸ ἀκριβῶς ἐπιχειρεῖται σήμερα: Κατ’ ἀρχὰς νὰ ἀμφισβητηθεῖ ἡ ἀξία αὐτοῦ τοῦ προζυμιοῦ, ὅτι τάχα εἶναι παλιό, μουχλιασμένο, ἄχρηστο! Κι ὡς τέτοιο ὄχι μόνο δὲν εἶναι ἱκανὸ νὰ ζυμώσει ὅλο τὸ ἀλεύρι καὶ νὰ μᾶς δώσει τὸ αὐριανὸ ψωμί μας, ἀλλὰ κι ἂν τὸ κάνει, τότε αὐτὸ τὸ ψωμὶ θὰ εἶναι ἄγευστο, ἄχρηστο, ἐπικίνδυνο γιὰ τὴν ὑγεία καὶ τὴ ζωή μας! Πολὺ δὲ περισσότερο δὲν εἶναι ἱκανὸ νὰ παράγει τὴ νέα ζύμη, τὴν ὁποία θὰ διαφυλάξουμε, γιὰ νὰ παράγουμε τὰ μελλοντικὰ ψωμιά μας!

  Ὁπότε τί μένει; Νὰ τὸ πετάξουμε αὐτὸ τὸ προζύμι στὰ σκουπίδια καὶ στὴ θέση του νὰ βάλουμε ἕνα ἄλλο, παρασκευασμένο ἀπὸ «νέα» ὑλικά, ἕτοιμο στὴν παγκόσμια «ἀγορά», καὶ σὲ «μοντέρνα» συσκευασία! Ἐξάλλου αὐτὸ κάνουν ὅλοι οἱ σύγχρονοι ἄνθρωποι καὶ οἱ προοδευμένες κοινωνίες, ὅπως αὐτὲς τῶν ΗΠΑ καὶ τῆς Δύσης γιὰ παράδειγμα. Ὁπότε ἀπ’ τὴν ἀμφισβήτηση περνᾶμε πλέον στὴν υἱοθέτηση ἄλλων συνταγῶν…

  Ἂς τὸ ποῦμε καὶ ἀλλιῶς. Εἶναι σπουδαῖος καὶ τοῦτος ὁ λόγος: «Τὸ μέλλον ἀρχίζει ἀπ’ τὸ παρελθόν»! Κι ὅσο σπουδαῖο εἶναι αὐτὸ τὸ παρελθόν, τόσο μεγαλειῶδες μπορεῖ νὰ εἶναι τὸ ἐπερχόμενο μέλλον ποὺ προέρχεται ἀπ’ αὐτό. Γράφει πολὺ ὡραῖα ὁ Σαράντος Καργάκος: «Οἱ νέοι μας πρέπει νὰ μάθουν ὅτι δὲν εἴμαστε χθεσινοί, ὅτι ἐρχόμαστε ἀπὸ πολὺ μακριά. Ἂν συνεπῶς ἡ Ἑλλὰς ἔχει μεγάλο παρελθόν, αὐτὸ τὴ χρεώνει μὲ τὴν εὐθύνη νὰ ἔχει μεγαλύτερο μέλλον». Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Ἀϊνστάιν ἔλεγε: «Ἀνέβηκα στὶς πλάτες τῶν προγόνων μου, γιὰ νὰ ἐνατενίσω τὸ μέλλον»!

* * *

  Ἔ, λοιπόν, αὐτὸ ἐπιχειρεῖται σήμερα. Νὰ ἀποκοποῦμε τελείως ἀπ’ τὸ παρελθόν μας, ἐπειδὴ εἶναι ὄντως ἄφθαστο καὶ ἀνυπέρβλητο, γιατί κάποιοι, νὰ τοὺς δοῦμε, θέλουν νὰ διαμορφώσουν τελείως διαφορετικὸ τὸ μέλλον μας. Σύμφωνα μὲ τὰ δικά τους «γοῦστα», τὶς δικές τους ἀξίες, τὶς δικές τους θελήσεις καὶ δυστυχῶς τὰ δικά τους δαιμονικὰ πιστεύω! Καὶ βέβαια μὲ τὰ … διεθνῆ στάνταρτ, τὰ παγκόσμια πρότυπα τοῦ κοσμοπολίτη.

 Κι ἕνας (νέος) ἄνθρωπος, πολὺ δὲ περισσότερο ἕνας λαός, ποὺ ἀπ’ τὴ μία ἔχει ἕνα γεμάτο ἀξία παρελθὸν καὶ ἀπ’ τὴν ἄλλη θέλει νὰ στηρίζεται στὶς πλάτες τῶν προγόνων του, γιὰ νὰ ὁραματίζεται τὸ μέλλον, αὐτὸς εἶναι στὰ σίγουρα ἐπικίνδυνος γιὰ τὰ σχέδιά τους, δὲν τοὺς κάνει! Ὁπότε αὐτός, καὶ πρὸ πάντων αὐτός, πρέπει νὰ δεχθεῖ καίριο πλῆγμα. Ποὺ δὲν εἶναι ἄλλο, ἀπ’ τὸ νὰ ἀμφισβητηθεῖ αὐτὸ τὸ παρελθόν του καὶ ἡ τακτική του βέβαια νὰ στηρίζεται σ’ αὐτό. Εἶναι ἁπλό!

orthodoxostypos