Ὥρα τῆς Ἀναστάσιμης Ἀκολουθίας 2021: Ἀκρίβεια ἤ Οἰκονομία;

 

Ὥρα  τῆς  Ἀναστάσιμης Ἀκολουθίας 2021: Ἀκρίβεια ἤ Οἰκονομία;

Toῦ Βασίλειου Εὐσταθίου, Δρ. Φυσικοῦ, πτ. Θεολογίας (Τμ.Κοιν.Θ.ΕΚΠΑ)

Τὸ θέμα ποὺ ἔχει  ἀνησυχήσει τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας φέτος λίγο πρὶν τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα, ὅπως κάθε χρόνο τέτοιες μέρες κάποιος πειρασμὸς προκύπτει, καὶ μάλιστα πέρυσι μὲ τὸ κλείσιμο τῶν Ἐκκλησιῶν, εἶναι τώρα ἡ μετατόπιση τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα τρεῖς ὧρες νωρίτερα ἀπὸ ὅτι κάθε χρόνο  μετὰ ἀπὸ ἀπόφαση τῆς ΔΙΣ στὶς 20 Ἀπριλίου 2021, ὥστε νὰ συμφωνήσει μὲ τὰ μέτρα τῆς Κυβέρνησης γιὰ τὴν ἐπιδημία. 

Αὐτὴ τὴν κατ’ οἰκονομία ἀπόφαση, ἄλλοι ὑπερασπίσθηκαν καὶ ἄλλοι ἀντέδρασαν δυναμικὰ καὶ συνεχίζουν νὰ τὸ κάνουν. Οἱ πρῶτοι βέβαια δὲν σημαίνει ὅτι θεωροῦν τὴν ἀπόφαση αὐτὴ ὥς τὴν καλύτερη λύση, ἀλλὰ καθὼς τὸ θέμα δὲν ἀφορὰ μιὰ μόνιμη ἀλλαγὴ στὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱερὰ  παράδοση, ἀλλὰ εἶναι μόνο γιὰ φέτος, ὅπως ἐπίσης δὲν ἀφορὰ βέβαια δογματικὸ ζήτημα, δὲν θέλησαν νὰ ἀντιδράσουν σὲ αὐτὴ πρὸς ἀποφυγὴ διασάλευσης τῆς ἑνότητας, ὅπως κάναμε καὶ ἐμεῖς σὲ δημοσίευμά μας πρὸ δύο ἡμερῶν. Ὡστόσο ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ παρακάμψουμε τὴν συνείδηση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώματος, τὸ ὁποῖο ἀντιδρὰ ἔντονα, καθὼς  θέλει «τὸ πολίτευμά του ἀμετάβλητο», σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ οἰκονομία δὲν ἦταν ἀναγκαία καὶ ἀναπόφευκτη,  ἐφόσον ὑπήρχε καὶ ἄλλη δυνατότητα νὰ τηρηθοῦν τὰ μέτρα, αὐτὴ τοῦ πρωινοῦ ἑορτασμοῦ τῆς Ἀναστάσεως, ὅπως γίνεται ἡ θεία Λειτουργία κάθε Κυριακή. Ἔτσι ὁπωσδήποτε δὲν θὰ διαμαρτύρονταν οἱ συνειδήσεις τῶν πιστῶν. Ὑπήρχε κάτι νὰ μᾶς ἀποτρέψει ἀπὸ μιὰ τέτοια ἀπόφαση; Ἐκτὸς ἄν δὲν ὑπήρχε διάθεση νὰ παραταθεῖ ἡ νηστεία μέχρι τὸ πρωί.

