«Κανείς Έλληνας πολίτης δεν μπορεί να είναι ευχαριστημένος με την ποιότητα της εκπαίδευσης στη χώρα μας. Ούτε οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί», υποστηρίζει σε συνέντευξή του στο «Ποντίκι» ο καθηγητής Γλωσσολογίας κ. Γιώργος Μπαμπινιώτης ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ εκφράζει την ανησυχία του για το θέμα της Παιδείας στη χώρα μας. Θεωρεί την Παιδεία «εθνική υπόθεση» και επικαλείται τον ορισμό του Διονυσίου Σολωμού ότι «εθνικό είναι το αληθές» ενώ συμπληρώνει ότι η Παιδεία είναι μια κοινωνική και πνευματική πραγματικότητα που έχει άμεση σχέση με τον τρόπο σκέψης. Όσο αφορά τα «Greeklish» πάντως δηλώνει ότι δεν τον προβληματίζουν, την ίδια στιγμή όμως «δακτυλοσκοπεί» τις πραγματικές απειλές της ελληνικής γλώσσας.
Αποσπάσματα συνέντευξης του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη στον Ξενοφώντα Μπρουντζάκη για το "Ποντίκι"
Κύριε καθηγητά, έχετε ακούσει μεγαλύτερη ανοησία απ' το ότι «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις»;
Η φράση αυτή πρέπει να εκληφθεί ως αντίδραση (με έντονο το στοιχείο τής υπερβολής) στην ηγεμονία τού λόγου. Τίποτε, καμιά εικόνα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ζωντανό λόγο, όταν εκφέρεται σωστά, μεστά και αποτελεσματικά. Βεβαίως, ένα θέμα είναι πάντοτε τι περιμένει κανείς από την επικοινωνία, είτε με την εικόνα είτε με τον λόγο. Μπορεί η εικόνα, καθ' υπερβολή πάντοτε, να ισοδυναμεί ίσως με χίλιες λέξεις, αλλά μη ξεχνάμε ότι υπόκειται και σε χίλιες ερμηνείες, αφού ο εικαστικός κώδικας είναι εγγενώς πολύσημος και λειτουργεί πάντα συνειρμικά. Αντιθέτως, η γλώσσα εξ ορισμού έχει σκοπό ν' αποκαλύπτει τη σκέψη τού ομιλητή όσο πιο πιστά γίνεται και να περιορίζει δραστικά τα περιθώρια παρερμηνείας.
Μιας και το έφερε η κουβέντα, δεν νομίζετε ότι στην εποχή τής εικόνας υποχώρησε κατά πολύ το γλωσσικό αισθητήριο;
Ναι, αυτό έχει πράγματι συμβεί. Όχι όμως ως κανονική και αποδεκτή λειτουργία ή ως μοιραία εξέλιξη, αλλά ως απόκλιση. Η εικόνα σήμερα κυριαρχεί - κυρίως μέσα από την τηλεόραση - εις βάρος τού έντυπου λόγου (εφημερίδων, περιοδικών) αλλά και τού ηλεκτρονικού λόγου (ραδιοφώνου). Έτσι συμβαίνει το αναμενόμενο: όσο μειώνεται η παραγωγή και η πρόσληψη λόγου, δηλαδή τα κείμενα που διαβάζουμε και ακούμε, τόσο υποχωρεί και η αίσθηση, το γλωσσικό αισθητήριο για μια δημιουργική χρήση τής γλώσσας που είναι πάντοτε το ζητούμενο. Θα το πω σκληρά: όπου, όταν και όσο κυριαρχεί η εικόνα, εκεί σε ανεξέλεγκτο συχνά βαθμό υποφέρει η γλώσσα. Και εννοώ την ποιότητα τής γλωσσικής μας επικοινωνίας στον προφορικό και τον γραπτό μας λόγο.
