Προσέγγιση στο μυστήριο του Σταυρού (Α΄)

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης;

Στὴν καρδιὰ τοῦ μηνὸς Σεπτεμβρίου εἶναι φυτευμένο τὸ δένδρο τῆς ζωῆς, ὁ τίμιος Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἑορτὴ τῆς Ὑψώσεως, καθὼς δορυφορεῖται ἀπὸ δύο  Κυριακές, τὴ μία νὰ προαναγγέλλει καὶ τὴν ἄλλη νὰ διατηρεῖ καὶ νὰ ἀνανεώνει τὰ  νοήματά της, ἁπλώνεται σὲ ἀρκετὲς μὲρες τοῦ μηνός.

Ἡ ἡμέρα εἶναι δεύτερη Μεγάλη Παρασκευή («φέρει τὰ ἴσα τῆς ἁγίας καὶ Μεγάλης Παρασκευῆς»), γι’ αὐτὸ καὶ συνοδεύεται ἀπὸ αὐστηρότατη νηστεία, τὸ δὲ  εὐαγγελικό της ἀνάγνωσμα μᾶς μεταφέρει στὸ Γολγοθᾶ, περιγράφοντάς μας τὸν  θάνατο τοῦ Κυρίου ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ.

Ἡ μεγάλη ἑορτὴ μᾶς δίνει τὴν ἀφορμὴ καὶ μᾶς παρακινεῖ νὰ μελετήσουμε βαθύτερα τὸ ἀσύλληπτα βαθὺ μυστήριο αὐτοῦ τοῦ θανάτου, ποὺ ἔγινε πηγὴ ζωῆς καὶ εὐτυχίας γιὰ ὅλο τὸν κόσμο.

Ὁ Σταυρὸς εἶναι μυστήριο

Κανένας ἄνθρωπος, ὅσο σοφὸς κι ἂν εἶναι, κανένας θεολόγος, ὅση ἔμπνευση κι ἂν διαθέτει, δὲν μπόρεσε οὔτε θὰ μπορέσει ποτὲ νὰ ἑρμηνεύσει πλήρως τὸ νόημα τοῦ θανάτου τοῦ Κυρίου ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ. Ὁ Σταυρὸς εἶναι καὶ θὰ παραμείνει μυστήριο.

Οἱ θεολογικὲς προσεγγίσεις ποὺ κατὰ καιροὺς ἐπιχειροῦνται, φανερώνουν  κάποιες πλευρὲς αὐτοῦ τοῦ μοναδικοῦ γεγονότος, ὅμως ὁ πυρήνας τοῦ σταυρικοῦ θανάτου μένει πάντα ἀπρόσιτος στὴν ἀνθρώπινη σκέψη.

Κάθε θεολογικὴ προσέγγιση στὸν Σταυρό, γιὰ νὰ παραμένει στὸ ἔδαφος  τῆς ἀλήθειας, ὀφείλει νὰ διαφυλάττει καὶ  νὰ ἀναδεικνύει τὸ μυστήριό του. Κι ὅσο  περισσότερο προσεγγίζει τὸν πυρήνα τῶν νοημάτων του, τόσο πιὸ πολὺ πρέπει νὰ τρέμει μπροστὰ στὸ ἀπρόσιτο μυστήριό του. Ὁ θεολόγος, προσεγγίζοντας τὸ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ, θὰ μεταφέρεται στὴν ἔρημο τοῦ Σινᾶ καὶ θὰ παραμένει μαζὶ μὲ τὸν Μωυσῆ ἔμφοβος μπροστὰ στὴ φλεγόμενη καὶ μὴ κατακαιόμενη βάτο. Μέσα του, κάθε φορὰ ποὺ ἡ διανοητική του θεολογικὴ περιέργεια θὰ τὸν πιέζει νὰ βρεθεῖ πιὸ κοντὰ στὴ φωτιά, θὰ ἀκούει ἀπαγορευτικὴ τὴ φωνὴ τοῦ Θεοῦ: «Μὴ ἐγγίσῃς ὧδε. λῦσαι τὸ ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου· ὁ γὰρ τόπος, ἐν ᾧ σὺ ἕστηκας, γῆ ἁγία ἐστί» (Ἐξ. γ΄ 5). Μὴν πλησιάζεις!