Ὁ ὅλος προβληματισμὸς περὶ τῆς ὥρας ποὺ πρέπει νὰ ἑορτάζεται ἡ Ἀνάσταση τοῦ Σωτήρος περιστρέφεται γύρω ἀπὸ δύο ἄξονες,  αὐτὸν τοῦ ποιὰ ὥρα ἔγινε ἡ Ἀνάσταση καὶ αὐτὸν τοῦ πότε ἀλλάζει ἡ μέρα.  Ἡ ἀκριβὴς ὥρα τῆς Ἀναστάσεως βέβαια δὲν ἀποκαλύπτεται μὲ κανένα τρόπο ἀπὸ τοὺς Εὐαγγελιστές, ὅπως ἐξηγεῖ καὶ ὁ μακαριστὸς π. Ἀθανάσιος Μυτιληναίος («Πόσο ἔμεινε ὁ Χριστὸς στὸν Τάφο» καὶ  «Ὁ χρόνος τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου»). Μεταξὺ ἄλλων γράφει ὁ μακαριστὸς: «Πότε λοιπὸν ὁ Κύριος ἀνεστήθει; Στὶς 7 τὸ βράδυ; Στὶς 8, στὶς 10, στὶς 12, στὶς 1, στὶς 2; Δὲν ξέρουμε». Ὡστόσο τὸ μόνο σίγουρο εἶναι ὅτι ἁγιογραφικὰ καὶ ἁγιοπατερικὰ ὁ Κύριος ἔμεινε τρεῖς μέρες στὸν Τάφο, ὄχι ὁλόκληρες, ἀλλὰ τμήμα τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, ὅλο τὸ Μεγάλο Σάββατο, καὶ τμήμα τῆς Κυριακῆς. Τὶ σημαίνει ὅμως αὐτὸ σὲ σχέση μὲ τὸ πότε ἀλλάζει ἡ μέρα;  Ἐπικρατοῦν δύο ἀπόψεις περὶ αὐτοῦ, ὅτι ἡ μέρα ἀλλάζει μὲ τὴν δύση τοῦ ἡλίου καὶ ἡ ἄλλη ὅτι ἀλλάζει στὸ μέσο τῆς νυκτὸς  (ἤ ὅτι ἡ ἀλλαγὴ κλιμακώνεται κατὰ τὴν διάρκεια τῆς νύκτας μὲ τὴν νέα μέρα νὰ ἐπικρατεῖ μετὰ τὴν μέση τῆς νυκτός, δηλαδὴ τὸ μεσονύκτιο). Στὴν πρώτη περίπτωση τὸ βασικὸ ἐπιχείρημα εἶναι βέβαια ὅτι οἱ ἐκκλησιαστικὲς ἀκολουθίες κατὰ τὴν ἑσπερινὴ ὥρα ἀναφέρονται στὴν μέρα ποὺ θὰ ξημερώσει, τὸ ὁποῖο συμφωνεῖ καὶ μὲ τὶς εὐαγγελικὲς περιγραφές (ἀλλαγὴ ἡμέρας τῶν Ἑβραίων). Αὐτὴν τὴν περίπτωση ὑποστήριξαν οἱ σεβ. Μητροπολίτες Πειραιῶς Σεραφεῖμ, Γόρτυνος Ἱερεμίας, Ἐδέσσης  Ἰωὴλ καὶ ὁ π.Ἐλευθέριος Χαραλαμπίδης. Στὴν δεύτερη περίπτωση τὸ βασικὸ ἐπιχείρημα εἶναι ὅτι τὸ δεῖπνο μετὰ τὸν ἑσπερινὸ συμφωνεῖ μὲ τὸ γεῦμα τῆς μέρας ποὺ πέρασε, καὶ ὄχι αὐτῆς ποὺ πρόκειται νὰ ξημερώσει, ἀλλὰ καὶ ἁγιοπατερικὰ χωρία, ὅπως τοῦ Ἁγίου Νικόδημου τοῦ Ἁγιορείτη. Αὐτὴν τὴν περίπτωση ὑποστήριξαν ἱερεῖς, ὅπως οἱ π. Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος καὶ π. Νικόλαος Μοναστηριώτης.

Ἡ προσωπικὴ μας ἄποψη εἶναι ὅτι θὰ πρέπει νὰ ὁρίσουμε πότε ἀλλάζει ἡ μέρα ἀνάλογα κάθε φορὰ μὲ τὴν περίπτωση ποὺ ἐξετάζουμε. Καὶ ἐπειδὴ ἐδῶ μᾶς ἀπασχολεῖ ἡ τριήμερος ταφὴ τοῦ Κυρίου, θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσουμε τὴν εὐαγγελικὸ καταμερισμὸ τοῦ χρόνου, δηλαδὴ τὴν ἀλλαγὴ τῆς ἡμέρας μὲ βάση τὴν δύση τοῦ Ἡλίου. Διαφορετικά, ἄν θεωρήσουμε ἐδῶ ὅτι ἡ ἡμέρα ἀλλάζει τὸ μεσονύκτιο, καὶ ὁ Κύριος ἔχει ἀναστηθεῖ τὸ μεσονύκτιο (τότε ἀναστήθηκε σύμφωνα μὲ τὴν ἐπικρατοῦσα ἁγιοπατερικὴ θεώρηση τῶν 33 ὡρῶν στὸ Τάφο), τότε δὲν θὰ ἔμεινε καθόλου στὸ Τάφο τὴν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς, ἀφοῦ τότε θὰ ἄλλαζε ἡ ἡμέρα καὶ τότε ἡ Κυριακὴ μόλις θὰ ἄρχιζε. Ἄρα δὲν θὰ ἴσχυε τὸ τριήμερο. Καὶ εἶτε ποῦμε ὅτι ἡ ἡμέρα ἀλλάζει μὲ μιὰς τὴν δύση τοῦ ἡλίου, εἴτε ποῦμε ὅτι ἀλλάζει κλιμακωτὰ μὲ τὴν ἐξέλιξη τῆς νύχτας, τότε ὁπωσδήποτε ἀφότου δύσει ὁ ἥλιος καὶ μετά, δὲν μποροῦμε νὰ μιλάμε γιὰ Σαββάτο.  Ἐπομένως, οὔτε γιὰ Ἑβραϊκὸ Πάσχα.

Λειτουργικὰ ὡστόσο ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι δὲν μαρτυροῦνται στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Παράδοση Θείες Λειτουργίες τῆς ἐπομένης ἡμέρας πρὶν τὸ μεσονυκτικό. Ἰσχύει λοιπὸν λειτουργικά, ἡ ἀλλαγὴ τῆς ἡμέρας στὸ μέσο τῆς νυκτός ἤ ἡ κλιμακωτὴ ἀλλαγὴ, ὅπου μετὰ τὸ μεσονύκτιο ἐπικρατεῖ ἡ νέα ἡμέρα. Ἐδῶ πιστεύουμε θὰ μπορούσαμε νὰ μιλήσουμε γιὰ οἰκονομία, ἄν ὑπήρχε ἀνάγκη, κάνοντας μιὰ Θεία Λειτουργία, λίγο νωρίτερα καὶ ὁπωσδήποτε σὲ κάθε περίπτωση μετὰ τὴν δύση τοῦ ἡλίου, ἐφόσον τουλάχιστον οἱ ἱερεῖς καὶ ὅσοι θέλουν νὰ κοινωνήσουν, δέχονταν μιὰ αὐστηρότερη προσαρμογή στην τήρηση τῆς νηστείας. Καὶ σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση ὁπωσδήποτε δὲν θὰ θεωροῦταν ὅτι μαζὶ μὲ τὴν πρωινὴ τοῦ Σαββάτου ἀποτελοῦν δύο Θείες Λειτουργίες σε μιὰ μέρα, ὅπως δὲν θεωροῦνται ὅτι ἀποτελοῦν αὐτὲς δύο Λειτουργίες, ὅταν αὐτὴ γίνεται στὶς δώδεκα τὰ μεσάνυκτα. Καὶ οἱ δύο περιπτώσεις ἀποτελοῦν ἐξαιρέσεις, γιατὶ τὸ οὐσιαστικότερο  τῶν ἱερῶν κανόνων δὲν βρίσκεται στὸ να περάσει ἡ συγκεκριμένη ὥρα τοῦ μεσονύκτιου, ἀλλὰ νὰ ὑπάρχουν τουλάχιστον εἱκοσιτέσσερις ὧρες διαφορὰ μεταξύ διαδοχικῶν Θείων Λειτουργιῶν, ποὺ δὲν ὑπάρχει ἐδῶ. 

Τὸ ὅλο ζήτημα βέβαια εἶναι ἅν ὑπάρχει ὅντως τέτοια σοβαρὴ ἀνάγκη γιὰ νὰ γίνει μιὰ τέτοια μεταφορὰ τῆς Θείας Λειτουργίας λίγο πρὸς τὰ νωρίτερα, καὶ τελικὰ καταλήγουμε, ὅπως ἤδη ἀναφέραμε παραπάνω, πὼς ἀφοῦ τὸ ζητούμενο εἶναι νὰ τηρηθοῦν τὰ μέτρα τῆς Πολιτείας καὶ αὐτὸ θὰ μποροῦσε κάλλιστα νὰ ἐπιτευχθεῖ μὲ τὴν μεταφορὰ τῆς ἑορτῆς τὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς, μὲ τὴν προϋπόθεση ὡστόσο ὅτι θὰ κάναμε λίγο παραπάνω ὑπομονὴ γιὰ τὴν κατάλυση τοῦ «μόσχου τοῦ σιτευτοῦ», ἄρα δὲν ὑπάρχει καμιὰ ἀνάγκη γιὰ τέτοια οἰκονομία, τὴν ὁποία μάλιστα ἡ συνείδηση πιστῶν ἀδελφῶν καὶ πατέρων ἀποδοκιμάζει ἔντονα. Ἄλλωστε μιὰ πρωινὴ ἑορτὴ θὰ ἐπέτρεπε καὶ τὴν τέλεση ὁλόκληρης τῆς Ἀναστάσιμης Ἀκολουθίας ποὺ ὁρίζει τὸ ἐκκλησιασιαστικὸ τυπικό, πρὸς ἀνάπαυση τῶν πιστῶν.  Ἐν τέλει, ἀκόμα καὶ ἄν ἡ ΔΙΣ δὲν ἀναθεωρήσει τὴν ἀπόφασή της, δὲν θὰ πρέπει νὰ θεωρεῖται δεσμευτική, καὶ ὅποιος μπορεῖ νὰ ἑορτάσει τὸ Πάσχα, χωρὶς μετατόπιση του σὲ νωρίτερη ὥρα, θὰ πρέπει νὰ τὸ κάνει.