Ένας άνθρωπος με περιορισμένο λεξιλόγιο μπορεί να είναι πλούσιος στο περιεχόμενο και στις δυνατότητες τής σκέψης του;
Όχι. Είναι γνωστό και καθολικά σχεδόν αποδεκτό ότι η γλωσσική καλλιέργεια συμβαδίζει με τη νοητική καλλιέργεια τού ανθρώπου. Η ρήση τού Ludwig Wittgenstein «ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου» ισχύει απολύτως. Είναι κανόνας: όσο περιορίζει κανείς το λεξιλόγιο των ανθρώπων τόσο περιορίζει τον πλούτο και τις δυνατότητες λειτουργίας και έκφρασης τής σκέψης τους. Αυτό προσπάθησε να δείξει, σε ακραία βεβαίως μορφή, ο George Orwell με τη Νέα Ομιλία του (Newspeak), απόλυτα περιορισμένη και ελεγχόμενη από ένα φανταστικό καταπιεστικό ολοκληρωτικό καθεστώς που στερεί από τον άνθρωπο την ελευθερία του, άρα και την ελευθερία τής σκέψης και τού λόγου του
Θεωρείτε ότι η Εκπαίδευση σήμερα υπηρετεί την Παιδεία;
Αυτός είναι ο σκοπός της και γι' αυτό υπάρχει. Και στοιχίζει μάλιστα ακριβά στον φορολογούμενο πολίτη, μολονότι η εκπαίδευση στην Ελλάδα χρειάζεται να ενισχυθεί με ακόμη μεγαλύτερους οικονομικούς πόρους, ορθολογικά όμως και στοχευμένα παρεχόμενους. Σήμερα, κανείς Έλληνας πολίτης δεν μπορεί να είναι ευχαριστημένος με την ποιότητα τής εκπαίδευσης που παρέχεται στη χώρα μας. Ούτε οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί. Και φυσικά ούτε οι γονείς, ούτε - κι αυτό είναι το σπουδαιότερο - οι μαθητές των σχολείων μας και οι φοιτητές των Πανεπιστημίων μας. Περισσότερο απ' όλα πρέπει να μας ανησυχεί η ερευνητικά βεβαιωμένη διαπίστωση ότι οι μαθητές δεν αγαπούν το σχολείο τους. Δεν τους ελκύει η μέθοδος διδασκαλίας στο σχολείο και αυτό που τους προσφέρεται. Χρειάζονται, λοιπόν, χωρίς καμία καθυστέρηση ριζικές αλλαγές σε ολόκληρο το εκπαιδευτικό μας σύστημα, το οποίο «κακοποιείται» βάναυσα από ένα στρεβλό σύστημα εισαγωγής στα Πανεπιστήμια.
Πόσο μπορεί να προσφέρει μια Παιδεία προσανατολισμένη στην ειδίκευση και την κατάρτιση έχοντας ως στρατηγική επιδίωξη της την ένταξη στην αγορά εργασίας;
Μου δίνετε την ευκαιρία να επισημάνω για μια ακόμη φορά ότι όσοι αξιολογούν ή ταυτίζουν τη μόρφωση με την αγορά εργασίας, δηλ. με οικονομικές προεκτάσεις, είναι κατά κανόνα άνθρωποι άγευστοι παιδείας, ανυποψίαστοι ή λαϊκιστές που πιστεύουν λ.χ. ότι το Πανεπιστήμιο δεν μορφώνει επιστήμονες, αλλά καταρτίζει απλώς «επαγγελματίες τής γνώσης». Αυτό μετατρέπει αυτομάτως τα Πανεπιστήμια σε επαγγελματικές σχολές. Πάνω απ' όλα, τους αφαιρεί τον κύριο χαρακτήρα τους που παράλληλα με την καλλιέργεια τής επιστημονικής έρευνας και γνώσης είναι να διαπλάσσουν τη σκέψη και να καλλιεργούν τις ευαισθησίες των νέων επιστημόνων, ώστε να λειτουργούν δημιουργικά στην κοινωνία, ακολουθώντας αρχές, κανόνες και αξίες. Μια στυγνή οικονομοκρατική αντίληψη τής παιδείας (με μόνο κριτήριο τι επαγγελματικές δυνατότητες παρέχει μια επιστήμη), θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε άμεση κατάργηση στα Πανεπιστήμια κάθε επιστήμης που δεν υπηρετεί τα συμφέροντα τής αγοράς εργασίας. Σύμφωνα με αυτή την οικονομικίστικη λογική, ούτε η φιλοσοφία, ούτε η φιλολογία και η λογοτεχνία, ούτε η ιστορία ούτε πολλές άλλες κοινωνικές επιστήμες χρειάζονται σε μια «Παιδεία τής αγοράς». Και είναι πράγματι περίεργο πώς μια τέτοια απάνθρωπη παιδεία υποστηρίζεται συχνά και από ανθρώπους τής Αριστεράς, που θα 'πρεπε να είναι οι κατεξοχήν πολέμιοι αυτής τής αντίληψης
Κύριε Μπαμπινιώτη, η υπόθεση τής Παιδείας είναι εθνική υπόθεση;
Με τον ορισμό τού Διονυσίου Σολωμού ότι «εθνικό είναι το αληθές», η Παιδεία είναι μια πνευματική και κοινωνική πραγματικότητα που έχει άμεση σχέση με τον τρόπο σκέψης, με το σύστημα αξιών και με τη ζωή ενός λαού, υπ' αυτή δε την έννοια είναι πράγματι εθνική υπόθεση. Γιατί μια σωστή παιδεία με μια σωστά οργανωμένη εκπαίδευση είναι αυτή που μπορεί να εξασφαλίσει σε μια χώρα πολίτες σκεπτόμενους, δημοκρατικούς, με κοινωνικές ευαισθησίες και με πίστη σε ιδανικά και αξίες. Κι αυτό δεν μπορεί παρά να είναι μέλημα μιας χώρας, μιας Πολιτείας, ενός λαού, ενός έθνους. Μέγιστον μέλημα και κατεξοχήν εθνική υπόθεση.
