Νέα επιστημονικά δεδομένα για πιθανή μετάδοση του COVID-19 μέσω σιέλου και η conflict συμπεριφορά της πνευματικής ηγεσίας

  

Νέα επιστημονικά δεδομένα για πιθανή μετάδοση του COVID-19 μέσω σιέλου και η conflict συμπεριφορά της πνευματικής ηγεσίας

Ιωάννης Κουντουράς

Μόλις δημοσιεύθηκε στο PubMed και σε έγκριτο διεθνές ιατρικό περιοδικό η υποκείμενη μελέτη μας με τίτλο σε ελληνική μετάφραση: “Είναι το αίμα και ο σίελος πηγές διασποράς του COVID-19;”

Συνοπτικά, η μελέτη μας αρχικά αναφέρει επιστημονικά δεδομένα που καταδεικνύουν ότι ο σίελος εμπεριέχει αντιμικροβιακές, όπως αντιβακτηριακές και αντιικές ιδιότητες συμπεριλαμβανομένων των ιών της ηπατίτιδας Β (HBV) και του κορονοϊού, οι οποίοι ομοιάζουν μεταξύ τους, ανευρίσκονται δε σε πολλά υγρά του σώματος, όπως π.χ. στον σίελο. Στη συνέχεια,   η  μελέτη μας ερεύνησε την πιθανότητα μετάδοσης αυτών των ιών με τον σίελο, σε ορισμένες υποθετικά φερόμενες ως υψηλού κινδύνου πρακτικές στην ελληνική κοινωνία, όπως για παράδειγμα, κατά τη Θεία Κοινωνία. Συνεπώς,  η μελέτη μας συμπεριέλαβε μη ιερείς (λαϊκούς) και εν ενεργεία ιερείς, οι οποίοι εκτίθενται, τουλάχιστον εβδομαδιαίως. Τα αποτελέσματά μας ανέδειξαν σημαντικά μεγαλύτερη συχνότητα της HBV λοίμωξης σε μη ιερείς (99,7%) σε σχέση με τους ιερείς (0,3%), υποδεικνύοντας ότι οι ιερείς δεν μολύνονται συχνά από τον HBV. Συναφή επιστημονικά δεδομένα στον διεθνή χώρο καταδεικνύουν, επίσης, ότι, ενώ ο  HBV είναι δυνατόν να ανευρεθεί στον σίελο, εντούτοις  o σίελος δεν καθιστά ικανό τον  HBV να μεταδώσει τη λοίμωξη. Ομοίως, τα δεδομένα νοσηλευόμενων ασθενών με COVID-19 σε κέντρο αναφοράς της Βόρειας Ελλάδας έδειξαν παρόμοια αποτελέσματα: Μόνο τρεις (3) σε σύνολο 940 ασθενών με COVID-19 ήταν ιερείς (0,32%). Το ποσοστό αυτό είναι ανάλογο με αυτό των αιμοδοτών που αναφέρουν άλλοι συγγραφείς στον διεθνή χώρο (0,66%) και τα ευρήματά τους καταδεικνύουν  ότι ο κίνδυνος εξάπλωσης του κορονοϊού μέσω μετάγγισης αίματος είναι μηδαμινός.

Τα αποτελέσματα αυτά απαιτούν μελλοντική επιβεβαίωση σε μεγάλο δείγμα πληθυσμού, διότι φαίνεται να παρέχουν σημαντικές κλινικές και κοινωνικές προεκτάσεις – συνέπειες για την ανθρώπινη σωματική και ψυχική υγεία, όπως για παράδειγμα μεταξύ άλλων κοινωνικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, τη ζωτικής σημασίας σωτήρια δωρεά αίματος και τη συμμετοχή σε εκκλησιαστικές ιερές - ζωηφόρες λειτουργίες ορισμένων τμημάτων του πληθυσμού. Προφανώς, οι ανθρώπινες αυτές δραστηριότητες εξασκούν θετική δράση στην ήδη επιβαρυμένη ανθρώπινη ψυχολογία της τρέχουσας περιόδου τόσο στον ελληνικό όσο και στον παγκόσμιο πληθυσμό, όπως αυτή καταγράφεται από την έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας, της κατάθλιψης ή των περιπτώσεων αυτοκτονίας λόγω εγκλεισμών ή άλλων περιορισμών. Η κοινωνική, θρησκευτική, εργασιακή και οικονομική ανέχεια κατά την περίοδο της πανδημίας έχει ήδη αφήσει ισχυρό αρνητικό αποτύπωμα στη σωματική και ψυχική υγεία των μελών των κοινωνιών.

