Πρωτοπρ. Πέτρος Χίρς, Απάντηση στον κ. Αδαμάντιο Τσακίρογλου

Απάντηση στον κ. Αδαμάντιο Τσακίρογλου

 π. Πέτρος Χίρς, Πρωτοπρεσβύτερος

Απαντώντας(ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ) στο πρόσφατο άρθρο μου με τίτλο, "Μακαριστός π. Σεραφείμ Ρόουζ: Οι Ορθόδοξοι πρέπει ν’ αποφύγουν τον φανατισμό και σεκταρισμό και να παραμείνουν ενωμένοι εν όψει της ‘Συνόδου’"http://aktines.blogspot.de/2016/12/blog-post_0.html#more, ο φιλόλογος και ιστορικός Αδαμάντιος Τσακίρογλου έλαβε αφορμή από το κάλεσμά μου να παραμείνουμε στην βασιλική οδό των Πατέρων, αποφεύγοντας τα δύο άκρα - τον φονταμενταλιστικό οικουμενισμό και τον αδιάκριτο ζηλωτισμό. Παρότι δεν έχω αμφιβολία, ότι ο, κατά τα λοιπά, σεβαστός  κ. Τσακίρογλου το μόνο που ήθελε πραγματικά, με την κριτική παρέμβασή του ήταν να φωτίσει ακόμη περισσότερο τον δρόμο της σωτηρίας μας, ωστόσο αστόχησε δυστυχώς, παρεξηγώντας προφανώς τόσο την τοποθέτηση του μακαριστού ασκητού, όσο και τη δική μου ανάλυση.

 Ο κ. Τσακίρογλου ερμηνεύει το άρθρο μου σαν αυτό να βάζει στο ίδιο επίπεδο, συλλήβδην, τους αγίους Πατέρες : στο επίπεδο εκείνων τους οποίους αναφέρει ως «Ἀδιάκριτους ζηλωτὲς και ἀκραίους φανατικούς". Επίσης δηλώνει ότι ο τρόπος της σκέψης μου "δικαιολογεῖ καὶ δικαιώνει τὶς διώξεις ποὺ ἐπιφέρουν οἱ Οἰκουμενιστὲς κατὰ τῶν ὁμολογητῶν ἱερέων, μοναχῶν καὶ λαϊκῶν, γιατὶ κατὰ τὴν γνώμη του εἶναι "φανατικοὶ ἀκραῖοι, σεκταριστὲς", που διασποῦν τὴν ὁμόνοια τῆς Ἐκκλησίας καὶ δὲν ἀκολουθοῦν τὴν "χρυσῆ ὁδό". Όμως διατυπώνει τους εξωφρενικούς αυτούς ισχυρισμούς του, χωρίς να υπάρχει στο κείμενό μου η παραμικρή βάση γι’ αυτούς, όπως θα καταστεί σαφές στη συνέχεια. 

Διότι στο άρθρο μου δεν προσδιορίζω το νόημα της φράσης «φανατικός και ζηλωτής ου κατ’ επίγνωσιν». Ούτε καν υπεισέρχομαι στο ζήτημα της διακοπής μνημονεύσεως ή εκκλησιαστικής κοινωνίας, όπως το κάνει ο κ. Τσακίρογλου. Συνεπώς, επί ποίας βάσεως ισχυρίζεται ότι γνωρίζει πως εγώ, στην πραγματικότητα, αναφέρομαι στους «ομολογητές μοναχούς και λαϊκούς;» ή Θεός φυλάξοι, στους Αγίους Πατέρες, όπως είναι ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ή ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ή ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, όταν μιλώ για αδιάκριτο ζηλωτισμό; Προφανώς, υπάρχουν πολλά που εκείνος υποθέτει και πολλά που ολοφάνερα τα αγνοεί, σε σχέση με όσα έγραψα και επίσης με όσα ο π. Σεραφείμ έκανε και πίστευε, από το 1977, όταν έγραψε αυτή την επιστολή έως το 1982, όταν εκοιμήθη εν Κυρίω.

Πρώτα απ’ όλα, ο κ. Τσακίρογλου εναντιώνεται στην εκκλησιολογική τοποθέτηση της Ρωσικής Εκκλησίας της Διασποράς (ROCOR) κατά τρόπο πρόχειρο και αποσπασματικό, υπεραπλουστεύοντας μια εξαιρετικά ευαίσθητη και σύνθετη κατάσταση καί θέση. Επιπλέον, επεξηγώντας αυτό που νομίζει ότι ήταν η θέση του π. Σεραφείμ για τους «ζηλωτές» και για το ζήτημα της κοινωνίας με άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, δεν παραθέτει κάποια αυτούσια αποσπάσματα του ίδιου του μακαριστού πατρός, αλλά μόνον του αρχιεπισκόπου Αβερκίου, τον οποίον ο π. Σεραφείμ σεβόταν, ασφαλώς, διότι ήταν ένας άγιος ιεράρχης και ομολογητής. Ωστόσο, η μέθοδος αυτή είναι όχι μόνο μη πειστική, αλλά και παραπλανητική, διότι ο π. Σεραφείμ έζησε άλλα έξι χρόνια, μετά την κοίμηση του αρχιεπισκόπου Αβερκίου, και στα τελευταία αυτά χρόνια υπήρξε αλλαγή στην αντίληψή του για το θέμα αλλά και στην πραγματικότητα της όλης εκείνης καταστάσεως. 

