Το ΕΔΔΑ παραγκωνίζει τη μεταναστευτική πολιτική των εθνών-κρατών εις βάρος της δημόσιας τάξης

Το ΕΔΔΑ παραγκωνίζει τη μεταναστευτική πολιτική των εθνών-κρατών εις βάρος της δημόσιας τάξης

Γράφει ο Νικόδημος Καλλιντέρης, Νομικός

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) με τη νομολογία του  κατά το παρελθόν έχει υπερασπιστεί το «δικαίωμα» των αλλοδαπών που έχουν τελέσει σοβαρά ποινικά αδικήματα να παραμένουν στο ευρωπαϊκό έδαφος. Αλλά και με την κατωτέρω σχολιαζόμενη πρόσφατη απόφασή του το Δικαστήριο επιβάλλει στα κράτη να συνοδεύουν την απέλαση εγκληματιών από τρίτα κράτη με μια εγγύηση της δυνατότητας επιστροφής εντός της επικράτειάς τους.

Τη Δευτέρα 17 Μαρτίου 2025 το ΕΔΔΑ (πρόκειται για το δικαιοδοτικό όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης) αποφάσισε να μην επανεξετάσει μια υπόθεση κατά της Δανίας με την οποία κατοχυρώθηκε ένα «δικαίωμα επιστροφής» για τους αλλοδαπούς που απελάθηκαν από την Ευρώπη λόγω τέλεσης ποινικών αδικημάτων. Η άρνηση επανεξέτασης αφορούσε μια απόφαση του ΕΔΔΑ που δημοσιεύτηκε στις 12 Νοεμβρίου 2024 (Sharafane v. Denmark).

Λόγω της μεγάλης σημασίας αυτής της απόφασης για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια της χώρας, η Δανία ζήτησε στις 29 Ιανουαρίου 2025 την παραπομπή της στο τμήμα μείζονος σύνθεσης. Με άλλα λόγια, ζήτησε να επανεκδικαστεί η υπόθεση από τον ευρύτερο σχηματισμό του ΕΔΔΑ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην επταμελή σύνθεση του Δικαστηρίου (πρόκειται για τη συνήθη σύνθεση) που εξέδωσε ομόφωνα την επίμαχη απόφαση κατά της Δανίας στις 12 Νοεμβρίου 2024 τρεις από του Δικαστές υπήρξαν μέλη σε ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από το Open Society Foundations του George Soros. Πρόκειται για την πρόεδρο του Τμήματος Gabriele Kucsko-Stadlmayer από την Αυστρία καθώς και τους Tim Eicke από τη Μεγάλη Βρετανία και Mateja Durovic από τη Σερβία. Και όχι μόνον αυτό, αλλά μόνο δύο μέλη της επταμελούς σύνθεσης ήταν Δικαστές προ του διορισμού τους στο ΕΔΔΑ.

Σύμφωνα με τη δανική κυβέρνηση, η απόφαση Sharafane (αφορούσε την καταδίκη της Δανίας για απέλαση ενός Ιρακινού ονόματι Zana Sharafane που είχε διαπράξει διακίνηση κοκαΐνης) «εγείρει σοβαρά και θεμελιώδη ζητήματα που επηρεάζουν την ερμηνεία και την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), ιδίως όσον αφορά το κυριαρχικό δικαίωμα του κράτους να ελέγχει την είσοδο, τη διαμονή και την απέλαση αλλοδαπών».

Στις 17 Μαρτίου 2025, η μείζων σύνθεση του ΕΔΔΑ δημοσίευσε την απόφασή της απορρίπτοντας οριστικά το αίτημα της Δανίας για επανεξέταση. Δια της απόρριψης το ΕΔΔΑ επιβεβαίωσε ότι το «δικαίωμα επιστροφής» των απελαθέντων αλλοδαπών στο ευρωπαϊκό έδαφος αποτελεί πλέον νομολογία του Δικαστηρίου και προορίζεται να εφαρμοστεί σε όλα τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (46 συνολικά). Στην πραγματικότητα, με αυτές τις δικαστικές αποφάσεις τίθεται υπό αμφισβήτηση η αρμοδιότητα των εθνών-κρατών σε θέματα μεταναστευτικής πολιτικής.

Για να εξετάσει την αναλογικότητα των προσωρινών απαγορεύσεων επιστροφής το ΕΔΔΑ αξιολόγησε τις προοπτικές επανεισδοχής των προσφευγόντων αλλοδαπών στη Δανία εξετάζοντας τη μεταναστευτική πολιτική του κράτους. Εάν οι προοπτικές είναι επαρκείς, το ΕΔΔΑ θεωρεί ότι η απέλαση είναι σύμφωνη με την ΕΣΔΑ. Εάν οι προοπτικές είναι ανεπαρκείς, λόγω μιας μεταναστευτικής πολιτικής που θεωρείται υπερβολικά περιοριστική, το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι η απέλαση δεν είναι σύμφωνη με την ΕΣΔΑ, καθώς υπάρχει το ενδεχόμενο να καταστεί αυτή de facto  μόνιμη. Και στα δύο ενδεχόμενα το Δικαστήριο υποχρεώνει τα κράτη να αποδεχτούν την παραμονή εντός της επικράτειάς τους αλλοδαπών που έχουν διαπράξει ποινικά αδικήματα κακουργηματικού χαρακτήρα (π.χ. διακίνηση ναρκωτικών).

Μέσω αυτής της νομολογίας το Δικαστήριο είναι αυτό που χαράσσει την μεταναστευτική πολιτική των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης με προφανείς τις επιπτώσεις στην δημόσια και εθνική τους ασφάλεια. Με την επίκληση ως δικαιολογητικού λόγου της «ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής» που έχει αναπτύξει ο αλλοδαπός στην επικράτεια του ευρωπαϊκού κράτους του παρέχεται το «δικαίωμα επιστροφής».

Επιπλέον, από τα ανωτέρω διαφαίνεται ότι το ΕΔΔΑ κρίνει την απόφαση απέλασης όχι με βάση το άμεσο και βέβαιο περιεχόμενό της, αλλά με βάση τις υποθετικές συνέπειες που μπορεί να προκύψουν ή να μην προκύψουν στο απώτερο μέλλον.

Ωστόσο, είναι αδύνατο να προβλεφθεί πώς μπορεί να εξελιχθεί η μεταναστευτική πολιτική μιας χώρας ή η προσωπική κατάσταση των απελαθέντων προσώπων. Εάν ένας αλλοδαπός επιθυμεί να επιστρέψει μετά τη λήξη της απαγόρευσης εισόδου σε ένα κράτος, μπορεί να ζητήσει την επανεισδοχή του ξανά και να ασκήσει έφεση κατά της ενδεχόμενης άρνησης χορήγησης θεώρησης. Μια τέτοια προσφυγή θα εξεταστεί στη συνέχεια από τα εθνικά δικαστήρια της ενδιαφερόμενης ευρωπαϊκής χώρας και ενδεχομένως και από το ΕΔΔΑ.

Αλλά και στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν το Δικαστήριο του Στρασβούργου καταδίκασε την Ελβετία για την απέλαση ενός Βόσνιου διακινητή κοκαΐνης με το σκεπτικό ότι η απέλαση είχε πολύ μεγάλο αντίκτυπο στην «ιδιωτική ή οικογενειακή του ζωή».

Η αλήθεια είναι πως η νομολογία του Δικαστηρίου ως προς τις απελάσεις μεταβλήθηκε με την πάροδο των ετών. Ενώ οι απελάσεις υπηκόων τρίτων χωρών εμποδίζονταν αρχικά μόνο όταν υπήρχε κίνδυνος βασανιστηρίων στη χώρα καταγωγής τους, από το 1988 οι Ευρωπαίοι δικαστές άρχισαν να επικαλούνται την «ιδιωτική και οικογενειακή ζωή» ως λόγο απαγόρευσης της απέλασης. Τις μόνιμες απελάσεις το ΕΔΔΑ τις απαγόρευσε το 2021 ενώ στην υπόθεση Zana Sharafane, δεν επιτρέπει πλέον τις απελάσεις που δεν συνοδεύονται από εγγύηση επιστροφής.