Η παρούσα δειγματοληπτική μελέτη οδηγεί, εκτός των άλλων παραμέτρων και στο ακόλουθο σκεπτικό:

Ενώ, για παράδειγμα,  η πνευματική ηγεσία της Ιεραρχίας όφειλε στοιχειωδώς να λάβει υπόψη της τα επιστημονικά δεδομένα που αφορούν το διαβόητο αυτό εμβόλιο έναντι του  COVID-19,  αξιολογώντας και τις δύο όψεις του επιστημονικού αυτού «νομίσματος» (θετικές και αρνητικές) πριν προβεί σε δηλώσεις, ακολουθεί, φευ!, μονομερώς μια μερίδα «ειδικών» που την εκθέτουν!

Μια ουσιώδης παρένθεση εδώ. Βέβαια, για ένα συνειδητό μέλος της Εκκλησίας, το αναφερόμενο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας είναι ανυπέρβλητο-λυτρωτικό δώρο Θεϊκό,  αδιαπραγμάτευτο και ανέγγιχτο από κάθε λιλιπούτεια επιστημονική προσέγγιση, η οποία δεν έχει «de facto» την ισχύ μόνιμου αξιώματος^. είναι πεπερασμένου ανθρώπινου νου ατελής προσέγγιση, διότι αυτό που ισχύει σήμερα επιστημονικά, είναι δυνατόν να αλλάζει συχνά με την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας.

Εντούτοις, αυτή η επίμονη προσκόλληση της εκκλησιαστικής ηγεσίας σε φορείς «ειδικών», συχνά χωρίς αξιόλογο επιστημονικό αντικειμενικό αντίκτυπο, αλλά  με «αξιόλογο» πιθανολογούμενο καλοπληρωμένο πολιτικάντικο αγνωστικιστικό  ταπεραμέντο υπεροψίας, όντως χρήζει διαγνωστικής προσέγγισης και ερμηνείας. Αναμφισβήτητα, οι αντιδράσεις, οι καταδικαστέες  απειλητικές παρεμβάσεις, σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, σηματοδοτούν εγρήγορση και αντικειμενική επιστημονική προσέγγιση, στοχεύοντας στη σαφή ενημέρωση του σκεπτόμενου πληθυσμού με πειθώ. Και τούτο, διότι είναι αντιεπιστημονικό «ειδικοί» να προβαίνουν με ανήκουστο, απειλητικό «τσαρλατανικό» και αήθη δικτατορικό τρόπο, σε υποδείξεις ή και σε εντολές για υποχρεωτικό εμβολιασμό του κόσμου με το διαβόητο πλέον καινοφανές πειραματικό εμβόλιο. Οι υποδείξεις αυτές και οι απειλητικές εντολές, που συνοδεύονται από  εκφοβισμό, στερούνται σαφούς επιστημονικού ερείσματος. Το γεγονός αυτό συντελεί στην προοδευτική διόγκωση των αντιεμβολιαστικών κινημάτων, ενώ αυξάνονται εκείνοι που αμφισβητούν την εγκυρότητα των προγραμμάτων προληπτικού εμβολιασμού. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αυτονομία κάθε ανθρώπου αποτελεί απαραβίαστη θεμελιώδη αρχή και αυτό δεν δικαιολογεί τον ήδη εφαρμοζόμενο υποχρεωτικό εμβολιασμό που προβαίνει ακόμη σε αδόκιμες συνέπειες στους αρνητές των νέας τεχνολογίας πειραματικών  εμβολίων, όπως το εισάγουν δικτατορικά θέτοντας σε διαθεσιμότητα την εργασία και σε άλλες ακόμη επιβαρύνσεις. Η επιβολή υποχρεωτικού εμβολιασμού είναι καταδικαστέα, η δε θέσπιση πρωτοφανούς αυστηρότητας μέτρων έναντι της τρέχουσας πανδημίας από COVID-19, έχει αρνητικό αντίκτυπο σε θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες και κεκτημένα δικαιώματα, όπως προσωπικές, κοινωνικές και θρησκευτικές ελευθερίες.

