Ο πρωτόπαπας Χριστόδουλος, ο παπα-Γιωρκής Καλλιβατζιώτης και ο Χατζηιωνάς στις σφαγές του 1821
-Η ζωή των τριών εθνομαρτύρων μέσα από μαρτυρίες, διασταύρωση πηγών, προσεκτική μελέτη, ό,τι εντοπίστηκε στα αρχεία και στα βιβλία
Τρεις είναι οι εθνομάρτυρες της 9ης Ιουλίου 1821 του Έξω Μετοχίου. Τρεις, οι οποίοι είχαν τραγικό τέλος, σύμφωνα με την έρευνα ενός ακάματου συντοπίτη τους, του Παναγιώτη Χρίστου Κάντη. Μαρτυρίες, διασταύρωση πηγών, προσεκτική μελέτη, ό,τι εντοπίστηκε στα αρχεία και στα βιβλία, ξαναγράφουν την Ιστορία από την αρχή. Χρησιμοποιούνται διάφορες πηγές, μα πάνω από όλα το ακούραστο και η αγάπη για τον τόπο τού αγαπητού ερευνητή μας. Εμείς, απλώς εξιστορούμε τη ζωή του πρωτόπαπα Χριστόδουλου, του παπαΓιωρκή Καλλιβατζιώτη και του Χατζηιωνά από το Έξω Μετόχι, όπως την ακούσαμε, τη διαβάσαμε και την αφουγκραστήκαμε. Η ιστορία μας αρχίζει το 1752, επί τουρκοκρατίας. Όταν ο πρωτόπαπας Χριστόδουλος γεννιόταν στο Έξω Μετόχι. Πατέρας του ήταν ο Ιωνάς και αδέλφια του ο Χατζηγεωργίου Ιωνάς και η Παναγιώταινα. Έμαθε γράμματα ο πρωτόπαπας, το 1777 παντρεύτηκε και έκανε παιδιά. Ένας ήταν ο Σάββας Χριστοδούλου (Φυγάς), για τον οποίο λέγεται ότι έσμιξε με τους Έλληνες αγωνιστές της Επανάστασης.
Το 1785 ο πρωτόπαπας χειροτονείται ιερέας, λειτουργώντας στον Άη Γιώρκη του χωριού. Η φωνή του μελωδική -είναι και ανοιχτόκαρδος- διατηρεί φιλικές σχέσεις με τον παπα-Γιάννη της Βώνης, τους ιερείς του μοναστηριού της Θεοτόκου στην Κυθρέα και γενικώς τους Κυθρεώτες κληρικούς. Συχνά περνά με το άλογό του από το διπλανό χωριό, την Επηχώ -όλοι εξισλαμισθέντες χριστιανοί-, ψάλλοντας βυζαντινούς ύμνους. Σε κάποιους η φωνή του ηχεί σαν κάτι γνώριμο, μα για τους φανατικούς μουσουλμάνους σαν «διάολος» ακούγεται. Θέλουν να τον σταματήσουν. Εκείνος απτόητος προχωρά.
Στο Καλλιβάτζι, εν τω μεταξύ, ζει ο παπαΓιώρκης με τα εφτά παιδιά του. Γεννημένος το 1756, με πατέρα τον Πιερή και καταγωγή από το Έξω Μετόχι, χειροτονείται ιερέας το 1788. Λειτουργεί στην εκεί εκκλησία του Αποστόλου Ανδρέα, καθώς καλλιεργεί τα χωράφια του. Το χωριό του πλαγιάζει στην οροσειρά του Πενταδακτύλου, αλλά μοιάζει με βόμβα -έτοιμη να εκτιναχθεί. Παράλληλα είναι και ο Χατζηιωνάς, που ζει στο Έξω Μετόχι. Στον κόσμο ήρθε το 1788, από τον γάμο του πατέρα του με την αδελφή του πρωτόπαπα Χριστόδουλου, Παναγιώταινα. Είναι ο πρωτότοκος, τον οποίο ακολουθούν ο Δημήτρης ή Δημητρούι το 1791 και η Χρυστάλλα το 1793.
Όμορφος νέος ο Χατζηιωνάς, καλός κυνηγός. Ψηλός, γεροδεμένος -το παλικάρι της Μεσαρκάς- είναι ένας μεγαλοκτηματίας, με πλούτο πολύ και μισταρκό τον Λογιζή. Μπέηδες και αγάδες της περιοχής είναι προσφιλείς του, όπως τον πατέρα του που έχει φίλο τον Χατζηταχίρ Αγά, πασά του Παλαικύθρου, με τον οποίο κάνει «πομισιαρκές».
Το 1800, όμως, όταν ο Χατζηιωνάς ήταν 22 χρόνων, δικάζεται στο Σεράγιο της Κυθρέας. Κατηγορείται ότι δεν αφήνει νερό στους κατοίκους του Έξω Μετοχίου και της Επηχούς για τα χωράφια τους. Φράζοντας εκείνος την «αυκολιά» με ένα σακί χώμα στο κατέβασμα των ποταμών του Πενταδακτύλου, το νερό της βροχής γινόταν δικό του. Καταγγελία από τους αδικημένους γεωργοκτηματίες, στέλνουν τον Χατζηιωνά ενώπιον του καδή, ο οποίος -υποστηρίζοντας το παλικάρι μας- θέλει να είναι… δίκαιος.
«Πιάε τη μυλόπετρα», προστάζει ο Τούρκος δικαστής τον Χατζηιωνά, «τζιαι όποτε ποτίζεις τα χωράφκια να τη βάλλεις για δεισιά». Όσο νερό θα έβγαινε από την τρύπα θα ήταν για τους χωριανούς, το υπόλοιπο σε εκείνον. Δυνατός ο Χατζηιωνάς, σήκωσε τη μυλόπετρα -και έτσι έκανε σε κάθε βροχή- το γνωστό «διτζίμι» του Έξω Μετοχίου, που για χρόνια βρισκόταν έξω από το σπίτι του Χατζηγιάννη Χατζησυμεού.
Πηγές: Στοιχεία από τον Παναγιώτη Χρίστου Κάντη, πρόσφυγα από το Έξω Μετόχι, με αναφορές από το βιβλίο του «Το Έξω Μετόχι: τόπος-ιστορία-ζωή». Πανηγυρικόν Λεύκωμα Στροβόλου, «Ο χατζηταχήρ Αγάς του Παλαικύθρου» (Κήρυξ, 1916 και Κωστής Κοκκινόφτας, Ελεύθερη Κυθρέα, τ. 41-42), «Απομνημονεύματα» Γιώργου Κηπιάδη, Δωδώνη.
Η επανάσταση στους Μύλους και η οργή του Τούρκου πασά
ΑΛΛΑΖΟΥΜΕαιώνα -μπαίνουμε στο 19ο- με τους τρεις ήρωές μας να προχωρούν με τα δικά τους βιώματα. Ο πρωτόπαπας Χριστόδουλος να σπέρνει ψαλμωδίες στο Έξω Μετόχι, εκεί όπου βρίσκεται και ο ανιψιός του Χατζηιωνάς με τα χωράφια του. Χωράφια και εκκλησία για τον παπα-Γιωρκή στο Καλλιβάτζι, ο οποίος ταλανίζεται από έχθρα. Το 1804 ξεσπά η επανάσταση στους Μύλους της Κυθρέας και ο παπάς μας βρίσκεται στο στόχαστρο των εξεγερμένων Τούρκων. Απαιτούν αξιώσεις, διώκονται και οι Καλλιβατζιώτες, με τον παπα-Γιωρκή -τέλη Απριλίου- να εγκαταλείπει το χωριό για το Έξω Μετόχι. Μαζί παίρνει τα ιερά σκεύη της εκκλησίας, όπως και κάποιες εικόνες, ανάμεσά τους και εκείνην τη σπάνια του 1570 του Αη Γιωρκού του Αγιασμάτη.
