Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Ο Μάης 68 και η Άνοιξη της Πράγας

Ο Μάης 68 και η Άνοιξη της Πράγας

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

                Η ελληνική ιντελιγκέντσια τις ημέρες αυτές ασχολείται με τον Μάη του 68, στο Παρίσι. Αντίθετα παρασιωπά την Άνοιξη της Πράγας του 1968. Καθόλου παράξενο για την αριστερή διανόηση με την ιδεολογική της μονομανία. Από τα κείμενα – σχόλια που γράφονται λίγα αποδίδουν την ιστορική πραγματικότητα. Τα περισσότερα εξιδανικεύουν τον Μάη του 68. Στην ουσία είναι επικήδεια σημειώματα. Τη σημερινή πραγματικότητα εξέφρασε ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν σε πρόσφατες δηλώσεις του. Τόνισε χαρακτηριστικά ότι «οι διεκδικήσεις της νεολαίας και των εργατών της εποχής εκείνης δεν αφορούν τη σύγχρονη κοινωνία της Γαλλίας...».

            Για τον Μάη του 68 έχουν γράψει ή έχουν μιλήσει κατά καιρούς έγκριτοι διανοητές στη Γαλλία. Όπως έγραψε ο καθηγητής Μισέλ Βινόκ οι εκτιμήσεις τους διαφέρουν. Για ορισμένους στο Μάη του 68 ταιριάζει  ο Σαιξπηρικός λόγος «πολύς θόρυβος για το τίποτε». Άλλοι τον παρομοίασαν με ένα δείπνο διασκέδασης σε χώρο όπου δέσποζαν τα πορτρέτα των Μαρξ, Λένιν, Τρότσκι, και Μάο. Κάποιοι αριστεροί στοχαστές τον έβαλαν στο επίπεδο της Επανάστασης του 1789...

Ο ίδιος ο Βινόκ σημειώνει σε άρθρο του ότι η εξέγερση των φοιτητών, που γενικεύθηκε είχε ένα χαρακτήρα αντιαυταρχικό, αντικομφορμιστικό και ήταν εναντίον όλων των θεσμών της κοινωνίας, ήτοι της οικογένειας, της εκπαίδευσης, της σεξουαλικής ηθικής, του κράτους και των Κομμάτων, συμπεριλαμβανομένου του ΚΚΓ. Ο Ζαν Πολ Σαρτρ, άλλοτε επικεφαλής των πορειών του ΚΚΓ, το κατηγόρησε ανοικτά, ότι «φοβάται την επανάσταση» και ότι «αποφάσισε να παίξει το ρόλο του αντιπάλου της κυβέρνησης σεβόμενο τους κατά τους νόμους κανόνες του παιχνιδιού, που το καθιστά αντίπαλο μειωμένης επικινδυνότητας»[1].

Μεταξύ των διανοητών που βίωσαν τον Μάη του 1968 ήσαν οι ζώντες στο Παρίσι Έλληνες στοχαστές  Κώστας Παπαϊωάννου και Κορνήλιος Καστοριάδης, καθώς  και ο Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Raymond Aron.  Για τον Παπαϊωάννου η Παναγιώτα Βάσση[2] έγραψε: «Την εποχή του γαλλικού Μάη του 1968, ο Παπαϊωάννου δεν ανέλαβε ακτιβιστική δράση, όπως άλλοι Έλληνες στοχαστές του Παρισιού (βλ. λ.χ. την περίπτωση του Κορνήλιου Καστοριάδη). Αποστασιοποιήθηκε υποστηρίζοντας τον κοινοβουλευτισμό, αμφισβητώντας τη δυνατότητα της εξέγερσης να μετατραπεί σε γνήσια λαϊκή επανάσταση – δύσπιστος γαρ απέναντι στην τελευταία και τις δυνατότητες της εποχής του για μα επαναστατική αλλαγή – και υπερασπιζόμενος την, εντός του συστήματος, αμφισβήτηση και την πρακτική της μη βίας. Ο Αρόν προσδιορίζει την πολιτική στάση του Παπαϊωάννου ως ακολούθως: “Από ιδιοσυγκρασία παρέμεινε ένας άνθρωπος της αριστεράς. Ναι, έλεγε αστειευόμενος, αν θέλετε, είμαι οπαδός του Αρόν, αλλά όχι δεξιός”. Ωστόσο την ίδια εποχή...διαλέγεται με τη θεωρία του αναρχισμού, δίχως την εγκόλπωσή του στην αναρχική – περιθωριακή διανόηση»[3].

