Πῶς ὁ Θεὸς βλέπει τὸν κόσμον

 

Πῶς ὁ Θεὸς βλέπει τὸν κόσμον – 1ον

Τοῦ κ. Ἰωάννου Β. Κωστάκη

1ον

α. Παγκόσμιος διδάσκαλος

Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ μοναδικὸς διδάσκαλος τῆς οἰκουμένης. Ἡ διδαχή του ἀπευθύνεται «εἰς πάντα ἄνθρωπον, εἰς πᾶσαν τὴν οἰκουμένην καὶ εἰς ἅπαντα τὸν χρόνον». Ἀγκαλιάζει ὅλες τὶς φυλὲς τῶν ἀνθρώπων «ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς». Ὑπερβαίνει τὶς «ὁροθεσίες» λαῶν καὶ ἐθνῶν. Καταργεῖ ὅλες τὶς διακρίσεις καὶ τοὺς περιορισμούς, (φυλετικούς, ἐθνικούς, ταξικούς, κοινωνικοὺς κ.ἄ.), ἀφοῦ γιὰ τὸν Θεὸ «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ, πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ..». (Γαλάτ. 3. 28). Ἡ διδαχή του καταφάσκει ὅλες τὶς ὑλικὲς καὶ σωματικὲς ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου, τὶς ὁποῖες θεωρεῖ, ἐντάσσει καὶ ὑποτάσσει στὴν «προοπτική τῆς αἰωνιότητος».

Κι αὐτὸ γιατί θεωρεῖ καὶ ἀντιμετωπίζει τὸν ἄνθρωπο ὄχι ὡς ἄθροισμα ψυχῆς καὶ σώματος, ἀλλὰ ὡς μία ἑνιαία καὶ ἀδιαίρετη ψυχο-σωματικὴ ἑνότητα. Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο, παντοῦ καὶ πάντοτε, δίδει ἀπόλυτη προτεραιότητα στὸ πνεῦμα, τὴν ψυχή, ἡ ὁποία εἶναι πηδαλιοῦχος- κυβερνήτης τοῦ φθαρτοῦ σκάφους, ποὺ ὀνομάζεται σῶμα.

β. Τρόποι διδαχῆς

Ὁ τρόπος, οἱ μέθοδοι διδαχῆς τοῦ Χριστοῦ, ὅταν «ἐπὶ γῆς ὤφθη καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη», εἶχε καὶ ἔχει δύο ἐκφάνσεις: τὴν παραβολὴ καὶ τὸ θαῦμα. Ἡ σχέση παραβολῶν καὶ θαυμάτων εἶναι βαθύτατα στενή, ἐσωτερική. Σὲ τέτοιο σημεῖο, ὥστε «οἱ παραβολὲς νὰ θεωροῦνται ὡς θαύματα», γιὰ τὴν καλλολογικὴ ὡραιότητα καὶ τὴν διδακτική τους δύναμη καὶ ἐπιρροή. Τὰ δὲ θαύματα νὰ ἐκλαμβάνονται καὶ νὰ θεωροῦνται ὡς παραβολικὴ διδασκαλία. Διότι μὲ ἔκτακτα ὑπερφυσικὰ γεγονότα διδάσκονται θεῖες, αἰώνιες ἀλήθειες.

Ἔτσι θαύματα καὶ παραβολὲς ἀποτελοῦν, τρόπον τινά, τὸν «ἄρραφον χιτῶνα» τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ὁποίου εἶναι ἀνεπίτρεπτος ὁ διαχωρισμός, ἡ διαίρεση. Τὰ θαύματα ἀποτελοῦν «τὸ ἔμπρακτον καὶ ἐκπληκτικὸν προοίμιον τῆς θείας διδασκαλίας». Ἡ ἀκόμα θεωροῦνται ὡς «ἐπίσημος σφραγῖδα» μὲ τὴν ὁποία ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς ἐπικυρώνει τὴν διδαχή του.