Ειρήσθω εν παρόδω: Δεν είναι δυνατόν δόκιμοι ερευνητές συνάδελφοι με εκτιμητέο επιστημονικό διεθνώς καθιερωμένο έργο - και για τον λόγο αυτό έχουν το δικαίωμα να διατυπώνουν επιστημονική αντικειμενική άποψη - να σιωπούν όταν, για παράδειγμα, μια πολικάντικη καλοβολεμένη ανεπαρκής περσόνα ιατρικής προέλευσης τους αποκαλεί κατάμουτρα «τσαρλατάνους», διότι έχουν διαφορετική ή αρνητική επιστημονική άποψη για τον συγκεκριμένο πειραματικό εμβολιασμό. Έχοντας προσωπική εμπειρία από μια τέτοια περσόνα, παρεμβαίνω με το «ίδιο μέτρο», όπως λέει ο Σαίξπηρ.

Παρεμπιπτόντως, πριν την παρέμβαση, επισημαίνω ότι αυτό το γεγονός μου θύμισε περιστατικό από τον προσωπικό μου άγιο κυρό επίσκοπο Φλωρίνης Aυγουστίνο, που σε τοπικό και διεθνές επίπεδο τον αποκαλώ «de profundis»: o my Augustin, η my holy love. Αρχές του 1964 διεξαγόταν στη Λάρισα μια δίκη, στην οποία ο τότε αρχιμανδρίτης πατήρ Αυγουστίνος, ήταν μάρτυς υπερασπίσεως ενός κατηγορουμένου. Ο άσχετος εισαγγελέας μίλησε για τη γνωστή θεωρία περί της δήθεν καταγωγής του ανθρώπου από πίθηκο. Ο τότε αρχιμανδρίτης διαμαρτυρήθηκε και απέστειλε σχετικό τηλεγράφημα στον πρόεδρο του Αρείου Πάγου και τελικά διημείφθησαν τα ακόλουθα:

Εἰσαγγελεὺς Α.Π.: Τί φρονεῖτε περὶ τοῦ ἐν λόγῳ εἰσαγγελέως; 

Ἀρχ. Αὐγ. Καντιώτης: Πρόκειται περὶ ὄνου κυπριακῆς καταγωγῆς! 

Εἰσαγγελεύς: Φρίττω πρὸ τῆς γλώσσης σας. 

Ἀρχ. Αὐγ. Καντιώτης: Καὶ ἐγὼ φρίττω πρὸ τοιούτου εἰσαγγελέως! 

Τελικά, το αποτέλεσμα ήταν η τιμωρία του εισαγγελέα Λαρίσης με δίμηνη παύση.

Επανέρχομαι, συνειρμικά για να το ακούσει ο ακαδημαϊκός χώρος.

Προσωπικά δεν ανέχομαι μια περσόνα νευροχειρουργικής προέλευσης,  με έργο συγγραφικό στο PubMed, ως πρώτο όνομα, μεταξύ μηδενός και ελαχίστου, να επιτίθεται και να απειλεί με συνοδό εγκεφαλική πολιτικάντικη δυσλειτουργία. Απευθύνεται ακόμη σε δήθεν ιατρικούς συλλόγους και τους παρακινεί να τιμωρήσουν  ερευνητές με δόκιμο επιστημονικό έργο που δηλώνουν παρενέργειες του διαβόητου εμβολίου καταχωρημένες προοδευτικά στον διεθνή έγκριτο επιστημονικό χώρο. Οι παρενέργειες μάλιστα αυτές ανάγκασαν έναν υπεύθυνο ερευνητή επιστήμονα να αποχωρήσει από την εν λόγω κουστωδία … «ειδικών».