Έχω την εντύπωση, κι αν σφάλλω παρακαλώ διορθώστε με, ότι δεν έχει λήξει ποτέ στη χώρα μας το γλωσσικό ζήτημα. Ως παράδειγμα αναφέρω τους εκδοτικούς οίκους. Άλλος χρησιμοποιεί πολυτονικό, άλλος μονοτονικό, άλλος και τα δύο μαζί, δεν υπάρχουν αποδεκτοί κανόνες διόρθωσης κειμένων κλπ...
Το γλωσσικό ζήτημα έχει λήξει, ευτυχώς, οριστικά. Το θέμα τής χρήσης τού μονοτονικού ή τού πολυτονικού είναι πλέον προϊόν αισθητικών επιλογών των γραφόντων, συνήθως συγγραφέων ή άλλων διανοουμένων, που έχουν αυξημένη ευαισθησία στην αισθητική τής γραφής και στην παράδοση της. Γλωσσικό ζήτημα δεν υπάρχει. Υπάρχει ζήτημα ποιότητας στη χρήση των Ελληνικών που μιλάμε και γράφουμε, ζήτημα γλωσσικής συγκρότησης, ζήτημα γλωσσικής παιδείας. Πενιχρά διαβάσματα και στρεβλωτικά ακούσματα δεν ενισχύουν ποτέ το γλωσσικό αίσθημα, ενώ το επιδεινώνουν συχνά η λειψή μέθοδος σχολικής διδασκαλίας τής γλώσσας και κυρίως η υποβάθμιση τής αξίας τού λόγου με τη διπλή του σημασία, ως γλώσσας και ως λογικής, θα προσέθετα, μια και μιλάτε για διόρθωση κειμένων, ότι υπάρχει ένας συντηρητισμός και μια αδικαιολόγητη «δειλία» στη στάση που τηρείται από μερικούς να μη δέχονται στην ορθογραφική αποτύπωση τής γλώσσας διδάγματα που πηγάζουν από την ορθή ετυμολόγηση των λέξεων. Κι αυτό γιατί η αλλαγή ξεβολεύει. Εγκαταλείψαμε στη καθημερινή μας ζωή την άμαξα με τα άλογα για να χρησιμοποιήσουμε τ' αυτοκίνητα, αλλά δεν εννοούμε εύκολα να εγκαταλείψουμε το κτίριο με -ι- για το κτήριο με -η- (από το ευκτήριο οίκημα) ή το αυγό με -υ- για το αβγό με -β-, που η επιστήμη τής ετυμολογίας, δηλ. τής αληθινής προέλευσης των λέξεων (Χατζιδάκις, Τριανταφυλλίδης, Ανδριώτης) έχει δείξει ότι είναι το σωστό.
Οι σύγχρονες μορφές επικοινωνίας δημιούργησαν στη χώρα μας μια «νέα» γραφή την οποία ονομάσαμε Greeklish. Η συντριπτική πλειοψηφία των μηνυμάτων που ανταλλάσσονται στα κινητά και στους υπολογιστές έχει πλέον καταργήσει τα ελληνικά... Έχουμε λόγο να ανησυχούμε ή μήπως να χαιρόμαστε;
Λόγο να χαιρόμαστε δεν έχουμε. Γενικότερα, η κατάσταση σήμερα δεν ενθαρρύνει εκρήξεις χαράς! Αλλά δεν χρειάζεται και να θρηνούμε για τα Ελληνοαγγλικά μας. ΤΟ να χρησιμοποιούν οι νέοι, κυρίως, στην ηλεκτρονική τους επικοινωνία το λατινικό αλφάβητο για ν' αποδώσουν την ελληνική γλώσσα δεν είναι προς θάνατον. Αν τους πείσουμε, δεν κοστίζει τίποτε να χρησιμοποιήσουν την ελληνική γραμματοσειρά, την οποία άλλωστε χρησιμοποιούν συχνά σε πολλές άλλες μορφές επικοινωνίας τους. Ευτυχώς, δεν κινδυνεύουν από τα Greeklish η ποιότητα τής γλώσσας μας και η ίδια η γλώσσα. Το σχολείο, τα διαβάσματα, τα ακούσματα, η υποβάθμιση τής αξίας τής γλώσσας είναι αυτά που προκαλούν μείζον πρόβλημα. Επ' ευκαιρία, ας το πούμε κι αυτό. Το «Greeklish» είναι ένας ατυχής όρος, αφού στην πραγματικότητα δεν δηλώνει ανάμιξη ελληνικής και αγγλικής γλώσσας στην επικοινωνία, αλλά χρήση στη θέση τού ελληνικού αλφαβήτου τού (ελληνικής προέλευσης) λατινικού αλφαβήτου, στο οποίο δεν γράφεται μόνο η Αγγλική, αλλά και η Γαλλική και η Γερμανική και τόσες άλλες γλώσσες. Μιλάμε δηλαδή για τα Ελληνολατινικά μας, για την ελληνική πάντοτε γλώσσα, γραμμένη όμως με λατινικούς χαρακτήρες. Αν αυτό ανοίγει την όρεξη για μια γενίκευση τού λατινικού αλφαβήτου εις βάρος τού ελληνικού, αυτό θα ήταν μια άλλη τραγική ιστορία που ευτυχώς δεν συζητείται σοβαρά από κανέναν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου