Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Παραδοξολογίες Μητροπολίτου

Παραδοξολογίες Μητροπολίτου

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

            Ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως κ. Άνθιμος αποδέχθηκε πρόταση του Ιρανικού Οργανισμού Ισλαμικού Πολιτισμού και μετέβη στην Τεχεράνη να συμμετάσχει σε «θεολογικό διάλογο» με τους εκεί Σιίτες Μουσουλμάνους. 

Οι άλλοι που επίσης αποδέχθηκαν την πρόταση των Ιρανών και  μετέβησαν στην Τεχεράνη ήσαν ο Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, η κυρία Ισμήνη Κριάρη, πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, οι Κοσμήτορες των Θεολογικών Σχολών του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Απ. Νικολαΐδης και του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Μιλτ. Κωνσταντίνου, ο επικ. καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ, σε θέματα ιστορίας θρησκευμάτων, κ. Μιχάλης Μαριόρας, και η αναπλ. καθηγήτρια κοινωνιολογίας της θρησκείας του ΑΠΘ κυρία Νίκη Παπαγεωργίου. Οι συναντήσεις έγιναν στις 20 και 21 Φεβρουαρίου 2017, στο κτιριακό συγκρότημα «Ιμάμ Χομεϊνί», στην Τεχεράνη. Οι προσκλήσεις των ιρανών προς τους Έλληνες αποδέκτες ήσαν προσωπικές και ο καθένας από τους συμμετασχόντες στον «διαθρησκειακό διάλογο» εκπροσωπούσε μόνο τον εαυτό του και επ’ ουδενί το θεσμό από τον οποίο προερχόταν. Επομένως ο βαρύγδουπος τίτλος «Θεολογικός διάλογος του Σιιτικού Ισλάμ με την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία» είναι προφανώς λανθασμένος και ανακριβής.

            Έως την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές, για τη συνάντηση έχει μιλήσει μόνο ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, με τη δημοσιοποίηση των ομιλιών του στον κατανυκτικό εσπερινό της Κυριακής 26^ης Φεβρουαρίου 2017 και στη συνάντηση της Τεχεράνης.. Οι παράδοξοι θρησκειολογικοί λόγοι του, που δημοσιοποιήθηκαν κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο για την κοινωνία και την Εκκλησία, προκαλούν βαθιά θλίψη.

Στην ομιλία του στον κατανυκτικό εσπερινό και θέλοντας να υποστηρίξει τους διαλόγους με τους αλλοθρήσκους ο Σεβ. Αλεξανδρουπόλεως είπε ότι διαπίστωσε ότι «στο σιιτικό ισλαμικό πανεπιστήμιο του Ιράν διδάσκεται από έναν μουσουλμάνο καθηγητή ο Γρηγόριος ο Παλαμάς και από έναν άλλο καθηγητή η Φιλοκαλία». Και πρόσθεσε: «Ας διερωτηθούμε τώρα, όλοι, κληρικοί και λαϊκοί, πόσοι ξέρουμε τι είναι η Φιλοκαλία»...  

            Ο λόγος του Σεβ., στο σημείο αυτό, είναι αόριστος, με μια  προσπάθεια ρητορικού εντυπωσιασμού. Τι πάει να πει ότι ένας  σιίτης ειδικός επιστήμονας ασχολείται με τη Φιλοκαλία, ή με τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά; Και τι σχέση μπορεί  να έχει αυτό με τα όσα τραγικά συμβαίνουν στο Ιράν σε βάρος των χριστιανών, αλλά και των μουσουλμάνων; Διάλογος με τους σιίτες ιρανούς δεν σημαίνει μόνο καλά λόγια γι’ αυτούς, διάλογος σημαίνει και έκφραση της αλήθειας προς τη μεριά τους, διάλογος σημαίνει και συμπαράσταση στους καταπιεζόμενος και διωκόμενους χριστιανούς της χώρας αυτής των αγιατολάχ.

Ο Σεβ. λέγει ότι διδάσκεται ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και η Φιλοκαλία από κάποιους σιίτες στο Ιράν, χωρίς να εξηγεί τι εννοεί.   Διδάσκεται η συνομιλία του Αγίου με τους εξισλαμισθέντες Χιόνες και τους παρευρισκόμενους Τούρκους; Του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ζητήθηκε να εκθέσει στους μουσουλμάνους  την πίστη των Χριστιανών. Το πρώτο θέμα, που ανέπτυξε, ήταν το μυστήριο της Αγίας Τριάδος και δίδαξε τα περί της θεότητος του Ιησού Χριστού υπό συνθήκες όχι καλοπέρασης, αλλά αιχμαλωσίας, στερήσεων και σωματικών κακώσεων. (Βλ. σχ. Ι.Μ. Οσίου Γρηγορίου Αγίου  Όρους «Απόψεις περί του Ακαδημαϊκού διαλόγου Ορθοδοξίας και Ισλάμ, Αθήναι, 1997, σελ. 11).

Στο κείμενο της ομιλίας του στην Τεχεράνη ο Σεβ. Αλεξανδρουπόλεως σημειώνει ότι «ο διάλογος Χριστιανισμού και Ισλαμισμού χρειάζεται κοινούς πολιτισμικούς τόπους». Και προσθέτει: «Αυτοί οι κοινοί πολιτισμικοί τόποι, ανάμεσα στον Χριστιανισμό της Δύσης και το Ισλάμ είναι ελάχιστοι, όμως ανάμεσα στο Ισλάμ και στην Ορθοδοξία, δηλ. τον Χριστιανισμό της Ανατολής είναι πολύ περισσότεροι». Αυτό από πού το τεκμαίρει ο Σεβ.; 

Οι διάλογοι των Αγίων Γρηγορίου του Παλαμά και  Ιωάννου του Δαμασκηνού, καθώς και αυτός του Πατριάρχη Γενναδίου του Σχολαρίου με τους Μουσουλμάνους, που και οι τρεις υπό ισλαμική κυριαρχία έγραψαν και σχολίασαν την εν λόγω θρησκεία, ή παρουσίασαν τη δική τους Πίστη, δεν έχουν οποιαδήποτε τέτοια, έστω, υπόνοια. Μάλιστα ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός θεώρησε τα δόγματα του Ισλάμ «Γέλωτος άξια». (Αναστασίου Γιαννουλάτου, Επισκόπου Ανδρούσης, καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών «Ισλάμ – θρησκειολογική επισκόπησις», Αθήναι, 1975, σελ. 27). Στο ίδιο σύγγραμμα του σημερινού Αρχιεπισκόπου Αλβανίας από πουθενά δεν φαίνονται αυτοί «οι κοινοί πολιτισμικοί τόποι».

Παράδοξος είναι ο λόγος του Σεβ. Αλεξανδρουπόλεως και για το πώς «στρώθηκε το έδαφος για τον Χριστιανισμό». Είπε στην Τεχεράνη: «Ο Παγκόσμιος Πολιτισμός οφείλει να αναγνωρίσει ότι, στην ελληνιστική περίοδο, τότε που επικράτησε ένας θρησκευτικός συγκρητισμός, συνέβη το εξής καταπληκτικό: η μίξη του ζωροαστρισμού με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα απετέλεσε τη μαγιά για τον μονοθεϊσμό και έστρωσε το έδαφος για τον Χριστιανισμό».  Η Συνοδική  Επιτροπή  επί των Δογματικών και Νομοκανονικών Ζητημάτων και εγκρατείς στο θέμα θεολόγοι μπορούν να κρίνουν  αν η άποψη του κ. Ανθίμου είναι  δογματικά και ιστορικά  ορθή. Ο απλός πιστός πιστεύει ότι η πίστη των Ορθοδόξων είναι «εξ Αποκαλύψεως», δηλαδή από Θεού, δια του Ιουδαϊκού Έθνους, όπως περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη. Επίσης γνωρίζει ότι υπήρξε σπερματικός λόγος σε άλλες προχριστιανικές θρησκείες, ή στη σκέψη αρχαίων φιλοσόφων, ποιητών και σοφών, αλλά αυτός ήταν ατελής και όχι σωτηριώδης. Ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως οφείλει να εξηγήσει τι θέλει να πει με αυτή τη θεολογική  «βόμβα» που εξαπέλυσε.

Την   άποψη περί της μαγιάς για τον μονοθεϊσμό, από τη μίξη του ιρανικού ζωροαστρισμού και της ελληνικής πολυθεΐας, και η με αυτόν τον τρόπο στρώση του εδάφους για τον Χριστιανισμό υποστηρίζουν ορισμένοι συγκριτικοί θρησκειολόγοι, κυρίως προτεστάντες ή άθρησκοι. Ο Ζωροάστρης ( ή Ζαρατούστρας) ήταν ένας Ιρανός σοφός, που ίδρυσε στη χώρα του την εθνική θρησκεία του Ζωροαστρισμού. Αυτή ουσιαστικά εξαφανίστηκε με την επικράτηση του Ισλάμ στο Ιράν (βλ. σχ. The Cambridge Dictionary of Philosophy p. 866).  Σήμερα οι λίγες χιλιάδες οπαδών του ζωροαστρισμού ζουν σε διάφορα σημεία της Γης.

Για να υπάρχει επίδραση του ζωροαστρισμού στο μονοθεϊσμό θα έπρεπε να είχε αποδειχθεί ότι αυτός ήταν αρχαιότερος του ιουδαϊσμού.  Αυτό ουδείς θρησκειολόγος μπορεί να το αποδείξει. Κατά τον Ελιάντ είναι δύσκολο να τοποθετηθεί χρονικά το πότε έζησε ο Ζωροάστρης. Πάντως, όπως σημειώνει, « όλα μας οδηγούν να πιστέψουμε ότι ο μεταρρυθμιστής έζησε κάποιο διάστημα στο ανατολικό Ιράν, γύρω στο 1000 π.χ.» (Eliade/Couliano «Λεξικό των Θρησκειών», Εκδ. Χατζηνικολή, σελ. 123).  Ο καθηγητής κ. Λίνος Γ. Μπενάκης, στον πρόλογό του στο βιβλίο του Παν. Κανελλόπουλου «Το τέλος του Ζαρατούστρα», σημειώνει ότι η διεθνής βιβλιογραφία προσδιορίζει την εποχή της διαμόρφωσης της μονοθεϊστικής θρησκείας του Ζωροαστρισμού μεταξύ 1400 και 1000 π.Χ. (Παν. Κανελλόπουλου «Το τέλος του Ζαρατούστρα», Εκδ. «Εστίας», 2^η Έκδ., Αθήνα, 2006, σελ. 14). Κατά τον Χέρτσφελντ ο Ζαρατούστρα έζησε από το 570   έως το 500 π.Χ.  και άλλοι ιστορικοί θεωρούν ότι έζησε  από το 650 έως το 533 π.Χ. (Βλ.σχ. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 10, σελ. 319).

Εκ των ολίγων γραφέντων αποδεικνύεται ότι πέραν του ότι ουδείς ιστορικός, έως σήμερα, έχει προσδιορίσει με κάποια ακρίβεια το πότε έζησε ο Ζαρατούστρας, οι περισσότεροι θρησκειολόγοι συγκλίνουν στην άποψη ότι ο Μωυσής   ήταν παλαιότερος του Ζαρατούστρα και επομένως λογικά δεν ήταν δυνατό να είχε επηρεαστεί από τις δοξασίες του. Η ιουδαϊκή γραμματεία και μάλιστα απ’ αρχής, στα περί της Γενέσεως του κόσμου και του ανθρώπου, καθώς και της παραδόσεως του Νόμου και των κανόνων ζωής των ιουδαίων,  είναι παλαιοτέρα της διδασκαλίας του Ζαρατούστρα.

Ο  ορθολογικά σκεπτόμενος αμερικανός ιστορικός Will Durant γράφει  ότι  «το σύστημα του Ζωροάστρου εγγίζει τα όρια του μονοθεϊσμού»  και ότι «στη χριστιανική θεολογία των πρώτων εποχών ευρίσκομεν την επίδρασιν του περσικού δυαδισμού, καθώς και του εβραϊκού πουριτανισμού και της ελληνικής φιλοσοφίας...». Ο Durant δεν αναφέρει κάποια παραπομπή για να στηρίξει την άποψή του, ούτε πάντως υποστηρίζει ότι ο Ζωροαστρισμός βοήθησε με οποιονδήποτε τρόπο τη διδασκαλία του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού. (Will Durant  «Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού», Εκδ. Οίκος Αφοί Συρόπουλοι και Κ. Κουμουνδουρέας Α.Ε., Αθήναι, 1965, Α΄ Τόμος, σελ. 385).

Το λεξικό των θρησκειών των εκδόσεων  Penguin είναι γραμμένο από τον αγγλικανό συγκριτικό θεολόγο John R. Hinnels, εξειδικευμένο στον Ζωροάστρη και στον Μίθρα. Και αυτός στο λήμμα «Ζωροαστρισμός» υποστηρίζει, χωρίς κάποια παραπομπή που να το στηρίζει, ότι  αυτός είχε «βαθιά επίδραση στον Ιουδαϊσμό, στον Χριστιανισμό και στο Ισλάμ και ειδικά σε ό, τι αφορά στην πίστη στον παράδεισο, στην κόλαση, στην ανάσταση των νεκρών και στην τελική κρίση». (Βλ. σχ.  «Dictionary of religions», Penguin, 1^st Edition, London, 1984, p. 363). Η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαιδεία υποστηρίζει το αντίθετο, ότι ο Ιουδαϊσμός επηρέασε βαθιά τον Ζωροαστρισμό. Το Λεξικό του Κέμπριτζ αναφέρει ότι ο Ζωροαστρισμός είναι κοντά στον οντολογικό δυισμό και στη μανιχαϊστική διδασκαλία. Δεν αναφέρει τίποτε για σχέση του με τον Χριστιανισμό. (The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge University Press, 1995, p. 867). Το βέβαιο είναι ότι ο Ζαρατούστρα χρησιμοποιήθηκε  από αθέους φιλοσόφους, όπως ο Νίτσε, για να εκφράσουν, μέσω αυτού, τις δικές τους φιλοσοφικές απόψεις...

Από Ορθόδοξης χριστιανικής πλευράς ουδείς ποτέ Πατέρας της Εκκλησίας ή σοβαρός θεολόγος υποστήριξε έως σήμερα αυτό που είπε ο κ. Άνθιμος. Ουδείς αναφέρει οποιαδήποτε ομοιότητα ή σχέση Χριστιανισμού και Ζωροαστρισμού... Ο αείμνηστος καθηγητής και ακαδημαϊκός Παν. Ι. Μπρατσιώτης για τις αρχές της ισραηλιτικής γραμματείας γράφει ότι αποδέχεται ότι η Πεντάτευχος και πάντως η βάση της είναι γραμμένη πριν από τον 12^ο αιώνα π. Χ. από τον Μωυσή (Βλ.σχ. Παν. Ι. Μπρατσιώτου «Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην», Εν Αθήναις, 1975, σελ. 58). Το ίδιο υποστηρίζει και ο παλαιοδιαθηκολόγος Μητροπολίτης Γόρτυνος και ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου  Αθηνών κ. Ιερεμίας (Φούντας). Επίσης ο καθηγητής κ. Νικ. Π. Μπρατσιώτης σημειώνει: «Ουδαμώς της Π. Διαθήκης αναφέρεται η υπό του Θεού, κατά παρέκκλισιν  της υπ’ αυτού καθορισθείσης ανθρωπίνης φύσεως, ήδη εν τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπου κατασκευή υπερανθρώπου ή υπανθρώπου τινος όντος, αποκλειομένων ούτως εκ της Π. Διαθήκης πασών των γνωστών εκ της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής ή και της ελληνικής αρχαιότητος μυθολογικών ανθρωπομόρφων τεράτων. Αντιθέτως μάλιστα ακαταπαύστως εν τη Π. Διαθήκη διακηρύσσεται η έναντι του Θεού και της ζωής ουσιαστική και κατά φύσιν ισότης πάντων των ανθρώπων...». (Νικολάου Π. Μπρατσιώτου «Ανθρωπολογία της Παλαιάς Διαθήκης», Εν Αθήναις, 1967, σ. 45-46).

Ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Α΄, στο θρησκειολογικό παράρτημα που έγραψε στο έργο του Χόλτζνερ «Παύλος», το οποίο έχει ο ίδιος μεταφράσει, αναφέρει:

«Σαν πιστοί, που πιστεύομε στη θεία Αποκάλυψι, πρέπει ερευνώντας τον αρχαίο Χριστιανισμό, για να παρουσιάσωμε την θρησκειολογική – ιστορική κατάστασι, να ξεχωρίσωμε δύο ρεύματα της θρησκευτικής παραδόσεως:

1. Μερικές πανάρχαιες παραδόσεις του ανθρωπίνου γένους, που τις ξαναβρίσκομε, λίγο ή πολύ αλλαγμένες, σε όλους τους λαούς και τις θρησκείες των αρχαίων , - στους Αιγυπτίους και στους Πέρσες, στους Έλληνες και στους Ρωμαίους, στη Ζωροαστρική θρησκεία και στους Παρσιστές, στους Ορφικούς, στους Πυθαγορείους, στον Πλάτωνα και στις μυστηριακές θρησκείες.

2. Την υπερφυσική Αποκάλυψι του ισραηλιτικοϊουδαϊκού λαού, που, μέσα στη μακροχρόνια επαφή του με τους Βαβυλωνίους και τους Πέρσες και τον ελληνικό πολιτισμό, έχει παραλάβει το πολυτιμότερο περιεχόμενο της Παραδόσεως, αλλά σε μορφή καθαρή και σε μονοθεϊστική τάσι. Γιατί ο αιώνιος Λόγος, σύμφωνα με τον Παύλο, είναι και ο Δημιουργός Λόγος και δεν περιφρονεί τίποτα από ό, τι εδημιούργησε και από όσα έβαλε μέσα στο στήθος του ανθρώπου ως προαίσθημα, νοσταλγία, διαίσθησι, μυστικιστική έξαρσι... Μερικές εκφράσεις των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου απαντούν στις μυστηριακές θρησκείες της εποχής εκείνης. Ο ειδικός μπορεί να διακρίνη το θρησκειολογικοϊστορικό βάθος. Με το πέρασμα όμως του καιρού, με την άγνοια αυτής της καταστάσεως πραγμάτων, έχει σχηματισθή κάποια ομίχλη, που δεν σε αφήνει να ιδής». (Joseph Holzner  «Παύλος», Εκδ.. «Δαμασκός», 9^η έκδοση, Αθήναι, 1973, σελ. 485).      

Στο κείμενο που ανάγνωσε στη διαθρησκειακή συνάντηση ο Σεβασμιώτατος Αλεξανδρουπόλεως σημειώνει επίσης: « Επί πλέον δεχόμαστε (Σημ. γρ. sic) ότι ο σουφισμός είναι η εκκοσμικευμένη μορφή του Ορθοδόξου μοναχισμού». Καμία σχέση, ούτε πνευματική, ούτε εκκοσμικευμένη υπάρχει του Σουφισμού με τον Ορθόδοξο μοναχισμό. Ο χαρακτηρισμός του Σεβ. θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή και συκοφαντία προς τον Ορθόδοξο μοναχισμό. Οι Σούφι είναι φανατικοί μουσουλμάνοι, προσηλωμένοι στον Μωάμεθ. Η Συνοδική Επιτροπή επί των αιρέσεων έχει αποφανθεί αρνητικά για τον Σουφισμό. Ο Αρχιμανδρίτης π. Χριστοφόρος Τσιάκκας σημειώνει ότι «ο ολοκληρωτισμός είναι φανερός στη διδασκαλία των Σούφι», και πως «οι Σούφι, που δρουν στην Ευρώπη επιχειρούν μέσω του συγκρητισμού να προσελκύσουν οπαδούς». (Αρχιμ. Χριστοφόρου Τσιάκκα «Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Θρησκειών και Αιρέσεων, Παραχριστιανικών – Παραθρησκευτικών Ομάδων και Συγχρόνων Ιδεολογικών Ρευμάτων», Έκδ. Ι. Μονής Τροοδοτίσσης, 2002, σελ. 939-942).

Σημειώνεται τέλος ότι το Ιράν είναι μεταξύ των είκοσι χωρών στον κόσμο με τις χειρότερες συνθήκες ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες. Ο Οργανισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων Freedom House στην ετήσια έκθεση του για το έτος 2017 βαθμολογεί με 17 το Ιράν, όταν οι πλήρεις ατομικές, πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες βαθμολογούνται με το 100. Κάτω από το Ιράν είναι, μεταξύ των άλλων, η Κίνα (15/100), η Σαουδική Αραβία (10/100) και η Βόρεια Κορέα (3/100). -