Θεωρώ ότι είναι καιρός να αντιδράσει σθεναρά και η μερίδα δόκιμων ερευνητών διότι μεταξύ άλλων παραμέτρων έχουν ακαδημαϊκό καθήκον και υποχρέωση για υπεύθυνη σχετική ενημέρωση του ελληνικού λαού, του σκεπτόμενου λαού, ο οποίος ζαλισμένος από συμπεριφορές που τον ανεμοδέρνουν, αισθάνεται ότι του αφαιρούν δικτατορικά το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής. Ποιοι; Όχι κάποιοι, όχι τσαρλατάνοι, -διότι ακόμη και ένας τσαρλατάνος δικαιούται να διαθέτει και έναν στοιχειώδη δείκτη νοημοσύνης-, αλλά γυμνοσάλιαγκες πιθανόν κυπριακής ή μη προέλευσης που ανεβαίνουν τσεπωμένοι στον υφιστάμενο πολιτικό πύργο της «Βαβέλ» έρποντας, γλύφοντας, και επηρεάζοντας με ιταμότητα αρνητικά έναν ανερμάτιστο λαό. Και είναι απορίας άξιο, όταν τέτοιες περσόνες επηρεάζουν- άνευ μετάνοιας δίκην «mea culpa»- ακόμη και εκκλησιαστικούς κύκλους, ενώ χρήζουν οι κακόμοιροι, όχι δίμηνης αλλά δυνητικής μόνιμης παύσεως με πορεία στα αζήτητα…

Τελικά, αισιοδοξώντας, μόνο Εκείνος,  ο Μοναδικός, ο Ανεπανάληπτος, Λυτρωτής της Εκκλησίας,  ο Οποίος «εξήλθεν νικών και ίνα νικήση», έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο και θα δώσει τη λύση Άνωθεν. Να το αναμένετε, πιστοί και αμοραλιστές, και είμαι πεπεισμένος ότι  θα μείνετε έκπληκτοι, άφωνοι, ενεοί μπροστά στο Μεγαλείο Του. « Έρχεται ταχύ!»

Υποσημειούμαι

Ι. Κουντουράς

Ομ. Καθηγητής Ιατρικής ΑΠΘ

Είναι το αίμα και ο σίελος πηγές διασποράς του COVID-19 ;

Στοιχεία δημοσίευσης: Commentary: are blood and saliva sources of COVID-19 spread?

European Review for Medical and Pharmacological Sciences 2021; 25: 4872-4874

A. PAPAEFTHYMIOU1,2, M. DOULBERIS2,3, S.A. POLYZOS4,

IORDANIS ROMIOPOULOS2, ΑIKATERINI BERDENI2, C. ZAVOS2,

E. VARDAKA2,5, M. TZITIRIDOU5,6, J. KOUNTOURAS2

1Department of Gastroenterology, University Hospital of Larisa, Larisa, Greece

2Department of Medicine, Second Medical Clinic, Aristotle University of Thessaloniki, Ippokration

Hospital, Thessaloniki, Macedonia, Greece

3Division of Gastroenterology and Hepatology, Medical University Department, Kantonsspital

Aarau, Switzerland

4First Laboratory of Pharmacology, School of Medicine, Aristotle University of Thessaloniki,

Thessaloniki, Macedonia, Greece

5Department of Nutritional Sciences and Dietetics, School of Health Sciences, International

Hellenic University, Alexander Campus, Thessaloniki, Macedonia, Greece.

Πρόσφατα δημοσιευμένα επιστημονικά δεδομένα  καταδεικνύουν ότι ο κίνδυνος εξάπλωσης του ιού με τον διεθνή όρο Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus-2 (SARS-CoV-2) μέσω μετάγγισης αίματος είναι μηδαμινός. Ειδικότερα, μόνο το 0,66% του συνόλου των αιμοδοτών φέρουν στον σίελό τους τον SARS-CoV-2 και από αυτούς μόνο το 3,7% εμφανίζει χαμηλά επίπεδα του RNA του ιού στο περιφερικό αίμα.¹ Κατά συνέπεια, η άποψη ότι σίελος παίζει ρόλο στην εξάπλωση της νόσου του κορονοϊού 2019 (Coronavirus disease 2019-COVID-19)¹ φαίνεται ότι αποτελεί μόνο τη μία όψη του νομίσματος.

Ο σίελος ανήκει στους βασικούς αμυντικούς μηχανισμούς του ξενιστή και εμπεριέχει πληθώρα ενδογενών αμυντικών παραγόντων που εξασκούν αντιμικροβιακές όπως αντιβακτηριακές ή/και αντιικές ιδιότητες. Οι λιπαντικές και αντιβακτηριδιακές/αντιικές ιδιότητες του σιέλου διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία της στοματικής κοιλότητας. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν τα επονομαζόμενα αντιμικροβιακά πεπτίδια [α- και β-ντιφενσίνες, καθελισιδίνη (ιντερλευκίνη IL-37), ιστατίνες και σταθερίνη], τις κύριες γλυκοπρωτεΐνες (βλεννίνες, πλούσιες σε προλίνη πρωτεΐνες, ανοσοσφαιρίνες) και τις  δευτερεύουσες γλυκοπρωτεΐνες (λακτοφερρίνη, αγγλουτινίνη, λυσοζύμη, κυστατίνες).^2,3 Εδικότερα, οι ανθρώπινες α- και β-ντιφενσίνες 1-4 και το σύμπλοκο IL37/hCAP-18 εξασκούν δράση εναντίον βακτηρίων, μυκήτων και ιών.  Επίσης, η β-ντιφενσίνη-4 εκδηλώνει αντιικές ιδιότητες, τόσο in vitro όσο και in vivo,  έναντι πολλών αναπνευστικών ιών, όπως  τον ιό της γρίππης Α Η1Ν1, τον SARS-COV και τον MERS-COV.  Επιπλέον, ο σίελος του ανθρώπου αποτελεί πλούσια πηγή επιθηλιακών κυττάρων που εκφράζουν λειτουργικούς υποδοχείς τύπου Toll (Toll like Receptors, TLRs), οι οποίοι με τη σειρά τους πυροδοτούν τις  φυσικές και επίκτητες ανοσιακές απαντήσεις του ξενιστή. Κατά συνέπεια, οι αγωνιστές των TLR διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αναστολή του πολλαπλασιασμού του γένους των Κορονοϊών.⁶ Επίσης, τόσο οι ντιφενσίνες όσο και η καθελισιδίνη: α)  μειώνουν  τον πολλαπλασιασμό του ιού της λοίμωξης COVID-19 και τα επίπεδα των φλεγμονωδών κυτταροκινών, οι οποίες προκαλώντας φλεγμονώδη διεργασία καταστρέφουν το επιθήλιο των πνευμόνων και οδηγούν σε ανάπτυξη πνευμονίας και β) αυξάνουν τα επίπεδα των προστατευτικών αντιφλεγμονωδών κυτταροκινών. Στη συνάφεια αυτή, επισημαίνεται ότι,  οι δομές των εμβολίων έναντι της COVID-19 ενισχύονται από την β3-ντιφενσίνη και περιλαμβάνουν επιτόπους για τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα και τα κυτταροτοξικά Τ- και Β-λεμφοκύτταρα, παρέχοντας τη δυνατότητα στο ίδιο το εμβόλιο να επάγει μια ισχυρή ανοσιακή απάντηση.⁷

Πρόσφατα δημοσιευμένα επιστημονικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι, ενώ το γονιδίωμα του ιού της ηπατίτιδας Β (HBV) είναι δυνατόν να ανευρεθεί στον σίελο, εντούτοις δεν το καθιστά ικανό να μεταδώσει τη λοίμωξη.⁸ Όπως και στην περίπτωση του κορονοϊού, ο HBV επίσης ανευρίσκεται σε πολλά υγρά του σώματος, όπως στον σίελο και στις ρινοφαρυγγικές εκκρίσεις, γεγονός που τεκμηριώνεται με τις πλέον ευαίσθητες διαγνωστικές μεθόδους PCR. Η δομική πρωτεΐνη του HBV φαίνεται να περιέχει μια RNA-πολυμεράση αναγκαία για τον σχηματισμό του κορονοϊού. Το αντιγόνο επιφανείας του HBV (HBsAg) και οι κορονοϊοί, ανιχνεύονται στο κυκλοφορούμενο αίμα των ασθενών με οξεία, χρόνια ηπατίτιδα Β και κίρρωση.¹⁰ Επίσης, μελέτες με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο αποκαλύπτουν την παρουσία στο κυτταρόπλασμα HBsΑg και κορονοϊών, το δε κυτταροπλασμικό HBsAg συμμετέχει στο σχηματισμό μεμβρανών του κορονοϊού.^10,11

