Το Μοναστήρι της Λυκουσάδας

Το Μοναστήρι της Λυκουσάδας

Από τον Σωτήρη Απ. Παπαποστόλου, συνταξιούχο δασοπόνο

Η παρακλητική που έγινε την επαύριο του Αγίου Δημητρίου στο ταπεινό χωριό που ακούει στο όνομα Λοξάδα, 10 χιλ. έξω από την Καρδίτσα, για το ξεπροβόδισμα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, ήταν άξια της ιστορίας της. Οι πιστοί προσκυνητές που παρευρέθηκαν, γνωρίζουν την αξία της εικόνας αυτής και δεήθηκαν για τη βοήθειά της.

Ποια είναι όμως η εικόνα αυτή στην οποία αναφερόμαστε;

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους σταυροφόρους, η Βυζαντινή αυτοκρατορία κατακερματίστηκε σε πολλά μικρά βασίλεια φράγκικα και λίγα ελληνικά. Ένα από αυτά τα βασίλεια ήταν το δεσποτάτο της Θεσσαλίας. Σεβαστοκράτορας του δεσποτάτου αυτού, ήταν ο Ιωάννης Κομνηνός Α’ Άγγελος Δούκας, από το 1272-1289 οπότε και πέθανε.

Η χήρα του Σεβαστοκράτορα, αμέσως μετά τον θάνατο του συζύγου της, έκτισε το Μοναστήρι της Λυκουσάδας, που βρισκόταν στον χώρο του σημερινού χωριού Λοξάδα. Το μοναστήρι το αφιέρωσε στην Παναγία Ελεούσα και η ίδια έγινε ηγουμένη του με το όνομα Υπομονή. Η ηγουμένη Υπομονή, ζήτησε την επικύρωση της θεμελίωσης του μοναστηριού από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ανδρόνικο Β’, η οποία χορηγήθηκε αμέσως το 1289. Να αναφέρουμε εδώ ότι, μετά την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1268, υπήρχε μια χαλαρή επιρροή του Βυζαντινού αυτοκράτορα προς τις περιφερειακές κτήσεις του. Ήταν η εποχή που ενισχύονταν οι φυγόκεντρες δυνάμεις των περιφερειακών αρχόντων, η μεγάλη γαιοκτησία καθώς και η δύναμη των μοναστηριών. Ο αυτοκράτορας θέλοντας να διατηρήσει την όποια επιρροή του, χορηγούσε τίτλους και προνόμια στους τοπικούς άρχοντες.

Το ίδιο έκανε και με τα μοναστήρια, διότι ασκούσαν μεγάλη επιρροή στον λαό και ήθελε τη συμπαράστασή τους. Όλα αυτά πάντως, υπονόμευαν τη δύναμη του αυτοκράτορα και προλείαναν το έδαφος για τη μελλοντική κατάσταση της Βασιλεύουσας Πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους. Η εξουσία του αυτοκράτορα όπως ασκούνταν, είχε περισσότερο θεωρητικό και ιδεαλιστικό, παρά πρακτικό αποτέλεσμα.

Το μοναστήρι της Λυκουσάδας από της συστάσεώς του, βρέθηκε με μεγάλη περιουσία, ως αποτέλεσμα της κρατούσας την εποχή εκείνη κατάστασης, αλλά και της ιδρύσεώς του από τη χήρα του Σεβαστοκράτορα. Η περιουσία αυτή αυξήθηκε κατά τα διαστήματα 1289-1332 και 1332-1348. Δωρεές έγιναν, εκτός από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες και από τον Σέρβο Κράλη Στέφανο Ντουσάν, ο οποίος κατέκτησε τη Θεσσαλία και άλλες περιοχές και δημιούργησε το βασίλειο των Σέρβων από το 1348-1373.

Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος, με χρυσόβουλο το 1336, επιβεβαιώνει τις παραχωρήσεις προς τη μονή Λυκουσάδας, τόσο σε περιουσιακά στοιχεία, όσο και φορολογικές απαλλαγές και στράτευση των μοναχών. Οι ιδιοκτησίες του μοναστηριού, εκτείνονταν σε πολύ μεγάλη έκταση της επικράτειας: Το χωριό Λυκουσάδα (σημερινή Λοξάδα) όπου και η έδρα του μοναστηριού, το χωριό Βατούσιανη μεταξύ Φαναρίου και Τρικάλων, το χωριό Λάσδα κοντά στη Λυκουσάδα, το χωριό Καλογεριανά (σημερινά Καλογριανά) κοντά στο Φανάρι, το χωριό Ράξα Β.Δ. των Τρικάλων στον δρόμο προς Καλαμπάκα, η περιοχή του σημερινού χωριού Βούναινα, τα χωριά Μαγούλα και Σιμισεράτη στον Αλμυρό, το χωριό Λιβάδι Ελασσόνας, το χωριό Γούριανη στο Δομοκό, η Λίμνη Νεζερός Καλλιπεύκης, το λιμάνι Τσαγέζι, τα μετόχια Αγ. Γεωργίου του χωριού Τρεστινίκος (δεν υπάρχει σήμερα), του Αγ. Ανδρέου, το μονύδριο του Αγ. Βασιλείου, το μοναστήρι της Παναγίας στην Άρτα και πολλά-πολλά άλλα. Το μοναστήρι της Άρτας, δόθηκε από τον Σεβαστοκράτορα Νικηφόρο Β’ της Ηπείρου, με χρυσόβουλο, όπου αναφέρει: «Και περί το θέμα της Άρτας, δίδωμε εις μετοχήν αυτής την σεβασμίαν και Αγίαν Μονήν της Παναγίας μετά των προαστείων ταύτης, ψυχικών ώσπερ ταύτης δωρεάν ταύτα επιδούσα».
Το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγου, φέρει την υπογραφή του. Το πρωτότυπο παραδόθηκε από Έλληνες της Ν. Υόρκης στον Ιωσήφ Μαρτίνι και βρίσκεται στο LUCCA, στο Ίδρυμα Martini. Περίληψη του χρυσόβουλου, βρίσκεται στη Μονή Μεταμόρφωσης Μετεώρων.