γ. «Ἐν παραβολαῖς λαλῶ αὐτοῖς»

Ἡ διδασκαλία τοῦ Κυρίου «διὰ παραβολῶν» ὑπηρετοῦ­σε, ταυτοχρόνως, δύο σκοπούς: Φανέρωνε ἀλλὰ καὶ ἀπέκρυπτε αἰώνιες ἀλήθειες. Οἱ ἀλήθειες ποὺ διδάσκονται παραβολικὰ εἶναι: «Τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν». Ὁ ἴδιος ἀποκαλύπτει τὸν σκοπὸ τῆς παραβολικῆς διδαχῆς του, λέγοντας: «Διὰ τοῦτο ἐν παραβολαῖς αὐτοῖς λαλῶ, ἵνα οἱ βλέποντες μὴ βλέπωσι καὶ ἀκούοντες μὴ συνῶσι…». (Ματθαίου ΙΓ. 13-15). Διότι ἐνῷ ἔβλεπαν μὲ τὰ μάτια τοῦ σώματος τὰ θαύματα ποὺ ἔκανε ὁ Χριστός, ἔκλειναν τὰ μάτια τῆς ψυχῆς τους. Κι ἐνῷ ἄκουγαν «τοῖς σωματικοῖς ὠσὶ» τοὺς λόγους τοῦ Χριστοῦ, ἔκλειναν τὰ αὐτιὰ τῆς ψυχῆς τους, καὶ γι’ αὐτὸ τὸ λόγο δὲν πίστευαν. Ἡ στάση τους αὐτὴ ἦταν ἑκούσια καὶ αὐθαίρετη. Γι’ αὐτὸ ὁ Κύριος λέγει τὸ «βλέποντες οὐ βλέπουσιν». Ἔτσι φαίνεται καθαρὰ ὅτι ἡ πήρωσις αὐτὴ (=βλάβη, ἀναπηρία), ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς πονηρίας τους.

Σ’ αὐτοὺς λοιπὸν «δικαίως καὶ οἰκονομικῶς ἐν παραβολαῖς ἐλάλει» ὁ Κύριος. «Ὥστε αὐτοὺς ἀκούειν μέν, μὴ συνιέναι δέ». Ἀφοῦ ἐξ αἰτίας τῆς «ἐθελοκακίας» τους, δικαίως», κρίθηκαν ἀνάξιοι νὰ ἀκούσουν «γυμνὰ τὰ μυστήρια». Κατ’ οἰκονομίαν δέ, ἀκοῦνε χωρὶς νὰ κατανοοῦν, γιὰ νὰ μὴ ἀποτελέσει ἡ γνώση τῶν μυστηρίων αἰτία βαρύτερης καταδίκης τους.

Μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο ὁ Κύριος φανέρωνε τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας του στοὺς ἀξίους, στοὺς ἕτοιμους νὰ τὰ δεχθοῦν. Τὰ ἀπέκρυπτε, ὅμως, ἀπὸ τοὺς ἀναξίους, ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ ἦταν ἀνέτοιμοι καὶ δὲν εἶχαν διάθεση νὰ τὰ ἀποδεχθοῦν. Ἔτσι, κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο, «ἡ παραβολὴ τὸν ἄξιον καὶ οὐκ ἄξιον διαιρεῖ. Ὁ μὲν γὰρ ἄξιος ἐκζητεῖ τὸ λεγόμενον εὑρεῖν, ὁ δὲ ἀνάξιος παρατρέχει…».

Αὐτὴ δὲ ἡ ἀπόκρυψη τῶν ἀληθειῶν τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, ἀπ’ τοὺς ἀναξίους ἀποτελεῖ ἀπόδειξη τῆς εὐσπλαγχνίας τοῦ Κυρίου, διότι ἔτσι ἀπαλλάσσονται τῆς μεγάλης εὐθύνης, γιὰ τὴν περιφρόνηση καὶ ἀπόρριψη τῶν ἀληθειῶν αὐτῶν.

δ). «Οἱ ὄχλοι ἐθαύμασαν…»

  Τὸ θαῦμα λογίζεται ὡς ὑπερφυσικὸ γεγονός, ποὺ τελεῖται μὲ ἔκτακτη ἐνέργεια καὶ παρέμβαση τοῦ Θεοῦ, ὡς δημιουργοῦ καὶ κυβερνήτη τοῦ σύμπαντος. Οἱ ἱεροὶ εὐαγγελιστὲς ποὺ καταγράφουν τὰ σχετικὰ θαυμαστὰ περιστατικά, τὰ ἀποκαλοῦν: «δυνάμεις», διότι δι’ αὐτῶν ἐκδηλώνεται ἐντυπωσιακὴ θεϊκὴ δύναμη. «Σημεῖα»,γιὰ τὸ ἠθικὸ ἀποτέλεσμά τους. «Τέρατα», «θαυμάσια» καὶ «παράδοξα», λόγῳ τῆς ζωηρότατης ἐντύπωσης καὶ ἔκπληξης ποὺ προκαλεῖται στὶς ψυχὲς ὅσων τὰ βλέπουν, καὶ πολὺ περισσότερο, ὅσων τὰ βιώνουν καὶ εὐεργετοῦνται ἀπ’ αὐτά.

  Σκοπός τους δὲ εἶναι ἡ φανέρωση τῆς ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἐπιβεβαίωση τῆς ἀποκαλύψεώς Του. Ὡς δὲ καταπληκτικὰ καὶ εὐεργετικὰ γεγονότα, ἀποδεικνύουν περίτρανα τὴ θεία δύναμη καὶ ἀγάπη τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ, πρὸς τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν κτίση. Στὸ θαῦμα δὲν αἴρονται οἱ φυσικοὶ νόμοι. Ἀλλά, οἱ νόμοι τῆς φύσεως, σὲ μία «ὁρισμένη στιγμὴ ὑπηρετοῦν μία ἐντελῶς πραγματικὴ καὶ γεμάτη νόημα δύναμη». Οἱ νόμοι, ποὺ κυβερνοῦν τὴν ὕλη ὑποτάσσονται στὴ ζωή. Ἔτσι δημιουργοῦνται μορφές, ποὺ ἀπὸ τὴν ἄποψη τῆς σκέτης, τῆς νεκρῆς σκέψης «εἶναι πέρα γιὰ πέρα κάτι σὰν θαῦμα». Ὁ ἁπλὸς πνευματικὸς καὶ ζωντανὸς ἄνθρωπος, βλέπει τὸ ἁπλὸ βιολογικὸ γεγονός, σὰν κάτι τὸ καινούργιο, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ προέλθει μὲ τὸν γνωστὸ φυσιολογικὸ τρόπο.

  Δὲν μπορεῖ νὰ φανταστεῖ τὸ τί μπορεῖ νὰ συμβεῖ, ἂν ὁ ἄνθρωπος ἔχει στὴ διάθεσή του τὴ δύναμη τοῦ Θεοῦ, ποὺ «διαμορφώνει τὴν ἱστορία». Δὲν γίνεται λόγος γιὰ τοὺς «φυσικοὺς νόμους», ποὺ ρυθμίζουν τὴν φυσικὴ τάξη στὸ σύμπαν. «Αὐτοὶ μένουν ἀνέπαφοι». Ἀπέναντι στὴ λογικὴ τῶν φυσικῶν ἐπιστημῶν ὅτι ὁ κόσμος εἶναι ἕνα κλειστὸ σύνολο, χωρὶς ἄλλους παράγοντες καὶ παραμέτρους, τοποθετεῖται ἡ πίστη, ἡ ὁποία διδάσκει, πὼς «ὁ κόσμος βρίσκεται στὰ χέρια τοῦ Θεοῦ». Ἐκεῖνος εἶναι ὁ Δημιουργὸς καὶ ὁ κυβερνήτης του, μὲ τὴν πιὸ ξεκάθαρη καὶ ἀπεριόριστη ἔννοια τῶν λέξεων. Κι’ ὅταν ὁ Θεὸς- Δημιουργὸς- Κυβερνήτης τὸν καλεῖ, τότε αὐτὸς ὁ κόσμος συμμορφώνεται, ἀπολύτως, σύμφωνα μὲ τὴν «ὅλο νόημα ἐνέργειά Του».

  Αὐτὸς εἶναι ὁ Κύριος τοῦ κόσμου καὶ ὁ ρυθμιστὴς τῆς ἱστορίας, τῆς πορείας, τῆς τύχης του. Ἡ σχέση τοῦ Θεοῦ μὲ τὸν κόσμο δὲν εἶναι τυχαία, φυσική, ἀλλὰ εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου προσωπική. Μέσα στὸν κόσμο ὑπάρχει ἡ ἱστορία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ τοῦ Θεοῦ. Αὐτὴ εἶναι «ἡ ἱερὰ ἱστορία» τῆς σωτηρίας. Ὅταν, λοιπόν, μιλᾶ­με γιὰ θαῦμα ὁμολογοῦμε πὼς ὁ Θεὸς καλεῖ τὴ Φύση μὲ τοὺς νόμους ποὺ τὴν διέπουν, νὰ περιληφθεῖ, νὰ ἐνταχθεῖ μέσα στὴν ἱερὰ ἱστορία τῆς σωτηρίας. Ἔτσι ὁ Θεὸς εἶναι «ὁ ἐνεργῶν» καὶ ἡ φύση ἁπλῶς ὑπακούει. Εἶναι τότε ποὺ συμβαίνει τὸ θαῦμα. Μέσα σ’ αὐτὸ τὸ ἀπροσδόκητο, γιὰ τὴν λογική, ἀποτέλεσμα ὁ φυσικὸς νόμος δὲν «αἴρεται», δὲν καταργεῖται, ἀλλὰ καλεῖται νὰ λειτουργήσει, μὲ μία ἄλλη ἔννοια καὶ λογικὴ τῆς ἀνώτερης δύναμης τοῦ δημιουργοῦ.

Πῶς ὁ Θεὸς βλέπει τὸν κόσμον – 2ον

ε). Ἡ ἀποκάλυψις τοῦ Θεοῦ

  Πολὺ συχνά, σχεδὸν καθημερινά, τίθεται τὸ ἐναγώνιο ἐρώτημα. Μὰ σήμερα μποροῦν νὰ γίνουν θαύματα; Κάτω ἀπὸ ποῖες προϋποθέσεις αὐτὰ συντελοῦνται καὶ τί μπορεῖ αὐτὰ νὰ σημαίνουν;

Ἡ ἀπάντηση εἶναι στὴν οὐσία της ἁπλή. Ἂν πιστεύουμε ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, τότε ἡ ἀπάντηση εἶναι τόσο περισσότερο πειστική, ὅσο γνησιότερη εἶναι καὶ ἡ πίστη. Γιατί γνήσια, εἰλικρινής, ἀκλόνητη πίστη εἶναι ἡ σχέση τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ κόσμου, ὅπως Τὸν βλέπουμε νὰ ἀποκαλύπτεται σ’ αὐτόν. Ἡ οὐσία τοῦ ἐρωτήματος δὲν εἶναι στὴ δυνατότητα τελέσεως θαύματος, ἀλλὰ πρὸς τί, γιὰ ποιὸ λόγο καὶ σκοπὸ αὐτὸ συντελεῖται. Ὅταν τὸ πνεῦμα ἀκολουθεῖ τὴν Ἀποκάλυψη, τότε αὐτὴ τοῦ δείχνει, φανερώνει τὸν κόσμο ἀπὸ μία ἄλλη πλευρά. Ἐντελῶς, διαφορετικὴ ἀπ’ αὐτὴ ποὺ συνήθως παρουσιάζεται. Κι’ αὐτὴ εἶναι πλευρὰ τῆς καρδιᾶς.

Ὁ Χριστὸς συγκινεῖται ἀπ’ τὸν ἀνθρώπινο πόνο, ὅπως αὐτὸς παρουσιάζεται στὸ πρόσωπο ἑνὸς πονεμένου πατέρα, ὅπως ὁ Ἰάειρος, ἢ μιᾶς μητέρας ὅπως ἡ χήρα τῆς Ναΐν, ἢ ἀκόμα τῶν πονεμένων ἀδελφῶν τοῦ Λαζάρου. Μπαίνει-συνήθως ἀπρόσ­μενα- μέσα στὰ συμβάματα τῶν ἀνθρώπων. Ἡ εἴσοδος αὐτὴ τοῦ Χριστοῦ εἶναι καρπὸς καὶ ἀπόδειξη τῆς εὐσπλαγχνίας του. Ἡ ἀγάπη τοῦ Σωτῆρος κάνει κέντρο τὴν πονεμένη καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ καθορίζει πιὰ τὴν ἐξέλιξη τῶν γεγονότων.

Ὑπάρχει μία περίεργη ἀπάντηση σχετικὰ μὲ τὸ πῶς φαίνεται, στὴν οὐσία της, ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη. «Πάνω στὸ μικρὸ σωματίδιο, ποὺ πετάει στὸν ἀπέραντο χῶρο, καὶ λέγεται Γῆ, ζοῦν κάτι μικρούτσικα ὄντα, ποὺ ὀνομάζονται ΑΝΘΡΩΠΟΙ». Γιὰ τὸ Θεό, αὐτὰ τὰ ὄντα εἶναι πολὺ πιὸ σπουδαῖα, ἀπ’ ὁλόκληρο τὸ σύμπαν, ποὺ ἁπλώνεται γύρω καὶ πάνω τους. Κι’ ὁ ἐλάχιστος χρόνος ποὺ διαρκεῖ ἡ ἐπίγεια παρουσία τους, εἶναι ἀσυγκρίτως σπουδαιότερος, ἀπὸ τὰ ἑκατομμύρια ἐτῶν φωτός, μὲ τὰ ὁποῖα μετροῦν τὶς ἀποστάσεις τῶν ἄστρων τοῦ σύμπαντος οἱ ἀστρονόμοι.

Ὁ Θεὸς δὲν θέλει νὰ θυσιάσει, ἔστω καὶ μία ἀνθρώπινη ψυχὴ- καρδιά, γιὰ νὰ διατηρήσει ἀκέραιο τὸ ἀχανὲς σύμπαν, ποὺ αὐτὸς δημιούργησε. Ἔτσι ὅταν σκύβει, ὅταν κατεβαίνει στὸν ἄνθρωπο, γιὰ νὰ τὸν βοηθήσει νὰ ὑπερβεῖ τὸν πόνο του, τότε ἐξυψώνει τοὺς φυσικοὺς νόμους. Τοὺς ἀναθέτει μία ἀνώτερη ὑπηρεσία. Τοὺς καλεῖ νὰ ὑπηρετήσουν ἕνα σπουδαιότερο ἔργο, ἀπ’ αὐτὸ ποὺ εἶναι  τα­γμένοι, ὡς ἐκείνη τὴ στιγμή, νὰ ἐκτελοῦν. Τότε οἱ φυσικοὶ νόμοι διαφοροποιοῦνται. Γίνονται καλύτεροι καὶ ἀποδεικνύονται εὐεργετικοὶ πρὸς τὸν πάσχοντα ἄνθρωπο. Ἀποκτοῦν ἄλλο νόημα καί, κατὰ περίσταση, ὑπηρετοῦν ἄλλη ἀποστολή.

στ. Ποῖος εἶναι ὁ Θεός

  Ὑπάρχει, ὅμως, μία ἀναγκαία προϋπόθεση: οἱ ἄνθρωποι ποὺ δέχονται τὴν νέα μορφὴ τῆς εὐεργετικῆς τους δράσης, νὰ μὴ τοὺς θεοποιοῦν, ἀλλὰ νὰ ἐξακολουθοῦν νὰ τοὺς   βλέπουν, ὅπως  πρά­γματι εἶναι. Γιατί, τότε, μέσα ἀπὸ τὰ ἔκτακτα αὐτὰ γεγονότα (τὰ θαύματα) ἀποκαλύπτεται ὁ κόσμος, ΟΠΩΣ τὸν βλέπει ὁ ΘΕΟΣ. Καὶ ὁ Θεὸς βλέπει τὸν κόσμο μέσα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη καρδιά, κι’ αὐτῶν ποὺ τῆς συμβαίνουν.

Ἔτσι «ἀποκαλύπτεται ποιὸς εἶναι ὁ Θεός. Εἶναι ὁ Θεὸς τῆς καρδιᾶς».Εἶναι αὐτὸς ποὺ συγκινεῖται καὶ συγκλονίζεται ἀπ’ τὸν ἀνθρώπινο πόνο, φανερώνοντας ἔτσι τὰ πραγματικὸ πρόσωπό του.

Τότε ὁ Θεὸς φανερώνεται στὸν ἄνθρωπο ὡς «χρηστότης καὶ φιλανθρωπία τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ..», (Τίτου. Γ, 4), ἡ ὁποία ἐκδηλώθηκε «τοῖς ἀνθρώποις διὰ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ» (Ζιγαβηνός). Εἶναι ὁ ζωντανός, ποὺ ζεῖ κοντά μας καὶ μᾶς πλησιάζει ὄχι πιεστικά, ἐκβιαστικά, ἀλλὰ μὲ τὴν θεία ἐλευθερία Του. Εἶναι «ὁ ἀγαπῶν καὶ δημιουργῶν ἐν ἀγάπῃ».

ζ. Ἀναγκαία ἡ ὑπέρβασις

  Πέρα καὶ πάνω ἀπ’ τὸν πολύμορφο πόνο καὶ τὴν πολύπλευρη ἀθλιότητα, ποὺ κατακλύζει τὸν κόσμο τῆς πτώσεως καὶ φθορᾶς, ὡς μοναδικὴ δυνατότητα ὑπέρβασής τους, παραμένει τὸ δυνάμωμα τῆς πίστεως. Πάνω στὸν καθένα ἀπὸ μᾶς εἶναι στραμμένα τὰ μάτια τοῦ Θεοῦ. Γιὰ τὸν Θεὸ ἡ ὕπαρξή μας εἶναι ἀσύγκριτα ἀνώτερη καὶ σπουδαιότερη ἀπὸ τὰ δισεκατομμύρια τῶν οὐρανίων σωμάτων καὶ γαλαξιῶν τοῦ σύμπαντος. Ἡ καρδιὰ τοῦ κάθε ἀνθρώπου, εἶναι γιὰ τὸν Θεό, τὸ κέντρο τοῦ κόσμου. Ἡ ἀνθρώπινη ἱστορία, δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά, μία «μικροσκοπικὴ δράση πάνω στὴ φλούδα τῆς γῆς».

Ὁ χρόνος τῆς ζωῆς μας εἶναι μία σταγόνα στὸν ὠκεανό, μία στιγμὴ μέσα στὴν ἀτέρμονη αἰωνιότητα. Ἡ μοναδικὴ νίκη μας στὴν παροδικότητα καὶ φθαρτότητα τοῦ κόσμου εἶναι «ἡ πίστις ἡμῶν».(Ἰωάννου 5. 14). Κατὰ καιροὺς καὶ γιὰ εἰδικοὺς λόγους, ποὺ μόνο ὁ Θεὸς γνωρίζει, παραμερίζει τὸ πέπλο μὲ τὸ ὁποῖο σκεπάζει τὸν κόσμο. Τότε μποροῦμε νὰ δοῦμε, νὰ πάρουμε ἰδέα γιὰ τὰ ὅσα συμβαίνουν γύρω μας, στὴν πραγματική τους διάσταση, καὶ νὰ ἀνακαλύψουμε τὸ ἀληθινὸ νόημά τους.

Ἀλλά, ὅλα αὐτά, γίνονται μόνον «ἐν πίστει». Ὅταν μὲ τὴν διόπτρα της, καὶ μόνο μ’ αὐτή, συντελεῖται «πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων», διὰ τοῦ γήινου ὀφθαλμοῦ.

Εφημερίδα Ορθόδοξος Τύπος