ΑΥΣΤΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ κατά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο

 

ΑΥΣΤΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ

κατά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο

Παναγιώτης Ν. Γκουρβέλος, Καθηγητής Θεολόγος

Καί ἐφέτος, γιά μιά ἀκόμη χρονιά, ἀνήμερα τῶν ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν, ὁ καλός Θεός μᾶς ἀξιώνει νά συναχθοῦμε στήν Ἐκκλησία Του, νά συμμετάσχουμε στή Θεία  Λειτουργία καί, ἐφόσον εἴμαστε προετοιμασμένοι μέ τήν μετάνοια καί τήν Ἱερή Ἐξομολόγηση, νά κοινωνήσουμε τό ἄχραντο σῶμα Του καί τό τίμιο αἷμα Του καί νά γιορτάσουμε ἔτσι μέσα στήν Ἁγία Ἐκκλησία Του τήν γιορτή τῶν Τριῶν Μεγάλων Ἱεραρχῶν καί Οἰκουμενικῶν διδασκάλων (Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου  του Θεολόγου και Ἰωάννου του Χρυσοστόμου).

 Ἀπό τόν πολύτιμο πνευματικό θησαυρό τῶν λόγων τους διάλεξα νά σᾶς παρουσιάσω κάποιες σκέψεις τοῦ ἁγίου καί σοφοῦ Ἱεράρχη Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου σχετικά μέ τό φλέγον ζήτημα τῆς αὐστηρότητας καί τῆς ἐπιείκειας πού πρέπει ἐμεῖς οἱ γονεῖς καί οἱ δάσκαλοι νά δείχνουμε πρός τά παιδιά μας καί τούς μαθητές μας ἀντίστοιχα. Ἐπείκεια  λοιπόν ἤ αὐστηρότητα, ἤ μήπως καί τά δύο μαζί ἀπαιτεῖται νά μεταχειριζόμαστε γιά τήν ὀρθή διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν καί τῶν μαθητῶν μας;

Ἄς ξεκινήσουμε ἀπό τήν Ἁγία Γραφή: Ἐκεῖ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ζητάει κατ’ ἀρχήν ἀπό τήν Ἐκκλησία τῶν Κορινθίων νά τιμωρήσει παραδειγματικά καί αὐστηρά ἕνα χριστιανό τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας πού εἶχε ὑποπέσει σέ βαρύ παράπτωμα. Στή συνέχεια ὅμως καί ἐφόσον ἔχει μεσολαβήσει ἡ μετάνοια τοῦ βαρειά ἁμαρτήσαντος, ὁ ἴδιος ἅγιος Ἀπόστολος,  ὁ διαπρύσιος κήρυκας τῶν αὐστηρῶν χριστιανικῶν ἠθῶν, παραγγέλνει στούς Κορίνθιους νά δείξουν ἐπιείκεια, στοργή καί ἀγάπη στόν βαρειά ἁμαρτήσαντα ἀδελφό τους «μήπως τῇ περισσοτέρᾳ λύπῃ καταποθῇ ὁ τοιοῦτος» (=μήπως δηλ. ὁ ἀδελφός  τους ἀπό τήν μεγάλη καί βαρειά  λύπη βυθιστεῖ στήν ἀπελπισία) (Β΄ Κορ. 2,6 -8).

Στήν Παλαιά Διαθήκη καί στό πρῶτο βιβλίο τῶν Βασιλειῶν ἀναφέρεται –καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἐπανειλημμένως κάνει λόγο γι’ αὐτό τό γεγονός- τό περιστατικό μέ τόν ἱερέα τοῦ Ναοῦ Ἠλεί καί τούς δυό ἀσεβεῖς καί διεφθαρμένους γιούς του, τούς ὁποίους ὁ πατέρας τους δέν ἔλεγξε καί δέν τιμώρησε ὅπως ὄφειλε νά κάνει ὡς γονιός. Γιά τό λόγο αὐτό καί ὁ Ἠλεί καί οἱ δυό γιοί του τιμωρήθηκαν παραδειγματικά ἀπό τόν Θεό. Στόν ἀντίποδα αὐτοῦ ὅμως, ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μᾶς δίνει σαφῆ ἐντολή νά εἴμαστε οἰκτίρμονες, ἐλεήμονες καί φιλάνθρωποι, «καθώς καί ὁ Πατήρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστί» (Λουκ. 6, 36). Ὁ Θεός ὄχι μόνον ἀνέχεται τούς κακούς ἀνθρώπους ἀλλά καί τούς εὐεργετεῖ, «ἀνατέλλει τόν ἥλιο Του καί γιά τούς πονηρούς καί βρέχει ὄχι μόνο γιά τούς δικαίους ἀλλά καί γιά τούς ἀδίκους» (Ματθ. 5,45). Εἰδικά ὅσον ἀφορᾶ τή σχέση τῶν γονιῶν μέ τά παιδιά τους, ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ παροτρύνει τούς γονεῖς νά μήν παροργίζουν τά παιδιά τους (Ἐφεσ. 6,4). Μέ τήν ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ -σημειώνει ὁ Βασίλειος Χαρώνης(+), ἀπό τόν ὁποῖο δανείστηκα ὅλα τά χωρία τοῦ Χρυσοστόμου- ἐπικράτησε παντοῦ μεγάλη ἐπιείκεια. Οἱ Ἀπόστολοι ἐνεργοῦσαν πάντοτε μέ πραότητα καί ἐπιείκεια.

 Θά σᾶς ἀναφέρω ἕνα συμβάν ἀπό τήν στρατιωτική μου θητεία, γιά νά καταλάβετε πόσο ἔντονα διαπνέεται ἡ θρησκεία μας ἀπό τό πνεῦμα τῆς ἐπιείκειας καί τῆς συγχώρησης. Εἶχα κάνει κάποιο σφάλμα, μᾶλλον σοβαρό ἄν θυμᾶμαι καλά μετά ἀπό τριάντα χρόνια, καί μέ φυσικό τρόπο ζἠτησα συγγνώμη ἀπό τόν διοικητή μου. «Συγγνώμη, κύριε ἴλαρχε, εἶπα». Ὁ διοικητής μέ κοίταξε ἔκπληκτος καί μοῦ εἶπε: «Τί συγγνώμη, μωρέ! Ποῦ νομίζεις ὅτι βρίσκεσαι; Στή Μητρόπολη Κορινθίας;» Τόσο ξεκάθαρο τό εἶχε μέσα του πώς συγχώρηση παρέχεται μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία. Ὄχι στό στρατό, οὔτε βέβαια στήν ἄγρια ἀνθρώπινη κοινωνία.

Τόν βασικό αὐτό κανόνα τῆς Χριστιανικῆς Παιδαγωγικῆς, πού συγκερνᾶ καί παντρεύει τήν ἐπιείκεια μέ τήν αὐστηρότητα καί τήν ἀγάπη μέ τήν δικαιοσύνη, ἀκολουθεῖ πιστά ὁ Χρυσορρήμων ἅγιος. «Ὁ Θεός μᾶς παιδαγωγεῖ, μᾶς σωφρονίζει καί μᾶς ὁδηγεῖ στή σωτηρία καί μέ τήν αὐστηρότητα καί μέ τήν ἐπιείκεια», γράφει. Γιά τήν μεγάλη ἀρετή τῆς ἐπιείκειας παρατηρεῖ: «Αὐτόν πού τραυματίστηκε ἀπό τό κακό, τίποτε δέν μπορεῖ νά τόν θεραπεύσει τόσο ἀποτελεσματικά ὅσο ἡ ἐπιείκεια. Ἐπιείκεια γάρ πάσης βίας δυνατωτέρα. Ἡ ἐπιείκεια μαλακώνει τήν καρδιά, καταπραΰνει τήν σκληρότητα τῶν σκληρῶν ἀνθρώπων, συγκινεῖ καί διορθώνει τόν ἔνοχο». «Θρασύτης οὐ  θρασύτητι ἀλλ’ ἐπιεκείᾳ σβέννυται». «Ἡ φωτιά (τό κακό) δέν σβήνει μέ τήν φωτιά, ἀλλά μέ τό νερό, δηλαδή μέ τήν ἐπιείκεια, τήν ὑποχωρητικότητα καί τή συγχώρηση». Καί συμπερασματικά: «Οὐδέν ἐπιεικείας καί πραότητος ἰσχυρότερον». Ὁ ἐπιεικής ἄνθρωπος μιμεῖται τήν φιλανθρωπία τοῦ οὐράνιου Πατέρα μας, τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος μᾶς ἀνέχεται καί μακροθυμεῖ παρά τίς ἁμαρτίες μας, δέν μᾶς τιμωρεῖ ἀμέσως, ἀλλ’ ἀντίθετα μᾶς περιμένει νά μετανοήσουμε. Ἀλήθεια, ἄν ὁ Θεός δέν ἦταν ἐπιεικής, μακρόθυμος καί ἐλεήμων, ποιός ἀπό μᾶς θά σωζόταν; 