Στην πιο κρίσιμη ημέρα της εξέγερσης, την 30ή Μαΐου 1968, και αμέσως μετά το ραδιοφωνικό διάγγελμα του Προέδρου Ντε Γκολ εκατοντάδες χιλιάδες Γάλλων ξεχύθηκαν στους δρόμους προς υποστήριξη της Δημοκρατίας. Μεταξύ αυτών και ο Κώστας Παπαϊωάννου με τον Αρόν. Γράφει ο δεύτερος στα «Απομνημονεύματα» του: « Με φίλους ακούσαμε στο σπίτι μου την ομιλία του Στρατηγού. Νομίζω ότι φώναξα: Ζήτω ο Ντε Γκολ! Είχαμε όλοι το αίσθημα πως αυτή τη φορά είδε σωστά τα γεγονότα και ότι νίκησε. Πήγαμε ο Κώστας Παπαϊωάννου και εγώ προς τα Ηλύσια Πεδία, όπου το πλήθος είχε αρχίσει να συγκεντρώνεται...»[4].

O Ρεϊμόν Αρόν ήταν ο ψύχραιμος αναλυτής και επικριτικός σχολιαστής της εξέγερσης του 1968. Γράφει στα απομνημονεύματά του: « Κοινωνιολογικές έρευνες μεταξύ των σοβαροτέρων φωτίζουν ένα φαινόμενο της γενιάς αυτής (του 1968): Οι φοιτητές προερχόμενοι από οικογένειες χωρίς εμπειρία στην ανώτατη εκπαίδευση, και αποπροσανατολισμένοι μέσα στο νέο τρόπο ζωής, με αβεβαιότητα για τις επιλογές τους, φοβούνταν μήπως και δεν βρουν εργασία αφού πάρουν το δίπλωμα τους. Ζούσαν μέσα στο άγχος και στη μοναξιά, σε συνθήκες αβεβαιότητας. Στις συνθήκες αυτές ενώθηκαν με τους πλουσιότερους συμφοιτητές τους για να κραυγάσουν μαζί τους: Κάτω η καταναλωτική κοινωνία!» [5]

Μέγας εχθρός του Αρόν ο παλιός του φίλος και συνεργάτης του Ζαν Πολ Σαρτρ. Αυτός ήταν ο εκρηκτικός «επαναστάτης», με τα «πιασάρικα» στους φοιτητές, πλην όμως εκτός πραγματικότητας συνθήματά του. Ο Αρόν ήταν η φωνή της λογικής, της ηπιότητας, της μη βίας. Ο Σαρτρ καθύβριζε και συκοφαντούσε τον Αρόν και εκείνος απλά του εξηγούσε το άδικό του. Τελικά ο Αρόν αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο. Ό,τι εξήγησε στο βιβλίο του «Η ανύπαρκτη επανάσταση – Σκέψεις επί των γεγονότων του Μαΐου» (Εκδ. Fayard), αποδείχθηκαν σωστά. Ο συντάκτης της αριστερής γαλλικής εφημερίδας «Liberation» Φιλίπ Ντουρού έγραψε χαρακτηριστικά: « Στον περασμένο αιώνα περνούσες περισσότερο αν ήσουν με το στραβό του Σαρτρ παρά με το σωστό του Αρόν...»[6]. Και υπενθύμισε ο Ντουρού αυτό που έγραψε το 1983 ο τότε διευθυντής της εφημερίδας, πρώην μαοϊστής και εκ των ηγετικών μορφών της εξέγερσης του Μαΐου 1968 Serge July: «Ο Ρεϊμόν Αρόν είχε δίκιο, αλίμονο!». Σήμερα στη Γαλλία και στην Ελλάδα ο Σαρτρ είναι ξεπερασμένος και ξεχασμένος. Όμως ουδείς της Αριστεράς επιθυμεί να μιλάει για τον Αρόν. Του είναι οδυνηρό. 

Ο Καστοριάδης για τον Μάη του 1968

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης υπήρξε θιασώτης του Μάη του 1968, χωρίς πάντως να παραβλέπει τα πολλά προβλήματα, που υπήρξαν κατά και μετά από αυτόν, καθώς και για τους μηδενιστές – ιδεολόγους. Έγραψε: «Για τις δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες που είχαν δράσει τον Ιούνιο – Μάιο, αλλά δεν πίστευαν πια σ’ ένα πραγματικό κίνημα, που ήθελαν να βρουν μια δικαιολογία ή μια νομιμοποίηση για την αποτυχία του κινήματος και συνάμα για τη δική τους αρχόμενη ιδιωτικοποίηση, διατηρώντας όμως μια “ριζοσπαστική ευαισθησία”, ο μηδενισμός των ιδεολόγων, οι οποίοι είχαν καταφέρει την ίδια περίοδο να πηδήξουν στο τρένο μιας αόριστης “ανατροπής”, τους πήγαινε γάντι....