Στο χρυσόβουλο, μεταξύ άλλων, αναφέρονται και τα εξής, σε ό,τι αφορά στο Μοναστήρι της Λυκουσάδας: «Α δη πάντα καθέξει η ειρημένη σεβασμία Μονή της Πανυπεράγνου Δεσποινής και θεομήτορος της Ελεούσας, κατά δεσποτείαν και νομήν αναφαίρετον».

Το 1354-55, η μονή ανακηρύχθηκε ως σταυροπηγιακή από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεο και επικυρώθηκε το 1383 και από τον Πατριάρχη Νείλο. Στο σιγίλιο των Πατριαρχών αναφέρεται «ώστε δηλονότι διανέμειν την ρηθείσαν πατριαρχικήν μονήν της υπεράγνου μου Δεσποίνης και Θεομήτορος την επικεκλημένην της Λυκουσάδος ελευθέραν και ακαταδούλωτον, αδέσποτον και μηδενί προσώπω ποτέ εκδοθείναι, ώστε ιδιοποιείσθαι, ταύτην τινά, αλλά κατέχεσθαι και διακατέχεσθαι και διεξάγεσθαι και οικονομείσθαι ταύτην, πρώτον μεν παρά του τιμιωτάτου εν ιερομονάχοις κυρού Ευθυμίου, του και κτήτορος αυτής». Αυτό έγινε για να αποτραπεί οποιαδήποτε παρέμβαση στη μονή από τους τοπικούς άρχοντες.
Ταυτόχρονα, με το ίδιο σιγίλιο, παρέχονταν στον αρχιμανδρίτη και Πρωτοσύγγελο ιερομόναχο Ευθύμιο της μονής Λυκουσάδας, εξουσία στο σύνολο των μονών της Θεσσαλίας.

Από τα όσα προεκτέθηκαν, επιβεβαιώνεται ότι η ιερά μονή της Παναγίας Ελεούσας της Λυκουσάδας, ήταν η πιο ισχυρή στον χώρο της Θεσσαλίας. Το 1611 το μοναστήρι κάηκε από τους Τούρκους, επειδή οι μοναχοί της Παναγίας έλαβαν μέρος στην αποτυχημένη επανάσταση του Δεσπότη Τρίκκης Διονυσίου στις μονές των Μετεώρων, συναποκομίζοντας τη μισοκαμμένη εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας και όσα ιστορικά στοιχεία μπόρεσαν να διασώσουν.

Το 1935, οι πτωχοί κάτοικοι του χωριού Λοξάδα άρχισαν να κτίζουν, στον ίδιο χώρο του μοναστηριού, εκκλησία αφιερωμένη στη χάρη της Παναγίας. Η εκκλησία αυτή, αποπερατώθηκε το 1950. Η εικόνα της Παναγίας που διαμένει σε μοναστήρι των Μετεώρων, έρχεται την παραμονή του 15/Αύγουστου στην εκκλησία του χωριού Λοξάδα, την πάλαι ποτέ Λυκουσάδα.

Η εικόνα κάηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος της όταν κάηκε το μοναστήρι και επικαλύφθηκε με ασημένιο πλαίσιο. Σήμερα φέρει το όνομα Γλυκοφιλούσα. Από το παλαιό μοναστήρι, υπάρχει ένα μικρό μέρος του τοίχου του καθολικού, στο ανατολικό τμήμα της σημερινής εκκλησίας.

Ένα μνημείο της θρησκευτικής μας κληρονομιάς χάθηκε, θύμα και αυτό της εκδικητικής μανίας των αλλόθρησκων Οθωμανών Τούρκων.

Δεν χάθηκε όμως η μνήμη του, αφού ζει στον νου και στην καρδιά των κατοίκων της περιοχής, που επικαλούνται τη χάρη της Παναγίας της Ελεούσας της Λυκουσάδας για την προστασία τους.

Υπάρχουν πολύ περισσότερα ιστορικά στοιχεία για τη μονή Λυκουσάδας, αλλά αδρομερώς διατρέξαμε το θέμα, διότι ο χώρος δεν μας επιτρέπει να επεκταθούμε περισσότερο.

 eleftheria.gr