 Είναι δυσχερέστατο – περίπου αδύνατον - να μπορέσει κάποιος να εξηγήσει σ’ ένα σύντομο κείμενο, τις πολλυποίκιλες ‘αποχρώσεις’ που υπήρχαν σε σχέση με την εκκλησιολογία και την κοινωνία στην ROCOR, κατά τη δεκαετία του ’70, όταν γράφτηκε αυτή η επιστολή. Προτείνω, σε όσους ενδιαφέρονται, να διαβάσουν τη Ζωή του π. Σεραφείμ Ρόουζ (ιδίως το κεφάλαιο 99, με τίτλο ‘Ελπίδα’), καθώς επίσης τη σημαντική και λεπτομερή αναφορά στις σχέσεις της ROCOR με τις Τοπικές Εκκλησίες, τους Παλαιοημερολογίτες και τους ετεροδόξους – γραμμένη από τον π.Andrei Psarev (http://www.rocorstudies.org/articles/2008/11/18/the-development-of-russian-orthodox-church-outside-of-russias-attitude-toward-other-local-orthodox-churches-and-non-orthodox-christians/). Εκεί βλέπει κανείς ότι η ROCOR ουδέποτε ήταν 'παλαιομερολογίτικη' ομολογία, ούτε θεωρούσε τη δική της καταδίκη του οικουμενισμού (το 1983), ως δεσμευτική για τις άλλες εκκλησίες. Απεναντίας, προσέβλεπε σε μία μέλλουσα Πανορθόδοξη Σύνοδο, που θα καταδίκαζε τον οικουμενισμό, όπως άλλωστε και εμείς, που αγωνιζόμαστε εδώ στην Ελλάδα. 

 Εκείνο που έχει σημασία να καταλάβουμε, για τον σκοπό της απάντησής μας, είναι ότι η ROCOR ποτέ δεν διέκοψε επίσημα την κοινωνία της με οποιαδήποτε Τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία – ούτε καν με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως – παρά μόνο με το Πατριαρχείο της Μόσχας, ενώ με την  Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρούσε κοινωνία και οι αρχιερείς συλλειτουργούσε. Ακόμη και η διακοπή κοινωνίας της με το Πατριαρχειο της Μόσχας θεωρήθηκε μέτρο προσωρινό, όπως έγραψε κάποτε ο π, Σεραφείμ Ρόουζ: "Η Εκκλησία μας δεν έχει κοινωνία με τη Μόσχα. Αλλά η Εκκλησία μας το αναγνωρίζει αυτό ως μια προσωρινή κατάσταση, η οποία θα τελειώσει όταν το κομμουνιστικό καθεστώς κλείσει τον κύκλο του (σελ. 993, κεφ, 99 – π, Σεραφείμ Ρόουζ: η Ζωή και τα έργα του)  

 Ο π. Σεραφείμ Ρόουζ ήταν πραγματικά ένα πιστό τέκνο της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας της Διασποράς και υπέρμαχος των θέσεών της. Πιο συγκεκριμένα, καθώς ο ίδιος ωρίμαζε στην πίστη, έφθασε να προασπίζεται τις πιο μετριοπαθείς θέσεις της έναντι της ομάδας των «ζηλωτών» του Παλαιού Ημερολογίου, υπό τον π. Παντελεήμονα της Βοστόνης – ομάδα η οποία είχε προσχωρήσει στην ROCOR και προσπαθούσε να της επιβάλλει μια ακραία εκκλησιολογία (η οποία κήρυσσε ότι δεν υπάρχει χάρις στις Εκκλησίες που ακολουθούν το Νέο Ημερολόγιο). Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να κατανοήσουμε τα εγκώμια εκ μέρους του π. Σεραφείμ, για τον αρχιεπίσκοπο Αβέρκιο ως "ἠχηρὸ καὶ φλογερὸ παράδειγμα ὀρθόδοξης μετριοπάθειας." Είναι πάντα πολύ σημαντικό να μπορούμε να κατανοούμε τα συμφραζόμενα!

 Όπως θυμάται ο π.Alexey Young, ο πιο στενός μαθητής του π, Σεραφείμ, ο τελευταίος λυπόταν για τα άρθρα του «υπέρ των ζηλωτών», τα οποία είχε γράψει στα νεανικά χρόνια του. Του έλεγε: «εμείς βοηθήσαμε να δημιουργηθεί ένα τέρας και, γι αυτό, εγώ μετανοώ!» Πράγματι, τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ακόμη και αν ορισμένοι πρότειναν επίσημη διακοπή κοινωνίας με τις Τοπικές Εκκλησίες, εκείνος άρχισε να μεταλαμβάνει τους λαϊκούς, άνδρες και γυναίκες, που ήταν εκτός ROCOR (βλ. ο.π. Η Ζωή…. σελ.. 994, αγγλική έκδοση,- στο κεφάλαιο με τίτλο «Ελπίδα»), επιμένοντας ότι πρέπει να «αρθούμε πάνω από τις διαφορές δικαιοδοσίας, προκειμένου να σώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ψυχές, Έγραφε τον Δεκέμβρη του 1981: «Ποιο θα είναι το τέλος, από πλευράς δικαιοδοσίας δεν το γνωρίζω. Αλλά πρέπει να διαμορφώσουμε την εικόνα της Ρωσικής Εκκλησίας Εξωτερικού μακριά από την «φανατική» γραμμή, που μέχρι τώρα προσπαθεί να επιβληθεί και που, τώρα, γίνεται εμφανής η αποτυχία της» (σελ. 995 αγγλικού κειμένου, ο.π.). 

 Παρόλο που ο π. Σεραφείμ δεν άλλαξε ποτέ τη βασική του στάση έναντι του οικουμενισμού, «εντούτοις, όταν είδε κάποιους ανθρώπους να αποκαλούν άλλους, υπαγομένoυν σε άλλες δικαιοδοσίες, [και διαπλεκόμενες με τον οικουμενισμό] «αιρετικούς», έγραψε τα εξής: « Ο οικουμενισμός είναι αίρεση, μόνον αν πραγματικά εμπεριέχει την άρνηση, ότι η Ορθοδοξία είναι η αληθινή Εκκλησία του Χριστού. . . .Ασφαλώς, πρέπει κανείς να επικρίνει τη συμμετοχή των Ορθοδόξων στην Οικουμενική Κίνηση - κάτι που πράγματι είναι παραπλανητικό, στην καλύτερη περίπτωση, αλλά και ασαφές σε ο,τι αφορά τη φύση της Εκκλησίας του Χριστού. Όμως, σήμερα, δεν μπορεί κανείς να αποκαλέσει αυτούς τους ανθρώπους «αιρετικούς», ούτε μπορεί να επιβεβαιώσει ότι Ορθόδοξοι εκπρόσωποι –πλήν ελαχίστων εξαιρέσεων - έχουν διδάξει πραγματικά τον οικουμενισμό ως αίρεση. Η μάχη για την αληθινή Ορθοδοξία στην εποχή μας δεν υποστηρίζεται από τέτοιες υπερβολές». Αλλού, πάλι, έγραψε «Οι υπερβολικές αντιδράσεις έναντι της Οικουμενικής Κινήσεως εμφορούνται από το ίδιο πνεύμα του κόσμου που είναι και στην ίδια την οικουμενική κίνηση» (βλ. σελ. 997).

 Δυστυχώς, η αντίδραση του κ. Τσακίρογλου, στο άρθρο μου, μου θυμίζει ότι τέτοιες υπερβολικές αντιδράσεις, εναντίον Ορθοδόξων, συνεχίζονται σήμερα. Αν ο π.. Σεραφείμ αρνιόταν να αποκαλέσει ανθρώπους στις Τοπικές Εκκλησίες – οι οποίοι, όχι μόνο ήταν σε κοινωνία με όσους κήρυτταν την αίρεση του οικουμενισμού, αλλά επίσης συμμετείχαν οι ίδιοι στον οικουμενικό διάλογο - αιρετικούς, κατά μείζονα λόγο είναι απίθανο να θεωρεί τους Ορθοδόξους εκείνους - που ενεργά αγωνίζονται κατά του συγκρητιστικού οικουμενισμού χωρίς να διακόπτουν την κοινωνία, ‘αντιπατερικούς’, πόσω μάλλον δε ‘υποστηρικτές των αιρετικών’.

- - -

Σημ.π. Πέτρου: Λόγω της μεγάλης έκτασης του παρόντος κειμένου, θα συνεχίσω σε άλλο άρθρο για το θέμα του αδιακρίτου – ου κατ‘ επίγνωσιν – ζήλου στη σύγχρονη εκκλησιαστική κατάσταση. 

π. Πέτρος Χίρς, Πρωτοπρεσβύτερος

[μετάφρ. Χαρά-Ανδριάνα Λιαναντωνάκη]