Ίσως κάποιοι να θεωρήσουν ευφυώς χαριτωμένη την άποψη ότι το “νόημα” του Μάη του ΄68 ήταν σε τελευταία ανάλυση η εξάπλωση των πωλήσεων των πορνοκασετών. Λιγότερο διασκεδαστικό ίσως, αλλά πιο γόνιμο, είναι να δούμε στον Μάη και στα κινήματα της δεκαετίας του ΄60 τις τεράστιες υποσχέσεις, που περιέχει δυνητικά η σύγχρονη εποχή και την τεράστια δυσκολία που συναντά η σύγχρονη ανθρωπότητα για να βγει από την ηλίθια ιδιωτικοποίηση, να πολιτικοποιηθεί, ν’ αποφασίσει ότι η ενασχόληση με τις δικές της (συλλογικές) υποθέσεις θα μπορούσε να είναι η φυσιολογική, συνηθισμένη της κατάσταση»[7].

Να σημειώσουμε ότι εκ των πρωταγωνιστών του Μάη 68 οι Κουσνέρ, Μπετίτ, Λεβί, Γκλισμάν έχουν αλλάξει τελείως πολιτικό και ιδεολογικό προσανατολισμό...

Το χρονικό της εξέγερσης

Ο Ρεϊμόν Αρόν στα «Απομνημονεύματά» του χωρίζει τα γεγονότα του Μάη 68 σε τέσσερις φάσεις. Η πρώτη αρχίζει με την είσοδο της αστυνομίας στην αυλή της Σορβόνης, που διαρκεί έως τις 13 Μαΐου, ημέρα της γενικής απεργίας και του ανοίγματος της Σορβόνης. Η δεύτερη σφραγίζεται  από την επέκταση των απεργιών, στην αρχή από ανεξάρτητες κομματικά ομάδες, στη συνέχεια με την κινητοποίηση ή τη συμπαράσταση του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας, που κατέληξαν στις διαπραγματεύσεις της Γκρενέλ  και στη συμφωνία μεταξύ εργοδοτών και συνδικάτων υπό την αιγίδα της κυβέρνησης Πομπιντού.

Η τρίτη φάση διαρκεί λίγες, αλλά δραματικές ημέρες. Τα κύρια γεγονότα των ημερών αυτών ήσαν η άρνηση της συμφωνίας της Γκρενέλ από τους απεργούς της Μπιγιανκούρ, η αμφισβήτηση του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Πρωθυπουργού, η ανακοίνωση του Φρανσουά Μιτεράν ότι θα είναι υποψήφιος για την Προεδρία της Δημοκρατίας, στην περίπτωση που αποσυρθεί ο στρατηγός Ντε Γκολ, η «εξαφάνιση» του στρατηγού Ντε Γκολ για κάποιες ώρες (μετέβη στο Μπάντεν Μπάντεν και συναντήθηκε με στρατιωτικούς), η από ραδιοφώνου (Σημ. Για να θυμίσει το διάγγελμά του κατά την απελευθέρωση της Γαλλίας από τους Ναζί)  ιστορική ομιλία του το απόγευμα της 30ής Μαΐου 1968 και η στη συνέχεια υπέρ του και υπέρ της Δημοκρατίας διαδήλωση εκατοντάδων χιλιάδων παρισινών στα Ηλύσια Πεδία.

Η τελευταία φάση διήρκεσε μερικές εβδομάδες.  Κατ’ αυτές επανήλθε η ομαλότητα στα πανεπιστήμια και στα εργοστάσια, επιβλήθηκε η δημόσια τάξη στη Γαλλία, και διενεργήθηκαν βουλευτικές εκλογές, που έδωσαν μια μεγάλη νίκη στον Στρατηγό Ντε Γκολ, μεγαλύτερη από αυτήν που διέθετε προηγουμένως το Κόμμα του στην Εθνοσυνέλευση. Αντίθετα έχασαν δύναμη το ΚΚΓ και τα άλλα Κόμματα της Αριστεράς.     

Απόσπασμα από την ομιλία του Ντε Γκολ, την 30ή Μαΐου 1968

«Γαλλίδες και Γάλλοι,

Ως εγγυητής της εθνικής και δημοκρατικής νομιμότητας...πήρα τις αποφάσεις μου. Υπό τις παρούσες συνθήκες δεν παραιτούμαι...Η Γαλλία πραγματικά απειλείται με δικτατορία. Θέλουν να την υποχρεώσουν να υποκύψει σε μια εξουσία, που θα επιβαλλόταν μέσα σε εθνική απελπισία. Μια εξουσία, που θα ήταν τότε προφανώς κατ’ ουσίαν η εξουσία του νικητή, δηλαδή του ολοκληρωτικού κομμουνισμού. Φυσικά, στην αρχή θα την χρωμάτιζαν με απατηλή εμφάνιση, χρησιμοποιώντας τη φιλοδοξία ή το μίσος περιθωριακών πολιτικών...Ε λοιπόν, όχι! Η Δημοκρατία δεν θα παραιτηθεί, ο λαός θα ανακτήσει τον έλεγχο. Ζήτω η Δημοκρατία, ζήτω η Γαλλία!».

Συνθήματα του Μάη του 1968

Τα συνθήματα, που έγραφαν φοιτητές κατά την εξέγερση του Μάη 68, δείχνουν ότι αυτοί ήσαν αντιεξουσιαστές και αναρχικοί.

Μερικά από αυτά:

Απαγορεύεται το απαγορεύεται.

Να’ στε ρεαλιστές, ζητάτε το αδύνατο.

Η φαντασία στην εξουσία.

Διαβάζετε λιγότερο, ζήστε περισσότερο.

Δεν θα αξιώσουμε τίποτε, δεν θα ζητήσουμε τίποτε. Θα τα πάρουμε, θα τα κατάσχουμε.

Εργάτη, είσαι 25 ετών, αλλά το συνδικάτο σου είναι του περασμένου αιώνα.

Αγοράζουν την ευτυχία σου. Κλέψ΄ την.

Το οινόπνευμα σκοτώνει. Πάρτε L.S.D.

Η Άνοιξη της Πράγας

Παράλληλα με τα δραματικά γεγονότα του Μάη 68, εξίσου δραματικά γεγονότα συμβαίνουν στην Τσεχοσλοβακία. Η Άνοιξη της Πράγας, το 1968, προήλθε από την πίεση στο κομμουνιστικό καθεστώς, που άσκησε η Τσεχική και η Σλοβακική διανόηση και που είχε ευρεία απήχηση στον λαό της χώρας. Οδήγησε σε μια απόπειρα δημιουργίας ενός κομμουνιστικού καθεστώτος «με ανθρώπινο πρόσωπο» και έκλεισε στις 21 Αυγούστου 1968 αιματηρά, με την επέμβαση των τανκς και 800.000 στρατιωτών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφόρων της, Βουλγαρίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας και Ανατολικής Γερμανίας.

Με την «ομαλοποίηση», που επέβαλε η ΕΣΣΔ χιλιάδες Τσέχων και Σλοβάκων πολιτών φυλακίσθηκαν και βασανίστηκαν, επιβλήθηκε πάλι η προληπτική λογοκρισία, όλοι οι συγγραφείς και γενικά οι λογοτέχνες, επιστήμονες και καλλιτέχνες περιθωριοποιήθηκαν και έχασαν όποια εργασία έκαμαν. Χιλιάδες Τσέχοι διέφυγαν στη Δύση. Ο φοιτητής του Πανεπιστημίου Κάρλοβι Γιαν Πάλατς, 21 ετών, δεν ανέχθηκε την κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας της χώρας του και την καταπίεση του ολοκληρωτικού καθεστώτος, που επέβαλε η Σοβιετική Ένωση. Αυτοπυρπολήθηκε σε κεντρική πλατεία της Πράγας και απέθανε στις 19 Ιανουαρίου 1969. Στη συνέχεια αυτοπυρπολήθηκε ο Ζαν Ζάγιτς και ακόμη πέντε φοιτητές. Οι συμφοιτές τους κρέμασαν στο πανεπιστήμιο πανό, που έγραφε λόγο του Μπρεχτ: «Δυστυχισμένος ο λαός που δεν έχει ήρωες και ακόμη πιο δυστυχισμένος αυτός που χρειάζεται ήρωες».  

Η Άνοιξη της Πράγας έδειξε ότι το πείραμα του σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο ήταν ουτοπικό. Τα γεγονότα έδειξαν, και αποδείχθηκε το 1989, πως όλες οι εκδοχές του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν επιδέχονται μεταρρύθμιση, μόνο αποτίναξη, ή αυτοκατάρρευση. Όταν ο Ντούμπτσεκ αποφάσισε την άρση της λογοκρισίας ήταν τόσο μεγάλη η έκρηξη της κριτικής και της σάτιρας προς το κομμουνιστικό καθεστώς, που αυτό θορυβήθηκε, τόσο μέσα στην Τσεχοσλοβακία, όσο και στην ΕΣΣΔ και στις άλλες κομμουνιστικές χώρες...

---

[1] Les collections de l’ Histoire, No 27, Avril – Juin 2005, p. 83

[2] Φιλόλογος, D.E.A. Νεοελληνικής Φιλολογίας, Μ.Δ.Ε. Φιλοσοφίας

[3] Νέος ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ, τεύχ. 5^ο – 6^ο, Μάιος – Δεκέμβριος 2012,, σελ. 92.

[4] Raymond Aron “Memoires”, Ed. Julliard, Paris 1983, Vol. II, p. 663-664.

[5] Αυτ. σελ. 671

[6] Liberation, 2 Juillet 2017

[7] Κορνηλίου Καστοριάδη «Η άνοδος της ασημαντότητας», Εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1995, σελ. 44-47