Αχαριστία και αγνωμοσύνη

Αχαριστία και αγνωμοσύνη

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου – συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Όταν κάποιος είναι αχάριστος, δεν εκτιμάει αυτά που έχει ή το καλό που του έχει κάνει κάποιος άλλος, είναι δηλαδή αγνώμων. Αντίθετη έννοια της αχαριστίας είναι η ευγνωμοσύνη, στο Θεό ή σε οποιονδήποτε συνάνθρωπο από τον οποίο έχει βοηθηθεί. Συνηθέστερη αλλά και απεχθέστερη αχαριστία είναι αυτή των παιδιών προς τους γονείς τους.

Γενικά, υπάρχουν άνθρωποι που ποτέ και με τίποτα δεν μπορείς να τους ευχαριστήσεις. Ακόμα και την ψυχή σου να τους χαρίσεις δεν θα ικανοποιηθούν. Αυτοί είναι οι αχάριστοι, οι αγνώμονες, άνθρωποι, που πάνω απ' όλα βάζουν το εγώ τους, και φοβούνται να δώσουν το παραμικρό.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ: Ο λυρικός Καλλίμαχος έγραψε σε έναν ύμνο του: “Κανένας πιο βέβαιος εχθρός από τον αχάριστο που ευεργετήθηκε!”, ενώ ο Θεόφραστος, στους Χαρακτήρες του, γενικεύει: “Η αχαριστία είναι προδοσία απέναντι στην ανθρωπότητα. Είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να βγάλει κάποιος από μέσα του και μεγάλη πληγή και πόνος για τον αποδέκτη της, ειδικά όταν έχει δώσει τα πάντα απο αγάπη”. Ο Πλάτων ασχολούμενος με την πλευρά του ευεργετήσαντος σημείωνε: “Είναι οδυνηρό να ακούς να σε κακολογούν μετά από μια ευεργεσία που έκανες” κι ο Ξενοφών προχωρώντας πιο πέρα δογματίζει: “Επακόλουθο της αχαριστίας είναι η αναισχυντία”. Ο Ευριπίδης συμβούλευε: “Αγνώμων μη γίνου”, ενώ ο ιστορικός Πολύβιος αφού ορθώς χαρακτηρίζει την αχαριστία παιδί της ευεργεσίας, συνιστά στους αγνώμονες: “Μη ρίχνεις πέτρα στο πηγάδι που σε δρόσισε”. Ο Μ. Αλέξανδρος, μάλλον συνιθισμένος από την αγννωμοσύνη των δικών του ανθρώπων, θρυλείται ότι έλεγε: “Είναι ανθρώπινο να ακούς να σε κακολογούν μετά από μια ευεργεσία που έκανες” όμως, ο Νεοπλατωνικός Πρόκλος, σε άλλο μήκος κύματος, χαρακτήριζε την χαριστία “τέκνο της υπερηφάνειας”. Ο Ρωμαίος τραγικός Πλαύτος σημείωνε: “Πικρή είναι η απογοήτευση όταν σπείρεις ευεργεσίες και θερίσεις ύβρεις” τονίζοντας ότι: “αγαπάς ένα μηδενικό, όταν αγαπάς έναν αχάριστο”, ενώ ο Σαίξπηρ προσθέτει στα προηγούμενα: “Τον αχάριστο άνθρωπο, όταν τον καθίσεις στον ώμο σου, θα προσπαθήσει να ανέβει στο κεφάλι σου”! Τέλος, πολύ σοφά, ο Μάρκ Τουαίην σημειώνει: “Αν περιμαζέψεις έναν πεινασμένο σκύλο και τον ταϊσεις, δεν πρόκειται να σε δαγκώσει. Αυτή είναι η βασική διαφορά ανάμεσα στο σκύλο και τον άνθρωπο".

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ: Ορισμένοι ηθικιστές φιλόσοφοι διακιολογούν την αχαριστία για τρεις λόγους: Πρώτον, γιατί, κατ' αυτούς, η αγνωμοσύνη είναι αποτέλεσμα της φιλαυτίας και εξαιτίας αυτής οι άνθρωποι θυμούνται κυρίως τα κακά που υπέστησαν παρά τα καλά που ωφελήθηκαν από άλλους. Δεύτερον, διότι η ευγνωμοσύνη θεωρείται από τους αχάριστους γνώρισμα δουλόφρονος και υποτελούς ανθρώπου και εφόσον, κατ' αυτούς, η ευεργεσία σπάνια γίνεται ανιδιοτελώς, δεν νοείται ανταπόδοση αυτής, ούτε καν με τη μορφή ευγνωμοσύνης. Τέλος, κατά την ίδια σχολή σκέψης, η απόδοση ευγνωμοσύνης υποκρύπτει μυστικό πόθο για \την απολαβή μεγαλύτερης ευεργεσίας και συνεπώς η ευγνωμοσύνη καταντά κολακεία και εκμετάλευση του ευεργέτη.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ: Όμως, παρ' όλα αυτά, από τους περισσότερους οι αγνώμονες θεωρούνται κατώτεροι των ζώων που συχνά δείχνουν την ευγνωμοσύνη τους στον άνθρωπο με συγκινητικό τρόπο. Ακόμη οι αγνώμονες απογοητεύουν τους ευεργέτες, σε κάθε σκέψη τους για να κάνουν κάποιο καλό μελλοντικά. Άρα η αγνωμοσύνη είναι αντικοινωνική εκδήλωση. Η αχαριστία κλιμακώνεται σε δύο μορφές. Στην πρώτη ο αχάριστος παραλείπει το καθήκον της ευχαριστίας, ενώ στη δεύτερη ο αγνώνων δείχνει εχθρική στάση προς τον ευεργέτη του, πράγμα πολύ χειρότερο, καλύτερα δαιμονικό. Η γενική αδιαφορία στα κοινωνικά προβλήματα των συνανθρώπων είναι έκφραση αχαριστίας και προς το Θεό. Τελικά ο αγνώμονας και ο αχάριστος δεν είναι μόνος αυτός που αδυνατεί να δείξει ευγνωμοσύνη προς τον ευεργέτη του, αλλά και εκείνος που συμπεριφέρεται άσπλαχνα ή άδικα σε κάποιον.

Στη σύγχρονη κοινωνία μας η αχαριστία στην νομολογία αποτελεί λόγο για ανάκληση δωρεάς ή ακόμη και για αποκλήρωση. Μήπως όμως δεν είναι μια μορφή αγνωμοσύνης και αχαριστίας, όταν παρατηρούνται φαινόμενα διαφθοράς και σκανδάλων σε πολιτικούς, που τους εμπιστευόμαστε τον Εθνικό μας πλούτον κι αυτοί τον κατασπαταλούν με ελαφράν την συνείδηση;

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ: Κατά την Αγία Γραφή, οι πρωτόπλαστοι εξέπεσαν λόγω και της αγνωμοσύνης τους προς τον Θεό. Οι Προφήτες τού Ισραήλ (Αρ. ια΄ 1-13, Δευτ. λβ΄ 15, Κριτ. Β΄ 16-22, Νεεμ. θ΄ 16-18, Ψαλμ. Οζ΄ 11-12, ρε΄ 13-22, Ωσ. ζ΄, 13-16, Ησ. α΄ 3, Μιχ. στ΄ 3-5, Μαλ. α΄ 2-6) και πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας μέμφονται τούς Ιουδαίους για τη σκληρόκαρδη αγνωμοσύνη και αχαριστία τους, που νεκρώνει την ψυχή (Ιω. Χρυσόστομος, PG 57, 332). Στην Κ.Διαθήκη ο Χριστός εκφράσθηκε με πικρία για τους εννέα λεπρούς, που σε αντίθεση με τον δέκατο, δεν επέστρεψαν να ευχαριστήσουν και δοξάσουν τον Θεό για τη θεραπεία τους (Λουκ. ιζ΄ 17). Μα άλλωστε ο Ίδιος ο Κύριος αντί τού μάννα, με το οποίο εξέθρεψε τον Ισραήλ, δεν εισέπραξε χολή και σταυρικό θάνατο: Για τον πιστό χριστιανό η ευγνωμοσύνη είναι έργο δικαιοσύνης που εκδηλώνεται λόγοις και έργοις, όχι όμως για εξόφληση της ηθικής υποχρέωσης, αλλά σαν ένδειξη ευγενικής διάθεσης. Η απομάκρυνση από την αχαριστία και η εκδήλωση ευγνωμοσύνης είναι ένας δεσμός με τον οποίον οικογένειες ενώνονται και λαοί ομονοούν (Σ. Σειράχ γ΄31). Ο Απ. Πάυλος συμπεριλαμβάνει την αγνωμοσύνη μεταξύ των μεγάλων κακών λέγοντας: “Εις καιρούς χαλεπούς έσονται οι άνθρωποι φίλαυτοι, φιλάεργυροι, αλαζόνες, υπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεύσιν απειθείς, αχάριστοι, ανούσιοι, άστοργοι” (Β΄Τιμ. γ΄2). Ο Ιερός Χρυσόστομος γράφει σχετικά: «Ο γαρ περί τον ευεργέτην αχάριστος, τι άν γένοιτο ποτέ περί τούς άλλους;» (PG 62, 643). Ακόμη η χριστιανική πίστη μας εμποδίζει να προφασιζόμαστε ότι δεν ευεργετούμε λόγω προηγούμενης αγνωμοσύνης των ευεργετημένων. Καθήκον αγάπης του χριστιανού είναι να μιμηθεί το Θεό που: “αυτος εστί χρηστός επί τους αχαρίστους και πονηρούς” (Λουκ. στ΄35). Τέλος, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, η αγνωμοσύνη προς τον Θεό θεωρείται αμαρτία χειρότερη από την πορνεία (PG 56, 22).

