Η Κιβωτός της Διαθήκης καταστράφηκε ή αποκρύφθηκε; Ιχνηλατώντας την πορεία της ιστορίας και των θρύλων της από την εποχή του Σολομώντα έως και σήμερα (1ο μέρος)

Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ Ή ΑΠΟΚΡΥΦΘΗΚΕ;

ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΡΥΛΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

Βασίλειος Γ. Βοξάκης Θεολόγος καθηγητής

1ο μέρος

             Πρόλογος

            Όπως και η δική μας εποχή, έτσι και ο 6ος π.Χ. αιώνας, όπου χάνονται τα ίχνη της Κιβωτού της Διαθήκης, ήταν μία εποχή αποστασίας από τον Θεό, συγκρητισμού, ειδωλολατρίας, ανηθικότητας και πάσης φύσεως προβλημάτων. Όμως ταυτόχρονα ήταν και εποχή καλέσματος από τον Θεό δια μέσου των Προφητών των ανθρώπων προς μετάνοια. Ο Απόστολος Παύλος, η «μεγάλη του Πνεύματος σάλπιγξ», όπως τον αποκαλεί ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, παρουσίασε την αποστολή της Παλαιάς Διαθήκης - όσον αφορά την προετοιμασία της ανθρωπότητας για τον ερχομό του Χριστού - με τους εξής λόγους: «παιδαγωγός ημών γέγονεν εις Χριστόν» (Γαλ. 3,24).    

Αποστολή λοιπόν και της Κιβωτού ήταν να συντελέσει και εκείνη σ' αυτή την παιδαγώγηση όλης της ανθρωπότητας εις Χριστόν. Όταν έκλεισε την αποστολή της, ο Θεός με την πανσοφία του επέτρεψε να καλυφθεί με ένα πέπλο σκιάς και αγνώστου.

            Η τύχη της Κιβωτού της Διαθήκης, ιδιαίτερα στις ημέρες μας εμφανίζεται να προβληματίζει, αλλά και να εξάπτει τη φαντασία. Με το ζήτημα της Κιβωτού έχουν ασχοληθεί θεολόγοι, ιστορικοί και αρχαιολόγοι ερευνώντας με σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Παράλληλα όμως έχουν αναμειχθεί και ερασιτέχνες ερευνητές, τυχοδιώκτες, μυθιστοριογράφοι, σεναριογράφοι κινηματογραφικών ταινιών κ.ά., οδηγούμενοι από ποικιλία κινήτρων, όπως το κέρδος και η υστεροφημία. Το ευρύ κοινό γνωρίζει σχεδόν αποκλειστικά τις "προσπάθειες" της δεύτερης αυτής κατηγορίας ενασχολούμενων με την Κιβωτό. Έτσι δυστυχώς έχει παγιωθεί σε πολλούς ανθρώπους η αντίληψη ότι κάθε αναφορά στο θέμα τού τι συνέβη στην Κιβωτό τοποθετείται αποκλειστικά στα πλαίσια του μύθου.

            Η τελευταία μνεία περί του τι απέγινε η Κιβωτός σε εξωβιβλικό κείμενο, συναντάται σε ερμηνευτικό έργο του Προκόπιου Γαζαίου τον 6ο μ. Χ. αιώνα. Από τότε και για πολλούς αιώνες τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση το θέμα δεν ανακινείται από κανέναν ούτε θεολόγο, ούτε ιστορικό, μοιάζει να είναι λησμονημένο. Φθάνουμε λοιπόν στον 11ο αιώνα για να καταγραφεί η πρώτη περίπτωση μιας νέας αναφοράς, έστω και  αναξιόπιστης, περί της παρουσίας της Κιβωτού. Με τη διέλευση των αιώνων, η εμφάνιση όλο και συχνότερα απαντήσεων, κάθε είδους και βαθμού αξιοπιστίας, στο ερώτημα του τι συνέβη στην Κιβωτό, γινόταν όλο και συχνότερη. Με τη Βιβλική αρχαιολογία να κάνει τα πρώτα σταθερά και αξιόπιστα ''βήματά'' της στα μέσα του 19ου αιώνα αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον και  για επιστημονική έρευνα του θέματος. Τα ερωτήματα που τίθενται από θεολόγους, ιστορικούς, αρχαιολόγους, αλλά και απλούς ανθρώπους είναι πολλά: Καταστράφηκε η Κιβωτός; Πότε και από ποιους ;

Έγινε λεία πολέμου; Πότε;  Πού μεταφέρθηκε και τι απέγινε;

Μεταφέρθηκε σε κάποιο άλλη περιοχή; Βρίσκεται εκεί έως σήμερα;

Αποκρύφθηκε προκειμένου να διαφυλαχθεί; Πότε και ποιος ανέλαβε αυτή την πρωτοβουλία;

Υπάρχει κάπου σήμερα και είναι γνωστό το μέρος που βρίσκεται;  

            Στην παρούσα μελέτη θα προσπαθήσουμε να αναφέρουμε πληθώρα εκδοχών περί της τύχης της Κιβωτού της Διαθήκης, και θα αξιολογήσουμε με επιχειρήματα την αξιοπιστία τους. Οι πληροφορίες προέρχονται από πάσης φύσεως πηγές, όπως το θεόπνευστο κείμενο της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, την Ορθόδοξη θεολογία, απόκρυφα εξωβιβλικά κείμενα, ιστορικά έργα, αρχαιολογικές έρευνες και πορίσματα, τυχοδιωκτικές  έρευνες, εθνικές παραδόσεις κ. ά.      

            Προτού όμως εισέλθουμε στην ουσία του θέματός μας, ας παραθέσουμε συνοπτικά κάποιες πληροφορίες από την Παλαιά Διαθήκη για την ιστορία της Κιβωτού από την κατασκευή της έως την τοποθέτησή της στο Ναό του Σολομώντα.  Η Κιβωτός της Διαθήκης κατασκευάσθηκε με εντολή και οδηγίες του Θεού, που δόθηκαν στον Μωυσή στο όρος Σινά. Η Κιβωτός αποτελούσε ένα ορθογωνίου σχήματος κιβώτιο από ξύλο ακακίας με διαστάσεις δυόμισι πήχεις μήκος, ενάμισης πήχης πλάτος και ενάμισης πήχης ύψος (125 _Χ 75_Χ75εκατοστά), το οποίο εσωτερικά και εξωτερικά ήταν καλυμμένο με καθαρό χρυσό. Γύρω από την εξωτερική της επιφάνεια υπήρχε μια στεφάνη από χρυσάφι σαν συστρεφόμενα κύματα. Στις δύο μεγαλύτερες σε μήκος πλευρές της είχε από δύο χρυσούς κρίκους. Μέσα από τους τέσσερις αυτούς δακτυλίους ήταν μονίμως τοποθετημένοι δύο ράβδοι από ξύλο άσηπτο επιχρυσωμένοι, προκειμένου να τη μεταφέρουν στους ώμους τους οι Λευίτες. Το κάλυμμά της αποτελούνταν από μία χρυσή πλάκα πάνω στην οποία υπήρχαν δύο αγαλματίδια από χρυσό που είχαν τη μορφή Χερουβείμ και ονομαζόταν ιλαστήριο. Τα Χερουβείμ είχαν τα πρόσωπά τους αντικριστά το ένα προς το άλλο και ανοικτές τις φτερούγες τους προς τα πάνω, ούτως ώστε να καλύπτουν με αυτές το ιλαστήριο. Μέσα στην Κιβωτό φυλάσσονταν οι δύο πλάκες με τις δέκα Εντολές και κατόπιν τοποθετήθηκαν μία χρυσή στάμνος με μάννα και το ραβδί του Ααρών που βλάστησε¹. Η Κιβωτός της Διαθήκης ονομαζόταν και Κιβωτός του Νόμου² και Κιβωτός του Θεού³, αφού περιείχε το Νόμο, δηλαδή τις δέκα Εντολές που δόθηκαν από τον Θεό στον Μωυσή.

             Την εποχή του Μωυσή, αλλά και έως την εποχή του βασιλιά Δαβίδ, φυλασσόταν στη Σκηνή του Μαρτυρίου μέσα στο ιερότερο τμήμα της εκείνο που ονομαζόταν Άγια των Αγίων. Κατά την πορεία των Ισραηλιτών επί σαράντα έτη μέσα στην έρημο και μέχρι τη διάβαση του Ιορδάνη ποταμού, η Κιβωτός μεταφερόταν μπροστά από τον λαό στον δρόμο προς τη γη της Επαγγελίας⁴. Μετά την είσοδο των Ισραηλιτών στη γη της Χαναάν, η Κιβωτός της Διαθήκης παρέμεινε στη Σκηνή του Μαρτυρίου αρχικά στα Γάλγαλα⁵ και κατόπιν εγκαταστάθηκε από τον Ιησού του Ναυή στη Σηλώ μέχρι και την εποχή των Κριτών⁶. Σε μια μάχη των Ισραηλιτών με τους Φιλισταίους, την εποχή του Κριτή Ηλί, αυτοί νικήθηκαν και οι Φιλισταίοι τους άρπαξαν την Κιβωτό. Αλλά ο Θεός τους έστειλε διάφορες συμφορές έως ότου αναγκάσθηκαν να τους την επιστρέψουν⁷.  Αρχικά στάθμευσε στην Βαιθσαμύς, επειδή όμως οι κάτοικοί της ξεσκέπασαν και είδαν με περιέργεια την Κιβωτό, ο Κύριος τους τιμώρησε⁸. Από εκεί η Κιβωτός μεταφέρθηκε  στην Καριαθιαρίμ στο σπίτι του Αμιναδάβ, όπου παρέμεινε επί είκοσι έτη⁹. Ο βασιλιάς Δαβίδ πραγματοποίησε τη μεταφορά της Κιβωτού από την Καριαθιαρίμ στα Ιεροσόλυμα. Τοποθέτησε τη Σκηνή του Μαρτυρίου δίπλα στο ανάκτορό του, έχοντας σκοπό να οικοδομήσει μόνιμο Ναό¹⁰. Ο Θεός όμως επεφύλασσε αυτή την τιμή στον βασιλιά Σολομώντα, ο οποίος το 962 - 955 π.Χ. οικοδόμησε Ναό στα Ιεροσόλυμα, όπου και τοποθέτησε στα εκεί Άγια των Αγίων την Κιβωτό¹¹.

Η αιθιοπική εκδοχή περί μεταφοράς και διαφυλάξεως της Κιβωτού στην χώρα τους

α) Η διήγηση του Kebra Nagast

                    Για τους Μονοφυσίτες Χριστιανούς της Αιθιοπίας όλες οι εκδοχές περί της τύχης της Κιβωτού της Διαθήκης δεν αποτελούν ένα άλυτο αίνιγμα. Απλούστατα, γιατί σύμφωνα με την αρχαία προφορική παράδοσή τους, η Κιβωτός φυλάσσεται στη χώρα τους ήδη από την εποχή του βασιλιά Σολομώντα. Αυτή η παράδοση έχει καταγραφεί στο Kebra Nagast ( = η δόξα των βασιλέων), ένα από τα αξιολογότερα έργα της αιθιοπικής γραμματείας. Το Kebra Nagast γραμμένο στην αρχαία αιθιοπική γλώσσα γκεέζ¹², έλαβε την τελική μορφή του τον 14ο μ. Χ. αιώνα, όμως οι πρώτες μορφές του ανάγονται στους 7ο - 9ο μ. Χ. αιώνες. Ιδιαίτερα επιτυχής για το έργο αυτό είναι ο χαρακτηρισμός  του Edward Ullendorff (1920 - 2011), καθηγητή σε Βρετανικά Πανεπιστήμια και ειδικού στις Αιθιοπικές σπουδές: «Το Kebra Nagast δεν αποτελεί απλώς ένα λογοτεχνικό έργο, αλλά είναι το αποθετήριο  των Αιθιοπικών εθνικών και θρησκευτικών συναισθημάτων»¹³. 

            Το σχετικό κείμενο ξεκινάει με την επίσκεψη της βασίλισσας της χώρας του Σαβά¹⁴ στα Ιεροσόλυμα. Είναι γνωστό ότι η Παλαιά Διαθήκη¹⁵ αναφέρεται σ΄ αυτή την επίσκεψη. Η βασίλισσα αυτή - της οποίας το όνομα δεν καταγράφεται στο Αγιογραφικό κείμενο -  παρακινημένη από την περί σοφίας φήμη του Σολομώντα, τον επισκέφθηκε προσφέροντάς του πλούσια δώρα. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή το αρχαίο βασίλειο της Σαβά, βρισκόταν στο νοτιοδυτικό άκρο της Αραβικής χερσονήσου. Σύμφωνα με τον Αυστραλό καθηγητή αρχαιολογίας  John Arthur Tompson δεν πρέπει να αμφισβητηθεί η ιστορικότητα του ταξιδιού της Αιθιόπιας βασίλισσας, καθώς «Έχομεν σαφείς και συγκεκριμένες μαρτυρίες ότι υπήρχαν εμπορικές συνδέσεις μεταξύ Παλαιστίνης και νοτίου Αραβίας κατά τα χρόνια εκείνα»¹⁶. Μετά τη συνομιλία μαζί του, η οποία την εντυπωσίασε, αναχώρησε για την πατρίδα της.

            Εδώ σταματάει το ιστορικό και θεόπνευστο Παλαιοδιαθηκικό κείμενο και έρχεται να πλάσει τη συνέχεια της ιστορίας η αρχαία αιθιοπική αυτή συγγραφή, η οποία, όσον αφορά τη συγκεκριμένη διήγηση, κινείται σχεδόν στο σύνολό της στον χώρο του μύθου. Σύμφωνα λοιπόν με το Kebra Nagast το όνομα της βασίλισσας του Σαβά ήταν Μακέντα (Makeda)¹⁷  και ξεχώριζε για την ωραιότητά της και την ευφυΐα της. Ύστερα από πολύμηνη παραμονή στην Ιερουσαλήμ επιστρέφει στον τόπο της, ενώ είναι ήδη έγκυος από τον Σολομώντα. Σύντομα γέννησε τον γιό τους, τον οποίο ονόμασε Μενελίκ, δηλαδή ο γιός του σοφού. Όμως θα πληρώσει το τίμημα, χάνοντας το βασίλειο της Σαβά και μένοντας βασίλισσα σε μία αφρικανική κτίση της με πρωτεύουσα την Αξώμη. Όταν μεγάλωσε ο Μενελίκ και έγινε 22 πίεσε την Μακέντα να του αποκαλύψει το όνομα του πατέρα του και αποφάσισε να τον γνωρίσει από κοντά¹⁸. Με την έγκριση της μητέρας του ταξίδεψε στο Ισραήλ. Ο Σολομών τον αναγνώρισε από το δακτυλίδι του και τον υποδέχθηκε με αγάπη και ενθουσιασμό και καθώς ήταν ο πρωτότοκος γιός του, τον παρακάλεσε να παραμείνει κοντά του και να τον διαδεχθεί στο θρόνο μετά τον θάνατό του¹⁹. Παρόλα αυτά εκείνος  μένει αμετάπειστος στην απόφασή του να επιστρέψει στην Αιθιοπία. Ο Σολομών θλιμμένος ζητάει από τον αρχιερέα Σαδώκ να χρίσει τον Μενελίκ βασιλέα της Αιθιοπίας, ως Δαβίδ Β΄, και του επέτρεψε να επιστρέψει στην Αφρική²⁰. Αλλά, προτού φύγει, ο Σολόμωντας διατάσσει είκοσι από τους αξιωματούχους του βασιλείου του, καθώς και τον αρχιερέα του Ναού να δώσουν τους πρωτότοκους γιούς τους στον  Μενελίκ, προκειμένου να τον βοηθήσουν στη διακυβέρνηση της χώρας του²¹.