Ἂν πλησιάσεις στὴ φωτιά, θὰ καεῖς μαζὶ μὲ τὶς θεωρίες σου. Βγάλε τὰ ὑποδήματα ἀπὸ τὰ πόδια σου. Ὁ τόπος στὸν ὁποῖο στέκεσαι εἶναι ἱερός. Ναί! «Λῦσον τὸ ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου»! Ἀπαλλάξου δηλαδὴ ἀπὸ τὸν συνήθη τρόπο μελέτης καὶ κατανοήσεως. Σεβάσου τὸ μυστήριο.

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, μὲ αὐτὸ τὸ φρόνημα, μὲ δέος καὶ φόβο ἱερὸ διαπραγματεύονταν τὸ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ. Αὐτὸς ὁ μέγιστος τῶν θεολόγων ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς βαθύτερες θεολογικές του συλλήψεις μὲ τὴν ὁποία φώτισε τὸ πιὸ δύσκολο σημεῖο τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ, ἀφοῦ ἔθεσε ξεκάθαρα τὰ δυσπρόσιτα θεολογικὰ προβλήματα καὶ ἔδωσε τὴν οὐσιαστικότερη μέχρι σήμερα λύση τους, κατέληξε μὲ τούτη τὴ φράση: «Τὰ πλείω σιγῇ σεβέσθω» (Εἰς τὸ Ἅγιον Πάσχα,P.G. 36, 653)· τὰ περισσότερα ἂς γίνουν σεβαστὰ μὲ τὴ σιωπή! Ὁ ἅγιος προτίμησε νὰ σιωπήσει παρὰ νὰ προχωρήσει σὲ δρόμους ὀλισθηρούς. Ἔδειξε ἔτσι τὸ μέτρο καὶ τὸν τρόπο τῆς ἀληθινῆς θεολογίας.

Στὴ διάρκεια τῶν αἰώνων ποὺ ἀκολούθησαν, ὁ ἀσφαλὴς αὐτὸς κανόνας δὲν ἔγινε πάντοτε σεβαστός. Κάποιοι προχώρησαν τολμηρότερα (ἀκριβέστερα: μὲ θρασύτητα) ἐκεῖ ποὺ οὔτε ἐπιτρεπόταν οὔτε εἶχαν τὰ ἐφόδια νὰ προχωρήσουν.

Στὴν προσπάθειά τους νὰ ἑρμηνεύσουν τὸ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ, τὸ κακοποίησαν, καὶ ἀντὶ νὰ βοηθήσουν, δημιούργησαν σύγχυση, ποὺ σὲ κάποιες περιπτώσεις ἀποδείχθηκε ἐπικίνδυνη καὶ ἐπιβλαβής.

Ἡ χαρακτηριστικότερη ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἐπικίνδυνες θεολογικὲς ἀπόπειρες εἶναι ἐκείνη ποὺ στὴν καρδιὰ τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ θέτει τὴν ἔννοια τῆς «ἱκανοποιήσεως τῆς θείας δικαιοσύνης».

Τὴ θεωρία τὴν εἰσηγήθηκε τὸν 11ο αἰώνα ἕνας ἀπὸ τοὺς κορυφαίους θεολόγους τοῦ Παπισμοῦ καὶ πατέρας τῆς λεγόμενης Σχολαστικῆς θεολογίας, ὁ ἐπίσκοπος Καντερβουρίας Ἄνσελμος. Ἐπιδράσεις δὲ τῆς θεωρίας του μεταφέρθηκαν καὶ στὸν χῶρο τῆς Ὀρθοδοξίας, κυρίως κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας.

Ποιὰ εἶναι αὐτὴ ἡ θεωρία καὶ τί εἴδους ἐπιδράσεις εἶχε στὴν ἑλλαδικὴ θεολογία θὰ τὸ δοῦμε σὲ ἑπόμενα ἄρθρα μας.

Περιοδικό  “Ο ΣΩΤΗΡ”