Η διδασκαλία του λόγου του Θεού

Ἡ διδασκαλία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ

Τοῦ Πρωτοπρεσβυτέρου  Διονυσίου Τάτση

1ον

Στὴν ἐποχή μας ὁ λόγος εἶναι πληθωρικός. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι μιλοῦν, μεταδίδουν, γράφουν, σχολιάζουν, κρίνουν, κατακρίνουν, συκοφαντοῦν. Ὅλοι ἐπίσης ἔγιναν φωτογράφοι μὲ τὰ κινητά τους τηλέφωνα καὶ ἐπιλέγουν τὴν προβολή τους, ἀλλὰ καὶ τὸ διασυρμὸ τῶν ἄλλων.

Μέσα σ’ αὐτὴ τὴν πολύλογη καὶ πολυθόρυβη κοινωνία ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ προσ­φέρει τὸ δικό της σωτήριο λόγο. Τὸ ἔργο της εἶναι πολὺ δύσ­­κολο. Πάντα βέβαια ἦταν δύσ­κολο, ἀλλὰ στὶς ἡμέρες μας εἶναι ὑπερβολικὰ βαρὺ καὶ ἐπώδυνο. Χρειάζονται ἱκανοὶ ἄνθρωποι, ποὺ νὰ ἔχουν ζῆλο, ἦθος, ὑπομονὴ καὶ αἰσιοδοξία. Νὰ ἔχουν ἐπίσης ἀφοσίωση στὸ ἔργο τους καὶ νὰ θυμοῦνται ὅτι ἡ σπορὰ εἶναι δική τους, ἡ καρποφορία ὅμως εἶναι τοῦ Θεοῦ.

Σὲ τοῦτο τὸ κείμενο ἀξιοποιοῦμε τὶς πολύτιμες ἐμπειρίες τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀνεξάντλητη πηγή. Τὸ παράδειγμά του πρέπει νὰ εἶναι ὁδηγὸς τοῦ κάθε διακόνου τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Βοηθὸς μας στὴ προσπάθεια ὑπῆρξε τὸ τετράτομο ἔργο τοῦ ἀείμνηστου Βασ. Δ. Χαρώνη ποὺ φέρει τὸν τίτλο «Παιδαγωγικὴ ἀνθρωπολογία Ἰωάννου Χρυσοστόμου» καὶ κυκλοφόρησε τὸ 1994 μέχρι τὸ 1996. Ἔχει βραβευθεῖ ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν. [Οἱ παραπομπὲς γίνονται στὶς παραγράφους τοῦ ἔργου].

*  *  *

1. Ἡ δύναμις τῆς διδασκαλίας

Ἡ διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου ἔχει μεγάλη δύναμη. Οἱ καλοπροαίρετοι ἄνθρωποι βρίσκουν ὅ,τι χρειάζονται γιὰ τὸ νόημα τῆς ζωῆς καὶ καθοδηγοῦνται στὸ δρόμο πρὸς τὴ σωτηρία. Εἶναι παροχὴ πνευματικῶν ἀγαθῶν, χωρὶς νὰ παραθεωροῦνται καὶ τὰ ἀναγκαῖα ὑλικὰ ἀγαθά.

Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ δὲν χρειάζεται ἐργαλεῖα καὶ χρήματα, γιὰ νὰ διαδοθεῖ. Ὁ διάκονος τοῦ θείου λόγου προσφέρει πρὸς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους τὸν ὀρθὸ τρόπο, μὲ τὸν ὁποῖο μποροῦν νὰ ἀντιμετωπίζουν τὰ προβλήματα τῆς ζωῆς καὶ νὰ διαλύουν τὶς δυσ­άρεστες καταστάσεις.

*  *  *

2. Σηκώνει τὴν πεσμένην ψυχήν

Ἡ διδασκαλία ποὺ προσφέρει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καὶ ὑπενθυμίζει τὶς ἐντολὲς στοὺς ἀνθρώπους ἔχει θεαματικὰ ἀποτελέσματα, ὅταν γίνει δεκτή. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος τονίζει: «Μὲ τὸ λόγο καὶ τὴ διδασκαλία σηκώνουμε τὴν ψυχή ποὺ ἔχει πέσει καὶ τὴν καταπραΰνουμε, ὅταν φλέγεται, κόβουμε τὰ περιττὰ καὶ ἀναπληρώνουμε τὶς ἐλλείψεις καὶ ἐνεργοῦμε ὅλα τὰ ἄλλα, ὅσα συντελοῦν στὴν ὑγεία τῆς ψυχῆς» [§2193].

orthodoxostypos

Ἡ διδασκαλία τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ – 2ον

2ον

3. Τὸ ἀναγκαῖον ἐρέθισμα

Προϋπόθεση γιὰ τὴν ἀποτελεσματικότητα τῆς διδασκαλίας εἶναι νὰ πεισθεῖ κάποιος νὰ κάνει κάτι ἀπὸ τὰ πρέποντα. Ἡ μέθοδος τῆς διδασκαλίας ἀκολουθεῖ. Πρέπει νὰ προηγηθεῖ τὸ ἐρέθισμα, νὰ μπεῖ στὴν ψυχή του ἡ πνευματικὴ ἀνησυχία, διαφορετικὰ ἡ διδασκαλία δὲν πείθει. Θὰ λέγαμε ὅτι ξεχνιέται τὴν ὥρα ποὺ προσφέρεται! Εἶναι λόγος εἰς ὦτα μὴ ἀκουόντων.

* * *

4. Ἀκρόασις χωρὶς ἀποτέλεσμα

Ἡ διδασκαλία διαφέρει ἀπὸ τὶς ἐργασίες τῶν τεχνικῶν. Ἐκεῖνοι ὅ,τι κάνουν παραμένει ἤ συμπληρώνεται καὶ ὁλοκληρώνεται τὴν ἑπόμενη ἡμέρα. Ἐνῶ στὴ διδασκαλία δὲν ὑπάρχει σταθερότητα, γιατὶ ὁ ὁμιλητὴς ἀπευθύνεται σὲ λογικὲς ψυχές, οἱ ὁποῖες δέχονται πολλὲς ἐπιδράσεις καὶ πιέσεις καὶ γρήγορα μεταβάλλονται. Λησμονοῦν αὐτὰ ποὺ ἄκουσαν χθὲς καὶ δὲν σημειώνεται καμιὰ πνευματικὴ ὠφέλεια. Οἱ ἄνθρωποι δὲν διορθώνονται εὔκολα οὔτε καὶ παίρνουν σταθερὲς ἀποφάσεις ἀλλαγῆς τοῦ τρόπου ζωῆς. Τὸ χαρακτηριστικό τους εἶναι οἱ διακυμάνσεις καὶ οἱ ἀμφιβολίες.

Ὁ ἅγιός μας εἶχε ἐπισημάνει αὐτὴ τὴν ἀδυναμία τῶν ἀνθρώπων ποὺ παρακολουθοῦσαν τὶς ὁμιλίες του γι’ αὐτὸ τοὺς ἔλεγε: «Σᾶς παρακαλῶ καὶ σᾶς ἱκετεύω νὰ μοῦ δώσετε χέρι βοηθείας, καὶ ὅση προσπάθεια καταβάλλω ἐδῶ γιὰ τὴ διόρθωσή σας, τόση φροντίδα νὰ δείξετε φεύγοντας ἀπὸ ἐδῶ, γιὰ τὴ σωτηρία σας» [§2195].

Ὅταν ἕνας ἄνθρωπος παρακολουθεῖ χωρὶς ἐνδιαφέρον μιὰ ὁμιλία, μένει ἀνεπηρέαστος. Ἀκούει, ἀλλὰ δὲν προσπαθεῖ νὰ ἐφαρμόσει τὰ ὅσα ἀκούει. Ἔχει ἄλλες προτεραιότητες στὴ ζωή του καὶ στὴν πραγματικότητα παραμένει πάντα ὁ ἴδιος, δὲν ἀποκτᾶ ἦθος καὶ συνεχίζει τὶς ἁμαρτωλές του συνήθειες.

* * *

5. Προσοχὴ εἰς τὴν διδασκαλίαν

Στὴ διδασκαλία εἶναι ἀπαραίτητη ἡ προσοχὴ τῶν ἀκροατῶν. Ὁ νοῦς τους νὰ μὴ εἶναι δεμένος μὲ τὶς βιοτικὲς μέριμνες καὶ νὰ μὴ ἀπασχολεῖται μὲ διάφορα ἐπαγγελματικὰ σχέδια γιὰ τὸ μέλλον.

Πολλοὶ ἄνθρωποι δὲν δυσανασχετοῦν ὅτι ἀκοῦν κάποιο κήρυγμα, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι ἀποδέχονται τὸ περιεχόμενό του. Δὲν ἔχουν καμιὰ θετικὴ ἀντίδραση ποὺ νὰ διαλύει τὴν ἀδιαφορία καὶ νωθρότητά τους. Ἄν μάλιστα μετὰ τὸ κήρυγμα τοὺς ρωτήσεις τί εἶπε ὁ ἱεροκήρυκας ἤ γενικὰ ποιὸ ἦταν τὸ θέμα του, δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ σοῦ ἀπαντήσουν. Ἁπλῶς ἄκουσαν, ἀλλὰ δὲν συγκράτησαν κάτι. Ἐνδεχομένως νὰ σοῦ ποῦν ὅτι τὰ εἶπε καλά. Ἀλλὰ τί εἶπε;

Ἡ διδασκαλία τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ

4ον

7. Ὁ τρόπος τῆς διδασκαλίας

Ἡ διδασκαλία πρωτίστως πρέπει νὰ εἶναι σαφὴς καὶ κατανοητή, ἀλλὰ καὶ ἥσυχη, χωρὶς ὑπερβολικοὺς καὶ ἀνεξήγητους συναισθηματισμούς. Νὰ προσ­φέρεται μὲ πραότητα καὶ νὰ μὴ προκαλεῖ. Ὁ ἅγιός μας μὲ ἕνα παράδειγμα δείχνει πῶς πρέπει νὰ ἐμπεδώνει ὁ ὁμιλητὴς στὴ μνήμη τῶν ἀκροατῶν του τὴ διδασκαλία. «Ἡ βροχὴ ὅταν πέφτει ραγδαῖα, σκεπάζει τὴν ἐπιφάνεια τῆς γῆς καὶ δὲν ὠφελεῖ τὸ βάθος. Ὅταν ὅμως πέφτει πάνω στὴν ἐπιφάνεια τῆς γῆς ἤρεμα καὶ σιγά-σιγά σὰν λάδι, γλιστρώντας στὸ βάθος διὰ μέσου τῶν πόρων σὰν νὰ περνάει ἀπὸ φλέβες, ἀφοῦ γεμίσει τὰ σπλάγχνα τῆς γῆς μὲ ὑγρασία, τὴν κάνει πλουσιότατη σὲ παραγωγὴ καρπῶν… Εἶναι προτιμότερο, ἀφοῦ σκάψουμε ἕνα μικρὸ μέρος καὶ κατεβοῦμε στὸ βάθος του, νὰ βροῦμε ἐκεῖ μεγάλο θησαυρὸ ἀπὸ ἀναγκαῖα πράγματα, παρά, περνώντας πάνω ἀπὸ πολλὰ χωράφια, νὰ ταλαιπωρούμαστε χωρὶς λόγο, ἄσκοπα καὶ μάταια» [§2266].

Προσοχὴ χρειάζεται καὶ στὰ θέματα ποὺ ἐπιλέγει ὁ ὁμιλητής. Τὰ πολλὰ θέματα εἶναι κουραστικὰ γιὰ τοὺς ἀκροατὲς καὶ δὲν μένουν στὴ μνήμη τους. Τὸ ἕνα θέμα, ἴσως καὶ κάποιο συναφές, εἶναι ἡ καλύτερη ἐπιλογή. Ὄχι πολυθεματικὲς ὁμιλίες ποὺ ξεκινοῦν ἀπὸ τὴν ἐπιθυμία τοῦ ὁμιλητῆ νὰ δείξει ὅτι εἶναι πολὺ μορφωμένος καὶ δεινὸς ρήτορας.

Ὁ ἅγιός μας λέει ὅτι ἡ γλῶσσα, ἡ ἀκοὴ καὶ τὰ ὄργανα τῶν αἰσθήσεων τοῦ ἀνθρώπου γενικὰ ἔχουν ὅρια, κανόνες, χαλινάρια, γιατὶ εἶναι ἀδύνατο νὰ λειτουργοῦν ἐπὶ ὧρες. «Ἡ ἔλλειψη τοῦ μέτρου εἶναι βαριὰ καὶ κουραστική, ἐνῶ ἀντίθετα ἡ τήρηση τοῦ μέτρου εἶναι γλυ­κιά, χρήσιμη καὶ ἑλκυστικὴ»  [§2270].

Ἡ πνευματικὴ καταπόνηση ἔχει ἀρνητικὰ ἀποτελέσματα. Οἱ ἄνθρωποι ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὴ διδασκαλία καὶ τελικὰ ἀρνοῦνται κάθε ὠφέλεια ἀπὸ αὐτή.

*  *  *

8. Ἡ ποικιλία εἰς τὸν λόγον

Πολλοὶ ὁμιλητὲς ἔχουν σταθερὸ καὶ τυποποιημένο τρόπο διδασκαλίας, ποὺ δὲν προκαλεῖ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον. Ἡ διδασκαλία πρέπει νὰ ἀφυπνίζει τοὺς ἀκροατές, οἱ ὁποῖοι εὔκολα ἀδιαφοροῦν, ὅταν τὰ ὅσα ἀκοῦν εἶναι ἁπλοϊκὰ καὶ πασίγνωστα.

Ὁ προφορικὸς λόγος πρέπει νὰ ἔχει ποικιλία. Ἄλλοτε νὰ εἶναι σκληρὸς καὶ ἐλεγκτικὸς καὶ ἄλλοτε «γλυκὸς καὶ εὐπρόσδεκτος». Ἐνδιαφέρον ἔχουν καὶ οἱ σύντομες διηγήσεις, ποὺ περιέχουν κάποιο περιεχόμενο καὶ διακρίνονται γιὰ τὴν ὡραία ἀφήγηση.

Ἡ ἀξιοποίηση πολλῶν στοιχείων στὴ διδασκαλία εἶναι ἀναγκαία. Τὸ παράδειγμα τῶν φιλόπονων γεωργῶν ποὺ ἀναφέρει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, εἶναι διαφωτιστικὸ καὶ πείθει: «Οἱ γεωργοί, ὅταν δοῦν ἀμπέλι νὰ ἔχει πυκνὸ φύλλωμα καὶ νὰ εἶναι κατάφορτο ἀπὸ καρπό, δὲν ἀποκόβουν μόνο τὰ σταφύλια ποὺ εἶναι πρὸς τὰ ἔξω, ἀλλὰ προχωροῦν καὶ στὸ ἐσωτερικό, σπάζοντας τὶς κληματόβεργες καὶ κόβοντας τὰ φύλλα, ὥστε νὰ μὴ διαφύγουν οὔτε μικρὰ τσαμπιὰ σταφυλιῶν κρυμμένα κάτω ἀπὸ τὰ φύλλα. Μὴ φανεῖτε λοιπὸν πιὸ ὀκνηροὶ ἀπὸ ἐκείνους, οὔτε νὰ ἀπομακρυνθεῖτε ἕως ὅτου ἀποκομίσετε κάθε καρπὸ καὶ ὠφέλεια· καὶ μάλιστα γιὰ τὸ λόγο, ὅτι ὁ μὲν κόπος εἶναι δικός μου, τὸ δὲ κέρδος δικό σας» [§2275].

Ἡ διδασκαλία τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ – 5ον

5ον

9. Διδάσκαλοι χωρὶς ἀρετή

Οἱ κήρυκες τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, πέρα ἀπὸ τὴν ἱκανότητα τῆς διδασκαλίας, πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ εἶναι ἀγωνιστὲς τῆς πνευματικῆς ζωῆς καὶ ὁ λόγος τους νὰ στηρίζεται καὶ στὸ προσωπικό τους βίωμα. Μόνο τότε ὀρθοτομοῦν τὴν ἀλήθεια, χωρὶς νὰ διαστρεβλώνουν τὶς θεῖες ἐντολές. Δυστυχῶς πολλοὶ κληρικοὶ μιλοῦν στοὺς ναοὺς καὶ τὶς αἴθουσες καὶ ἀναφέρονται σὲ πολλὰ πνευματικὰ θέματα μὲ τρόπο θεωρητικό, ποὺ εἶναι ἀπρόσιτος στοὺς πολλοὺς ἀνθρώπους καὶ δὲν παρακινεῖ σὲ πρακτικὴ ἐφαρμογή. Ἀντίθετα προξενοῦν σύγχυση καὶ καταπόνηση στοὺς ἀκροατές τους.

Ἡ ἀμμᾶς Συγκλητικὴ τοῦ Γεροντικοῦ χρησιμοποιεῖ ἕνα παράδειγμα, γιὰ νὰ τονίσει ὅτι ὁ ὁμιλητὴς πρέπει νὰ ἔχει καὶ ἀρετή, γιὰ νὰ ὁδηγεῖ τοὺς ἀνθρώπους στὴ σωτηρία. Λέει συγκεκριμένα: «Εἶναι ἐπικίνδυνο νὰ διδάσκει ὅποιος δὲν προόδευσε μὲ τὴν πράξη τῆς ἀρετῆς. Ὅπως ἕνας ποὺ ἔχει σαθρὸ οἴκημα, ὅταν ὑποδεχθεῖ σ’ αὐτὸ ξένους, θὰ τοὺς κάνει κακὸ μὲ τὸ νὰ πέσει πάνως τους τὸ σπίτι, ἔτσι καὶ αὐτοί. Χωρὶς νὰ ἔχουν προηγουμένως οἰκοδομήσει τὸν ἑαυτό τους, κάνουν νὰ χαθοῦν μαζί τους καὶ ὅσοι πῆγαν σ’ αὐτούς. Γιατὶ μὲ τὰ λόγια μὲν τοὺς κάλεσαν σὲ σωτηρία, μὲ τὴν ἁμαρτωλότητα ὅμως τῆς ζωῆς τους μᾶλλον ἔβλαψαν ὅσους τοὺς ἀκολούθησαν» [Εἶπε Γέρων, σελ. 267].

* * *

10. Ἐπὶ τῶν ὀρέων διδασκαλία

  Ἡ διδασκαλία πρέπει νὰ γίνεται σὲ ἥσυχους τόπους, ἀπαλλαγμένους ἀπὸ τοὺς θορύβους. Ὁ Χριστὸς πολλὲς φορὲς δίδασκε τοὺς ἀνθρώπους σὲ ὄρη, παραλίες καὶ σὲ διάφορους κήπους. Ἐκεῖ ἦταν ἐλεύθεροι ἀπὸ τὶς βιοτικὲς μέριμνες καὶ ἡ προσοχή τους ἦταν ἀπερίσπαστη. Παράλληλα οἱ ἐρημικοὶ τόποι βοηθοῦν, γιατὶ δίνουν ἐρεθίσματα, ποὺ τοὺς ἀνεβάζουν πνευματικὰ καὶ δημιουργοῦν μεγάλη προθυμία νὰ ἀκούσουν τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ.

* * *

11. Ἡ διάρκεια τῆς διδασκαλίας

Ὁ ὁμιλητὴς πρέπει νὰ γνωρίζει τὸ ἀκροατήριό του, γιὰ νὰ ρυθμίζει διάφορα θέματα τῆς διδασκαλίας καὶ προπαντὸς τὴ διάρκειά της. Ἡ ἐμπειρία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου εἶναι διδακτικὴ γιὰ πολλοὺς σύγχρονους ὁμιλητές, οἱ ὁποῖοι ὅταν ἀνεβαίνουν στὸν ἄμβωνα ἤ στὸ βῆμα ξεχνοῦν νὰ τελειώσουν καὶ αὐτὸ κουράζει τοὺς ἀνθρώπους. Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης: «Συνηθίζω νὰ μετρῶ τὴν ποσότητα τῆς διδασκαλίας ὄχι ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν λόγων, ἀλλὰ ἀπὸ τὴ διάθεση τῶν ἀκροατῶν. Γιατὶ ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ζαλισμένους καὶ ἀηδιασμένους ἀκροατές, κι ἄν ἀκόμη συντομέψει τὴ διδασκαλία, φαίνεται ἐνοχλητικός. Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ ἔχει θερμοὺς ἀκροατές, τῶν ὁποίων τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ἡ προσοχὴ ἔχουν διεγερθεῖ, καὶ ἄν ἀκόμα παρατείνει τὸ λόγο, καὶ πάλι δὲν θὰ χορτάσει τὴν ἐπιθυμία τους νὰ ἀκούσουν». [§ 2259]

Ἡ διδασκαλία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ – 6ον

6ον

12. Νὰ μὴ σβήση τὸ λυχνάρι

  Μερικοὶ κήρυκες τοῦ θείου λόγου, ὅταν βλέπουν μπροστά τους πλῆθος λαοῦ, ἐνθουσιάζονται καὶ θέλουν νὰ ποῦν ὅλα ὅσα γνωρίζουν γιὰ τὸ θέμα τῆς ὁμιλίας τους. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ καταπονοῦν τοὺς ἀκροατές τους καὶ δὲν προκύπτει πνευματικὴ ὠφέλεια. Ὁ ἅγιός μας χρησιμοποιεῖ ἕνα παράδει­γμα, γιὰ νὰ ἐπισημάνει τὴν ἀδυναμία τῶν πληθωρικῶν ὁμιλητῶν. «Ὅλα ὅσα θὰ σᾶς πῶ τώρα ἤ καλύτερα ὅσα εἶναι δυνατὸν νὰ λεχθοῦν, ὥστε νὰ μὴ σκοτίσω τὸ μνημονικό σας· αὐτὸ ποὺ γίνεται καὶ μὲ τὴ φλόγα τοῦ λυχναριοῦ. Ἄν δηλαδὴ στάξεις ἐκεῖ στὸ φυτίλι τὸ λάδι λίγο-λίγο, θὰ δώσεις ἀρκετὴ τροφὴ στὴ φλόγα· ἄν ὅμως χύσεις τὸ λάδι ὅλο μαζί, θὰ σβήσεις καὶ τὴ φλόγα ποὺ καίει» [§2267].

* * *

13. «Καιρὸς τοῦ σιγῆσαι καὶ καιρὸς τοῦ λαλῆσαι»

Ὁ ζῆλος μερικῶν κληρικῶν κουράζει τοὺς πιστούς, ὅταν δὲν ὑπάρχει διάκριση. Ἰδιαίτερα στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος καὶ τῆς διδασκαλίας. Οἱ συγκεκριμένοι κληρικοὶ εἶναι πρόθυμοι καὶ σὲ πέντε ἐκκλησιαζόμενους νὰ κάνουν μακροσκελὲς κήρυγμα. Μιλοῦν ἐκ τοῦ προχείρου μὲ τὴν ψευδαίσθηση ὅτι ὠφελοῦν τοὺς ἀνθρώπους. Μιλοῦν συνεχῶς στοὺς ἴδιους ἐκκλησιαζόμενους γιὰ ἴδια καὶ γνωστὰ θέματα καὶ δὲν ὑποψιάζοντια ὅτι προκαλοῦν τὴ δυσφορία τους καὶ κάποτε τὴν ἀγανάκτησή τους.

Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος θεωρεῖ ἀναγκαῖες τὶς διακοπὲς στὴ διδασκαλία, γιατὶ πρέπει νὰ ξεκουράζονται οἱ ὁμιλητὲς καὶ νὰ ἀνανεώνονται πνευματικά, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄνθρωποι νὰ ἠρεμοῦν κάπως, γιὰ νὰ αἰσθάνονται ὡς ἀνάγκη τὴν τροφοδοσία τους μὲ τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ. Συνήθως οἱ ἁπλοὶ ἄνθρωποι εὔκολα κουράζονται ἀπὸ τὶς ἀδιάκοπες διδασκαλίες καὶ δύσκολα τὶς ἀναζητοῦν, ὅταν δὲν ὑπάρχουν. Πρόκειται γιὰ μιὰ δυσθεράπευτη ἀδυναμία. Ὁ ἅγιος μᾶς ἀναφέρει καὶ δύο παραδείγματα, ποὺ περιγράφουν τὴν ἀδυναμία αὐτή, χωρὶς νὰ τὴν καταδικάζει, ἀλλὰ τὴν ἀναγνωρίζει ὡς κάτι ποὺ ὑπάρχει στὴ ζωή. «Εἶναι ἀνάγκη νὰ ὁδηγήσω τὸ λόγο σὲ ἄπειρο πέλαγος ἱστοριῶν. Ἐκεῖ­νοι ὅμως ποὺ πρόκειται νὰ διασχίσουν ἕνα τέτοιο πέλαγος, πρέπει νὰ ἀρχίσουν τὸ ταξίδι ὄχι μὲ κουρασμένους, ἀλλὰ μὲ ἀκμαίους ναῦτες. Γι’ αὐτὸ παντοῦ στὴ θάλασσα εἶναι ἐγκατεσπαρμένα καὶ λιμάνια καὶ νησιά, ὥστε νὰ ἀναπαύεται καὶ ὁ καπετάνιος καὶ ὁ ναύτης, ὁ ἕνας ἐγκαταλείποντας τὸ τιμόνι καὶ ὁ ἄλλος ἀφήνοντας τὸ κουπί». Γιὰ τὸν ἴδιο σκοπὸ τονίζει ὁ ἅγιός μας «ἔχουν ἐπινοηθεῖ παντοῦ στοὺς δρόμους πανδοχεῖα καὶ καταλύματα, γιὰ νὰ ξεκουράζονται καὶ τὰ ζῶα καὶ οἱ ὁδοιπόροι. Γι’ αὐτὸ καὶ στὸ λόγο τῆς διδασκαλίας ἔχει ὁριστεῖ καιρὸς σιωπῆς, ὥστε οὔτε τοὺς ἑαυτούς μας νὰ ἐξαντλοῦμε, λέγοντας πολλά, οὔτε καὶ σᾶς νὰ σᾶς καταπονοῦμε» [§2271].