Δεδομένου ότι, η θέσπιση πρωτοφανούς αυστηρότητας μέτρων έναντι της τρέχουσας πανδημίας από COVID-19, τα οποία έχουν αρνητικό αντίκτυπο σε θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες και κεκτημένα δικαιώματα, όπως προσωπικές, κοινωνικές και θρησκευτικές ελευθερίες,(2) η παρουσία του HBV στον σίελο κινητοποίησε την επιστημονική μας ομάδα με σκοπό την ακόλουθη έρευνα: τη διερεύνηση μιας πιθανής μετάδοσης του ιού με το σίελο, σε ορισμένες υποθετικά φερόμενες ως υψηλού κινδύνου πρακτικές στην Ελληνική κοινωνία, όπως, για παράδειγμα, κατά τη Θεία Κοινωνία, χρησιμοποιώντας την αναφερόμενη γνώση από την απομόνωση του HBV στο σίελο. Η πρωταρχική μας μελέτη συμπεριέλαβε ασθενείς από το τμήμα μας με χρόνια ηπατίτιδα Β υπό φαρμακευτική αγωγή με εντεκαβίρη.¹² Στη συνέχεια ενσωματώθηκαν ασθενείς από όμορη κλινική του ίδιου νοσοκομείου. Για την αξιολόγηση της υπόθεσής μας, μεταξύ άλλων παραμέτρων, εισαγάγαμε μια βασική κατηγορική μεταβλητή, την ενεργό ενασχόληση των ασθενών. Συνεπώς, το δείγμα μας κατανεμήθηκε σε εν ενεργεία ιερείς, οι οποίοι εκτίθενται τουλάχιστον σε εβδομαδιαία επαφή με τον σίελο πολλών ανθρώπων, και σε μη ιερείς (λαϊκούς). Λόγω της αναδρομικότητας της μελέτης και της απουσίας χρήσης προσωπικών δεδομένων δεν απαιτήθηκε έγγραφη συγκατάθεση των ασθενών. Τα αποτελέσματά μας ανέδειξαν, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σημαντικά μεγαλύτερη συχνότητα της HBV λοίμωξης σε μη ιερείς (98,65% και 99,7%), σε σχέση με τους ιερείς (1,4% και 0,3%) και στις δύο κλινικές αντίστοιχα, υποδεικνύοντας ότι οι ιερείς δεν μολύνονταν συχνά από τον HBV. Ομοίως, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, καταγράψαμε τα δεδομένα νοσηλευόμενων ασθενών με COVID-19 σε κέντρο αναφοράς της Βόρειας Ελλάδας από το Μάρτιο 2020 έως τον Απρίλιο 2021 με παρόμοια αποτελέσματα: Μόνο τρεις (3) σε σύνολο 940 ασθενών με COVID-19 ήταν ιερείς (0,32%), ποσοστό ανάλογο με αυτό των αναφερόμενων αιμοδοτών (0,66%).¹

Εντούτοις, αντίστοιχα με την HBV λοίμωξη, απαιτούνται ευρείας κλίμακας μελέτες ασθενών με COVID-19, για την αποσαφήνιση αυτών των ευρημάτων, τα οποία φαίνεται να παρέχουν σημαντικές κλινικές και κοινωνικές προεκτάσεις για την ανθρώπινη σωματική και ψυχική υγεία, όπως για παράδειγμα, μεταξύ άλλων κοινωνικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, τη ζωτικής σημασίας σωτήρια δωρεά αίματος και τη συμμετοχή σε εκκλησιαστικές ιερές-ζωηφόρες λειτουργίες ορισμένων τμημάτων του πληθυσμού. Προφανώς οι ανθρώπινες αυτές δραστηριότητες εξασκούν θετική επίδραση στην ήδη επιβαρυμένη ανθρώπινη ψυχολογία τόσο στον Ελληνικό όσο και στον παγκόσμιο πληθυσμό, όπως αυτή καταγράφεται από την έξαρση ενδοοικογενειακής βίας, της κατάθλιψης ή των περιπτώσεων αυτοκτονίας. Η κοινωνική, θρησκευτική, εργασιακή και οικονομική ανέχεια κατά την περίοδο της πανδημίας έχει ήδη αφήσει ισχυρό αρνητικό αποτύπωμα στη σωματική και ψυχική υγεία των μελών των κοινωνιών. Η διαχείριση αυτών των ψυχολογικών και όχι μόνο παραμέτρων αποτελεί βασική συνιστώσα της συνολικής αντιμετώπισης τέτοιων κρίσεων, όπως της COVID-19 πανδημίας.

