Η Αγία Πέτρα του Διδυμοτείχου και η Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας

Η ΑΓΙΑ ΠΕΤΡΑ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΚΑΙ Η ΑΓΙΑ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Κείμενο του Ιωάννη Α. Σαρσάκη (Καστροπολίτη)

Διανύοντας την Διακαινήσιμο Εβδομάδα στο Διδυμότειχο, όπου βεβαίως την πόλη των Κάστρων ομορφαίνουν τα υπέροχα χρώματα της άνοιξης, ο κόσμος επισκέπτεται τα ξωκλήσια που γιορτάζουν αυτή την εποχή. Ένα από αυτά είναι το ξωκλήσι της Αγίας Πέτρας, το οποίο γιορτάζει την Πέμπτη της Διακαινησίμου, και είναι ίσως το μοναδικό στην Ελλάδα μ’ αυτό το όνομα.    

Ο παλαιός δάσκαλος του Διδυμοτείχου και λόγιος Δημήτριος Μανάκας αναφέρει για την Αγία Πέτρα τα εξής : «Την Πέμπτην της Διακαινησίμου όλαι σχεδόν αι γυναίκες του Διδυμοτείχου μεταβαίνουν εις τον λόφον τής Αγίας Πέτρας και εκεί αφού ανάψουν κηρία και ασπασθούν μερικάς εικόνας παλαιάς παριστάνουσας αγίους δυσδιακρίτους εκ της πολυκαιρίας, τοποθετημένους εντός κοιλώματος τού βράχου, χορεύουν επί τού λόφου και επιδίδονται εις φαγοπότι συνιστάμενον κατά το έθιμον εις κόκκινα αυγά πασχαλινά. Η θέσις είναι τόσον ωραία και γοητευτική παρέχουσα θέαν θαυμασίαν, ώστε μέχρι των νυχτερινών ωρών διαμένουν εκεί επιδιδόμενοι εις πανδαισίαν. Το γεγονός τούτο έχει την αρχήν και δικαιολογίαν του και δεν γίνεται εξ απλής συνήθειας προς απλήν διασκέδασιν και στομαχικήν άπόλαυσιν»[1].

Όσον αφορά την ονομασία Αγία Πέτρα, σύμφωνα με τον αείμνηστο δάσκαλο Δημήτριο Μανάκα, υπήρχε στις υπώρειες του λόφου ένα μικρό και χαμηλό εκκλησάκι, όταν όμως δημιούργησαν οι Τούρκοι το στρατόπεδο του ιππικού, του οποίου η έκταση συμπεριέλαβε και το εκκλησάκι, τότε αυτό εγκαταλείφθηκε και με το πέρας του χρόνου καταστράφηκε. Οι κάτοικοι του Διδυμοτείχου όμως συνέχισαν να τιμούν αυτή την ημέρα, και μετέφεραν τις εικόνες επί του βράχου, όπου και σήμερα σώζεται το ξωκλήσι. Ο Μανάκας εικάζει ότι η προϋπάρχουσα εκκλησία ήταν του Αγίου και Αποστόλου Πέτρου και για το λόγο αυτό, όταν μεταφέρθηκε η τιμή επάνω στο βράχο επικράτησε η ονομασία Αγία Πέτρα.

Θα πρέπει να πούμε, ότι έχει διασωθεί και η παράδοση, που θέλει νεαρό βοσκό που έβοσκε τα πρόβατά του επάνω στο λόφο της Αγίας Πέτρας, να είδε τον Αναστάντα Κύριό μας Ιησού Χριστό επί του λόφου, και για το λόγο αυτό ο λόφος πήρε αυτή την ονομασία.

