Αρχιμ. Κύριλλος Κωστόπουλος , Λαϊκισμός και οντολογική ελευθερία

Λαϊκισμός και οντολογική ελευθερία

Του Αρχιμ. Κυρίλλου Κωστοπούλου, Ιεροκήρυκος Ι. Μ. Πατρών Δρος Θεολογίας

Ο όρος «λαϊκισμός» δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί με σαφήνεια και να προσδιορισθεί με βεβαιότητα. Και τούτο για τον λόγο ότι μεταφέρεται η ιστορική αλήθεια μέσω του συναισθηματικού κόσμου του ανθρωπίνου «είναι» και όχι μέσω της ιστορικής οντολογικής ερεύνης, της απαλλαγμένης από υποκειμενισμούς και προκαταλήψεις.

Το στοιχείο που κυρίως απουσιάζει από τον λαϊκισμό είναι η αλήθεια και η ελευθερία. Αντιθέτως κυριαρχούν ο έπαινος και η κολακεία των αδυναμιών και των ελαττωμάτων του λαού. Τονίζεται και προβάλλεται ό,τι ευχαριστεί τους πολλούς, χωρίς να επιχειρείται η ωφέλειά του. Ο λαϊκιστής καθίσταται «ὄχλου διάκονος» (Διογ. Λαερτ., Vitae Philos. 6, 24, 4) καὶ του «δήμου κόλαξ» (Αριστοτέλους, Πολιτικά, 1313b, 41), «χαριζόμενος τοῖς πολλοῖς» (Πλουτάρχου, Λυκούργος, 2, 2,12).

Ο λαϊκισμός υποτίθεται ότι στοχεύει στην αναβάθμιση του οικονομικού, πολιτισμικού και ηθικού επιπέδου του λαού, αλλά στην πραγματικότητα επικεντρώνεται σε πολιτισμικά πρότυπα του παρελθόντος που στην ουσία τους είναι νεκρά και συνήθως εκχυδαϊσμένα. Έτσι επιτυγχάνεται μια ύπουλη υποδούλωση του λαού με το πρόσχημα μιας αχαλίνωτης ελευθερίας.

Έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι το παρελθόν του λαϊκισμού ανάγεται σε μεγάλο ιστορικό βάθος. Οι δημαγωγοί της Αρχαίας Αθήνας -όπως, δυστυχώς, και της τωρινής- μίλησαν την γλώσσα του και την έκαμαν πράξη μέσω του απολυταρχισμού. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ωστόσο, τέτοιου είδους τιθασεύσεις των λαών δεν διαφέρουν από το κυνήγι και το περιμάντρωμα ζώων: «Αἱ δὲ τοιαῦται τιθασεύσεις τῶν ὄχλων οὐδὲν ἀλόγων ζῴων ἄγρας καὶ βουκολήσεως διαφέρουσιν» (Πολιτικά παραγγέλματα, H.N. Fowler, 802, Ε,2).

Στην σύγχρονη εποχή ο λαϊκισμός πήρε τελικά την μορφή του φασισμού, του ναζισμού και παρόμοιων μορφωμάτων, κρυπτόμενος κάτω από τον μανδύα της ελευθέρας βουλήσεως του λαού. Αυτή η ελεύθερη βούληση του λαού, όμως, εγκρύπτει την αναρχία, την ακόρεστη εγωκεντρική βουλιμία του καθενός, την ενστικτώδη τάση να κατέχει, να καταναλώνει και να ευφραίνεται αισθησιακά, δίχως όρια και φραγμούς.

Σε αντίθεση με τα πιο πάνω έρχεται η οντολογική ελευθερία, η οποία είναι κάτι διαφορετικό. Η πραγματική ελευθερία είναι μια προσωπική κυρίως δυνατότητα. Μια δυνατότητα ενεργοποιημένης, δυναμικής καταφάσεως στην οντολογική αλήθεια. Και αυτή η αλήθεια, μακριά από κάθε λαϊκισμό, εμπεριέχεται μόνον στην εκκλησιαστική ορθόδοξη θεολογία και ζωή. Εκεί βρίσκει και βιώνει ο άνθρωπος την οντολογική ελευθερία μέσω της γνώσεως της αληθείας: «Γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» (Ιωάν. 8, 32). Γι᾽ αυτό ο Μ. Βασίλειος συμφωνεί ότι η ελευθερία είναι πάνω από κάθε άλλο αγαθό, η απώλεια του οποίου είναι μηδαμινή εμπρός στην απώλεια της πρώτης: «Πάντα προέσθαι κατάδεξαι, πλὴν τῆς ἐλευθερίας» (PG 29, 269).

Από τα προεκτεθέντα συνάγεται ότι η ελευθερία, ως βίωση της αληθείας, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ως μέθοδος αναρχισμού. Στην αντίθετη περίπτωση δεν αποφεύγεται ο λαϊκισμός, η ανατροπή κάθε πνευματικής και ηθικής αξίας και η απώλεια κάθε αρμονικής τάξεως, την οποία συνιστούν το ανθρώπινο και εκκλησιαστικό Δίκαιο. Τα πάντα καταλύονται στο όνομα του λαϊκισμού. Σε ένα τέτοιο σύστημα δεν χωρούν οι έννοιες πατρίδα, πατέρας, μητέρα, δάσκαλος, καθηγητής, αρχιερεύς, ιερεύς, λειτουργός του Υψίστου κ.ο.κ.. Όλες αυτές οι αξίες προσπερνούνται και ευτελίζονται μπροστά στην δύναμη του λαϊκισμού.

Τελικά, μπορεί να είναι ελεύθερος ο άνθρωπος; Ναι, όταν σκέπτεται και δρα ελεύθερα. Και δρα ελεύθερα, όταν σέβεται τον εαυτόν του και τον δέχεται ως εικόνα του Θεού -«ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾽εἰκόναν ἡμετέραν καὶ καθ᾽ὁμοίωσιν» (Γέν. 1, 26). Το ανθρώπινο ον δεν συνιστά ένα από τα κτίσματα που συγκροτούν τον κόσμο, αλλά διαστέλλεται από όλα τα άλλα, για να είναι εικόνα του Δημιουργού Θεού και άρα ελεύθερο ον.

Μόνον η αμαρτία είναι δυνατόν να αφαιρέσει και να αναιρέσει το δώρο της ελευθερίας από τον άνθρωπο. Ο Ιερός Χρυσόστομος επεξηγεί ότι η εισβολή της αμαρτίας κατέστρεψε την ελευθερία και την φυσική της αξία με την συνακόλουθη συνέπεια της δουλείας: «Ἐπειδὴ δὲ εἰσῆλθεν ἡ ἁμαρτία, ἐλυμήνατο τὴν ἐλευθερίαν, καὶ διέφθειρε τὴν ἀπὸ τῆς φύσεως δεδομένην ἀξίαν, καὶ τὴν δουλείαν ἐπεισήγαγεν» (PG 53,270).

Επομένως, η κατάλυση του λαϊκισμού και η αντικατάστασή του από την οντολογική ελευθερία επιτυγχάνεται, όταν ο άνθρωπος ενταχθεί στο Σώμα της Εκκλησίας και βιώσει την Ευαγγελική και Πατερική διδασκαλία. Εκεί θα συνειδητοποιήσει ότι «ἐὰν ὁ υἱὸς (ο Ιησούς Χριστός) ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε» (Ιωάν. 8, 36).