Κάπως κατευνάζεται η κατάσταση και ο παπαΓιωρκής -Οκτώβριο μήνα- επιστρέφει στο Καλλιβάτζι. Έχει να φροντίσει τα χωράφια του, να δώσει στο λεηλατημένο χωριό ζωή και πάλι, ωστόσο ανώφελο. Από την Καραβανιά κατεβαίνουν με στρατό -γύρω στις 25 Οκτωβρίου- τα αδέλφια πασάδες Αχμέτ και Αμπιτίν, προς καταστολή της επανάστασης. Στο πέρασμά τους ένας Τούρκος προλάτης συναντά τον παπα-Γιωρκή στους αγρούς. Του προσφέρει ψωμί και νερό εκείνος και ο Τούρκος τον συμβουλεύει: «Φύε παπά που το χωρκόν -πε τζιαι τους άλλους να φύουν- διότι εν να σας σφάξουν». Και φεύγει ο παπα-Γιωρκής -για δεύτερη και τελευταία φορά- και γίνεται πρόσφυγας στο Έξω Μετόχι. Ριζώνει εκεί, αποκτά περιουσία και χωράφια, γνωστά -από τα παιδιά του- ως «Χατζηκαλλάδες». Συλλειτουργεί με τον πρωτόπαπα Χριστόδουλο -ο οποίος προχειρίζεται το 1816 ως ο πρώτος των ιερέων- και τον παπα-Παυλή Χατζηγεωργίου, αδελφό του πρωτόπαπα.
Το 1816 -με τη χειροτονία του πρωτόπαπα από τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό (χάρισε αργυρό κηροπήγιο στο ναό του Έξω Μετοχίου)- τελούνται οι αρραβώνες της αδελφής του Χατζηιωνά, Χρυστάλλας. Παίρνει τον Παυλή ή Παυλικκά του Χατζημιχαήλ από την Ακανθού. Χαρές και γλέντια στο γάμο τους το 1818. Πάντρεψε, λοιπόν, ο Χατζηιωνάς την αδελφή του, επιθυμώντας να βρει και εκείνος το ταίρι του -μια γυναίκα που θα του ταιριάζει. Βρίσκει την Ελένη από τη Βατυλή, φημισμένη για τα πλούτη τηςόχι για την ομορφιά της. Γάμος στα μέσα Ιουνίου 1819, σε μια πομπή που ξεκίνησε πρωί του Σαββάτου από το χωριό του γαμπρού για εκείνο της νύφης. Δύο εβδομάδες έμειναν οι νιόπαντροι στη Βατυλή, κινώντας για το Έξω Μετόχι. Θα περνούσαν από το τσιφλίκι της Μάγκιας του Τούρκου πασά Χατζημεττέσιη, με τον οποίο ο Χατζηιωνάς είχε κάτι ιστορίες. Ένας λαγός -που διεκδικούσαν και οι δύο στο κυνήγι τους- ήταν αρκετός για να ανάψει του Χατζημεττέσιη τα αίματα. Καρτέρι έστησε στον Χατζηιωνά -παρότι του μήνυσε ο Χατζηταχίρ Αγάς να μην τον ενοχλήσει (είχαν δικαίωμα οι πασάδες να «δοκιμάσουν» τη νύφη).
«Πέζεψε Χατζηιωνά. Το χαρέμι μου θέλει να δώκει πεσκέσια στη νύφη», διέταξε ο Χατζημεττέσιης. Αρνιέται να κατέβει από το άλογο εκείνος -αναφέρεται ότι δεν ήθελε να δουν την άνοστη γυναίκα τουκαι ο πασάς οργίζεται. «Δαμαί σε τούτον τον τόπο εγιώ κάμνω κουμάντο Χατζηιωνά τζιαι ξέρε το». «Αν εσού είσαι ο Χατζημεττέσιης με το νάμι, εγιώ είμαι ο Χατζηιωνάς με το νάμι τζιαι μάθε το». «Αν έσιεις σσίλιες μέρες ζωή, η μία εν δική μου», συμπλήρωσε απειλητικά ο Τούρκος.
Κατηγορήθηκε τελικά ο Χατζηιωνάς στον πασά του Παλαικύθρου, για ασέβεια προς τους αυτοκρατορικούς και μουσουλμανικούς νόμους. Φυλακίστηκε για μία εβδομάδα. Πρόστιμο πλήρωσε μεγάλο χρηματικό ποσό στο μένος του Χατζημεττέσιη, ο οποίος το κράτησε μέσα του για τον Χατζηιωνά. Μανιάτικο.
«Φιλελεύθερος» 11/07/2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου