Ἰχνηλάτηση στόν ἐπιδημιολόγο Ἱπποκράτη
Μέσα στή μεγάλη
λαίλαπα τοῦ κορωνοϊοῦ καί τήν παγκόσμια ἀναστάτωση πού ἐπιφέρει, ἀναδεικνύεται
γιά μία ἀκόμα φορά ἡ αὐτοθυσία καί ἡ σπουδαία προσφορά τῶν γιατρῶν γιά τήν ἀντιμετώπιση
τῆς μεγάλης αὐτῆς πανδημίας, τήν ὁποία ἡ ἀνθρωπότητα πληρώνει μέ χιλιάδες
νεκρούς, ἐνῶ ἡ ἐπιστήμη δίνει σκληρό ἀγώνα γιά τήν ἀντιμετώπισή της.
Οἱ ἕλληνες
γιατροί -ἀνάμεσα στούς ἄλλους- μέ πρώτους τούς λοιμωξιολόγους καί τό ἀντίστοιχο
νοσηλευτικό προσωπικό δίνουν τή δική τους μάχη στήν πρώτη γραμμή, προσπαθώντας
νά περιορίσουν κατά τό δυνατό τά θύματα τῆς πανδημίας, γεγονός γιά τό ὁποῖο
τούς εἴμαστε εὐγνώμονες. Ἀναδεικνύονται ἔτσι ἄξιοι διάδοχοι τοῦ Ἱπποκράτη, ὁ
ὁποῖος πρῶτος εἶχε ἀφήσει παρακαταθήκη στούς γιατρούς ὅλων τῶν ἐποχῶν: «Ἡ Ἰατρική
εἶναι φιλάνθρωπος τέχνη (ἐπιστήμη) καί δέν ἀποσκοπεῖ στόν πλουτισμό, ἀλλά στή
βοήθεια τοῦ συνανθρώπου στίς δύσκολες ὧρες τῆς ἀρρώστιας καί τοῦ θανάτου».
Ἀξίζει, νά
ἀναφερθοῦμε ἀκροθιγῶς σέ κάποιες πτυχές τῆς ζωῆς τοῦ μεγάλου ἀρχαίου γιατροῦ.
Δωριεύς στήν καταγωγή γεννήθηκε στήν Κῶ τόν 5ο αἰ. π.Χ. καί ἀνῆκε στόν ἐνδοξότατο
κλάδο τῶν Ἀσκληπιάδων. Προικισμένος μέ μεγάλη ἐργατικότητα καί ροπή γιά
μάθηση φαίνεται πώς ὁ Ἱπποκράτης εἶχε προνομιακή πρόσβαση στή συσσωρευμένη
γνώση ἑνός ἀπό τά κορυφαῖα ἰατρικά ἱδρύματα τῆς ἐποχῆς του. Προφανῶς ἔλαβε ὅλη
τήν ἐγκύκλια μόρφωση τοῦ 5ου αἰ. π.Χ. πού εἶχαν οἱ σημαντικοί Ἕλληνες. Μετά τήν
ἐκπαίδευσή του ἄρχισε νά ἀσκεῖ τήν ἰατρική στή γενέτειρά του, τήν Κῶ. Ἐκεῖ
νυμφεύθηκε τήν Ἀβλαβία, μέ τήν ὁποία ἀπέκτησαν δυό γιούς, πού ἀναδείχθηκαν ἐπιφανεῖς
ἰατροί, καί μία κόρη.
Μεγάλο
μέρος τῆς ἄσκησής του στήν ἰατρική ὀφείλει στό Ἀσκληπιεῖο τῆς γενέτειράς του,
στό ὁποῖο πολλοί ἀσθενεῖς προσέρχονταν γιά θεραπεία ἀπό διάφορα μέρη τοῦ τότε
γνωστοῦ κόσμου. Ἐπιπλέον, θεώρησε χρέος του νά ταξιδέψει, ἐπειδή ἤθελε νά
συμπληρώσει τή μόρφωσή του, ἀλλά καί νά διαδώσει τήν πίστη του στή θεραπευτική
δύναμη τοῦ καθαροῦ ἀέρα, τοῦ νεροῦ καί τοῦ ἥλιου.
Κατά τήν
περίοδο τῆς σταδιοδρομίας του στή Θεσσαλία θεράπευσε τόν βασιλιά τῶν Μακεδόνων
Περδίκκα Β´. Στό μεταξύ ὁ βασιλιάς τῶν Περσῶν, Ἀρταξέρξης ὁ Α΄, λέγεται πώς ἔστειλε
ἀπεσταλμένους, γιά νά ζητήσουν τή βοήθειά του, προκειμένου νά ἀντιμετωπίσει ἐπιδημία
πού εἶχε ἐξαπλωθεῖ στό στράτευμά του. Ὁ Ἱπποκράτης, παρά τίς ἐξαιρετικά
δελεαστικές προσφορές, ὄχι μόνο ἀρνήθηκε, ἀλλά ρωτώντας τούς ἀπεσταλμένους
σχετικά μέ τίς κλιματικές συνθῆκες καί τό καθεστώς τῶν ἀνέμων στόν τόπο τους, ἀπό
τίς ἀπαντήσεις τους κατάφερε νά προβλέψει τήν πορεία τῆς ἀσθένειας στόν ἑλλαδικό
χῶρο καί νά ὑποδείξει τήν κατάλληλη θεραπευτική ἀγωγή.
Στήν Ἀθήνα
ἦρθε μέ πρόσκληση τοῦ Περικλῆ, ὁ ὁποῖος -σύμφωνα μέ τόν θρύλο- κατέβηκε στόν
Πειραιᾶ μαζί μέ τήν Ἀσπασία νά τόν ὑποδεχθεῖ, προκειμένου ὁ φημισμένος γιατρός
νά ἀντιμετωπίσει τόν λοιμό, γιά τόν ὁποῖο, ὅπως παραδίδει ὁ Θουκυδίδης, «οὔτε ἰατροὶ
ἤρκουν... οὔτε ἄλλη ἀνθρωπεία τέχνη οὐδεμία... πάντα ἀνωφελῆ ἦν». Μέ τό
διεισδυτικό του μάτι καί τήν ἀγχίνοιά του ὁ Ἱπποκράτης πρόσεξε ὅτι ἀπό τόν λοιμό
δύσκολα προσβάλλονταν ἄνθρωποι πού λόγῳ τοῦ ἐπαγγέλματός τους δούλευαν γυμνοί κοντά
στή φωτιά (μεταλλωρύχοι, καμινευτές κ.ἄ.). Ἔτσι συμπέρανε ὅτι τό αἴτιο τῆς
νόσου δέν ἀρέσκεται στό πῦρ καί ἴσως βρίσκεται στόν ἱματισμό. Συμβούλεψε,
λοιπόν, τούς Ἀθηναίους νά καεῖ ὁ ἱματισμός· ν’ ἀνάψουν μεγάλες φωτιές σέ
διάφορα σημεῖα τῆς πόλης, νά τίς τροφοδοτοῦν μέ χλωρά κλαδιά κι ἀρωματικά ἄνθη,
ὥστε ὁ καπνός πού θά δημιουργηθεῖ νά ἔχει εὐχάριστη ὀσμή, νά εἶναι πυκνός καί
νά σκεπάσει ὅλη τήν πόλη.
Βέβαια, ἡ ἀπολυμαντική
ἐνέργεια τοῦ πυρός ἦταν γνωστή ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Τρωικοῦ πολέμου. Ἡ καύση, ὅμως,
τοῦ ἱματισμοῦ ὡς φορέα τῆς νόσου ὀφείλεται στή δική του παρατηρητικότητα.
Πράγματι, οἱ ψύλλοι, πού μεταδίδουν τό μικρόβιο τῆς πανώλης ἀπό τούς ποντικούς
στόν ἄνθρωπο, ἐμφωλεύουν στόν ἱματισμό. Ἔτσι ὁ Ἱπποκράτης σταμάτησε τή
μετάδοση τῆς νόσου καί ἡ ἐπιδημία ὑποχώρησε. Εἶχε, ἐπίσης, παρατηρήσει ὅτι ὅσοι
ἐπιβίωναν ἀποκτοῦσαν ἀνοσία στόν ἰό.
Ἑπόμενο ἦταν
νά γίνει θρύλος -κατά τόν γάλλο Λιτρέ, ἐκδότη τῶν ἁπάντων του- ἡ ζωή καί τό ἔργο
του. Ὁ θρύλος, λοιπόν, τόν θέλει σωτήρα τῆς πόλης τῶν Ἀθηνῶν ἀπό τόν
θανατηφόρο λοιμό. Γιά τήν προσφορά του οἱ Ἀθηναῖοι ἐξέδωσαν εἰδικό ψήφισμα, «τὸ
δόγμα τῶν Ἀθηναίων», πού διαβάστηκε στά Μεγάλα Παναθήναια. Ἐπίσης τόν
στεφάνωσαν μέ χρυσό στεφάνι, τοῦ προσέφεραν τιμητική διά βίου σίτιση στό
Πρυτανεῖο καί τόν μύησαν δημόσια στά Ἐλευσίνια Μυστήρια, πού ἦταν ἡ ὕψιστη τιμή.
Ὁ Ἱπποκράτης
πίστευε, ἀκόμη, ὅτι τό πᾶν εἶναι ἡ πρόληψη. «Κάλλιον τὸ προλαμβάνειν ἢ τὸ
θεραπεύειν». Στό προοίμιο τοῦ «Προγνωστικοῦ», ἑνός ἔργου τῆς Ἰπποκρατικῆς
Συλλογῆς, διαβάζουμε: «Ὁ γιατρός πρέπει νά εἶναι σέ θέση νά ἐπιχειρεῖ σέ κάθε ἀρρώστια
σωστές προβλέψεις. Αὐτό δέν σημαίνει μόνο ὅτι πρέπει νά προβλέπει σωστά τή
μελλοντική πορεία τῆς ἀρρώστιας· πρέπει νά εἶναι σέ θέση νά ἀνακαλύπτει καί
τήν πορεία πού ἀκολούθησε ἡ ἀρρώστια, καθώς καί τήν κατάσταση τοῦ ἀρρώστου ἐκείνη
τή στιγμή. Ὁ γιατρός πρέπει νά μπορεῖ νά διακρίνει ὅλες τίς διαφορές πού
παρουσιάζει ὁ ἄρρωστος ἀπό τούς ὑγιεῖς ἤ ἀπό τόν ἴδιο τόν ἑαυτό του σέ
κατάσταση ὑγείας. Ἐπιπλέον, νά καταλαβαίνει πῶς ἔφτασε ὁ ἄρρωστος στήν
κατάσταση πού τόν βρίσκει. Ἐπιδίωξη τοῦ γιατροῦ εἶναι νά κερδίσει τήν ἐμπιστοσύνη
τοῦ ἀσθενοῦς καί τοῦ περιβάλλοντός του, ὥστε νά ἐφαρμόσει τή θεραπευτική ἀγωγή
πού ὁ ἴδιος κρίνει ὀρθή καί ἀναγκαία». Στό ἔργο του «Περὶ τῆς ἀρχαίης Ἰητρικῆς»
δηλώνει στούς γιατρούς ὅτι θά ἐπιτύχουν, ἄν χρησιμοποιοῦν ὡς ἀφετηρία μακροχρόνια
δοκιμασμένες ἀρχές καί μεθόδους· στή συνέχεια νά ἐπιδιώκουν νέες ἰατρικές ἀνακαλύψεις.
Πῶς ἐφαρμόσθηκε στήν πράξη ἡ ἱπποκρατική θεωρία περί προγνώσεως, τό βλέπει
κανείς καθαρά στό «Περὶ Ἐπιδημιῶν» Α´ καί Γ´ (βλ. Δ. Λυπουρλῆ, Θουκυδίδης καί
Ἱπποκρατική πρόγνωση).
Πολλές
φράσεις ἀπό τά κείμενα τῆς Ἱπποκρατικῆς Συλλογῆς ἔγιναν σύμβολα διαχρονικά τοῦ
ἰατρικοῦ λειτουργήματος, ὅπως «Ὁ μὲν βίος βραχύς, ἡ δὲ τέχνη μακρά, ὁ δὲ καιρὸς
ὀξύς, ἡ δὲ πείρα σφαλερή, ἡ δὲ κρίσις χαλεπή» (=ἡ ἀνθρώπινη ζωή εἶναι
σύντομη, ἡ ἐπιστήμη ἀτελείωτη, ὁ χρόνος λίγος, ἡ πείρα λαθεμένη καί ἡ ἀπόφαση
γεμάτη εὐθύνες)». Κατηγορηματική ἡ ἐπιταγή του: «Ὠφελέειν ἢ μὴ βλάπτειν» (=νά ὠφελεῖς
ἤ μήν βλάπτεις).
Ἡ
παγκόσμια ἀναγνώριση τῆς προσφορᾶς τοῦ Ἱπποκράτη στήν ἰατρική δικαιολογεῖ ἀπόλυτα
τόν τίτλο τοῦ πατέρα τῆς ἰατρικῆς.
1 σχόλιο:
Η πένα της κυρίας Αυγουστίνου αναφερόμενη στο σύντομο ιατρικό χρονικό του πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη με τις διαχρονικές εκφράσεις του ιατρικού λειτουργήματος, δίνει, εκτός άλλων παραμέτρων, σύγχρονα μηνύματα στους λοιμωξιολόγους ώστε να ασκούν το έργο τους με ήθος, συνέπεια και τεκμηριωμένη επιστημονική γνώση προς αποφυγή ολισθημάτων που δυνατόν να επιφέρουν διαταραχή της ισορροπίας του κοινωνικού συστήματος
Δημοσίευση σχολίου