Πέραν των παραδόσεων που σχετίζονται με τα θέματα της Πίστεως, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στο λόφο της Αγίας Πέτρας υπάρχουν πολύ σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα που χρονολογούνται από την νεολιθική εποχή : «αποκαλύφτηκαν πασσαλότρυπες από κτίρια προϊστορικών χρόνων (πασσαλόπηκτο κτίριο της 5ης χιλιετίας π.Χ.)»[2]. Στο χώρο αυτό ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός ίδρυσε μία πόλη επάνω στα ερείπια ενός αρχαίου Θρακικού πολίσματος, και της έδωσε το όνομα Πλωτινόπολη προς τιμήν της συζύγου του Πομπηίας Πλωτίνης.[3] Επόμενο ήταν η Πλωτινόπολη ως μια πόλη αφιερωμένη από τον ¨πλανητάρχη¨ της εποχής στη σύζυγό του, να στολιστεί με υπέροχα ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, έργα υδραυλικής αρχιτεκτονικής, μαρμάρινες ανάγλυφες στήλες και πλάκες, προτομές καθώς και πολλά άλλα έργα τέχνης τα οποία ανακαλύπτουν σήμερα οι αρχαιολόγοι.

Βέβαια κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατάκτησης, διάφοροι αλλοδαποί ¨αρχαιολόγοι¨ που βρέθηκαν για πολλούς και ποικίλους λόγους στην πατρίδα μας, ανακάλυπταν αρχαιότητες, τις οποίες μετέφεραν εκτός Ελλάδος. Τρανό παράδειγμα τα γλυπτά μάρμαρα του Παρθενώνα των Αθηνών.

Έτσι συνέβη και στην πόλη μας, καθώς κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου 1828-29, το Διδυμότειχο καταλήφθηκε από τα Ρωσικά στρατεύματα, το γεγονός αυτό έχει καταγραφεί για την περιοχή μας ως η ¨Πρώτη Ρωσία¨. Μεταξύ των αξιωματούχων του Ρωσικού στρατού ήταν και δύο Γάλλοι :  ο C. Sayger, ο οποίος ήταν ο βιβλιοθηκάριος του Τσάρου και ο Auguste Joseph Desarnod, ο οποίος ήταν ζωγράφος (ο Desarnod μας άφησε πολύτιμες γκραβούρες που αναπαριστούν τα μνημεία του Διδυμοτείχου όπως διασώθηκαν εκείνη την εποχή). Ο Sayger μεταξύ των άλλων καθηκόντων του στο Ρωσικό στρατό, καθ’ όλη τη διάρκεια που διέμενε στο Διδυμότειχο προέβη σε ¨αρχαιολογικές έρευνες¨.

Χαρακτηριστικά ο Θανάσης Γουρίδης γράφει τα εξής : «Κατά τη διαμονή τους στο Διδυμότειχο στα 1829 οι Γάλλοι αξιωματούχοι του ρωσικού στρατού, Sayger και Desarnod απέκτησαν στα πλαίσια της ¨αρχαιολογικής¨ αποστολής τους σημαντικά λίθινα αντικείμενα, τα οποία απέστειλαν στη Ρωσία. Αυτά σήμερα βρίσκονται στο περίφημο μουσείο Hermitage[4] (Ερμιτάζ, στην Αγία Πετρούπολη)»[5]. Μεταξύ των αρχαιοτήτων που μεταφέρθηκαν στην Αγία Πετρούπολη ξεχωρίζουν οι τρεις επιτύμβιες μαρμάρινες, ανάγλυφες στήλες, εκ των οποίων η μία φέρει παράσταση νεκρόδειπνου και οι άλλες δύο παράσταση μονομάχου. Αναφορικά με τις υπόψη στήλες ο κ. Γουρίδης συμπεραίνει το εξής σημαντικό στοιχείο : «Η εύρεση δύο επιτύμβιων στηλών με μονομάχους καθιστά εύλογη την λειτουργία αμφιθεάτρου στην Πλωτινόπολη»[6].

Αν ανατρέξουμε στην επίσημη ιστοσελίδα του μουσείου Ερμιτάζ θα δούμε ότι υπάρχει δημοσιευμένη, η μία επιτύμβια στήλη μονομάχου, στην οποία έχουν τίτλο : Tombstone Relief of a Murmillo Gladiator with Greek Verses (Επιτύμβιο ανάγλυφο του Μονομάχου Μουρμίλου με ελληνικούς στίχους), καθώς και τα παρακάτω στοιχεία : Θέση : Αρχαία Ρώμη, Ημερομηνία : 2ος αιώνας, Υλικό : χονδρόκοκκο μάρμαρο, Διαστάσεις : ύψος: 72,0 cm, Ημερομηνία Απόκτησης : Μπήκε στο Ερμιτάζ το 1869. Μεταγραφή από την Αυτοκρατορική Ακαδημία Καλών Τεχνών, Αριθμός αποθέματος : ГР-5004, Κατηγορία : Γλυπτική, Συλλογή : Αρχαιότητα, Υποσυλλογή : Ρωμαϊκό Ανάγλυφο Γλυπτό του 1ου - 3ου αιώνα μ.Χ.

Όπως βλέπουμε δεν αναφέρεται πουθενά ο τόπος όπου βρέθηκε η στήλη, δηλαδή το Διδυμότειχο ή ο λόφος της Αγίας Πέτρας (αν λεγότανε έτσι από τους ντόπιους το 1829). Θα ήταν ίσως ουτοπικό να ζητηθεί από τον Δήμο Διδυμοτείχου (ο οποίος αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα), να σταλεί μία επιστολή, στην οποία να ζητά να αναγραφεί στα εκθέματα του Μουσείου του Ερμιτάζ που προέρχονται από το Διδυμότειχο, ο τόπος καταγωγής τους. Θα μπορούσε βέβαια να στείλει ανάλογο έγγραφο και η Εφορία Αρχαιοτήτων Έβρου και γιατί όχι, να ζητήσει να επιστραφούν και κάποιες από τις αρχαιότητες του Ερμιτάζ, ώστε να εκτεθούν στο Βυζαντινό Μουσείο Διδυμοτείχου, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα. Εκτός και αν οι Ρώσοι είναι διαβασμένοι και μας απαντήσουν, ότι θα σας τα στείλουμε στο Διδυμότειχο όταν στελεχωθεί επαρκώς το Μουσείο σας και όταν θα επιστρέψει από το Μουσείο της Κομοτηνής η χρυσή σφυρήλατη προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου…...

Αυτή λοιπόν είναι η διαδρομή από την Αγία Πέτρα του Διδυμοτείχου προς την Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, η οποία κατά την επικρατέστερη εκδοχή πήρε το όνομά της από τον Απόστολο Πέτρο, όπως και ο λόφος της Αγίας Πέτρας στην πόλης μας. Και αν ένα μεγάλο μέρος της Πλωτινόπολης είχε καταστεί επισκέψιμο εδώ και χρόνια, και ενδεχομένως είχε ανακαλυφθεί η αρένα ή το αμφιθέατρο όπου γινόταν οι μονομαχίες, θα μπορούσε να δημιουργηθεί και μία γέφυρα πολιτισμού-τουρισμού μεταξύ των δύο πόλεων, έτσι ώστε τα εκθέματα του Ερμιτάζ που μεταφέρθηκαν από την Πλωτινόπολη, να αποτελούν μια καλή διαφήμιση για τον υπέροχο αρχαιολογικό χώρο στο Διδυμότειχο, ο οποίος εδώ και δεκαετίες παραμένει κλειστός.

---

[1]. Βλ. Δημητρίου Μανάκα. Συλλογή, αφηγήσεων, θρύλων, παραδόσεων και ιστορικών γεγονότων του Διδυμοτείχου, Θρακικά τόμος 37, Εν Αθήναις 1963, σσ. 79-80.

[2]. Βλ. Ματθαίου Κουτσουμανή, Πλωτινόπολη : Το χρονικό της έρευνας, www.archaiologia.gr

[3]. Βλ. Δημήτρη Κ. Σαμσάρη, Ιστορική Γεωγραφία της Δυτικής Θράκης κατά την Ρωμαϊκή αρχαιότητα, Εκδόσεις Γιαχούδη, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 114.

[4]. Η λέξη ερμιτάζ (hermitage) είναι γαλλική, εκ παραφθοράς της ελληνικής λέξης ερημητήριο. Με τον όρο αυτό αποκαλούσαν οι Γάλλοι οποιαδήποτε εξοχική ή απόκεντρη κατοικία κυρίως για μονήρη ανάπαυση ή αναψυχή. 

[5]. Βλ. Αθανασίου Γουρίδη, Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού-Διδυμότειχο, μία αέναη περιπλάνηση, Έκδοση Δήμου Διδυμοτείχου 2018, σ. 41. 

[6]. Βλ. Στο ίδιο, σ.41.