Οι Διακόνισσες

του Παναγιώτη Μελικίδη

Τήν πρώτη μαρτυρία την εντοπίζουμε στην προς Ρωμαίους Επιστολή, όπου μνημονεύεται η Φοίβη, η οποία ήταν «διάκονος της εκκλησίας εν Κεγχρεαίς» και «προστάτις πολλών εγενήθη» (Ρωμ. ις', 1-2). Τό 111 ή 112 μ.Χ ο Πλίνιος ο νεώτερος σε επιστολή του προς τον Τραϊανό αναφέρει την ύπαρξη διακόνων γυναικών στην Βιθυνία. Γιά το ίδιο θέμα κάνουν λόγο ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο Ωριγένης, η διασωθείσα σε συριακή μετάφραση «Διδασκαλία (των Αποστόλων)» και οι «Αποστολικές Διαταγές». Κανόνες Τοπικών και Οικουμενικών Συνόδων περιέχουν διατάξεις που αφορούν τις διακόνισσες.
Έτσι, για παράδειγμα, ο ιε' κανόνας της Δ' Οικουμενικής Συνόδου θέτει ως όριο χειροτονίας το τεσσαρακοστό έτος. Ακόμη και η νομοθεσία των βυζαντινών αυτοκρατόρων θίγει το θέμα' η 3η Ιουστινιάνειος νεαρά ορίζει ότι στον ναό της Αγίας Σοφίας πρέπει να υπηρετούν 40 Διακόνισσες. Νά προσθέσουμε επίσης στις ιστορικές πηγές και τις επιτύμβιες επιγραφές που καλύπτουν ένα χρονικό φάσμα από τα τέλη του 2ου μέχρι τον 6ο αιώνα.
Στό σημείο αυτό θα δούμε συνοπτικά τον θεσμό των διακονισσών από λειτουργική άποψη. Από τον 6ο μέχρι τον 8ο αιώνα διαμορφώθηκε πανηγυρικότερη τάξη ή ακολουθία ή «ευχή επί χειροτονίαν διακονίσσης».
Η χειροτονία έχει απόλυτη μορφολογική ομοιότητα με την χειροτονία του διακόνου. Ενώ όμως κατευθείαν μετά την χειροτονία ανατίθεται στον διάκονο η υπηρεσία του θυσιαστηρίου, οι διακόνισσες δεν αναλαμβάνουν καμμία υπηρεσία που να σχετίζεται με το θυσιαστήριο. Μερικά από τα καθήκοντά τους ήταν η φύλαξη των εισόδων του Ναού, ώστε να μήν εισέλθη άπιστος ή αμύητος, φρόντιζαν επίσης την καθαριότητά του, έδιναν το σύνθημα της συμμετοχής των γυναικών στο «υποψάλλειν», μετέδιδαν την θ. Ευχαριστία κατ’ οίκον στις γυναίκες σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αλλά η σπουδαιότερη λειτουργική υπηρεσία ήταν αυτή του βαπτίσματος των γυναικών. Επειδή στην αρχαία Εκκλησία δεν υπήρχε ο νηπιοβαπτισμός, η παρουσία τους ήταν αναγκαία για την κόσμια τέλεση του μυστηρίου.
Οι διακόνισσες βοηθούσαν στην ένδυση και έκδυση των βαπτιζομένων και διενεργούσαν την επίχριση του σώματος διά του εφορκιστού ελαίου και του αγίου μύρου, εφ’ όσον ο Επίσκοπος ή ο Ιερέας έχριε μόνο το μέτωπο. Είναι αναγκαίο να υπογραμμίσουμε ότι οι διακόνισσες σε καμμία περίπτωση δεν αναλάμβαναν πρεσβυτερικά καθήκοντα. Ο άγιος Επιφάνιος τονίζει χαρακτηριστικά «ότι το μέν διακονισσών τάγμα εστίν εις την Εκκλησίαν αλλ’ ουχί εις το ιερατεύειν».
Στήν Ανατολή διακόνισσες χειροτονούνταν μέχρι το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά κατά τούς τελευταίους βυζαντινούς χρόνους φαίνεται ότι αυτό συνέβαινε σπανιότερα εξαιτίας της αποξένωσης των διακονισσών από την ενοριακή ζωή και του περιορισμού τους στα μοναστήρια. Επίσης, μετά την καθιέρωση του νηπιοβαπτισμού η ύπαρξή τους δεν ήταν αναγκαία τόσο για την κατήχηση όσο και για την τέλεση του βαπτίσματος.
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2002