Αναφορές

1) Chaves DG, da Silva Malta MC, Chaves DG, da Silva Malta MCF, de Souza Madeira Ferreira Boy L, Miranda Barbosa A, Fonseca CN, Ellen de Lima Torres D, Patterson Nogueira J, Medeiros Moreira H, Cristine Martineli Loureiro F, Vargas de Freitas Silva J, Aparecida Ribeiro M, Guim- arães Mourão Cioffi J, Lobato Martins M. Analysis of current SARS-CoV-2 infection in a large popu- lation of blood donors evidenced that RNAemia is rare in plasma. Transfusion 2021; 61: 2137-2145.

2) Hemadi AS, Huang R, Zhou Y, Zou J. Salivary proteins and microbiota as biomarkers for early childhood car- ies risk assessment. Int J Oral Sci 2017; 9: e1.

3) Jourdain ML, Velard F, Pierrard L, Sergheraert J, Gangloff SC, Braux J. Cationic antimicrobial pep- tides and periodontal physiopathology: A system- atic review. J Periodontal Res. 2019; 54: 589-600.

4) Kountouras J, Deretzi G, Gavalas E, Zavos C, Polyzos SA, Kazakos E, Giartza-Taxidou E, Var- daka E, Kountouras C, Katsinelos P, Boziki M, Giouleme O. A proposed role of human defensins in Helicobacter pylori-related neurodegenerative disorders. Med Hypotheses 2014; 82: 368-373.

5) Zhao H, Zhou J, Zhang K, Chu H, Liu D, Poon VKM, Chan CCS, Leung HC, Fai Ng, Yong-Ping Lin YP, Zhang AJX, Jin DY, Yuen KY, Bo-Ji- an Zheng BJ. A novel peptide with potent and broad-spectrum antiviral activities against multi- ple respiratory viruses. Sci Rep 2016; 6: 22008.

6) Sharma BK, Kakker NK, Bhadouriya S, Chhabra R. Effect of TLR agonist on infections bronchitis virus replication and cytokine expression in embryonated chicken eggs. Mol Immunol 2020; 120: 52-60.

7) Ojha R, Gupta N, Naik B, Singh S, Verma VK, Prusty D, Prajapati VK. High throughput and comprehensive approach to develop multiepi- tope vaccine against minacious COVID-19. Eur J Pharm Sci 2020; 105375.

8) Pintilie H, Brook G. Commentary: a review of risk of hepatitis B and C transmission through biting or spitting. J Viral Hepat 2018; 25: 1423-1428.

9) Huang HL, Jeng KS, Hu CP, Tsai CH, Lo SJ, Chang C. Identification and characterization of a structural protein of hepatitis B virus: a poly- merase and surface fusion protein encoded by a spliced RNA. Virology 2000; 275: 398‐410.

10) Zuckerman AJ, Taylor PE, Almeida JD. Presence of particles other than the Australia-SH antigen in a case of chronic active hepatitis with cirrhosis. Br Med J 1970; 1: 262‐264.

11) Sirtori C. Australia antigen, coronavirus, and reverse transcriptase in viral hepatitis. Lancet 1971; 2: 261.

12) Kountouras J, Tsiaousi E, Michael S, Stergiopoulos C, Tsarouchas G, Papadopoulos A, Kapetanakis N, Katsinelos P, Avramopoulou E, Polyzos S. Experience of entecavir administration in pa- tients with chronic hepatitis B. Ann Gastroenterol 2010; 23 (Suppl): P128 (in Greek).