Τέσσερεις
προτεσταντικές ἐκδοχές τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας
Πρωτ. Βασιλείου
Ἀ. Γεωργοπούλου, Ἀναπλ. Καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.
Tό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας ὑπῆρξε ἀντικείμενο θεολογικῶν διαφωνιῶν καί ἐρίδων στόν χῶρο τοῦ Προτεσταντισμοῦ ἀπό τά πρῶτα χρόνια ἐμφάνισής του στό ἱστορικό προσκήνιο καί μέχρι σήμερα συνέχισε νά παραμένει ἀντικείμενο διαφορετικῶν θεωρήσεων μεταξύ τῶν διαφόρων κλάδων του, μέ κάποια μόνο στοιχεῖα κοινῶν θεολογικῶν παραδοχῶν καί συμφωνίας. Τά κοινῶς ἀποδεκτά στοιχεῖα ἀπό τό σύνολο τῶν προτεσταντικῶν κλάδων, παλαιότερων καί νεότερων, εἶναι: α) ἀπορρίπτεται ὁ ὅρος καί ἡ θεολογική σχολαστική διδασκαλία περί μετουσίωσης, β) ἄρνηση θεώρησης τῆς θείας Εὐχαριστίας ὡς θυσίας ἱλαστηρίου, γ) τά εὐχαριστιακά δῶρα δέν ἀποτελοῦν ἀντικείμενο λατρείας ἤ ἁπλῆς προσκύνησης, καί δ) μετάληψη καί ἀπό τά δύο εἴδη.
Στή συνέχεια θά παραθέσουμε συνοπτικά τέσσερεις
διαφορετικές προτεσταντικές ἐκδοχές, ὄχι τίς μόνες βεβαίως, μέ τήν ἐπισήμανση ὅτι
σέ πλῆθος ἀπό τίς νεότερες προτεστανικές κινήσεις καί Ὁμολογίες, πού δέν ἐντάσσονται
σέ μείζονες προτεσταντικούς κλάδους, κυρίαρχη εἶναι ἡ θεώρηση τῆς θείας Εὐχαριστίας
ὅπως εἶχε ἐκφραστεῖ ἀπό τόν Ζβίγγλιο1.
Ἡ
Λουθηρανική
Γιά τούς λουθηρανούς2 ὁ Χριστός εἶναι μέν πραγματικῶς
παρών κατά τό μυστήριο, ἀλλά τά εὐχαριστιακά δῶρα δέν μεταβάλλονται
πραγματικά καί οὐσιωδῶς σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ. Τό ἀναληφθέν σῶμα τοῦ Χριστοῦ,
ὑποστηρίζουν, λόγῳ ἐσφαλμένης θεώρησης τῆς ἀντίδοσης τῶν ἰδιωμάτων, εἶναι
πανταχοῦ παρόν (Ubiquitas), γι’ αὐτό τόν λόγο εἶναι παρόν καί στά εὐχαριστιακά
δῶρα κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου. H πραγματική παρουσία τοῦ Χριστοῦ (Ἐναρτισμός),
καί ὄχι δυναμική, περιορίζεται ἀποκλειστικά καί μόνο κατά τή διάρκεια τῆς
χρήσης καί τῆς κοινωνίας τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος.
Οἱ πιστοί ὅμως λαμβάνουν ἀληθῶς καί πραγματικῶς «ἐν τῷ
ἄρτῳ» (in pane), «σύν τῷ ἄρτῳ» (cum pane) καί «ὑπό τόν ἄρτον» (sub pane), «ἐν τῷ
οἴνῳ» (in vino), «σύν τῷ οἴνῳ» (cum vino) καί «ὑπό τόν οἶνον» (sub vino) σῶμα
καί αἷμα Χριστοῦ. Πρίν ἀπό τή χρήση (ante usum) καί μετά τή χρήση (post usum)
τά εὐχαριστιακά δῶρα παραμένουν ἁπλός ἄρτος καί οἶνος. Οἱ λόγοι σύστασης τοῦ
μυστηρίου γιά τούς λουθηρανούς ἑρμηνεύονται κυριολεκτικά καί ὄχι μεταφορικά.45
Ὁ Ζβίγγλιος
Ὁ Ζβίγγλιος3 διατύπωσε τήν πλέον ἀκραία ἐκδοχή γιά τό
μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας μεταξύ τῶν ἡγετικῶν μορφῶν τῆς Μεταρρύθμισης
καί ἐπιπλέον συγκρούστηκε πολύ ἔντονα μέ τόν Λούθηρο γιά τό ἴδιο ζήτημα, στό
πλαίσιο τῆς Α΄ Εὐχαριστιακῆς ἔριδας, ὅπως εἶναι γνωστή ἡ μεταξύ τους
σύγκρουση, στήν ἱστορία τοῦ Προτεσταντισμοῦ. Γιά τόν Ζβίγγλιο ἡ θεία Εὐχαριστία
εἶναι ἕνα ἁπλό σημεῖο, ἕνα σύμβολο, μία ὑπό μνηση-ὑπενθύμιση τοῦ σταυρικοῦ
θανάτου τοῦ Χριστοῦ καί ἡ συμμετοχή σ’ αὐτήν πράξη ὁμολογίας ἐκ μέρους τῶν πιστῶν.
Ὁ Χριστός δέν εἶναι πραγματικά σωματικά παρών στό
μυστήριο, ἀλλά μόνο πνευματικά παρών στήν πίστη τῶν χριστιανῶν. Ἡ κυριολεκτική
ἑρμηνεία καί κατανόηση τῶν λόγων τῆς σύστασης τοῦ μυστηρίου εἶναι γιά τόν
Ζβίγγλιο κάτι ἄτοπο καί ἀπαράδεκτο. Κατ᾽ αὐτόν, ἡ τέλεση τοῦ μυστηρίου πρέπει
νά θεωρηθεῖ ὡς ἕνα ἀναμνηστικό δεῖπνο, πού θυμίζει στούς πιστούς τί προσέφερε
γι’ αὐτούς ὁ Χριστός μέ τό Πάθος καί τόν θάνατό Του.
Ἡ
Μεταρρυθμισμένη ( Καλβινική)1
Ὁ Μεταρρυθμιστής τῆς Γενεύης, ὁ Ἰωάννης Καλβῖνος καί ὅσοι
τόν ἀκολούθησαν πιστά, διαφοροποιήθηκε τόσο ἀπό τόν Ζβίγγλιο, ὅσο καί ἀπό τόν
Λούθηρο γιά τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Ὑποστήριζε ὅτι ὁ Χριστός δέν εἶναι
σωματικά καί πραγματικά παρών στό μυστήριο, καθώς τό σῶμα Του βρίσκεται στούς
οὐρανούς. Παρίσταται μέ πνευματικό τρόπο. Καί γιά τούς Μεταρρυθμισμένους ἡ
κυριολεκτική ἀποδοχή τῶν συστατικῶν λόγων τοῦ μυστηρίου εἶναι θέση μή ἀποδεκτή.
Ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος εἰκονίζουν ἁπλῶς τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου, αἰσθητοποιοῦν
τήν παρουσία Του στήν κοινότητα τῶν πιστευόντων. Τό Δεῖπνο τοῦ Κυρίου εἶναι μία
πνευματική βρώση καί πόση, ἡ ὁποία γίνεται ἀντιληπτή διά τῆς πίστης καί ἑνώνει
τόν πιστό μέ τόν Χριστό.
Τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ στό Κυριακό δεῖπνο
προσφέρεται καί λαμ- βάνεται κατά τρόπο οὐράνιο καί πνευματικό, κατά τίς
διατυπώσεις τοῦ προτεσταντικοῦ χώρου, καί τό μέσο μέ τό ὁποῖο λαμβάνεται ἀπό
τούς πιστούς εἶναι ἡ πίστη. Τό μυστήριο θεωρεῖται σφραγίδα καί ἐγγύηση τῆς
πνευματικῆς, ὄχι τῆς πραγματικῆς, παρουσίας τοῦ Χριστοῦ καί κοινωνία καί ἕνωση
μετά τῶν πιστῶν τῶν ὑπ’ Αὐτοῦ στή σωτηρία προορισμένων, σύμφωνα μέ τίς περί τοῦ
ἀπόλυτου προορισμοῦ δοξασίες τοῦ προτεσταντισμοῦ, πού τό λαμβάνουν ἀξίως.
Μέ τήν ἔκφραση «λήψη τοῦ σώματος καί αἵματος τοῦ
Χριστοῦ» οἱ Μεταρρυθμισμένοι δέν ἐννοοῦν πραγματική παρουσία τοῦ σώματός Του, ἀλλά
ὅλες τίς εὐλογίες τίς ὁποῖες προσφέρει ὁ Χριστός. Ὁ Καλβῖνος ἀρνήθηκε τή
σωματική παρουσία τοῦ Χριστοῦ καί ἀποδέχτηκε μόνο τήν πνευματική ἐπιρροή καί τή
δύναμή Του ὡς Λυτρωτοῦ.
Ἡ
Μεθοδιστική
Τό δογματικό καταστατικό κείμενο τοῦ Μεθοδισμοῦ, ὡς
προτεσταντικοῦ κλάδου, εἶναι τά «25 Ἄρθρα τῆς Θρησκείας». Στό μυστήριο τῆς
θείας Εὐχαριστίας ἀναφέρονται τά ἄρθρα 18-203. Χαρακτηρίζεται ἁπλῶς ὡς
«Κυριακό δεῖπνο», θεωρεῖται ὡς σημεῖο ἀγάπης μεταξύ τῶν Χριστιανῶν καί ὑπόμνηση
τῆς ἀπολύτρωσης διά τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ. Ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ στό
«Κυριακό Δεῖπνο», ὅπως καί ἡ προσφορά καί λήψη του ἀπό τούς πιστούς γίνεται ἀποκλειστικά
μέ πνευματικό τρόπο. Τό μέσο διά τοῦ ὁποίου λαμβάνονται τά εὐχαριστιακά εἴδη
καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον ἐσθίονται, εἶναι μόνον ἡ πίστη.