Ἀλλά ὁ Ἅγιος Χρυσόστομος γνωρίζει καλά πώς ὑπάρχει καί ἡ ἐπιζήμια, ἡ κακή ἐπιείκεια, αὐτή πού ἀποθρασύνει καί ἐξαχρειώνει τούς ἀνθρώπους. Γι’ αὐτό, ὡς γνήσιος πνευματικός Πατέρας, σπεύδει νά τονίσει καί τήν ἀξία τῆς αὐστηρότητας. Ἡ αὐστηρότητα, γράφει, ὅταν ἔχει ὡς κίνητρό της τήν ἀγάπη καί ἀποβλέπει στή διόρθωση καί τήν πνευματική θεραπεία τοῦ ἄτακτου παιδιοῦ ἤ μαθητῆ, εἶναι καλή καί πολύ ὠφέλιμη. Ὁ γονιός ἤ ὁ δάσκαλος δείχνει τήν ἀληθινή του ἀγάπη ὄχι μόνο μέ τήν ἐπιείκεια, ἀλλά καί μέ τήν αὐστηρότητα. «Καί τοῦτον εἶδος εὐεργεσίας, τό κολάζειν», παρατηρεῖ. Ἡ αὐστηρότητα καί ἡ δίκαια τιμωρία ἐπιβάλλεται, ὅταν τό κακό ἔχει φθάσει στό ἀπροχώρητο, ἐπιβάλλεται δηλαδή στούς ἀναίσθητους καί πωρωμένους ἀνθρώπους. Μέ τρεῖς μεταφορές μᾶς ἀποδεικνύει ὁ Ἅγιος Πατέρας τήν ἀναγκαιότητα τῆς αὐστηρότητας: τῆς φωτιᾶς πού καθαρίζει τό χρυσάφι ἀπό τίς ξένες προσμείξεις, τοῦ γιατροῦ πού μέ πικρά φάρμακα καί ὀδυνηρές ἐγχειρήσεις μᾶς ἀποκαθιστᾶ τήν πολυπόθητη ὑγεία καί τοῦ γεωργοῦ πού κλαδεύει τά δέντρα του προκειμένου νά καρποφορήσουν καρπό πολύ. Ἑπομένως καί ἡ αὐστηρότητα καί τιμωρία εἶναι ἀπαραίτητη, ὡς ἔσχατο ὅμως παιδαγωγικό καί θεραπευτικό μέσο.    

Ἀλλά ὅπως ὑπάρχει ἡ ἐπιζήμια καί κακή ἐπιείκεια, αὐτή πού ἀποθρασύνει καί ἐξαχρειώνει τούς ἀνθρώπους, ἔτσι ὑπάρχει καί ἡ κακή, ἡ βλαβερή αὐστηρότητα, ἡ ὑπερβολική καί ἄτεγκτη αὐστηρότητα, αὐτή πού ἐξουθενώνει καί ἀπελπίζει τούς ἀνθρώπους καί τούς βυθίζει σέ βαθειά λύπη καί ἀπόγνωση, ἐνῶ κάποιους λίγους κακούς καί πωρωμένους ἀνθρώπους τούς ἀποθρασύνει, τούς σκληραίνει ἐξαχρειώνοντάς τους ἀκόμα περισσότερο.   

Τελικά, ὅταν ἀσκεῖς ἀγωγή στά παιδιά ἤ στούς μαθητές σου μέ ἐπιείκεια καί αὐστηρότητα μαζί, μιμεῖσαι τόν οὐράνιο Πατέρα, ὁ ὁποῖος εἶναι στοργικός καί ταυτόχρονα δίκαιος. Ὅταν ὅμως ὡς γονιός ἤ παιδαγωγός δείχνεις ὑπερβολική αὐστηρότητα, ἐνεργώντας ὡς ἀδυσώπητος τιμωρός, φανερώνεις στά παιδιά ἤ στούς μαθητές σου τήν πλαστή εἰκόνα  ἑνός  Θεοῦ σκληροῦ καί ἐκδικητικοῦ καί δημιουργεῖς ἀνθρώπους σκυθρωπούς, βλοσυρούς καί ἀγέλαστους, μέ συνείδηση καταπιεστική, τρομαγμένη και ἐνοχική καί μιά κοινωνία κλειστή, μέ στρατιωτική πειθαρχία πού συνήθως ἐπιβάλλεται  ἀπό μιά ἐξουσία τυραννική και θηριώδη.

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἡ ὑπερβολική καί ἄκρατη ἐπιείκεια ἀντανακλᾶ τήν ψευδῆ εἰκόνα ἑνός Θεοῦ πού ὅλα τά ἀνέχεται, ὅλα τά ἀμνηστεύει καί κανένα δέν τιμωρεῖ, ἐνῶ δημιουργεῖ ἀνθρώπους μέ συνείδηση ἐλαστική καί χλιαρή, ἴσως καί πωρωμένη καί μιά κοινωνία φιλελεύθερη, ἀνοιχτή, χωρίς ἰδανικά καί χωρίς ἠθικές ἀξίες.

Καί ἄν οἱ μαθητές μας δέν συμμορφώνονται οὔτε μέ τό θέλγητρο τῆς ἐπιεικείας, ἀλλά καί οὔτε μέ τό φόβητρο τῆς τιμωρίας, τότε τί κάνουμε;

Τότε, δέν μᾶς ἀπομένει παρά νά στραφοῦμε στό Θεό μέ θερμή καί ἔμπονη προσευχή: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, διά πρεσβειῶν τῶν Ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχών, ἐλέησε πρῶτα ἐμᾶς τούς Γονείς καί Διδασκάλους, πού εἴμαστε καί οἱ πιό ἔνοχοι καί μετά τά Παιδιά καί τούς Μαθητές μας».

Ἐκφωνήθηκε κατά τόν σχολικό ἐκκλησιασμό τῶν Ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν τοῦ ἔτους 2017, στόν ἱερό ναό τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Προδρόμου Πατρῶν