ΜΙΑ ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ [Μτθ. ιη΄23-35]: Η παραβολή αυτή του Κυρίου τονίζει ότι οι αχάριστοι και οι αγνώμονες δεν έχουν θέση στην Βασιλεία των Ουρανών. Η αγνωμοσύνη και η αχαριστία μπορούν να εκδηλωθούν όχι μόνο με την απουσία από τη ζωή μας της ευχαριστίας προς το Θεό, αλλά και με την καθημερινή καταστροφή του περιβάλλοντος. Εκδηλώνεται ακόμη η αγνωμοσύνη μας και η αχαριστία μας όταν λησμονούμε αυτούς που μας ευεργέτησαν, τους γονείς μας, τους συγγενείς και τους φίλους που μας στάθηκαν στις δύσκολες μας στιγμές. Τελικά οι πιο επικίνδυνοι άνθρωποι που μπορούν να μας πληγώσουν είναι οι πιο κοντινοί μας.

Μας λέει λοιπόν ο Κύριος ότι «η Βασιλεία των Ουρανών μοιάζει με ένα βασιλέα που καλεί τους δούλους του να λογαριαστούν. Ένας του χρωστούσε ένα υπέρογκο ποσόν που δεν μπορούσε να το ξοφλήσει, αλλά μπροστά στον κίνδυνο να πουληθούν αυτός και η οικογένειά του δούλοι, άρχισε να κλαίει παρακαλώντας το έλεος. Τον λυπήθηκε ο Κύριος του και του τα χάρισε όλα. Μόλις όμως βγήκε έξω στο δρόμο συνάντησε ένα συνδούλο του που του χρωστούσε ένα ασήμαντο ποσόν. Τον άρπαξε βίαια και προσπαθούσε να τον πνίξει ζητώντας του να του δώσει αμέσως αυτά που του χρωστούσε. Ο δούλος εκείνος που του χάρισαν εκατομμύρια, τον έσυρε στην φυλακή ανελέητα και άσπλαχνα. Οι άλλοι δούλοι πληροφόρησαν τον Βασιλιά για την συμπεριφορά του αχάριστου δούλου και τότε τον κάλεσε πάλι και του είπε: Δούλε πονηρέ, όταν με παρακάλεσες να σου δείξω έλεος και κατανόηση, για όλο εκείνο το τεράστιο χρέος που μου όφειλες, σου το χάρισα. Δεν έπρεπε να κάνεις και συ το ίδιο για τον συνδούλον σου, όταν σου ζήτησε για ασήμαντο ποσόν να τον βοηθήσεις;

 Και ωργισμένος ο Κύριος του τον παράδωσε στους βασανιστές, ώσπου να του επιστρέψει όσα του χρωστούσε”. Η έννοια της αγνωμοσύνης και της αχαριστίας, στην περίπτωση της παραβολής αυτης, εκφράζεται όταν μας δίνουν όλα τα αγαθά του Θεού και εμείς αρνούμαστε να δώσουμε κάτι στο συνάνθρωπο που υποφέρει κι η δική μας μικρή βοήθεια μπορεί να απαλύνει τον πόνο τους με μια καλή κουβέντα, ένα χαμόγελο, κάτι απλό, αλλά ανθρώπινο, ως έκφραση της αγάπης μας να αγκαλιάζουμε όλους τους ανθρώπους ως αδελφούς μας. Γι’ αυτό ο Ιησούς Χριστός μας λέει με σαφήνεια ότι όταν βοηθάμε κάποιο πονεμένο άνθρωπο που συναντάμε στο δρόμο μας, είναι σαν να συναντούμε τον Χριστό και βοηθώντας τον εκφράζουμε και την ευγνωμοσύνη μας σ' Εκείνον.

ΣΤΟΧΕΙΑ ΑΓΝΩΜΟΝΟΣΥΝΗΣ: Είναι αχαριστία όταν την πρόοδό μας, την αποδίδουμε μόνο στις ικανότητές μας, στα τυπικά μας προσόντα, στη διπλωματία μας κι όχι στα ταλέντα που μας έδωσε ο Θεός, στους γονείς που φρόντισαν να μας μορφώσουν, στην κοινωνία που μας έδωσε τα εφόδια, στους φίλους και συνεργάτες που μας βοήθησαν. Είναι αγνωμοσύνη να διαγράφουμε όσα οι άλλοι έκαναν για μας και να στρεφόμαστε εναντίον τους όταν γίνεται κάποιο σφάλμα. Είναι απάνθρωπο να θεωρούμε πως όλοι οι άλλοι είναι υποχρεωμένοι να μας υπηρετούν, να μας υπακούουν και συγχρόνως να δέχονται αδιαμαρτύρητα την κακή συμπεριφορά μας.

Είναι όλα αυτά ένδειξη υπερεγωισμού, ναρκισσισμού, φαυλότητας. Η αχαριστία φανερώνει αρρωστημένο ψυχικό κόσμο. Όλες οι ευαισθησίες, τα καλά συναισθήματα, όλα εκείνα που κάνουν τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από τα ζώα και να πλησιάζει στο «κατ' εικόνα και ομοίωση» έχουν νεκρωθεί, έχουν θαφτεί κάτω από τον όγκο της φιλαυτίας, της μικρότητας, την κενοδοξίας, της φιλοδοξίας. Εύκολα διακρίνει κανείς τον αχάριστο. Δεν έχει φίλους, οι συνεργάτες του δεν είναι ευτυχισμένοι, η συμπεριφορά του στους γύρω του είναι περιφρονητική. Η αχαριστία δεν πληγώνει μονάχα όλους όσους έρχονται σ' επαφή με εκείνον που νοσεί.

Βασανίζει αβάστακτα και τον ίδιο τον πάσχοντα που βλέπει γύρω του ευτυχισμένους ανθρώπους, παρέες που γελούν και διασκεδάζουν, αντρόγυνα που κρατά ο ένας τρυφερά το χέρι του άλλου, φίλους να εμπιστεύονται τα προβλήματά τους, να συζητούν σαν αδέλφια. Και αναρωτιέται γιατί τον αποφεύγουν, γιατί δεν του σφίγγουν με θέρμη το χέρι. Διακρίνει μόνο εχθρούς που δεν μπορούν να εκτιμήσουν τα μεγάλα προσόντα του, άτομα που τον ζηλεύουν επειδή έχει πετύχει στη ζωή του.

Η αχαριστία είναι μια ψυχική νόσος που συνεχώς μεγαλώνει, κυριεύει τον άνθρωπο και του καταστρέφει την ύπαρξη. Μόνο που εμείς θελήσαμε να μολύνει την ψυχή μας η αχαριστία και μόνο εμείς μπορούμε μετανοώντας να την θεραπεύσουμε. Αν δεν προσπαθήσουμε, θα παραμείνουμε αχάριστοι όχι μόνο στους συνανθρώπους μας αλλά και προς τον δημιουργό μας, που τόσο μας έχει ευεργετήσει.

ΑΧΑΡΙΣΤΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ: Η αγνωμοσύνη είναι συμπεριφορά συχνά το Ελληνικό κράτος και οι κρατούντες, επεφύλαξε για τους πολίτες. Ζητούν θυσίες και μετά αποστρέφουν το πρόσωπό τους, από αυτούς που τις υφίστανται, χαρίζοντάς τους αγνωμοσύνη και αχαριστία. Όταν όμως η θυσία είναι η υπέρτατη, δηλαδή να πολεμήσει ο πολίτης και να σκοτωθεί για την Πατρίδα, και η πολιτεία δεν τιμά την θυσία του, τότε η αχαριστία είναι ύβρις. Και ενώ αυτό δεν συνάδει με το φιλότιμο και τις παραδόσεις της φυλής μας, οι κρατούντες προκαλούν τους νεκρούς και τους αγώνες τους με αγνωμοσύνη. Πρόσφατο παράδειγμα είναι οι Έλληνες, νεκροί και τραυματίες, πολεμιστές του Ελληνικού Στρατού στην Κύπρο κατά την εισβολή των Τούρκων. Αξιωματικοί και οπλίτες υπό την Ελληνική Σημαία, έπεσαν στο πεδίο της τιμής και της αξιοπρέπειας, όμως οι Έλληνες πολιτικοί, παραμένουν αγνώμονες, αδίστακτοι, προσβλητικοί, μη αναγνωρίζοντας την θυσία των παλικαριών εδώ και 40 χρόνια. Κάποιοι επιζώντες προσέφυγαν στα Δικαστήρια, για να υποχρεώσουν τους αγνώμονες και συμφεροντολόγους πολιτικούς, να αναγνωρίσουν την θυσία και την πολεμική τους δράση στην Κύπρο. Και το κατόρθωσαν. Το Εφετείο τους δικαίωσε, μα το Ελληνικό κράτος, προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας ζητώντας την ανατροπή της ετυμηγορίας! Πόσο αγνώμονες είναι κάποιοι που βρίσκονται σε πόστα καίρια (βουλή), εισπράττουν μηνιάτικα των 8.000 ευρώ (όσο δεκαπέντε δασκαλοι!), ξεχνώντας ότι για να βρίσκονται σ' αυτή τη θέση, και να κουνάν συχνά αυστηρά το δάκτυλο στην τηλεόραση, κάποιοι θυσίασαν τη ζωή τους ή την υγεία τους! Όμως η ιστορία της “πολιτικής αχαριστίας” προς τους αγωνιστές είναι συχνότατη στο νεοελληνικό κράτος. Αρκεί να θυμηθούμε το Νικηταρά τον Τουρκοφάγο. Ο Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς, ήταν απ' τους μεγαλύτερους ήρωες του '21. Ως γνωστόν, οι πολιτικές έριδες, το κομματικά πάθη και τα συμφέροντα της εποχής που ακολούθησαν την απελευθέρωση, οδήγησαν αρκετούς ήρωες του Αγώνα στο περιθώριο και τη φυλακή (Κολοκοτρώνης). Ένας απ' αυτούς τους ήρωες ήταν κι ο Νικηταράς, που «θήτευσε» στο Παλαμήδι και στις φυλακές Αιγίνης, βάσει κατηγοριών περί δήθεν συνωμοσίας εναντίον του Όθωνα.

Αναφέρεται ένα περιστατικό, που αναδεικνύει το ήθος αυτού του ήρωα και την αχαριστία του κράτους. Όταν αποφυλακίστηκε ο Νικηταράς [1841], κατάντησε ζητιάνος στα Πειραιώτικα σοκάκια. Η πενιχρή σύνταξη που έπαιρνε, δεν αρκούσε. Η αρμόδια αρχή που χορηγούσε θέσεις επαιτείας, είχε ορίσει μια ορισμένη μέρα (Παρασκευή) στον ήρωα επαίτη μια θέση κοντά στην εκκλησία της Ευαγγελίστριας και του επέτρεπε “ευγνωμόνως” να επαιτεί! Όταν το έμαθε κάποιος πρέσβης Μεγάλης Δύναμης, πήγε στο σημείο όπου επαιτούσε ο μεγάλος οπλαρχηγός. Μόλις ο Νικηταράς τον είδε, μάζεψε αμέσως το απλωμένο χέρι του. “Τι κάνετε στρατηγέ μου;” ρώτησε ο ξένος. “Απολαμβάνω ελεύθερη πατρίδα”, απάντησε υπερήφανα ο ήρωας. “Μα εδώ την απολαμβάνετε, καθισμένος στον δρόμο”; επέμενε ο ξένος. “Η πατρίδα μου έχει χορηγήσει σύνταξη για να ζω καλά, αλλά έρχομαι εδώ για να παίρνω μια ιδέα πως περνάει ο κόσμος”, απάντησε ο Νικηταράς. Ο ξένος κατάλαβε, και διακριτικά, φεύγοντας άφησε να του πέσει ένα πουγκί με χρυσές λίρες. Ο σχεδόν τυφλός Νικηταράς άκουσε τον ήχο και φώναξε: «Σου έπεσε το πουγκί σου. Πάρε το μην το βρει κανένας και το χάσεις!». Στις 25 Σεπτεμβρίου του 1849, ο γενναίος και έντιμος αυτός ήρωας, πεθαίνει ξεχασμένος και πάμφτωχος. Τελικά οι Έλληνες δεν αλλάζουμε ποτέ. Πάντα η πατρίδα, καλύτερα οι αχάριστες “κεφαλές” της πατρίδας θα τρώνε τα παιδιά της.

Βιβλιογραφία

http://hot-corner.pblogs.gr/2010/02/h-aharistia.html

Μητρ. Ιωαννουπόλεως και Πρετόριας Σεραφείμ, Το Το φαινόμενο της Αγνωμοσύνης και της Αχαριστίας