Ἡ προσκύνηση καί ἡ περιφορά τῶν εὐχαριστιακῶν δώρων ἀπορρίπτονται,
καθώς γι’ αὐτές τίς πρακτικές ἀπουσιάζει σχετική ἐντολή τοῦ Χριστοῦ (ἄρθρο
18). Στή μετάληψη τῶν εὐχαριστιακῶν εἰδῶν τοῦ Κυριακοῦ δείπνου ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος
προσφέρονται σέ ὅλους (ἄρθρο 19). Ἐπιπλέον, ἀπορρίπτεται μέ ἀπόλυτο τρόπο ἡ
θεώρηση τοῦ μυστηρίου ὡς θυσίας ἱλαστηρίου, χαρακτηρίζοντας τήν ἐν λόγῳ
θεολογική θέση ὡς «βλάσφημο μύθο» καί «ἐπιβλαβῆ ἀπάτη» (ἄρθρο 20). Ἐν
προκειμένῳ πρέπει ἰδιαιτέρως νά ἐπισημανθεῖ ὅτι οἱ σχετικές θέσεις τῶν Μεθοδιστῶν
γιά τή θεία Εὐχαριστία οὐσιαστικά ἀποτελοῦν κατά γράμμα ἐπανάληψη τῶν ἀντίστοιχων
ἄρθρων (28-31) ἀπό τά «39 Ἄρθρα τῆς Ἀγγλικῆς Ἐκκλησίας»4.
Ἐξ ὅσων ἀναφέρθηκαν ἀνωτέρω, ἀντικειμενική διαπίστωση
ἀποτελεῖ τό γεγονός, ὅτι ἀπό τίς ἱστορικές ἀπαρχές τῆς Μεταρρύθμισης τό
μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας ἔγινε ἀφορμή διαίρεσης καί ρήξης μεταξύ τῶν
Προτεσταντῶν καί παραμένει μέχρι σήμερα ἀφορμή διχασμοῦ καί ὄχι ἑνότητας, λόγῳ
τῶν διαφορετικῶν καί ἀσύμπτωτων θεολογικῶν προσεγγίσεων ἀπό τούς διάφορους
προτεστανικούς κλάδους. Ταυτοχρόνως εἶναι ζήτημα ἀνοικτό καί ἀντικείμενο
συζήτησης καί στόν σύγχρονο ἐνδοπροτεσταντικό διάλογο.
Ἀπό Ὀρθόδοξης ἄποψης εἶναι αὐτονόητο, ὅτι μεταξύ τῶν
διαφόρων, ἄκρως προβληματικῶν, προτεσταντικῶν ἐκδοχῶν τοῦ μυστηρίου καί τῆς Ὀρθόδοξης
δογματικῆς διδασκαλίας «χάσμα μέγα ἐστήρικται» (Λουκ. 16,26).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ.
1. Πρβλ. J. Geiselmann, “Abendmahlsstreit”, LThK2 1(1957) 35:
“Bei den jüngeren protest. Sekten ist das Abendmahl vielfach nur Danksagungs
und Bekenntniszeremonie”. 2. Große Katechismus (1529), Pars V.
Schmalkaldischen Artikel (1537), ΙΙ, 2. ΙΙΙ, 6. Vom Abendmahl Christi,
Bekenntnis (1528), WA 26, 261-509. Kurzes Bekenntnis vom
heiligen Sakrament, (1544), WA 54, 141-167. Form. Conc. Epitome,
VII. 3. De vera et falsa religione Commentarius (1525), Cap.
18. Fidei Ratio (1530), Art. 8. Expositio fidei
Christianae (1531), Cap. 4.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. 1. Ιnstitutio Christianae Religionis (1559),
IV, 14-19. Conf. Helv. Posterior, Cap. 21. Heidel. Katech, Fr. 75-79. Conf.
Gall, Art. 36. Conf. Belg., Art. 35. 2. Πρωτ. Β.Γεωργόπουλος, Ἡ περί τοῦ ἀπόλυτου προορισμοῦ καλβινική διδασκαλία. Θέσεις καί ἀντιθέσεις,
Θεσσαλονίκη 2019, σ. 86. 3. Ph. Schaff, The Creeds of Christendom,
Vol. III, σ. 811-812. 4. Ph.Schaff, ὅ.π., σ. 505-506.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ
-entaksis
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου