Οι δυνάμεις που καθοδηγούν την ανύψωση της Τουρκίας

Οι δυνάμεις που καθοδηγούν την ανύψωση της Τουρκίας

Γράφει ο Νικόδημος Καλλιντέρης, Νομικός

O Καθηγητής Παγκόσμιας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Peter Frankopan δημοσίευσε πρόσφατα (9/10/25) μια βιβλιοκριτική στους Financial Times πάνω στο πρόσφατο βιβλίο του David Tonge με τίτλο «H διαρκής επικράτηση του Ισλάμ στην Τουρκία: Η αναβίωση των θρησκευτικών τάξεων και η άνοδος του Ερντογάν» (“The Enduring Hold of Islam in Turkey: The Revival of the Religious Orders and Rise of Erdogan”).

O David Tonge, ο οποίος εργάστηκε και έζησε στην Άγκυρα ως ανταποκριτής, διέγνωσε την ευθεία σχέση ανάμεσα στον τρόπο οικονομικής ανάπτυξης της σύγχρονης Τουρκίας και στο σουνιτικό Ισλάμ! Ο Peter Frankopan αναδεικνύει στo άρθρο του τη δυναμική που αποκτά μια χώρα από τον συνδυασμό μιας πολιτικοθρησκευτικής προσέγγισης με μια δυναμικά ανερχόμενη οικονομία!

Σύμφωνα με το περιεχόμενο του βιβλίου το σουνιτικό Ισλάμ έχει αντιστρέψει τη φθίνουσα επιρροή της θρησκείας στην σύγχρονη τουρκική κοινωνία!

Ο Καθηγητής της Οξφόρδης επισημαίνει ότι από την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1922, η Τουρκία είχε ταυτιστεί με μια κινητικότητα προς την εκκοσμίκευση, προς τον θρησκευτικό φιλελευθερισμό που γεννήθηκε από βαθιά ριζωμένες παραδόσεις ανεκτικότητας και συμπεριληπτικότητας.

Ο Μουσταφά Κεμάλ ήταν αποφασισμένος να οδηγήσει τους Τούρκους στη σύγχρονη εποχή και είδε την ισλαμική θρησκεία και τους θρησκευτικούς της ηγέτες να στέκονται εμπόδιο σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις του.

Αργά αλλά σταθερά, το σουνιτικό Ισλάμ έχει σήμερα αποκατασταθεί στον ρόλο του ως κεντρικό στοιχείο της πολιτιστικής ταυτότητας του τουρκικού λαού. Στο επίκεντρο αυτής της αναγέννησης ήταν η αδελφότητα Nakşibendi και οι διάφοροι κλάδοι της - Erenköy, Süleymancı, İskenderpaşa, İsmailağa και Menzil - που έχουν εδραιωθεί σε όλα τα τουρκικά ιδρύματα. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα θρησκευτικά τάγματα που ιδρύθηκαν για την αναζήτηση της «θείας αλήθειας» που αποτελούν μέρος της τουρκικής θρησκευτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής για αιώνες.

Η επικράτηση τους στη λειτουργία του κράτους σήμερα είναι ευρύτατη. Αυτά τα θρησκευτικά τάγματα μπορούν να κινητοποιούν συχνά εκατομμύρια λαού είτε σε προεκλογικές περιόδους είτε σε διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες για φλέγοντα ζητήματα της τρέχουσας πολιτικής. Οι ηγετικές προσωπικότητες αυτών των ισλαμιστικών αδελφοτήτων έχουν τεράστια και αλληλένδετα επιχειρηματικά συμφέροντα, που συχνά εδραιώνονται από στενούς οικογενειακούς δεσμούς.

Εκτός από τη βαθιά επιρροή τους στην Τουρκία, οι Nakşibendi έχουν εξαιρετική εμβέλεια και εκτός της επικράτειας της Τουρκίας εν μέρει χάρη στην εκτεταμένη τουρκική διασπορά σε όλο τον κόσμο, αλλά και λόγω της προσπάθειας που έχει καταβληθεί για υποδομές και επενδύσεις από την Κεντρική Ασία μέχρι τα Βαλκάνια και από την Κολωνία μέχρι το Μπρούκλιν.

Όπως εξηγεί ο Tonge στο βιβλίο του, οι διαφορετικές φατρίες των Nakşibendi μερικές φορές ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τις ψυχές και τις καρδιές των Τούρκων αλλά και για την πρόσβαση τους στην οικονομία και τους διαδρόμους εξουσίας. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν το κατάλαβε αυτό πολύ καλά, κολακεύοντας τους πνευματικούς ηγέτες των Nakşibendi, παρευρισκόμενος στις κηδείες τους, εκφωνώντας κατάλληλες και προσαρμοσμένες στα μηνύματά τους ομιλίες και χτίζοντας μια ακαταμάχητη κοινωνική βάση για την εξουσία του!

Κατά τον Peter Frankopan, ο Tonge στο βιβλίο του αποδεικνύει ότι είναι ένας οξυδερκής σχολιαστής που περιηγείται με αυθεντία στις δαιδαλώδεις διαδρομές της τουρκικής πολιτικής, της πολιτισμικής ταυτότητας και των πνευματικών πεποιθήσεων. Το συμπέρασμά του Tonge στο βιβλίο του είναι ότι το Ισλάμ κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν πλούσιο, βαθύ και ετερόκλητο. Τα τάγματα των σούφι ενθάρρυναν τη διαφορετικότητα και την ανεκτικότητα.

Σήμερα, ωστόσο, «το εύρος του Ισλάμ που προσφέρεται» έχει περιοριστεί καθώς ο μυστικισμός και η «καλοσύνη» έχουν δώσει τη θέση τους σε μια κοσμοθεωρία Nakşibendi που είναι αναγνωρίσιμη σε όλες τις διαφορετικές αδελφότητες, η οποία είναι «αυστηρή» και «μισαλλόδοξη». Αυτό, κατά τον Καθηγητή, θα πρέπει να μας δώσει τροφή για σκέψη, καθώς η Τουρκία είναι κάτι περισσότερο από τον Ερντογάν.

Πρόκειται για τη «νέα Τουρκία που έχει ως θεμέλιο τις εντολές Nakşibendi». Έχουν δομές που είναι ευρείες, πανταχού παρούσες και ανθεκτικές. «Αυτοί και τα εκατομμύρια των υποστηρικτών τους θα είναι εκεί για να διαμορφώσουν και χρωματίζουν τα περιγράμματα της μετακοσμικής Τουρκίας».

Κατά τον Peter Frankopan, ο Tonge έκανε με το νέο του βιβλίο θαυμάσια δουλειά υπενθυμίζοντας ότι δεν είναι τα πρόσωπα που έχουν σημασία στην ιστορία, αλλά οι θεσμοί που παρέχουν τους πυλώνες πάνω στους οποίους οικοδομείται η εξουσία.

https://www.ft.com/content/ad931583-b2a2-4ecb-bc44-0e291ad54d5e