            Όμως όλοι οι πρωτότοκοι, που επρόκειτο να αναχωρήσουν ως αυλικοί του νέου Αιθίοπα βασιλέα και ιδιαίτερα ο γιός τού Σαδώκ, ο Αζαρίας, δεν λυπόταν τόσο που θα ξενιτεύονταν, αλλά τους ήταν αβάστακτη η θλίψη που τους προξενούσε η σκέψη ότι θα ζήσουν μακριά από την Κιβωτό της Διαθήκης. Τη λύση την έδωσε ο Αζαρίας με ένα σχέδιο που εμπνεύσθηκε. Πριν όμως τους αποκαλύψει οτιδήποτε, όρκισε στο όνομα του Κυρίου τους άλλους πρωτότοκους γιούς των Ιουδαίων αρχόντων, που θα στέλνονταν στην Αιθιοπία, να το κρατήσουν μυστικό. Το σχέδιό του δεν ήταν άλλο από το να πάρουν μαζί τους την Κιβωτό στην Αιθιοπία. Όλοι συμφώνησαν και από τη χαρά τους τον φίλησαν και τον διαβεβαίωσαν ότι θα κάνουν οτιδήποτε χρειασθεί. O Ζαχαρίας, ο υιός του Ιωάς, αναρωτήθηκε πως θα εισέλθουν στο Ναό. Θα πάρουν τα κλειδιά, που όμως τα είχε πάντα μαζί του ο Σαδώκ, ή θα χρησιμοποιήσουν τα μυστικά ανοίγματα που είχε κατασκευάσει ο Σολομών; Ο Αζαρίας τους καθησύχασε, λέγοντάς τους κάντε ό,τι σας λέω και θα επιτύχουμε. Έτσι μυστικά προχώρησαν στην εφαρμογή του σχεδίου. Πλήρωσε 140 δίδραχμα, ένα φιλοχρήματο ξυλουργό, για να κατασκευάσει ένα σύνολο από σανίδια, προκειμένου αυτοί να τα τοποθετήσουν πρόχειρα στη θέση της Κιβωτού, όταν θα την αφαιρούσαν. Στον τεχνίτη φυσικά και δεν αποκάλυψε τον σκοπό τους, αλλά του είπε ότι θα τα χρησιμοποιήσει ως σχεδία σε περίπτωση ναυαγίου στο ταξίδι τους προς την Αιθιοπία²². Το ίδιο βράδυ στον ύπνο του ο Αζαρίας είδε άγγελο, σαν στήλη φωτιάς, που του αποκάλυψε ότι ο Θεός συμφωνεί με το σχέδιό του και θα τον βοηθήσει²³. Το τελευταίο βράδυ πριν την αναχώρησή τους, στον Αζαρία εμφανίσθηκε και πάλι άγγελος Κυρίου. Με διαταγή του πήρε άλλους τρείς από την ομάδα των ορκισθέντων, για να συμπληρωθεί ο αριθμός των τεσσάρων που θα μετέφεραν στους ώμους τους την Κιβωτό. Συνοδεία του αγγέλου κατευθύνθηκαν προς το Ιερό. Εκεί βρήκαν άπαντες τις θύρες ξεκλείδωτες και ανοικτές. Εισήλθαν στα Άγια των Αγίων του Ναού, πήραν την Κιβωτό τόσο γρήγορα όσο χρειάζεται το μάτι να ανοιγοκλείσει και την μετέφεραν στο σπίτι του Αζαρία. Επέστρεψαν στο Ναό και τοποθέτησαν το πρόχειρο ξύλινο κατασκεύασμα στη θέση της αυθεντικής και το κάλυψαν με τα προβλεπόμενα καλύμματα. Έκλεισαν τις θύρες και επέστρεψαν στους οίκους τους. Αφού έκαναν θυσίες αρνιών και άλλων προσφορών την τοποθέτησαν σε κάποια κρυφή θέση²⁴. Ύστερα από επτά ημέρες έφθασε η στιγμή της αναχωρήσεώς τους. Αφού αποχαιρέτησαν τον βασιλιά Σολόμωντα, το καραβάνι ξεκίνησε. Σε μια από τις άμαξες είχαν ήδη τοποθετήσει από την προηγούμενη νύκτα την Κιβωτό, κρυμμένη καλά ανάμεσα σε αντικείμενα ευτελούς αξίας και βρώμικα ρούχα. Άπαντες οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ τους αποχαιρετούσαν θρηνώντας, αν και δεν ήξεραν ότι μαζί τους φεύγει και η Κιβωτός. Όλοι έκλαιγαν απαρηγόρητοι σαν νήπιο που το εγκατέλειψε η μητέρα του. Ακόμα και ο Σολομών δάκρυσε, αναφέροντας προφητικούς και εγκωμιαστικούς λόγους περί της Αιθιοπίας²⁵.            

            Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ πήγαινε μπροστά και με ένα σύννεφο τους προστάτευε από τον ήλιο, ενώ άνθρωποι και ζώα ταξίδευαν με θαυμαστή ταχύτητα υπερυψωμένοι ένα πήχη πάνω από το έδαφος²⁶.  Ο μόνος που είχε πλήρη άγνοια από την ομάδα που αναχώρησε από τα Ιεροσόλυμα με προορισμό την Αφρικανική ήπειρο ήταν ο Μενελίκ. Αλλά και στη συνέχεια του ταξιδιού εξακολουθούσε να μην γνωρίζει ότι μαζί τους μετέφεραν την Κιβωτό. Ο Αζαρίας και τα υπόλοιπα μέλη της συνοδείας απεκάλυψαν το μυστικό στον Αιθίοπα βασιλέα μόνο όταν πέρασαν τα σύνορα με την Αίγυπτο. Ο Μενελίκ αρχικά ταράχθηκε αντιλαμβανόμενος τη σοβαρότητα της πράξεώς τους. Όμως ο Αζαρίας τον καθησύχασε λέγοντάς του ότι αυτό ήταν το θέλημα του Θεού και αν ακόμα ο Μενελίκ διέτασσε να επιστρέψουν πίσω την Κιβωτό αυτό θα ήταν αδύνατο. Του τόνισε ιδιαίτερα ότι η Κιβωτός είναι «η Κυρία μας, η Μητέρα μας, και η Σωτηρία μας, και η καταφυγή μας, η δόξα μας και ο ουρανός της ασφάλειάς μας»²⁷. Έτσι ο Μενελίκ με αυτούς τους λόγους ηρέμησε, καθώς και με την πρόσθετη σκέψη ότι, αφού ο Θεός τους βοηθάει στο ταξίδι τους, άρα επιδοκιμάζει την πράξη τους. Το αξιοθαύμαστο ήταν ότι μέχρι τότε μέσα σε μια ημέρα είχαν διανύσει απόσταση, που κάτω από φυσιολογικές συνθήκες ταξιδιού χρειαζόταν δεκατρείς ημέρες. Και μάλιστα αυτή η απόσταση είχε διανυθεί χωρίς να φάνε, να πιούν και να κουραστούν. Ο Αζαρίας πρόσταξε τον Ηλία (Elmeyas), τον μετέπειτα Αρχιδιάκονο, να καλύψει την Κιβωτό με το κάλυμμά της και ο βασιλιάς γονάτισε και προσευχήθηκε μπροστά της²⁸. Η χαρά του ήταν τόσο μεγάλη που φωτίστηκε από τον Θεό και άρχισε να προφητεύει και «ήταν σαν τον Πέτρο και τον Ιωάννη στην κορφή του όρους Θαβώρ»²⁹. Στο πέρασμά τους τα είδωλα με μορφή ανθρώπου, σκύλου, γάτας, πουλιών, χρυσά και ασημένια, καθώς και οι οβελίσκοι, έπεσαν κάτω και έσπασαν σε κομμάτια. Έτσι διέσχισαν όλη την Αίγυπτο «σαν τις σκιές»³⁰.   

            Στο εντωμεταξύ στα Ιεροσόλυμα ο αρχιερέας Σαδώκ παρουσιάσθηκε στον Σολομώντα, τον οποίο βρήκε περίλυπο. Ο βασιλιάς του αποκάλυψε ότι τότε που τον είχε επισκεφθεί η βασίλισσα του Σαβά είχε δει ένα όνειρο που τον συγκλόνισε, ότι δηλαδή ο ήλιος μετακινήθηκε από το Ισραήλ στην Αιθιοπία. Τόσο ο αρχιερέας όσο και ο βασιλιάς ερμήνευσαν τον ήλιο του ενυπνίου ως σύμβολο της Κιβωτού, που θα χαθεί για πάντα από την χώρα του Ισραήλ. Ο Σολομών με αγωνία ρώτησε τον Σαδώκ αν την ημέρα που με διαταγή του εισήλθε στα Άγια των Αγίων, προκειμένου να αφαιρέσει το κάλυμμα της Κιβωτού, για να το χαρίσει στον απερχόμενο Μενελίκ, διαπίστωσε ότι αυτή βρισκόταν εκεί. Ο αρχιερέας δεν γνώριζε, γιατί όπως εξήγησε υπήρχαν άλλα δυο καλύμματα που την σκέπαζαν και δεν είχε λόγο να τα ανασηκώσει. Με διαταγή του βασιλέα, ο Σαδώκ έτρεξε στο Ναό ξεκλείδωσε και, αφού εισήλθε στα Άγια των Αγίων και τράβηξε τα καλύμματα, διαπίστωσε ότι εκεί υπήρχε μια πρόχειρη ξύλινη κατασκευή, ενώ η Κιβωτός είχε αφαιρεθεί³¹. Τότε ο αρχιερέας «τρομοκρατήθηκε και έγινε ως νεκρός». Ο Σολομών βλέποντας ότι αργούσε να επιστρέψει, έστειλε τον Ιωάς να τον αναζητήσει. Αυτός τον βρήκε λιπόθυμο εκεί που έπεσε, δηλαδή  στα Άγια των Αγίων. Όταν συνήλθε ξανακοίταξε, γιατί ακόμα δεν μπορούσε να αποδεχθεί τη συμφορά της απώλειας της Κιβωτού. Και τότε, αφού έριξε σε ένδειξη πένθους στάκτη στην κεφαλή του, έτρεξε στην είσοδο του Ναού, όπου με μεγάλες κραυγές άρχισε να θρηνεί.

             Ο Σολομών αγανακτισμένος διέταξε να γνωστοποιηθεί σε όλο τον λαό ότι πρέπει να τους κυνηγήσει και να τους θανατώσει όλους, εκτός από τον Μενελίκ, που έπρεπε να αιχμαλωτισθεί, και να επαναφέρουν την Κιβωτό στα Ιεροσόλυμα. Διακήρυξε μάλιστα ότι : « Όσο ο Θεός του Ισραήλ ζει, αυτοί θα είναι άνθρωποι του θανάτου και όχι της ζωής, διότι αυτοί αξίζουν τον θάνατο αφού λήστεψαν τον Οίκο του Κυρίου, και επιθύμησαν να μιάνουν το όνομά Του και αυτό που του ανήκει (την Κιβωτό) σε ένα τόπο όπου δεν υπάρχει ο Νόμος Του»³². Γέροντες και γυναίκες συγκεντρώθηκαν στον Οίκο του Κυρίου και θρηνούσαν για την απώλεια της Κιβωτού. Ο Σολομών ο ίδιος προσωπικά τέθηκε επικεφαλής στο κυνήγι των ταξιδευόντων προς την Αιθιοπία. Παράλληλα διέταξε μία ίλη ιππικού να προπορευθούν και να αναζητήσουν τα ίχνη των φυγάδων και, όταν τα βρουν, να τον ειδοποιήσουν τάχιστα.  Οι στρατιώτες φυσικά δεν μπορούσαν να προφθάσουν την ομάδα του Μενελίκ, αφού με θαυματουργικό τρόπο προπορεύονταν κατά πολύ. Έτσι το μόνο που κατάφεραν ήταν να μάθουν από τους ντόπιους για το πότε αυτοί πέρασαν και για την εκπληκτική ταχύτητά τους. Ενημέρωσαν τον βασιλιά ότι οι μάρτυρες τους είπαν ότι «κανείς τους δεν ταξίδευε πατώντας στο έδαφος, αλλά σε οχήματα που ίπταντο στον αέρα και ταξίδευαν γρήγορα σαν τους αγγέλους και γρηγορότερα από τους αετούς των ουρανών».  Όμως εκείνος δεν τους πίστεψε και ηγούμενος στρατού έφθασε μέχρι τη Γάζα, για να διαπιστώσει μόνος του την αλήθεια. Εκεί όμως προς κατάπληξή του άκουσε τα ίδια λόγια. Στο ερώτημά του, αν είδαν οι ντόπιοι να μεταφέρουν οι "ιπτάμενοι" ταξιδιώτες την Κιβωτό, αυτοί δεν είχαν δει τίποτε³³.  

            Απεσταλμένος του Φαραώ υποδέχεται τον Ισραηλίτη βασιλιά με πολύτιμο δώρο και του επιβεβαιώνει όσα άκουσε και από τους άλλους. Πρόσθεσε δε ότι οι ειδωλολάτρες ιερείς εξήγησαν στους Αιγυπτίους ότι η καταστροφή των ειδώλων προκλήθηκε από το πέρασμα της Κιβωτού. Δεν παρέλειψε να εκφράσει την απορία του πώς ο Σολομών «του οποίου η σοφία δεν έχει ίσο κάτω από τους ουρανούς» χάρισε την Κιβωτό, που του δόθηκε για να τον προστατεύει από τους εχθρούς και για να αποτελεί πηγή προφητείας³⁴. Τότε ο Σολομών εισήλθε στη σκηνή του και άρχισε να προσεύχεται στον Θεό και παράλληλα να θρηνεί για την απώλεια της Κιβωτού. Στον μακροσκελή αυτό θρήνο τονίζεται ιδιαίτερα η σημασία της Κιβωτού και αναπολείται η έως τότε παρουσία της μέσα στην ιστορία του Ισραήλ. Η θρηνητική αυτή προσευχή κατακλείεται με την αναγνώριση εκ μέρους του Σολομώντος ότι ήταν θέλημα Θεού η απώλεια της Κιβωτού. Και δάκρυα έτρεχαν συνεχώς από τους οφθαλμούς του βασιλιά. Τότε το Πνεύμα της προφητείας του μίλησε: Γιατί θρηνείς; Έχεις δίκιο ότι ήταν θέλημα Θεού. Άλλα η Κιβωτός δεν δόθηκε σε κάποιο ξένο, αλλά σε απόγονο του Δαβίδ. Γύρνα στο σπίτι σου και μην θλίβεσαι. Και ο σοφός βασιλέας αποκρίθηκε : Ας γίνει το θέλημα του Θεού, και όχι του ανθρώπου³⁵.  Και αφού επέστρεψε στα Ιεροσόλυμα, συγκεντρώθηκαν όλοι στο Ναό και θρηνούσαν³⁶.

            Ο Μενελίκ και οι συνοδοί του έφθασαν στην Αιθιοπία, όπου έτυχαν λαμπρής υποδοχής από τη μητέρα του, βασίλισσα Μακέδα. Η Κιβωτός εξέπεμπε φως σαν τον ήλιο. Όλοι οι Αιθίοπες από τον μικρότερο έως τον μεγαλύτερο, άνδρες και γυναίκες, ακόμα και τα ζώα χαίρονταν για την παρουσία της Κιβωτού. Η βασίλισσα προσευχήθηκε, αλλά και χόρεψε ενώπιον της Κιβωτού. Εκείνη την ημέρα θυσίασαν για χάρη της 32000 βόδια. Τοποθέτησαν την Κιβωτό στο φρούριο της πρωτεύουσας της Debra Makeda³⁷. Την τρίτη ημέρα της επιστροφής τους η βασίλισσα Μακέντα ανακήρυξε τον γιο της Μενελίκ βασιλιά της χώρας προσφέροντάς του πλούσια δώρα, όπως χιλιάδες ζώα και χρυσό και ασήμι³⁸. Η βασίλισσα διέταξε τους ευγενείς της Αιθιοπίας να ορκιστούν στην Κιβωτό ότι στο μέλλον δεν θα αποδέχονταν βασιλέα που δεν θα προερχόταν από τη γενιά του υιού του Σολομώντα και ότι αποκλείονταν της διαδοχής του θρόνου οι γυναίκες. Όρισε τον Ηλία αρχηγό των διακόνων και τον Αζαρία αρχιερέα. Ο λαός της Αιθιοπίας πέταξε τα είδωλά του και λάτρεψε τον αληθινό Θεό που τους είχε δημιουργήσει. Γιατί ο Θεός αποδέχθηκε ως νέο περιούσιο λαό Του αυτούς, ενώ απέρριψε τον Ισραήλ, γι' αυτό και η Κιβωτός έφυγε μακριά και ήλθε στη χώρα της Αιθιοπίας³⁹.  Τρεις μήνες μετά ο νέος βασιλιάς Μενελίκ - Δαβίδ Β΄ έχοντας μαζί του την Κιβωτό, μεταφερόμενη από τους Λευίτες, ξεκίνησε σειρά πολέμων, στους οποίους ήταν αήττητος. Και δεν φοβόταν κανένα, γιατί το χέρι του Θεού τον προστάτευε ημέρα και νύκτα⁴⁰.   

β) Επιχειρήματα που αναιρούν την αξιοπιστία του κειμένου της  Kebra Nagast

            Προσωπικά θα θέλαμε να κάνουμε τις εξής παρατηρήσεις επί του κειμένου της Kebra Nagast, που συνοπτικά παραθέσαμε παραπάνω, και της αξιοπιστίας της μαρτυρίας που μας προσφέρει περί της Κιβωτού :

            Το ίδιο το Kebra Nagast υποστηρίζει ότι το περιεχόμενό του από το κεφάλαιο 20 και εξής βασίζεται σε αρχαίο χειρόγραφο, που ανακάλυψε ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Δομέτιος στη βιβλιοθήκη της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, και ανέγνωσε ενώπιον των Πατέρων στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια το 325. Μάλιστα ο Δομέτιος διαβεβαιώνει τους Πατέρες της Συνόδου ότι το χειρόγραφο γράφθηκε την ημέρα του θανάτου του Σολομώντα⁴¹. Κατά πρώτον τότε Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο Αλέξανδρος (314 - 337), ενώ ο Δομέτιος είχε κοιμηθεί ήδη από το 297. Κατά δεύτερον πουθενά στις ιστορικές πηγές που αφορούν την Α΄ Οικουμενική , όπως στο σχετικό έργο του Γελασίου Κυζικηνού^41α,  δεν υπάρχει κάποια σχετική αναφορά για ανάγνωση χειρογράφου με αυτό το περιεχόμενο. Δείγματα όμως ότι το Kebra Nagast είναι δημιούργημα χριστιανού συγγραφέως ή συγγραφέων, όμως πολύ μεταγενέστερο της εποχής του Σολομώντα (965 - 926 π.Χ.), υπάρχουν αρκετά στο ίδιο του το κείμενο. Εμείς θα επισημάνουμε ενδεικτικά:

α) την αναφορά του ειδωλολάτρη απεσταλμένου του Φαραώ, που υποδέχεται τον Ισραηλίτη βασιλιά, στο ότι το Άγιο Πνεύμα ενοικούσε στην Κιβωτό⁴². β) τους λόγους του Σολομώντα ότι στα εγκαίνια του Ναού πρόσφερε θυσίες προς τιμή του ονόματος της Αγίας Τριάδος⁴³.  Ως γνωστόν στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης για το δόγμα της Αγίας Τριάδος υπάρχουν μόνο υπαινιγμοί και προτυπώσεις.

γ) Ο απεσταλμένος του Φαραώ αναφέρει τις πόλεις της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου ως ήδη υπάρχουσες, ενώ ως γνωστόν αυτές ιδρύθηκαν αιώνες μετά⁴⁴. δ)  Η χαρά του Μενελίκ ήταν τόσο μεγάλη που φωτίστηκε από τον Θεό και άρχισε να προφητεύει μπροστά στην Κιβωτό και «ήταν σαν τον Πέτρο και τον Ιωάννη στην κορφή του όρους Θαβώρ» ^44α. Αποτελεί σαφή αναφορά, προερχόμενη από το Ευαγγέλιο και συγκεκριμένα από το περιστατικό της Μεταμορφώσεως του Κυρίου ^44β.    

            Σύμφωνα με το κείμενο αυτής της Αιθιοπικής διηγήσεως, ο Αζαρίας και οι υπόλοιποι νεαροί Ιουδαίοι κινούμενοι από ευλάβεια και αφοσίωση στην Κιβωτό και τη λατρεία του αληθινού Θεού θέλησαν να τη λάβουν μαζί τους. Όμως εδώ βρίσκεται η πρώτη και πλέον κραυγαλέα αντίφαση. Πώς ευσεβείς άνθρωποι δεν είχαν κανένα ενδοιασμό να καταπατήσουν μία των δέκα εντολών, το «ου κλέψεις» ; Προφανώς δεν κατανοούσαν το περιεχόμενο του Ψαλμικού στίχου «Παρανόμους εμίσησα και τον νόμον σου ηγάπησα»⁴⁵   που σίγουρα θα είχαν ψάλλει πολλές φορές. Πώς άνθρωποι διακατεχόμενοι υποτίθεται από θείο φόβο συνωμοτούν και συνεργάζονται για να βεβηλώσουν το Ναό με μία ιερόσυλη πράξη ; Η δικαιολογία τους ήταν ότι τους είναι αφόρητο να αποχωριστούν την Κιβωτό. Δεν φαίνεται όμως να τους απασχολεί ούτε και κατ΄ ελάχιστο, ότι για να μην την στερηθούν εκείνοι - μία μικρή ομάδα 21 ατόμων - θα την άρπαζαν με πονηρό τέχνασμα από έναν ολόκληρο λαό. Μεταξύ αυτού του λαού συγκαταλέγονταν και οι κοντινότεροί τους συγγενείς, για τον αποχωρισμό των οποίων θρηνούσαν, την ώρα που σχεδίαζαν να τους καταφέρουν το σκληρότερο πλήγμα στο ζήτημα της πίστεως. «Εμείς θα έχουμε χαρά και οι πατέρες μας θλίψη» ομολογεί ο Ζαχαρίας, ο υιός του Ιωάς, συνευδοκούντων και των υπολοίπων⁴⁶.  Πράγματι εδώ έχουμε αποκορύφωση του πάθους του εγωισμού ! 

            Πώς άραγε τόλμησε ο Αζαρίας να τραβήξει το καταπέτασμα που χώριζε τα Άγια από τα Άγια των Αγίων ; Αυτό που μόνο ο Αρχιερεύς κατά τη ημέρα του Εξιλασμού, αφού το εράντιζε επτά φορές με το αίμα του θυσιασμένου ζώου, είχε το δικαίωμα να τραβήξει και να διαβεί το κατώφλι του Δεβίρ⁴⁷.  Πώς ο Αζαρίας - όντας απλός ιερεύς - θα τολμούσε να καταπατήσει την επιθυμία του Θεού να μην εισέρχεται άλλος στα Άγια των Αγίων, παρά μόνο ο Αρχιερέας και αυτός μόνον άπαξ του έτους στην εορτή του Εξιλασμού;  «Μόνος γαρ ο αρχιερεύς των αψαύστων κατατολμών επετέτακτο και ουδ' αυτός αεί, αλλ' εν τω εβδόμω μηνί, τη ημέρα του Ιλασμού»⁴⁸. Ο Αζαρίας ως ιερεύς θα γνώριζε καλύτερα απ' όλους τους υπόλοιπους Ιουδαίους ότι ακόμα και η παράνομη θέα της Κιβωτού τιμωρούνταν αυστηρότατα από τον Θεό. Όπως παρατηρεί ο παλαιός καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλειος Βέλλας «ουχί γενικώς η θέα της Kapporeth (= του Ιλαστηρίου της Κιβωτού) επιφέρει τον θάνατον (του αρχιερέως) … αλλ' η θέα αυτής κατά τον μη ωρισμένον χρόνον»⁴⁹.  Πώς ήταν δυνατόν, αν απαγορευόταν στον Αρχιερέα να εισέλθει, όποτε επιθυμούσε στο Δεβίρ, και να κοιτάξει την Κιβωτό, θα τα τολμούσε αυτά ο ιερέας Αζαρίας και επιπλέον θα τη μετακινούσε από τη θέση της; Δεν είχε ποτέ διαβάσει ότι ο Θεός τιμώρησε βαρύτατα τους κατοίκους της Βαιθσαμύς, επειδή από περιέργεια ξεσκέπασαν και κοίταξαν την Κιβωτό⁵⁰ ;  Δεν θυμόταν το πάθημα του Οζά, που, όταν τόλμησε να την αγγίξει, για να τη σταθεροποιήσει πάνω στην άμαξα που την μετέφερε, επί βασιλέως Δαβίδ, τιμωρήθηκε από τον Θεό με ακαριαίο θάνατο⁵¹; Μήπως δεν είχε ακούσει ότι ο βασιλεύς Οζίας, ο οποίος εισήλθε στο Ναό απλώς για να θυμιάσει - σφετεριζόμενος ιερατικά καθήκοντα που δεν είχε - επλήγη από τον Θεό με λέπρα⁵²;   Να υπενθυμίσουμε εδώ, ότι η Κιβωτός σε κάθε έξοδό της από τα Άγια των Αγίων ήταν πάντοτε καλυμμένη και ήταν λοιπόν αθέατη όχι μόνο από τους λοιπούς Ισραηλίτες, αλλά ακόμη και από τους Ιερείς που τη μετέφεραν⁵³.           

            Όλα τα παραπάνω φυσικό θα ήταν να γεννούν λογισμούς απορίας, αλλά και αμφισβητήσεως  στους αναγνώστες και τους ακροατές του κειμένου της Kebra Nagast. Για να προληφθούν όλες αυτές οι αντιδράσεις, σε κάποια επεξεργασία του κειμένου πρέπει να προστέθηκε και η αγγελοφάνεια στον Αζαρία και η συνδρομή αγγέλου στην επιχείρηση απομακρύνσεως της Κιβωτού, προκειμένου να παρουσιασθούν όλα τα γενόμενα ως σύμφωνα με τη θέληση του Θεού. Όμως υπάρχει μια λανθάνουσα αντίφαση. Ο Αζαρίας, προτού δοθεί η έγκριση του Θεού, είχε αποφασίσει να κλέψει την Κιβωτό και να καταπατήσει κάθε ιερή απαγόρευση. Πρώτα κατέστρωσε τα παράνομα σχέδιά του, μύησε στη συνομωσία και τους άλλους νεαρούς Ιουδαίους, μάζεψε χρήματα για την πληρωμή του τεχνίτη και έδωσε και την παραγγελία για την πρόχειρη κατασκευή που θα την αντικαθιστούσε. Τότε έρχεται το όραμα για να εγκρίνει εκ των υστέρων όσα είχαν ήδη δρομολογηθεί και θα γίνονταν οπωσδήποτε και χωρίς να είχε ακολουθήσει η θεϊκή συναίνεση. Σε όλες τις παραπάνω παρατηρήσεις μας επίσης θα μπορούσε να αντιτάξει κάποιος το γνωστό και γενικά αποδεκτό περιστατικό της απομακρύνσεως και αποκρύψεως της Κιβωτού την εποχή του ειδωλολάτρη βασιλέα Μανασσή (689 - 642 π. Χ.). Όμως τότε ο Αρχιερέας, θα είχε την αποστολή να εισέλθει στα Άγια των Αγίων και να βγάλει την Κιβωτό στα Άγια, απ' όπου την παρέλαβαν καλυμμένη οι ιερείς για να την μεταφέρουν και να την κρύψουν και όχι να την κλέψουν. Ίσως όλα αυτά να έγιναν κατά την διάρκεια της εορτής του Εξιλασμού, για να είναι πιο συνεπείς στις θείες εντολές. Αλλά και προτού αυτή τοποθετηθεί στο Ναό των Ιεροσολύμων, μετακινήσεις της Κιβωτού έγιναν αρκετές, όμως ποτέ σε χώρο ξένο προς τη ζωή και την παρουσία του συνόλου της Ισραηλιτικής κοινότητας.

            Ένα από τα καθήκοντα των Λευιτών και των ιερέων, των επίσης καταγόμενων από τη φυλή του Λευί, ήταν και η μεταφορά της Κιβωτού. Στο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, Ιησούς του Ναυή, διαβάζουμε : «ὅταν ἴδητε τὴν κιβωτὸν τῆς διαθήκης Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἡμῶν καὶ τοὺς ἱερεῖς ἡμῶν καὶ τοὺς Λευίτας αἴροντας αὐτήν…»⁵⁴. Κανείς άλλος Ισραηλίτης από τις άλλες ένδεκα φυλές δεν είχε το δικαίωμα να το πράξει αυτό. Στο 48ο κεφάλαιο της Kebra Nagast παρουσιάζεται ο Αζαρίας να παίρνει μαζί του άλλους τρείς από την ομάδα των ορκισθέντων, για να συμπληρωθεί ο αριθμός των τεσσάρων, που θα μετέφεραν στου ώμους τους την Κιβωτό. Όμως εκτός από τον Ηλία και τον ίδιο, οι υπόλοιποι δεν ήταν ούτε ιερείς ούτε καν απλοί Λευίτες, ανήκαν στις υπόλοιπες φυλές.

            Στην Αιθιοπική διήγηση ο Ζαχαρίας, ο υιός του Ιωάς, προτείνει στον Αζαρία, αφού δεν έχουν πρόσβαση στα κλειδιά, τα οποία έχει πάντα μαζί του ο Σαδώκ, να  εισχωρήσουν στο Ναό δια μέσου των μυστικών ανοιγμάτων, που είχε κατασκευάσει ο Σολομών. Η ύπαρξή τους όμως πουθενά αλλού δεν μαρτυρείται. Αλλά το μυθικό στοιχείο των μυστικών εισόδων εφευρίσκεται για να προληφθεί η εύλογη απορία: πώς δεν θα αντιλαμβανόταν κανείς τον Αζαρία και τους άλλους τρεις να φεύγουν από το Ναό σηκώνοντας στους ώμους τους την Κιβωτό; Όμως αυτά θα παρακαμφθούν από τη στιγμή που ένας άγγελος θα αναλάβει την είσοδό τους στο Ναό. Με την παρέμβαση του αγγέλου βρήκαν άπαντες τις θύρες, εξωτερικές και εσωτερικές, ξεκλείδωτες και ανοικτές. Αφού πήραν την Κιβωτό, επέστρεψαν στο Ναό, για να συγκαλύψουν την αφαίρεσή της. Φεύγοντας έκλεισαν τις θύρες. Φυσικά και έπρεπε να το κάνουν, για να μην προδοθεί η νυκτερινή ''εισβολή'' τους. Πώς όμως τις έκλεισαν, αφού δεν είχαν τα κλειδιά; Αν δεν είναι αβλεψία του συντάκτη του κειμένου, που χρησιμοποιεί πληθυντικό αριθμό σαν να τις έκλεισαν οι άνθρωποι, ίσως εννοεί ότι τις κλείδωσε ο άγγελος, ο οποίος και τις είχε ανοίξει.   

            Το Kebra Nagast όμως φαίνεται να αγνοεί την ύπαρξη θυρωρών στο Ιερό. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη υπήρχαν 4000 θυρωροί, προερχόμενοι από τη φυλή Λευί. Αυτοί ήταν χωρισμένοι σε τέσσερις τάξεις, με τον αρχηγό της η κάθε μία. Καθήκον τους ήταν να φυλάγουν τις εξωτερικές θύρες, που οδηγούσαν στο εσωτερικό του Ιερού, τον ίδιο το Ναό και τα θησαυροφυλάκιά του. Να προλαμβάνουν κάθε προσπάθεια βεβηλώσεως του Ναού και του ιερού του χώρου, καθώς και κλοπής ιερών αντικειμένων ή θησαυρών από αυτόν. Η φύλαξη κατανεμόταν σε βάρδιες, και ιδιαίτερα τις νυκτερινές ώρες έψαλλαν για να μην παρασυρθούν και κοιμηθούν⁵⁵.  Στην αιθιοπική διήγηση αυτοί δεν αναφέρονται πουθενά σαν να ήταν ο χώρος του Ναού το βράδυ έρημος. Αφού ο άγγελος θαυματουργικά άνοιξε τις κλειστές θύρες, δεν θα μπορούσε να αναφέρει ότι έριξε και σε λήθαργο τους θυρωρούς;  Άλλο σημείο διαφωνίας της Παλαιάς Διαθήκης είναι και η αναφορά στα κλειδιά του Ναού. Το  αιθιοπικό κείμενο λέει ότι τα κλειδιά βρίσκονταν πάντοτε στα χέρια του Αρχιερέα και η υπό τον Αζαρία ομάδα προβληματιζόταν πώς θα τα έπαιρνε⁵⁶  Όμως το Α΄ Παραλειπομένων αποσαφηνίζοντας την πραγματικότητα διευκρινίζει ότι κλειδιά υπήρχαν, αλλά ήταν στα χέρια των Λευιτών θυρωρών : «ὅτι ἐπ᾿ αὐτοὺς ἡ φυλακή, καὶ οὗτοι ἐπὶ τῶν κλειδῶν τὸ πρωΐ πρωΐ ἀνοίγειν τὰς θύρας τοῦ ἱεροῦ»⁵⁷.  Άλλο στοιχείο, που σαφέστατα αγνοεί η αιθιοπική παράδοση, είναι ότι την εποχή του Σολομώντα κοινό τείχος περιέκλειε και τα ανάκτορα και το Ναό, και μετά από κάποια απόσταση από αυτό ακολουθούσε το ιδιαίτερο τείχος του ιερού χώρου⁵⁸. Ακόμη κι αν ο Ναός ήταν ένας αφύλακτος χώρος, σίγουρα θα φυλασσόταν το ανακτορικό τείχος. Όπως όμως γίνεται αντιληπτό κατά την ανάγνωση του Kebra Nagast ο συντάκτης του δεν φαίνεται να γνωρίζει ότι ανάκτορα και Ναός γειτόνευαν.

            Άλλη ιστορική ανακρίβεια είναι η αναφορά στα 140 δίδραχμα με τα οποία έγινε η πληρωμή του ξυλουργού από τον Αζαρία. Την εποχή της βασιλείας του Σολομώντος (965 - 926 π. Χ.) δεν είχε καν κυκλοφορήσει ως νόμισμα η δραχμή. Εκείνη την εποχή οι Έλληνες, όπως μαρτυρούν τα Ομηρικά έπη, υπολόγιζαν την αξία ανάγοντάς την σε αριθμό βοδιών, π.χ. τα χάλκινα όπλα του Διομήδους άξιζαν 9 βόδια. Τον 8ο - 7ο π. Χ. αιώνα χρησιμοποιούνταν οι σιδερένιοι οβελοί (σούβλες). Τα πρώτα ελληνικά ασημένια νομίσματα, μεταξύ των οποίων και τα δίδραχμα, κυκλοφόρησαν τον 6ο π. Χ. αιώνα. Το αθηναϊκό αργυρό δίδραχμο υπήρξε επί αιώνες διαδεδομένο και σε μέρη εκτός των ελληνικών περιοχών, όπως η Παλαιστίνη. Τα δε εβραϊκά νομίσματα μέχρι και τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία, όπως αναφέρει ο Δρ. Γεώργιος Κωνσταντίνου ήταν : «απλοί όγκοι βάρους, ουδεμίαν φέροντες μορφήν»⁵⁹.  Προφανώς  ο τελικός συντάκτης του Kebra Nagast τον 14ο αιώνα μετά Χριστόν  αγνοώντας όλα τα παραπάνω, έχοντας όμως διαβάσει στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο την αναφορά του σε δίδραχμα⁶⁰,  υπέθεσε ότι αυτά κυκλοφορούσαν και τη Σολομώντειο εποχή. Παράλληλα του ήταν άγνωστη και η αγοραστική αξία του διδράχμου. Την εποχή του Χριστού μια δραχμή αντιστοιχούσε σε ένα ημερομίσθιο. Άρα ο εβραίος ξυλουργός - αν ζούσε στις αρχές του 1ου μ. Χ. αιώνα - λαμβάνοντας από τον υιό του Αρχιερέα 280 δραχμές, αμείφθηκε ως να είχε εργασθεί επί 280 ημέρες! Αν αυτό ίσχυε, τότε ο Αζαρίας θα πρέπει να ήταν τρομερά αφελής, πιστεύοντας ότι παραπλάνησε τον τεχνίτη λέγοντάς του ότι τα ξύλα θα τα χρησιμοποιήσει ως σχεδία. Με τέτοια υπέρογκη αμοιβή το μόνο που θα επιτύγχανε θα ήταν να είναι βέβαιος ο ξυλουργός ότι μόνο γι' αυτό δεν θα τα χρησιμοποιήσει !     

            Όπως προαναφέραμε ο Αζαρίας πλήρωσε ένα τεχνίτη να κατασκευάσει ένα πρόχειρο ξύλινο σκελετό, ο οποίος κάτω από τα ιερά καλύμματα θα έδινε την εντύπωση ότι η  Κιβωτός παραμένει στη θέση της. Φυσικά ο Αρχιερεύς εισερχόταν μια μόνο φορά το έτος στα Άγια των Αγίων, κατά την εορτή του Εξιλασμού, και μέχρι τότε κανείς δεν θα αντιλαμβανόταν την απουσία της. Αυτό συνεπάγεται και ότι στην πραγματικότητα δεν χρειαζόταν καν να τοποθετήσει αντίγραφο. Πουθενά μάλιστα το κείμενο δεν αναφέρει ότι το έπραξαν αυτό, γιατί φοβήθηκαν ότι στο διάστημα της μίας εβδομάδας που τους χώριζε από την αναχώρησή τους, μεσολαβούσε η εορτή του Εξιλασμού κατά την οποία θα διαπιστωνόταν η αφαίρεσή της. Συνεπώς αυτό το τέχνασμα ουσιαστικά καθίσταται περιττό, αλλά το Kebra Nagast παραβλέπει την προαναφερθείσα απαγόρευση. Έτσι διαπιστώνουμε ακόμα ένα θεολογικά ανακριβές στοιχείο στη διήγηση. Δηλαδή την ενέργεια του αρχιερέα Σαδώκ να εισέλθει στα Άγια των Αγίων σε τυχαία ημέρα, χωρίς να έχει το δικαίωμα, έστω και αν η ανάγκη ήταν σοβαρή, δηλαδή να ελεγχθεί η παρουσία της Κιβωτού. Αυτή την παράνομη ενέργεια την είχε επαναλάβει και λίγες ημέρες πρωτύτερα, και μάλιστα με λιγότερο σοβαρή αιτία. Τότε κατά διαταγή του Σολομώντα εισήλθε μόνο για να αφαιρέσει ένα από τα καλύμματα της Κιβωτού, προκειμένου να το χαρίσουν στον απερχόμενο Μενελίκ, όπως μας διηγείται το 56ο κεφάλαιο.

            Το Kebra Nagast σε αρκετά σημεία αναφέρει ότι η Κιβωτός - ακόμα και μέσα στα Άγια των Αγίων - ήταν σκεπασμένη με τα καλύμματά της. Όπως όμως προαναφέραμε αυτό συνέβαινε μόνο όταν η Κιβωτός εξερχόταν από τα Άγια των Αγίων. Τότε όντως ήταν καλυμμένη από το  καταπέτασμα, που χώριζε τα Άγια από τα Άγια των Αγίων, καθώς και από ένα δέρμα και από ένα ύφασμα, αμφότερα  χρώματος γαλανού, έτσι ώστε να είναι αθέατη από τους Ισραηλίτες, αλλά ακόμη και από τους Ιερείς που την μετέφεραν. Αν η Κιβωτός ήταν καλυμμένη και μέσα στο Ναό, τότε τι νόημα έχει η πρόβλεψη του Λευιτικού, ότι ο Αρχιερεύς έπρεπε κατά την είσοδό του στα Άγια των Αγίων να κρατάει έμπροσθεν του το θυμιατήριο, προκειμένου ο πυκνός καπνός του να τον εμποδίζει από το να κοιτάζει με περιέργεια το Ιλαστήριο και την Κιβωτό⁶¹;  

            Τι έγινε όμως με το Ιλαστήριο; Η διήγηση δεν το αναφέρει καθόλου. Το έλαβε και αυτό μαζί του, φτιάχνοντας αντίγραφο γι΄ αυτό; Φυσικά θα ήταν αδύνατον να δημιουργηθούν πιστά αντίγραφα των αγαλμάτων των αγγέλων, ιδίως χωρίς να τα έχει ενώπιόν του ο καλλιτέχνης. Μάλλον η διήγηση υπονοεί ότι αφαιρέθηκε μόνο η Κιβωτός. Πώς όμως τόλμησε ο Αζαρίας να αγγίξει και να μετακινήσει τη χρυσή πλάκα του Ιλαστηρίου, που θεωρούνταν ο θρόνος του Θεού;

            Πράγματι τραγελαφικό στοιχείο αποτελεί η αναφορά του 50ου κεφαλαίου στο ότι, προκειμένου να μη γίνει αντιληπτή η μεταφορά της αρπαχθείσας Κιβωτού, την είχαν τοποθετήσει σε μια άμαξα, κρυμμένη καλά ανάμεσα σε αντικείμενα ευτελούς αξίας και βρώμικα ρούχα! Την Αγία και σεβάσμια  Κιβωτό που δεν επιτρεπόταν ούτε να ακουμπήσει βέβηλη χειρ, αλλά ούτε καν να την ατενίσεις, τόλμησαν να παραχώσουν ανάμεσα σε ένα τέτοιο συνονθύλευμα αντικείμενων σαν να ήταν μια κοινή αποσκευή;

            Στο 52ο κεφάλαιο η αφήγηση μας λέει ότι στην αρχή του ταξιδιού προς την Αιθιοπία άνθρωποι και ζώα ταξίδευαν με θαυμαστή ταχύτητα υπερυψωμένοι ένα πήχη πάνω από το έδαφος και ο μόνος που είχε πλήρη άγνοια για τη μεταφορά της Κιβωτού ήταν ο Μενελίκ. Πώς να εξηγηθεί τώρα αυτό; Ο Μενελίκ ή Δαβίδ Β΄ συνήθιζε να ταξιδεύει αιωρούμενος ένα πήχη πάνω από το έδαφος και γι' αυτό δεν αναρωτήθηκε τι έκτακτο να συμβαίνει ; Το επίσης αξιοθαύμαστο ήταν ότι μέχρι να τον πληροφορήσουν για την παρουσία της Κιβωτού, δεν αναρωτήθηκε πώς μέσα σε μια ημέρα είχαν διανύσει απόσταση, που κάτω από τις συνηθισμένες συνθήκες ταξιδιού χρειαζόταν δεκατρείς ημέρες; Εξάλλου τη διαδρομή αυτή την είχε διανύσει πριν από λίγο καιρό κατευθυνόμενος προς τα Ιεροσόλυμα και του ήταν σχετικά γνωστή.

            Στο πέρασμα της Κιβωτού τα είδωλα της Αιγύπτου, με μορφή ανθρώπου, σκύλου, γάτας, πουλιών, χρυσά και ασημένια, καθώς και οι οβελίσκοι, έπεσαν κάτω και έσπασαν σε κομμάτια, μας πληροφορεί το 55ο και το 59ο κεφάλαιο. Αυτή η καταστροφή των ειδώλων αποτελεί δάνειο από διήγηση απόκρυφου ευαγγελίου αποδιδόμενου ψευδώς στον Ευαγγελιστή Ματθαίο, το οποίο αναφέρεται στη ζωή του Κυρίου στη χώρα του Νείλου μετά τη φυγή του Θείου Βρέφους στην Αίγυπτο, για να σωθεί από τη σφαγή του Ηρώδη. Σύμφωνα μ΄ αυτό, όταν ο Χριστός μπήκε σε ένα ναό που είχε 365 χάλκινα και πήλινα είδωλα, αυτά γκρεμίσθηκαν και έγιναν κομμάτια. ^61α  Το απόκρυφο αυτό κείμενο συντάχθηκε μεταξύ του 5ου και 6ου αιώνα, οι δε αρχικές διηγήσεις περί της παιδικής ηλικίας του Χριστού διαμορφώθηκαν τον 2ο αιώνα και προέρχονταν από κύκλους ορθοδόξων^61β. Αυτό αποτελεί ακόμα μια ένδειξη για το χρονικό όριο διαμορφώσεως της αιθιοπικής παραδόσεως περί της Κιβωτού.

            Στο 85ο κεφάλαιο της διηγήσεως παρουσιάζονται όλοι οι Αιθίοπες από τον μικρότερο έως τον μεγαλύτερο, άνδρες και γυναίκες, να χαίρονται για την εμφάνιση της Κιβωτού στη χώρα τους. Φαντάζει όμως αρκετά παράδοξη αυτή η μαζική και ''αυτόματη'' μεταστροφή των Αιθιόπων από την ειδωλολατρία στη λατρεία του αληθινού Θεού. Φυσικά η αιθιοπική παράδοση τα δικαιολογεί όλα αυτά λέγοντας ότι η βασίλισσα του Σαβά μετά την επιστροφή της από την Ιερουσαλήμ πίστεψε στη θρησκεία της Παλαιάς Διαθήκης και τη διέδωσε στη χώρα της προφανώς ασκώντας εκπληκτικό ιεραποστολικό έργο⁶². Ως γνωστόν στην Αιθιοπία τον 10ο π. Χ. αιώνα λάτρευαν τους ψευδοθεούς Αστάρ, Μπεχέρ, Μαχρέμ, Μέντρ, και δεν υπήρχε εκεί ίχνος ιουδαϊκής παροικίας. Πώς μέσα σε μερικά έτη παραμέρισαν άπαντες τη λατρεία τους και αποδέχθηκαν μια εντελώς άγνωστη σ΄ αυτούς πίστη ; Έφθανε μόνο η διαταγή της βασίλισσάς τους; Αλλά ούτε από μόνη της η παρουσία της Κιβωτού και τα θαύματα που επιτελούνταν με τη δύναμη του Κυρίου έφθαναν για να οδηγήσουν λαούς στη μετάνοια. Ας θυμηθούμε την εποχή που οι Φιλισταίοι είχαν αρπάξει την Κιβωτό και την τοποθέτησαν στο ναό του Δαγών στην Άζωτο, τότε θαυματουργικά το είδωλό του έπεσε κάτω δυο φορές και ακρωτηριάσθηκε.  Αυτό, αν και κατατρόμαξε τους Φιλισταίους, δεν τους οδήγησε στο να πιστέψουν⁶³. Όμως αυτή η θρυλούμενη μεταστροφή προς τον μονοθεϊσμό της Παλαιάς  Διαθήκης δεν μαρτυρείται ούτε από τις ιστορικές πηγές, ούτε επιβεβαιώνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα, που αντιθέτως μαρτυρούν αδιάκοπη επιτέλεση ειδωλολατρείας στην περιοχή και για τους επόμενους αιώνες. Αλλά και μετά τον 6ο αιώνα π. Χ., παρά την ύπαρξη Ιουδαϊκών κοινοτήτων στην Αιθιοπία από Ιουδαίους που έφθασαν εκεί μετά την καταστροφή των Ιεροσολύμων, και παρά την επιτυχή δράση Ιουδαίων ιεραποστόλων⁶⁴,  το μεγαλύτερο μέρος του αιθιοπικού λαού παρέμεινε προσηλωμένο στην ειδωλολατρεία μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. Αλλά ούτε ερείσματα ευρίσκει στην ιστορία του εκχριστιανισμού της Αιθιοπίας, όπου καταγράφεται η μεταστροφή των Αιθιόπων από την ειδωλολατρεία στον Χριστιανισμό. Όμως το ίδιο το Kebra Nagast φαίνεται να αντιφάσκει με τον εαυτό του, όταν λέει ότι ο  λαός της Αιθιοπίας πέταξε τα είδωλά του, όταν εμφανίστηκε στη χώρα η Κιβωτός και λάτρεψε τον αληθινό Θεό που τους είχε δημιουργήσει. Αν είχαν μεταστραφεί στη λατρεία του αληθινού Θεού και είχαν απορρίψει την ειδωλολατρεία προ του ερχομού της Κιβωτού, γιατί διατηρούσαν ακόμα τα είδωλά τους ; Γιατί παρουσιάζει το σύνολο του Αιθιοπικού λαού να μεταστρέφεται τότε στην πίστη στον αληθινό Θεό αν τους είχε κατηχήσει η βασίλισσά τους πριν από 22 έτη ;

             Στο ίδιο κεφάλαιο γίνεται μνεία για τοποθέτηση της Κιβωτού στο φρούριο της πρωτεύουσας Debra Makeda. Σύμφωνα με την αιθιοπική παράδοση η πρωτεύουσα της βασίλισσας του Σαβά δεν ήταν άλλη από την Αξώμη. Κατά τα ιστορικά δεδομένα η περιοχή της Αξώμης αποτελούσε αρχαιότατο οικισμό και παλαιότερα, όπως μαρτυρούν έως σήμερα οι οβελίσκοι της. Όμως εμφανίσθηκε στο ιστορικό προσκήνιο ως πρωτεύουσα της Αξουμιτικής αυτοκρατορίας τον 1ο αιώνα μ.Χ..

            Στο 87ο κεφάλαιο είδαμε ότι η  βασίλισσα Μακέντα διέταξε τους ευγενείς της Αιθιοπίας να ορκιστούν στην Κιβωτό, ότι στο μέλλον θα αποκλείονταν οι γυναίκες από τη διαδοχή του Αιθιοπικού θρόνου. Για τη μη ιστορικότητα και αυτού του ισχυρισμού κάνουμε αναλυτική αναφορά σε επόμενη παράγραφο υπό τον τίτλο: Το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων διαψεύδει τους ισχυρισμούς του Kebra Nagast.

            Η βασίλισσα Μακέντα ρύθμισε και τα θρησκευτικά ζητήματα, μετά τα πολιτικά. Όρισε Αρχιδιάκονο τον Ηλία, έναν εκ των Ιουδαίων που συνόδευσαν την Κιβωτό και τον Μενελίκ στην Αιθιοπία⁶⁵.  Όμως ο διάκονος ως εκκλησιαστικό αξίωμα δεν αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά στην Καινή, απ' όπου και αντλήθηκε ο όρος στην αιθιοπική διήγηση. Ο δε τιμητικός τίτλος του Αρχιδιακόνου στην Εκκλησία προέκυψε έτι μεταγενέστερα. Με ταυτόχρονη διαταγή της η Μακέντα όρισε τον Αζαρία Αρχιερέα. Ως πρωτότοκος υιός του Αρχιερέα Σαδώκ φυσικά δικαιούνταν κάτι τέτοιο. Αλλά και στο θέμα αυτό υπάρχει ακόμα ένα ανεξήγητο στοιχείο. Πώς ο Σολομώντας διέταξε τον Αρχιερέα να στείλει τον διάδοχό του στην αρχιεροσύνη  - στο κείμενο δεν αναφέρεται αν είχε ή δεν είχε  άλλους γιούς - στη μακρινή χώρα; Ο σοφός Σολομών έθετε σε δεύτερη μοίρα τον Ισραήλ, το Ναό του Κυρίου με την Κιβωτό και φαινόταν να ενδιαφέρεται περισσότερο να έχουν Αρχιερέα στην Αιθιοπία ; Όμως πέραν αυτού, ποιος θα αναλάμβανε τη χρίση του δια «τοῦ ἐλαίου τοῦ χρίσματος»⁶⁶,  αφού δεν υπήρχε μαζί τους άλλος ιερεύς; Ο Αρχιδιάκονος θα έχριε τον ιερέα σε Αρχιερέα; Η διήγηση όμως το αντιπαρέρχεται χωρίς κανένα σχόλιο. Ο Αρχιερεύς όφειλε να νυμφευθεί Ισραηλίτισσα, προκειμένου να είναι οι απόγονοί του γνήσιοι Ισραηλίτες. Όμως το Kebra Nagast δεν αναφέρει καμία γυναίκα Ισραηλίτισσα στον κατάλογο των προσώπων που θα συνόδευαν τον Μενελίκ στην Αιθιοπία.

            Τρεις μήνες μετά την άφιξή τους στην Αιθιοπία  ο νέος βασιλιάς Μενελίκ - Δαβίδ Β΄ έχοντας μαζί του την Κιβωτό, μεταφερόμενη από τους Λευίτες, ξεκίνησε σειρά πολέμων, μας πληροφορεί το 94ο κεφάλαιο. Όπως όμως προαναφέραμε εκτός από τον Αζαρία και τον Ηλία, οι υπόλοιποι δεν ήταν ούτε ιερείς ούτε καν απλοί Λευίτες, ανήκαν στις υπόλοιπες φυλές του Ισραήλ. Πού λοιπόν βρέθηκαν οι άλλοι Λευίτες;

            Φυσικά και υπάρχουν αρκετά ακόμη σημεία που χρήζουν παρόμοιου σχολιασμού, άλλα προς το παρόν ας περιορισθούμε στα ήδη αναφερθέντα.      

γ) Η μαρτυρία αρμενικού κείμενου των αρχών του 13ου μ. Χ. αιώνα

            Με τα αναφερόμενα από το Kebra Nagast συμφωνεί και ένα αρμενικό κείμενο των αρχών του 13ου μ. Χ. αιώνα, συνταγμένο από τον Abu Salih⁶⁷ ή κατά άλλη εκδοχή από τον Κόπτη Abu al-Makarim⁶⁸,  το οποίο αναφέρει τα ακόλουθα : «Οι Αβυσσήνιοι κατέχουν επίσης την Κιβωτό της Διαθήκης, στην οποία υπάρχουν οι δυο λίθινες πλάκες, γραμμένες με το δάκτυλο του Θεού, με τις  Εντολές που θέσπισε για τα τέκνα του Ισραήλ. Η Κιβωτός της Διαθήκης βρίσκεται τοποθετημένη επάνω στην Αγία Τράπεζα, αλλά το μήκος της δεν είναι τόσο μεγάλο όσο αυτής ^. το δε ύψος της αντιστοιχεί στο ύψος ενός ανδρικού ποδιού έως το γόνατο, η επιφάνειά της καλύπτεται με χρυσάφι^.  και υπάρχουν πέντε πολύτιμοι λίθοι στο κάλυμμά της και χρυσοί σταυροί^.  και υπάρχουν πέντε πολύτιμοι λίθοι στο κάλυμμά της, από ένας σε κάθε γωνία και ένας στη μέση του. Η Λειτουργία τελείται πάνω στην Κιβωτό τέσσερις φορές το έτος, εντός του βασιλικού ανακτόρου^. ένα κάλυμμα ρίχνεται πάνω της προκειμένου να την καλύψει εντελώς, την στιγμή που είναι να εξέλθει εκτός του ναού που φυλάσσεται, ο οποίος ευρίσκεται στο βασιλικό ανάκτορο, δηλαδή στην εορτή της Γεννήσεως, στην εορτή της ενδόξου Βαπτίσεως, στην εορτή της αγίας Μεταμορφώσεως, και στην εορτή της ευρέσεως του Σταυρού. Η Κιβωτός συνοδεύεται και μεταφέρεται από μεγάλο αριθμό Ισραηλιτών που κατάγονται από την οικογένεια του Προφήτη Δαβίδ»⁶⁹.   

            Ο Abu Salih, στο κείμενό του μας δίνει μια περιγραφή της Κιβωτού, που προφανώς είχε εξ ακοής, καθώς, λόγω της αιθιοπικής  απαγορεύσεως του να θεάται κανείς την Κιβωτό πλην του φύλακά της, φαίνεται απίθανο να έγινε γι' αυτόν εξαίρεση και να του επιτράπηκε να τη δει. Αποδέχεται την αυθεντικότητά της, χωρίς όμως να προσκομίζει κανένα αποδεικτικό στοιχείο περί αυτής ή να επικαλείται κάποια άλλη πηγή. Πιθανόν η δογματική συγγένεια των Αρμενίων με τους επίσης Μονοφυσίτες Αιθίοπες τον οδήγησε να υιοθετήσει αβασάνιστα τους ισχυρισμούς τους.

δ) Η θρησκευτική και εθνική σημασία της Κιβωτού για τους Αιθίοπες

            Για τους Αιθίοπες η αφήγηση της Kebra Nagast είναι τα μέγιστα σημαντική, διότι με την κατοχή της «αυθεντικής» Κιβωτού καθίστανται ο νέος «περιούσιος» λαός του Θεού, αντικαθιστώντας τον Ισραήλ⁷⁰. H Αξώμη, ως τόπος φυλάξεως της Κιβωτού, αποτελεί τη Σιών της Αβησσυνίας, μια δεύτερη Ιερουσαλήμ. Έχει αυτή καταστεί ο θρόνος του Θεού και της Κιβωτού της Διαθήκης⁷¹. Αλλά και επιπλέον έτσι συνδέεται άμεσα η αιθιοπική βασιλική δυναστεία με την Δαβιδική βασιλική γενιά. Γι΄ αυτό και όλοι οι αυτοκράτορες της Αιθιοπίας (μέχρι και τη δεκαετία του '70) έφεραν τον τίτλο «Λέων εκ της φυλής του Ιούδα»⁷², της φυλής δηλαδή του Δαβίδ και του Σολομώντα. Επίσης ο βασιλιάς Μενελίκ Α΄, ο φερόμενος ως υιός του Σολομώντα, ονομάζεται από τους Αιθίοπες ως Δαβίδ Β΄ ως τάχα εγγονός του Βιβλικού βασιλέως Δαβίδ⁷³.       

            Σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Αρσένιο Κακογιάννη, στην ιδιαίτερη φυλετική παράδοση των κατοίκων της Αξώμης (Αξούμ) - της παλαιάς πρωτεύουσας της Αβησσυνίας - ο ίδιος ο Σολομών παρέδωσε την Κιβωτό της Διαθήκης στον γιό του Μενελίκ⁷⁴.  Υπάρχει λοιπόν εδώ μια ολοφάνερη αντίθεση με το Kebra Nagast, το οποίο προσπαθεί να δώσει μια κάπως πιο αληθοφανή εκδοχή. Καθώς θα ήταν  αδιανόητο να αποδεχθεί κανείς ότι υπήρχε έστω και μία πιθανότητα ο Σολομών να χάρισε το ιερότερο σέβασμα του Ισραήλ σε ένα ξένο λαό. Προφανώς όμως η Αξουμιτική παράδοση προσπαθεί να εξαλείψει κάθε ίχνος ευθύνης του Μενελίκ, έστω και  έμμεσης, περί της υπεξαιρέσεως της Κιβωτού.

            Η ίδια αρχαία προφορική παράδοση της Αξώμης, για να εξάρει ακόμα περισσότερο το πρόσωπο του Μενελίκ Α΄, του προσδίδει σχεδόν Μεσσιανικά χαρακτηριστικά. Διηγείται λοιπόν ότι κατά την πορεία μεταφοράς της Κιβωτού διήλθε αυτή και από την Αξώμη, η οποία τότε ήταν περίκλειστη από τείχη. Η πύλη απ' την οποία εισήλθε στην πόλη εκείνος και η Κιβωτός κλείσθηκε με θαυματουργικό τρόπο. Σύμφωνα λοιπόν με ανώνυμη προφητεία η συγκεκριμένη πύλη θα παραμείνει κλειστή μέχρις ότου «λευκός βασιλεύς ατρόμητος διέλθη δια της αυτής οδού η ηκολούθησαν οι φέροντες την Κιβωτόν. Ο βασιλεύς εκείνος έσται δίκαιος και επί των χρόνων αυτού θα επικρατήση ευτυχία εν Αιθιοπία»⁷⁵.   Κατά τον αρχιμανδρίτη Αρσένιο Κακογιάννη η "προφητεία" αυτή «είναι απήχησις Ελληνιστικών αυτών (δηλαδή των Αιθιόπων) τάσεων και των περί Πτολεμαίων και Βυζαντινών αναμνήσεων, ζωηρότατα διηκουσών μέχρι και των νεοτέρων χρόνων»⁷⁶. Εδώ, ας μας επιτραπεί να παρατηρήσουμε ότι κατά την άποψή μας τα λεγόμενα περί της κεκλεισμένης πύλης, αποτελούν επίδραση από τη σχετική προφητεία του Ιεζεκιήλ⁷⁷   περί του αειπάρθενου της Θεοτόκου.

           

ε) Η ιστορική πορεία της Αιθιοπικής Κιβωτού από την εποχή του Μενελίκ έως σήμερα

            Σύμφωνα με την αρχαία προφορική παράδοση των Αιθιόπων ο βασιλιάς Μενελίκ δεν άφησε την Κιβωτό στην Αξώμη, αλλά κατευθύνθηκε προς τη λίμνη Τάνα⁷⁸. Στο εσωτερικό της υπάρχουν 21 νησάκια. Σε ένα εξ αυτών, το επονομαζόμενο Τάνα Κιρκός (Tana Qirqos ) εναπέθεσε την Κιβωτό της Διαθήκης. Στη βόρεια άκρη του Τάνα Κιρκός υπάρχει πάνω σ' ένα τεράστιο βράχο (100 μέτρα ύψος και 0,5 χλμ. πλάτος) μονή, που θεωρείται ότι συνδέεται με την εκεί παραμονή της Κιβωτού και γι' αυτό αποτελεί ένα από τα ιερότερα προσκυνήματα των Αιθιόπων. Η άνοδος στο βράχο γίνεται με σκοινιά, θυμίζοντας σε πολλά τα δικά μας Μετέωρα. Ο μικρός τετράγωνος ναός, που ανάγεται στον 16ο αιώνα μ. Χ., είναι κατάγραφος από Αιθιοπικής τέχνης αγιογραφίες, στις οποίες συχνά απεικονίζονται θέματα από την Παλαιά Διαθήκη⁷⁹.  Ένας ακόμα θρύλος, που δημιούργησε η λαϊκή αιθιοπική ευσέβεια, αναφέρει ότι στο νησάκι Τάνα Κιρκός, τον καιρό που ακόμα εκεί φυλασσόταν η Κιβωτός, βρήκαν καταφύγιο επί τρίμηνο η Παναγία με τον Χριστό νήπιο και ο Άγιος Ιωσήφ. Εκεί παρέμεινε για 1350 έτη η Κιβωτός, έως περίπου τα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα, οπότε άρχισε και ο συστηματικός εκχριστιανισμός της Αιθιοπίας. Τότε μεταφέρθηκε και πάλι στην Αξώμη, αυτή τη φορά μόνιμα.

            Ας δούμε όμως που διατηρήθηκε η θεωρούμενη από τους Αιθίοπες Κιβωτός, αφού αφίχθηκε στην τότε πρωτεύουσα του βασιλείου τους. Ο Άγιος Φρουμέντιος, ο Έλληνας φωτιστής των Αιθιόπων, χειροτονήθηκε στην Αλεξάνδρεια επίσκοπος από τον Άγιο Αθανάσιο και επέστρεψε στην Αξώμη πιθανώς το 341 ή μετά το 346⁸⁰.  Συνεπώς τότε ή λίγο μετά πρέπει να τοποθετήσουμε τη θρυλούμενη μεταφορά της Κιβωτού στην Αξώμη. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση ο Αιζανά (Ezana), ο πρώτος βασιλιάς της Αιθιοπίας που βαπτίσθηκε χριστιανός από τον Άγιο Φρουμέντιο, έκτισε ένα ναό στην Αξώμη, τον οποίο αφιέρωσε στην Αγία Μαρία της Σιών. Η ονομασία του ναού θυμίζει την προσφώνηση του Kebra Nagast για την Κιβωτό, ''η Κυρία μας της Σιών''. Εκεί ελάμβαναν χώρα επί αιώνες οι στέψεις των βασιλέων της Αιθιοπίας μέχρι και τον 20ο αιώνα. Όλα αυτά αποτελούν σοβαρές ενδείξεις ότι εκεί φυλασσόταν η θεωρούμενη Κιβωτός. Σύμφωνα με το προαναφερθέν κείμενο του Abu Salih η Κιβωτός στις αρχές του 13ου μ.Χ. αιώνα, διατηρούνταν σε ναό, ο οποίος ευρισκόταν στο βασιλικό ανάκτορο. Πιθανόν ο ναός αυτός να ήταν η Αγία Μαρία της Σιών. Αυτός ο ναός της Παναγίας καταστράφηκε και αποκαταστάθηκε την εποχή της βασίλισσας Gudit τον 10ο αιώνα. Ένας Πορτογάλος Ρωμαιοκαθολικός μοναχός, ο Fransisco Alvarez⁸¹, στις αρχές του 17ου αιώνα είδε και κατάγραψε την ύπαρξη του ναού της Αγίας Μαρίας της Σιών, ο οποίος όμως καταστράφηκε λίγα έτη αργότερα από τη Μουσουλμανική στρατιά του Ahmad ibn Ibrihim al- Ghazi. Για κάποιο διάστημα λέγεται ότι η Κιβωτός επέστρεψε στο Τάνα Κιρκός εξαιτίας του ισλαμικού κινδύνου. Το 1635 ο βασιλιάς Βασιλείδης (Fasiladas ,1632 - 1667) ξαναέκτισε το ναό της Παναγίας σε αρχιτεκτονικό ρυθμό με συριακές επιρροές. Αυτός ο ναός διατηρείται έως σήμερα και για να διακρίνεται, από τον νεότερο ναό της Αγίας Μαρίας της Σιών⁸² , που κτίσθηκε το 1955, ονομάζεται ''ο παλιός ναός". Η παλιά λοιπόν εκκλησία της Αγίας Μαρίας της Σιών για αιώνες, αλλά και μέχρι σήμερα, παραμένει άβατη στις γυναίκες. Η μόνη γυναικεία επιτρεπτή παρουσία σε αυτή είναι της Παναγίας, την οποία συμβόλιζε η Κιβωτός, που ήταν παλαιότερα τοποθετημένη εκεί.

            Από το 1965 η Κιβωτός μεταφέρθηκε από τον  ''παλιό ναό" σε ναΐσκο, ο οποίος κατασκευάσθηκε τότε με πρωτοβουλία του τελευταίου βασιλιά της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ⁸³. Αυτό το μικρό εκκλησάκι βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον προαναφερθέντα ''παλιό ναό" και τον νεότερο ναό της Αγίας Μαρίας της Σιών. Ο χώρος του αποτελεί αυστηρό άβατο για όλους ανεξαιρέτως, όχι μόνο για τους λαϊκούς, αλλά και για τους ιερείς, ακόμα και για τον Αββούνα, δηλαδή τον Αιθίοπα Πατριάρχη. Ο μόνος που έχει το δικαίωμα να εισέρχεται και να κατοικεί στον χώρο αυτό είναι ο φύλακας της Κιβωτού. Αυτός είναι ένας μοναχός, ο οποίος μετά τον θάνατο του προκατόχου του φύλακα αναλαμβάνει ισοβίως την φύλαξή της, αφιερώνοντας τον εαυτό του σ΄ αυτό το έργο έως τον θάνατό του. Του απαγορεύεται να απομακρυνθεί από το ναΐσκο για οποιοδήποτε λόγο. Είναι ο μόνος στον οποίο επιτρέπεται να κοιτάξει ακάλυπτη την Κιβωτό. Προσεύχεται  έμπροσθεν της προσφέροντας θυμίαμα. Μπορεί να υποδείξει ένα μοναχό ως τον νέο φύλακα της Κιβωτού, που θα τον διαδεχθεί μετά τον θάνατό του. Αν δεν συμβεί αυτό, ο διάδοχός του προκύπτει μετά από ψηφοφορία μεταξύ των μοναχών. Ο χώρος γύρω από το ναΐσκο περιβάλλεται από χαμηλή κτιστή περίφραξη με κάγκελα, έτσι ώστε να μην μπορεί να πλησιάσει κανείς, ούτε καν να κοιτάξει από τα παράθυρα στο εσωτερικό. Ο ναΐσκος αυτός επέχει τη θέση που είχαν τα Άγια των Αγίων στο Ναό του Σολομώντος και γι' αυτό δεν επιτρέπεται να εισέλθει κανείς, ούτε και να αντικρύσει την Κιβωτό. Πολύ δε περισσότερο να την εξετάσει, να κάνει σχέδιο της ή να τη φωτογραφίσει. Οι μόνες διαφορές με την Παλαιά Διαθήκη είναι ότι ο εισερχόμενος δεν είναι πλέον ο Αρχιερέας, στην εδώ περίπτωση ο Πατριάρχης τους, αλλά ο φύλακας, καθώς και ότι αυτός δεν εισέρχεται άπαξ του έτους, αλλά βρίσκεται εκεί συνεχώς.

            Κυρίως από το 2001 ο ναΐσκος που στεγάζει τη θεωρούμενη ως Κιβωτό άρχισε να έχει προβλήματα στεγανότητας κυρίως στον τρούλο του. Τότε κάποιοι υπέθεταν ότι θα γινόταν μεταφορά της Κιβωτού λόγω των αναγκαίων επισκευών, κι έτσι θα δινόταν η ευκαιρία να εμφανισθεί, έστω και καλυμμένη. Στα χρόνια που ακολούθησαν κτίσθηκε ένας νέος ναΐσκος δίπλα στον παλαιό του 1955, σχεδόν όμοιός του, αλλά σε αρκετά μεγαλύτερες διαστάσεις, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως ο νέος χώρος φύλαξης της Κιβωτού.

            Σε παλαιότερες εποχές η Αιθιοπική Κιβωτός εξερχόταν από τον ναΐσκο της, σκεπασμένη εντελώς από τα ιερά καλύμματά της, όταν επρόκειτο να λιτανευθεί μια φορά τον χρόνο, το ίδιο και σε άλλες περιπτώσεις, όπου απαιτούνταν η θεία συνδρομή για χαλεπές καταστάσεις. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες ακόμα και αυτό έχει σταματήσει. Η Κιβωτός δεν λιτανεύεται ούτε κατά την εορτή της Αγίας Μαρίας της Σιών στις 30 Νοεμβρίου, κατά το αιθιοπικό εορτολόγιο. Σε μαυρόασπρη φωτογραφία της δεκαετίας του 1960 έχουμε μία σπάνια - ίσως και τη μοναδική - αποτύπωση της Αιθιοπικής Κιβωτού. Σ' αυτήν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ καθιστός στο θρόνο του έχει ενώπιον του τη φερόμενη ως Κιβωτό της Διαθήκης. Στ' αριστερά της φωτογραφίας στέκεται όρθιος μπροστά στην Κιβωτό ο τότε Αιθίοπας Πατριάρχης Βασίλειος. Η Κιβωτός είναι εντελώς καλυμμένη χωρίς να μπορεί κανείς να διακρίνει κάτι από αυτήν, εκτός του ότι αποτελεί ένα ορθογωνίου σχήματος μικρό κιβωτιόσχημο αντικείμενο. Το πολυτελές κάλυμμά της φθάνει μέχρι το έδαφος, ώστε να καλύπτει ακόμα και τη βάση της, που είναι ίσως ένα τραπέζι πάνω στο οποίο είχε τοποθετηθεί προσωρινά για κάποια επίσημη θρησκευτική τελετή. Αυτό που σίγουρα γίνεται αντιληπτό, παρά την ύπαρξη του καλύμματος, είναι ότι η  Αιθιοπική Κιβωτός δεν έχει το περιγραφόμενο από την Παλαιά Διαθήκη ιλαστήριο κάλυμμα. Δηλαδή τη χρυσή πλάκα πάνω στην οποία βρίσκονταν δυο χρυσά αγάλματα των Χερουβείμ. Αν υπήρχαν, λόγω του όγκου τους θα διαγραφόταν κάτω από το κάλυμμα και συνεπώς η παρουσία τους θα γινόταν φανερή. Αυτό παρατηρούμε και σε αιθιοπικές αγιογραφίες, που αναπαριστούν τη μεταφορά της Κιβωτού, όπου δεν υπάρχει επάνω της το ιλαστήριο. 

            Στις 25 Ιουνίου του 2009 ο Μονοφυσίτης Πατριάρχης των Αιθιόπων, Παύλος⁸⁴ , ανακοίνωσε ότι την επόμενη κιόλας ημέρα θα αποκαλύψει σε δημόσια θέα την Κιβωτό. Η εξαγγελία προκάλεσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον θεολόγων, ιστορικών και αρχαιολόγων, των οποίων όμως οι ελπίδες εξανεμίσθηκαν όταν την επόμενη ημέρα ο Πατριάρχης αθέτησε την υπόσχεσή του. Προς παραμυθία όμως όλων των απογοητευμένων τόνισε τη βεβαιότητά του για την αυθεντικότητά της. Το ίδιο είχε δηλώσει σε συνέντευξή του το 2007: «Δεν είναι κάποιος ισχυρισμός, αλλά είναι η αλήθεια». Σε ερώτηση, αν η Αιθιοπική Κιβωτός είναι όμοια με την περιγραφή της στην Παλαιά Διαθήκη, είχε απαντήσει : «Πρέπει να πιστέψεις ότι, αν και είμαι επικεφαλής της Αιθιοπικής Εκκλησίας, μου απαγορεύεται να την αντικρίσω. Ο φύλακας της Κιβωτού της Διαθήκης είναι το μόνο πρόσωπο επί της γης που έχει αυτή την ασύγκριτη τιμή»⁸⁵.  

            Ο προαναφερθείς Ullendorff  φέρεται να είχε δηλώσει σε συνέντευξή του το 1992, ότι, όταν ήταν αξιωματικός του βρετανικού στρατού στην Αιθιοπία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, εξέτασε την Κιβωτό. Την χαρακτήρισε ένα απλό ξύλινο κιβώτιο κατασκευασμένο περίπου την εποχή του Μεσαίωνα, το οποίο εσωτερικά ήταν άδειο. Αν και αμφισβητείται η αυθεντικότητα της είδησης, καθώς ο Ullendorff  πουθενά στα συγγράμματά του δεν το αναφέρει αυτό, παράλληλα όμως φαίνεται και παράδοξο να επέτρεψαν οι Αιθίοπες , έστω και με απειλή βίας, την είσοδο στο ναό και την αυτοψία στην Κιβωτό τους. Όπως και να έχει οι περισσότεροι ασχοληθέντες με το θέμα και μάλιστα το σύνολο σχεδόν της παγκοσμίας ακαδημαϊκής κοινότητας απορρίπτουν την αυθεντικότητα της Αιθιοπικής Κιβωτού. Ενδεικτικά θα παραθέσουμε την άποψη του καθηγητή της Παλαιάς Διαθήκης Χρήστου Καραγιάννη: «Θα πρέπει να αποκλειστεί η πιθανότητα να μεταφέρθηκε η ''αυθεντική'' Κιβωτός της Διαθήκης από το Ισραήλ στην Αιθιοπία. Σίγουρα υφίσταται ένα ''ιερό'' αντικείμενο της τοπικής αιθιοπικής εκκλησίας στο Αξούμ, το οποίο όμως δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ισραηλιτική Κιβωτό»⁸⁶.    

στ) Οι Tabot

            Η ευλάβεια και η υπερηφάνεια, που επιδεικνύουν οι Αιθίοπες προς την πιστευόμενη από αυτούς ως αυθεντική Κιβωτός της Διαθήκης, τους παρακίνησαν εδώ και αιώνες να δημιουργήσουν συμβολικά αντίγραφά της, τα οποία ονομάζουν tabot. Η λέξη Tabot στη γλώσσα γκεέζ⁸⁷ έχει δυο σημασίες: αφ΄ ενός σημαίνει αντίγραφο της Κιβωτού και αφ΄ ετέρου αντίγραφο των δύο λίθινων πλακών με τις δέκα εντολές, που έλαβε παρά του Θεού ο Μωυσής. Σύμφωνα με τον προαναφερθέντα καθηγητή Edward Ullendorff, ειδικό σε θέματα περί την Αιθιοπία, η λέξη Tabot παράγεται ετυμολογικά από την αραμαϊκή λέξη tebuta, ενώ η αντίστοιχη εβραϊκή λέξη είναι tebah⁸⁸, δηλαδή Κιβωτός - κιβώτιο. Η Tabot ή κατά άλλη εκδοχή το Tabot αποτελεί ιερό αντικείμενο, χρησιμοποιούμενο στη λατρεία των Αιθιόπων Μονοφυσιτών Χριστιανών. Συνήθως κατασκευάζεται από ξύλο και κατά προτίμηση ακακία, αλλά και κάποιες φορές από μάρμαρο και αλάβαστρο. Το σχήμα του είναι τετράγωνο και οι πλέον συνηθισμένες διαστάσεις του είναι 40_Χ40 εκατοστά, αν και υπάρχουν και Tabot 15_Χ15 εκατοστά⁸⁹.  Στην επιφάνεια της Tabot βρίσκονται σκαλισμένες ή ζωγραφισμένες παραστάσεις από τις οποίες συνηθέστερες είναι η Σταύρωση, η Θεοτόκος, η Αγία Τριάδα, η μορφή κάποιου Αγίου και άγγελοι. Κάποιες φορές η Tabot είναι ένα μικρό ξύλινο κιβώτιο, που συμβολίζει την Κιβωτό της Διαθήκης και στην εξωτερική του επιφάνεια φέρει διακόσμηση είτε ζωγραφική είτε από ένθετα μεταλλικά στοιχεία. Η Tabot βρίσκεται σε κάθε αιθιοπικό ναό, σε κάποιους δε φυλάσσονται και περισσότερες από μία Tabot. Είναι τοποθετημένη πάνω στην Αγία Τράπεζα και η λειτουργική της χρήση είναι αντίστοιχη με το Αντιμήνσιο⁹⁰ της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο John S. Trimingham : «Η Tabot και όχι το κτίσμα του ναού είναι αυτό που καθαγιάζεται από τον επίσκοπο και αυτή προσδίδει αγιασμό στο ναό μέσα στον οποίο έχει τοποθετηθεί»⁹¹.  Κανείς από τους μη κληρικούς δεν επιτρέπεται να αγγίξει μια Tabot, ούτε καν να την ατενίσει, εάν δεν είναι καλυμμένη. Αυτή παραμένει αθέατη από τους πιστούς μέσα στα Άγια των Αγίων, όπως ονομάζουν το Ιερό - Άγιο Βήμα του Ναού οι Αιθίοπες κατ΄ επίδραση από την Παλαιά Διαθήκη. Ιδίως στη βόρεια  Αιθιοπία ο χώρος που διατηρείται η Tabot ονομάζεται ''τόπος του θαύματος''⁹².  Σε ορισμένες εορτές εξέρχεται από αυτά και μεταφέρεται πάνω στην κεφαλή ενός ιερέα, καλυμμένη όμως με χρυσοκέντητο βελούδινο ή μεταξωτό ύφασμα διαφόρων έντονων χρωματισμών, για να συμμετέχει σε λιτανείες.

            Ο Βρετανός εθνολόγος  David Buxton περιγράφει την περιφορά μιας Tabot κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης εορτής της Αιθιοπικής Μονοφυσιτικής "Εκκλησίας": «… όταν η Tabot ή Κιβωτός μεταφέρθηκε έξω ήταν τυλιγμένη με χρωματιστά καλύμματα μεταφερόμενη επί της κεφαλής ενός ιερέα. Μόλις εμφανίστηκε στην πύλη του Ιερού οι γυναίκες έκαναν με το στόμα τους την παρατεταμένη και έντονη κραυγή χαράς, το ilil. Όταν η Tabot βγαίνει έξω … όλοι γονατίζουν και προσεύχονται. Στην αρχή η Tabot παραμένει ακίνητη συνοδευόμενη από διάφορους λιτανευτικούς σταυρούς και με τα δικά τους συνοδευτικά καλύμματα με φανταχτερά χρώματα. Εν τω μεταξύ μια ομάδα ψαλτών εκτελούν τον λειτουργικό χορό που είναι τόσο αγαπητός στους Αβυσσηνίους. Όταν ο χορός τελειώσει η λιτανεία ξεκινάει, με επικεφαλής την Tabot και με βραδύ ρυθμό περιέρχονται τρεις φορές τον ναό σε αντίστροφη πορεία από τους δείχτες ενός ρολογιού. Τελικώς η Tabot μεταφέρεται στο Ιερό του ναού. Στη σύγχρονη εποχή η Tabot εξέρχεται από το Ιερό κάθε φορά που υπάρχει μία μεγάλη πανήγυρη, όπως για παράδειγμα στα Θεοφάνεια. Όλες οι εκκλησίες μιας περιοχής συγκεντρώνονται με τις Tabot τους και πανηγυρίζουν»⁹³.

            Οι χοροί και οι ψαλμοί κατά τη λιτανεία μιας Tabot αποτελούν ολοφάνερη επίδραση από την Παλαιά Διαθήκη, όπως φαίνεται από το γνωστό περιστατικό της μεταφοράς της Κιβωτού στα Ιεροσόλυμα από τον βασιλιά Δαβίδ. Ενώ όμως στην Παλαιά Διαθήκη η Κιβωτός μεταφερόταν στους ώμους, στην Αιθιοπία η Tabot, ακόμα και στην περίπτωση που αυτή είναι σε διαστάσεις ένα κανονικό κιβώτιο, που αναπαριστά την Κιβωτό, μεταφέρεται πάνω στην κεφαλή ενός ιερέα, κατά την προσφιλή αφρικανική συνήθεια. Άλλος κοινός τόπος από την Παλαιά Διαθήκη είναι η παρουσία Tabot κατά τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων, προκειμένου να έχουν την προστασία του Θεού. Το Kebra Nagast αναφέρει ότι ο Μενελίκ ή Δαβίδ Β΄ με τη συνοδεία και την προστασία της Κιβωτού πολέμησε εναντίον των εχθρών της Αιθιοπίας, δηλαδή Αιγυπτίων, Νουβίων, Αράβων και Ινδών και τους κατανίκησε⁹⁴.   Αυτό συνεχίσθηκε μέχρι και τις απαρχές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, όπου το 1935-36 κατά την Ιταλική εισβολή στην Αιθιοπία, οι Αιθιοπικές δυνάμεις απέδωσαν τις λίγες, αλλά ανέλπιστες νίκες τους στην παρουσία της Tabot του Ναού του Αγίου Γεωργίου της Αντίς Αμπέμπα.

ζ) Το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων διαψεύδει τους ισχυρισμούς του Kebra Nagast

                  Έμμεση, αλλά σαφής απόδειξη ότι τα αναγραφόμενα στο Kebra Nagast, που αποτελούν καταγραφή προφορικών παραδόσεων του αιθιοπικού λαού, που όμως δεν υφίσταντο κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα, παρέχει η περικοπή της κατηχήσεως του Αιθίοπα αξιωματούχου από τον Άγιο Φίλιππο. Ο Άγιος και Ευαγγελιστής Λουκάς στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων μας εξιστορεί την κατήχηση από τον Διάκονο Φίλιππο ενός αξιωματούχου της Κανδάκης, της βασίλισσας  της Αιθιοπίας. Ο Αιθίοπας αυτός επιβαίνοντας σε άμαξα κινούνταν στην οδό που οδηγούσε από τα Ιεροσόλυμα προς τη Γάζα. Επέστρεφε στην πατρίδα του ύστερα από προσκύνημα στο Ναό των Ιεροσολύμων⁹⁵. Αν και η πλειοψηφία των Αιθιόπων ήταν εκείνη την εποχή ειδωλολάτρες, αυτός ανήκε στους ευάριθμους  προσηλυτισθέντες στον Ιουδαϊσμό. Σύμφωνα με τον λογιώτατο κληρικό Κωνσταντίνο Οικονόμου τον εξ Οικονόμων: «Μέγας Ιουδαίων αριθμός υπήρχε και προ Χριστού Σωτήρος εις Αιθιοπίαν μεταναστάντες»⁹⁶.  Σύμφωνα με τον παλαιό καθηγητή της Θεολογικής Αθηνών Γεράσιμο Κονιδάρη οι ιουδαϊκές παροικίες στην Αιθιοπία ήταν πολυάριθμες και από αυτές προήλθε ευρεία διάδοση του Ιουδαϊσμού μεταξύ των γηγενών κατοίκων⁹⁷. Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι αυτοί οι εξιουδαϊσθέντες Αιθίοπες και οι Ιουδαίοι, που κατοικούσαν στην Αιθιοπία, εκτός των συναγωγών είχαν δικούς τους τόπους λατρείας (Masjid), που κτιριακά αποτελούσαν μικρότερα αντίγραφα του Ιεροσολυμιτικού Ναού και, όπως και εκείνος, στην αυλή τους είχαν λίθινο θυσιαστήριο. Όμως όπως όλοι οι Ιουδαίοι της διασποράς, καθώς και οι ανά τον κόσμο προσήλυτοι στον Ιουδαϊσμό, θεωρούσαν ιδιαίτερα τιμητικό, να προσκυνήσουν στον Ναό των Ιεροσολύμων, για τον οποίο έτρεφαν μεγάλο σεβασμό.

            Εδώ λοιπόν εγείρεται το εξής ερώτημα: Γιατί ο Αιθίοπας προσήλυτος δεν πήγε στο νησί Τάνα Κιρκός, για να λατρέψει τον αληθινό Θεό, αφού εκεί βρισκόταν η αυθεντική Κιβωτός; Ως Αιθίοπας και μάλιστα αξιωματούχος των ανακτόρων δεν θα είχε ακούσει για την ύπαρξή της; Εδώ να τονισθεί ότι την εποχή του τρίτου Ναού των Ιεροσολύμων, αυτού του Ηρώδη, τα Άγια των Αγίων ήταν άδεια. Συνεπώς ανάμεσα στις δύο επιλογές, Τάνα Κιρκός και Ιερουσαλήμ, η πρώτη δεν θα ήταν η ορθότερη θρησκευτικά, αν εκεί υπήρχε η Κιβωτός ; Ας αφήσουμε ότι στην πρώτη επιλογή δεν θα χρειαζόταν να κάνει ένα τόσο μακρινό και κοπιώδες ταξίδι, που αφενός θα διαρκούσε εβδομάδες και αφετέρου θα τον κρατούσε για μεγάλο διάστημα μακριά από τα καθήκοντά του στην αυλή της βασίλισσας. Η προφανής απάντηση είναι ότι στο δεύτερο τέταρτο του 1ου αιώνα μ.Χ. δεν είχε δημιουργηθεί ακόμα η παράδοση για μεταφορά της Κιβωτού στην Αιθιοπία, καθώς και η αντίληψη ότι αυτοί αποτελούν τον νέο περιούσιο λαό του Θεού. Όλα αυτά πρέπει να ήταν άγνωστα στους εξιουδαϊσθέντες Αιθίοπες. Διαφορετικά είναι δυσεξήγητο το γιατί ο προσήλυτος στον Ιουδαϊσμό Αιθίοπας αξιωματούχος να παραβλέψει την ίδια την Κιβωτό, που βρισκόταν στη χώρα του, και να έλθει να προσκυνήσει στον άδειο Ναό των Ιεροσολύμων.

            Ο Edward Ullendorff σε σχετική μελέτη του πιστεύει ότι τόσο η παράδοση περί Κιβωτού, αλλά και τα διάφορα Ιουδαϊκά έθιμα, που έχουν παρεισφρήσει στους χριστιανούς της Αιθιοπίας, ανάγονται σε πολύ προγενέστερη εποχή από αυτή του εκχριστιανισμού της Αιθιοπίας. Το επιχείρημά του είναι: πώς μπορεί να εξηγηθεί ότι άνθρωποι που μεταστράφηκαν από την ειδωλολατρία στον χριστιανισμό, ξαφνικά τότε θα άρχιζαν να υπερηφανεύονται για την Ιουδαϊκή καταγωγή τους; Προσθέτει δε ότι ο εκχριστιανισμός τους έγινε από μη Ιουδαίο ιεραπόστολο, τον Φρουμέντιο, συνεπώς αποκλείεται ιουδαϊκή επίδραση⁹⁸.  Ο συλλογισμός φαίνεται λογικός και έχοντας διατυπωθεί από ένα καθηγητή τέτοιου κύρους πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.

            Όμως εδώ θα τολμούσαμε να προσθέσουμε τα εξής ιστορικά στοιχεία, τα οποία πιστεύουμε ότι πρέπει να προσμετρηθούν, προκειμένου να σχηματισθεί μια ακόμα πιο ξεκάθαρη εικόνα περί του θέματος. Σύμφωνα με τον Άγιο Ειρηναίο Λυώνος, Πατέρα της Εκκλησίας του 4ου αιώνα, υπήρχε προφορική παράδοση ότι ο προαναφερθείς Αιθίοπας, που εκχριστιανίσθηκε από τον Άγιο Φίλιππο, όταν επέστρεψε στη χώρα του εργάσθηκε για τη διάδοση του Χριστιανισμού⁹⁹. Αλλά και ο πατέρας της Εκκλησιαστικής Ιστορίας Ευσέβιος Καισαρείας συμφωνεί γράφοντας «τούτον πρώτον, επί την πάτριον παλινοστήσαντα γην, ευαγγελίσασθαι την του των όλων Θεού γνώσιν»¹⁰⁰.  Ο ιστορικός Σωκράτης (+ 380-439) στην Εκκλησιαστική Ιστορία του αναφέρει: «ηνίκα οι Απόστολοι κλήρω την εις τα έθνη πορείαν εποιούντο… Ματθαίος δε την Αιθιοπίαν»¹⁰¹,   αλλά εκεί κήρυξε και ο Απόστολος Θωμάς. Συνεπώς στον αρχικό εκχριστιανισμό των Αιθιόπων έλαβαν μέρος και οι εξ Ιουδαίων Απόστολοι Ματθαίος και Θωμάς, καθώς και ο πρώην προσηλυτισμένος στον Ιουδαϊσμό Αιθίοπας. Επίσης δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι μεγάλο τμήμα των Αιθιόπων, που είχαν προσηλυτισθεί στον Ιουδαϊσμό, εκχριστιανίσθηκαν, ιδίως από τον 4ο αιώνα και μετά. Όμως αυτοί διατήρησαν - κατά παρέκκλιση της εκκλησιαστικής διδασκαλίας - κάποια Ιουδαϊκά έθιμα και παραδόσεις, που τελικά υιοθετήθηκαν από το σύνολο των Χριστιανών της Αιθιοπίας. Κατά την ταπεινή μας άποψη - με βάση αυτά, αλλά και τα προαναφερθέντα σχόλιά μας για την κατήχηση του Αιθίοπα αξιωματούχου, καθώς και όσα περιλάβαμε στην παράγραφο β) "Επιχειρήματα που αναιρούν την αξιοπιστία του κειμένου της  Kebra Nagast" - τα αναγραφόμενα στο Kebra Nagast αποτελούν καταγραφή προφορικών παραδόσεων των ιουδαϊκών κοινοτήτων της Αιθιοπίας και των Αιθιόπων προσήλυτων. Όμως αυτές οπωσδήποτε δεν υπήρχαν κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Η πιθανότερη εκδοχή είναι να άρχισαν να διαμορφώνονται την εποχή που ακολούθησε του εκχριστιανισμού της χώρας αυτής, δηλαδή μετά τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Αυτές συνεχώς επεξεργαζόμενες και μεταπλαθόμενες, ιδίως από τότε που υιοθετήθηκαν και από τους εκχριστιανισθέντες Αιθίοπες, θα έλαβαν την πρωταρχική σύνθεση της παρούσας μορφή τους, κατά τα τέλη του 6ου αιώνα με μέσα του 7ου αιώνα.

            Άλλο ιστορικά αναξιόπιστο στοιχείο του Kebra Nagast, που καταρρίπτεται από τη διήγηση του Ευαγγελιστή Λουκά είναι και το ακόλουθο: Είδαμε παραπάνω στο 87ο κεφάλαιο του αιθιοπικού αυτού κειμένου ότι η  βασίλισσα Μακέντα διέταξε τους ευγενείς της Αιθιοπίας να ορκιστούν στην Κιβωτό ότι στο μέλλον θα αποκλείονταν οι γυναίκες από τη διαδοχή του Αιθιοπικού θρόνου¹⁰². Όμως ιστορικά καταγράφονται αρκετές γυναίκες βασίλισσες στην Αιθιοπία μέχρι και την εποχή του Χριστού. Όλες αυτές τιτλοφορούνταν Κανδάκη, ένας όρος αντίστοιχος με τον αιγυπτιακό Φαραώ, που λάμβαναν όλοι οι βασιλείς της Αιγύπτου. Ο αρχαιολόγος Μακ Άϊβερ σε ανασκαφές του στη Νουβία το 1908 - 1909 ανακάλυψε σχετικά στοιχεία για ύπαρξη βασιλισσών με το κοινό όνομα Κανδάκη¹⁰³.  Η αναφερόμενη στις Πράξεις των Αποστόλων βασίλισσα Κανδάκη είναι ιστορικό πρόσωπο,  που κατείχε τον θρόνο της Αιθιοπίας την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τιβέριου (14-37 μ.Χ.). Κατά πάσα πιθανότητα η Κανδάκη αυτή είναι το ίδιο πρόσωπο με την αναφερόμενη Κανδάκη από τον Ρωμαίο ιστορικό Πλίνιο ως βασιλεύουσα επί Νέρωνος (54-68 μ.Χ.)¹⁰⁴.

η) Οι Βυζαντινές επιδράσεις στην Αιθιοπία και η έλλειψη μαρτυρίας στις βυζαντινές πηγές  περί της υπάρξεως Κιβωτού στην Αιθιοπία

               Παρά το δυσπρόσιτο της Αιθιοπίας κατά τους παλαιότερους αιώνες λόγω της γεωγραφικής της θέσεως, είναι λάθος να νομίζουμε ότι δεν ανέπτυξε σχέσεις και δεν δέχθηκε επιδράσεις (θρησκευτικές, πολιτιστικές, οικονομικές κ.λ.π.) από τους σύγχρονούς της πολιτισμούς κατά το διάστημα από τον 4ο έως τον 10ο μ.Χ. αιώνα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία από τις Βυζαντινές περιοχές έδρασε ιεραποστολικά στην Αιθιοπία, ιδίως κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα, αλλά συνέχισε να αποστέλλει ιεραποστόλους μέχρι και τις αρχές του 9ου αιώνα¹⁰⁵.  Σύμφωνα με τον Ορθόδοξο Μητροπολίτη Αξώμης Νικόλαο Θεοδούλου: «τακτική υπήρχε μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως και Αξώμης επικοινωνία, το Βυζάντιον, η εστία αύτη του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, ηκτινοβόλει τότε πέραν των ορίων της Αυτοκρατορίας»¹⁰⁶. Αλλά συχνή επικοινωνία διατηρούνταν και με το Ορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, το οποίο δια του Μεγάλου Αθανασίου συνέβαλε τα μέγιστα στον εκχριστιανισμό των Αιθιόπων. Οι πνευματικές αυτές σχέσεις διατηρήθηκαν τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 5ου αιώνα, οπότε η Αιθιοπία δυστυχώς υιοθέτησε την αίρεση του Μονοφυσιτισμού, έστω και σε μια μετριοπαθή εκδοχή της, αλλά και τον Μονοθελητισμό και Μονοενεργητισμό. Γενικότερα η Αιθιοπική "Εκκλησία" δέχθηκε πολλές επιδράσεις από το Ορθόδοξο Βυζάντιο τόσο στη θεολογία όσο και στη λατρεία, στην αγιογραφία, ακόμα και σε νομικά κείμενα, όπως το Φέτχα Ναγκάστ (= Νόμοι των Βασιλέων), που ρυθμίζει εκτός των άλλων και τις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας¹⁰⁷.

            Ο Αλεξανδρινός Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης, κάτοχος αξιολόγου μορφώσεως και διακρινόμενος για την παρατηρητικότητα και την φιλομάθειά του, επισκέφθηκε την Αξώμη περίπου το 525 μ.Χ., την εποχή που στον θρόνο του Αξουμιτικού βασιλείου ήταν ο Καλέβ. Στο έργο του «Χριστιανική Τοπογραφία» ( 535 - 555 μ.Χ) , μας παρέχει χρήσιμες πληροφορίες, γεωγραφικές, ιστορικές, θρησκευτικές ακόμα και επιγραφολογικές για την Αιθιοπία. Απουσιάζει όμως οποιαδήποτε αναφορά για ύπαρξη τοπικής παραδόσεως περί Κιβωτού. 

            Αναφέραμε όλα τα παραπάνω, για να αποδείξουμε ότι η επικοινωνία Αιθιοπίας και Βυζαντίου δεν δικαιολογεί την έλλειψη κάποιας αναφοράς στα Βυζαντινά κείμενα, εκκλησιαστικά και ιστορικά, περί της αξιώσεως των Αιθιόπων για κατοχή της Κιβωτού. Μετά τον 5ο αιώνα, λόγω της επικρατήσεως του Μονοφυσιτισμού στην Αιθιοπία, αλλά ιδιαίτερα μετά τον 7ο αιώνα, εξαιτίας της επιβολής του Ισλάμ στον χώρο της Αιγύπτου, η επικοινωνία με το Βυζάντιο σχεδόν διακόπηκε. Συνεπώς έχουμε εδώ μία έμμεση απόδειξη ότι τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 6ου αιώνα δεν είχε ακόμα δημιουργηθεί η αιθιοπική παράδοση περί της Κιβωτού.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Έξ.25,10-22.  

2. Έξ.40,21. 

3. Α΄ Σαμ.3,3.

4. Αρ.10,33. Ιησ. Ναυή 3,3-6.

5. Ιησ. Ναυή 4,19.  

6.  Α' Βασ. 5, 1-6 και  Ιερ. 7,12-15.

7.  Α' Βασ. 4,1- 11. 5- 6. 

8.  Α' Βασ. 6,12-21.

9. Α' Βασ. 7,1-2 

10.  Β΄ Βασ. 6,1-18. 

11.  Γ΄ Βασ. 8,1-11.

12. Η γκεέζ (Ge ̔ez) χρησιμοποιείται έως σήμερα, ως η επίσημη εκκλησιαστική γλώσσα στη λατρεία των Μονοφυσιτών Χριστιανών της Αιθιοπίας. 

13. Ullendorff Edward, Ethiopia and the Bible, Oxford 1968, p.75.

14. Ο Ψαλμός 71 στον 10ο στίχο του αναφέρει: «οι βασιλείς Αράβων και Σαβά». Σαβά υπήρξε το όνομα αρχαίου κράτους της σημερινής Υεμένης. Ασσυριακές επιγραφές του 8ου π. Χ. αιώνα  αναφέρουν Σαβαίους ηγεμόνες και κείμενα του 3ου π. Χ. αιώνα ομιλούν περί των Σαβαίων και για τα μυθικά πλούτη της χώρας τους. Βλέπε Moscati S., άρθρο στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1967, τ. 10, στ. 1087.

15.  Γ΄ Βασ. 10, 1- 13

16.  Βασιλειάδη Νικολάου, Αρχαιολογία και Αγία Γραφή, Αθήναι 1999, σελ. 166 - 167 καθώς και Kribus Bar, Where is the land of Sheba - Arabia ? , Biblical Archaeology Review, September - October 2016.

17. The Queen of Sheba and her only son Menyelek (Kebra Nagast), translation Sir E. A. Wallis

      Budge, Cambridge, Ontario 2000, chapter  22.

18. Αυτόθι, chapters 32 - 33.

19. Αυτόθι, chapters 34 - 35.  

20. Αυτόθι, chapters 39 - 44.   

21. Αυτόθι, chapters 38 and 43.   

22. Αυτόθι, chapter  45 

23. Αυτόθι, chapter  46.   

24.  Αυτόθι, chapter  48.

25.  Αυτόθι, chapter 50.

26.  Αυτόθι, chapter  52.

27.  Αυτόθι, chapter  53.    

28.  Αυτόθι, chapter  53. 

29. Αυτόθι, chapter  54.    

30. Αυτόθι, chapter  55.

31. Αυτόθι, chapter  56.

32. Αυτόθι, chapter  57.

33. Αυτόθι, chapter  58

34. Αυτόθι, chapter 59. 

35. Αυτόθι, chapter 60. 

36. Αυτόθι, chapter 61.

37. Αυτόθι, chapter 84 - 85.

38. Αυτόθι, chapter 84 - 86.

39. Αυτόθι, chapter 87.

40. Αυτόθι, chapter 94. Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε  ότι δεν παραθέσαμε όλο το περιεχόμενο του Kebra Nagast, αλλά αναφερθήκαμε συνοπτικά σε μερικά μόνο κεφάλαια που αφορούσαν άμεσα την Κιβωτό της Διαθήκης.

41. Αυτόθι, chapters 19 and  94.

41α.  PG 85, 1192 εξ.

42. Αυτόθι, chapter  59.

43. Αυτόθι, chapter  60.

44. Αυτόθι, chapter  59.

44α. Αυτόθι, chapter  54.

44β. Μτθ 17, 1-9 και Μκ. 9, 2 - 5 και Λκ.9, 28 -33.

45. Ψλμ. 118,113   

46. The Queen of Sheba and her only son Menyelek (Kebra Nagast), translation Sir E. A. Wallis Budge, Cambridge, Ontario 2000, chapter  45.   

47. Έτσι ονομαζόταν τα Άγια των Αγίων. 

48. PG 80, 684 , Θεοδωρήτου Κύρου, Εις τα άπορα της Θείας Γραφής κατ΄ εκλογήν εις ερωτήσεις και αποκρίσεις, Ερωτ. ΚΓ΄.

49.  Βέλλα Βασιλείου, Η Kapporeth και η εορτή των Kippurim, Θεολογία, Αθήναι 1930, τόμος Η΄, σελ. 29.  

50. Α' Βασιλειών 6,12-19. Όταν οι Φιλισταίοι, που είχαν αρπάξει την Κιβωτό της Διαθήκης, την επέστρεψαν στους Ισραηλίτες, η άμαξα, που την μετέφερε, κατευθύνθηκε στη Βαιθσαμύς. Εκεί  σταμάτησε στον αγρό του Ωσηέ, ενός από τους κατοίκους της περιοχής. Τότε ο Θεός τιμώρησε  βαρύτατα τους κατοίκους της Βαιθσαμύς και  θανάτωσε 50.070 άνδρες, επειδή από περιέργεια ξεσκέπασαν και κοίταξαν την Κιβωτό. 

51. Β΄ Βασ. 6, 3 -8 Ο  Δαβίδ διέταξε τη μεταφορά της Κιβωτού από την οικία του Αμιναδάβ, όπου μέχρι τότε φυλασσόταν, στην Ιερουσαλήμ. Την ανέβασαν λοιπόν σε μια αχρησιμοποίητη άμαξα, την οποία οδηγούσε ο Οζά και οι αδελφοί του, δηλαδή οι γιοι του Αμιναδάβ. Όταν έφθασαν στο  αλώνι του Ναχών, ο Οζά άπλωσε το χέρι του, προκειμένου να συγκρατήσει την Κιβωτό, γιατί αυτή είχε μετατοπισθεί και φοβήθηκε μήπως πέσει. Τότε τιμωρήθηκε από τον Θεό με ακαριαίο θάνατο  για την ανευλάβειά του και την αμαρτωλότητά του. 

52. Β΄ Παραλ. 26,18. Ακόμα και η ταφή του Οζία δεν έγινε στη βασιλική νεκρόπολη, αλλά σε νεκροταφείο στους πρόποδες του Όρους των Ελαιών. Βλέπε Βασιλειάδη Νικολάου, Αρχαιολογία

      και Αγία Γραφή, Αθήναι 1999, σελ. 198. 

53. Αρ. 4, 5 - 6.  Η Κιβωτός σε κάθε μεταφορά της ήταν πάντοτε καλυμμένη από το καταπέτασμα, που χώριζε τα Άγια από τα Άγια των Αγίων, καθώς και από ένα δέρμα και από ένα ύφασμα, αμφότερα χρώματος γαλανού.

54. Ιησ.3,3 βλέπε και Δευτ. 10,8. 31,25.

55. Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 419. 

56. The Queen of Sheba and her only son Menyelek (Kebra Nagast), translation Sir E. A. Wallis

      Budge, Cambridge, Ontario 2000, chapter  45

57.  Α΄ Παραλ. 9,27.

58. Βέλλα Βασιλείου, Εβραϊκή αρχαιολογία, Αθήναι 1980, σελ. 120.

59.  Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 700.

60. Μτθ.17,24.   

61. Λευιτ.16,13. 

61α. Tisehendorf  C., Evangelia apocrypha, Lipsiai1876, β΄έκδ., σελ. 86.Τα απόκρυφα ήταν συνήθως ψευδεπίγραφα, για να αποκτήσουν κύρος από το πολύ γνωστό όνομα κάποιου Αγίου, που    επικαλούνταν ως συγγραφέα τους, όπως εν προκειμένω του Αγίου και Ευαγγελιστού Ματθαίου.Απόκρυφα ονομάσθηκαν αυτά τα κείμενα, επειδή οι συντάκτες τους ισχυρίζονταν ότι αντλούν  από απόκρυφες πηγές, που ήταν γνωστές μόνο σ' αυτούς, προκειμένου να δικαιολογήσουν το ευφάνταστο και μυθώδες περιεχόμενό τους. Κάποιες φορές όμως περιέχουν και υλικό που έχει αντληθεί από τη γνήσια Παράδοση της Εκκλησίας.

61β. Mariani B., Ματθαίος (Το απόκρυφον Ευαγγέλιον), άρθρο στη Θ.Η.Ε., Αθήναι 1966, τ. 8,  στ. 827 και  Χρήστου Παναγιώτου, Θωμάς (Το Α΄ Ευαγγέλιον - απόκρυφον), άρθρο στη Θ.Η.Ε.,  Αθήναι 1965, τ. 6, στ. 575. 

62. The Queen of Sheba and her only son Menyelek (Kebra Nagast), translation Sir E. A. Wallis Budge, Cambridge, Ontario 2000, chapter 33, και Καρμίρη Ιωάννη, Αι αρχαίαι Αντιχαλκηδόνιαι  Εκκλησίαι της Ανατολής …,άρθρο στην Θεολογία, Αθήναι 1965, τ. ΛΣΤ΄, τεύχος Β΄, σελ. 222.

63. Α΄ Βασ. 5, 1 - 4.

64. Καρμίρη Ιωάννη, Αι αρχαίαι Αντιχαλκηδόνιαι Εκκλησίαι της Ανατολής …, άρθρο στη Θεολογία, Αθήναι 1965, τ. ΛΣΤ΄, τεύχος Β΄, σελ. 230.

65. The Queen of Sheba and her only son Menyelek (Kebra Nagast), translation Sir E. A. Wallis Budge, Cambridge, Ontario 2000, chapter 87.

66. Εξ. 29,7 

67. Για τον Abu Salih, τον Αρμένιο, τίποτε δεν είναι γνωστό πλην του ονόματός του. Φέρεται να συνέγραψε το ''Οι Ναοί και οι Μονές της Αιγύπτου καθώς και μερικές γειτονικές χώρες''. Βλέπε : The Churches and Monasteries of Egypt and some neighboring countries attributed to Abu Salih the Armenian, 105b - 106 a, Oxford 1894. 

68. Άλλη εκδοχή αποδίδει το έργο στον Κόπτη Abu al-Makarim, ενώ ο Abu Salih, το όνομα του οποίου ήταν γραμμένο στην πρώτη σελίδα του μοναδικού χειρογράφου που διασώθηκε, χαρακτηρίζεται ως ο κάτοχος του κώδικα. Βλέπε Aziz S. Atiya, Abu Salih the Αrmenian,  Claremont Colleges Digital Library - Claremont Coptic Encyclopedia.  

69. Karagiannis Christos, The Ark of the Covenant, Aberdeen 1995, p. 680. 

70. Vasiliev A. A., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324 - 1453) , Αθήναι 1954, σελ. 168,    Vasiliev A. A. History of the Byzantine Empire, Oxford 1952, p.13 και Αρβανίτη Αθανασίου,    Αιθιοπία, στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1962, τ. 1, στ. 1016. 

71. Ullendorff Edward, Hebraic-Jewish elements in Abyssinian (Monophysite) Christianity, article in Journal of Semitic Studies, 1,Oxford 1956, Volume 1, p. 216 -217.

72. Vasiliev A. A., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324 - 1453), Αθήναι 1954, σελ. 168,   Vasiliev A. A. History of the Byzantine Empire, Oxford 1952, p.13 και Αρβανίτη Αθανασίου,  Αιθιοπία, στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1962, τ. 1, στ. 1016. 

73. Κακογιάννη Αρσενίου αρχιμ. , Προσκυνηματικαί υποθέσεις συζητούμεναι εν τη πρωτευούση της Αιθιοπίας τη αναμίξει Ρώσων και πάλιν, Θεολογία, Αθήναι 1926, τόμος Δ΄, σελ. 308.

74. Αυτόθι, σελ. 308.

75. Αυτόθι,  σελ. 308 και Wylde Augustus , Odern Abyssinia, London 1901, p.145.

76. Κακογιάννη Αρσενίου αρχιμ. , Προσκυνηματικαί υποθέσεις συζητούμεναι εν τη πρωτευούση της Αιθιοπίας τη αναμίξει Ρώσων και πάλιν, Θεολογία, Αθήναι 1926, τόμος Δ΄, σελ. 308 και Κακογιάννη Αρσενίου αρχιμ. , Σημειώσεις από της Ιστορίας της Αιθιοπίας …, Πάνταινος (1924),  τ.ΙΣΤ΄, αριθμ. 24, σελ.400 - 402.

77. «Καὶ ἐπέστρεψέ με κατὰ τὴν ὁδὸν τῆς πύλης τῶν ἁγίων τῆς ἐξωτέρας τῆς βλεπούσης κατὰ ἀνατολάς, καὶ αὕτη ἦν κεκλεισμένη.καὶ εἶπε Κύριος πρός με· ἡ πύλη αὕτη κεκλεισμένη ἔσται, οὐκ ἀνοιχθήσεται, καὶ οὐδεὶς μὴ διέλθῃ δι᾿ αὐτῆς, ὅτι Κύριος ὁ Θεὸς Ἰσραὴλ εἰσελεύσεται δι᾿ αὐτῆς,  καὶ ἔσται κεκλεισμένη· διότι ὁ ἡγούμενος, οὗτος καθήσεται ἐν αὐτῇ τοῦ φαγεῖν ἄρτον ἐναντίον Κυρίου. κατὰ τὴν ὁδὸν αἰλὰμ τῆς πύλης εἰσελεύσεται καὶ κατὰ τὴν ὁδὸν αὐτοῦ ἐξελεύσεται. Καὶ

εἰσήγαγέ με κατὰ τὴν ὁδὸν τῆς πύλης τῆς πρὸς βοῤῥᾶν κατέναντι τοῦ οἴκου, καὶ εἶδον καὶ ἰδοὺ πλήρης δόξης ὁ οἶκος τοῦ Κυρίου, καὶ πίπτω ἐπὶ πρόσωπόν μου.». Ιεζ. 44,1-4 

78. Η λίμνη Τάνα βρίσκεται στη βορειοδυτική Αιθιοπία και από αυτήν πηγάζει ο Γαλάζιος Νείλος. Στο εσωτερικό της υπάρχουν 21 μικρά νησιά. Σε μερικά από αυτά διατηρούνται έως σήμερα μικρά μοναστήρια. 

79. Στο μοναστήρι του Τάνα Κιρκός λέγεται ότι φυλάσσονται και αντικείμενα που υποστηρίζουν οι Αιθίοπες μοναχοί ότι ανήκαν στο Ναό του Σολομώντα, όπως πιρούνες, μεταλλικό δοχείο κλπ. Το ανακόλουθο όμως σ΄ αυτό τον ισχυρισμό είναι ότι το Kebra Nagast δεν αναφέρει πλην της  Κιβωτού να μεταφέρθηκε κάτι άλλο από την Ιερουσαλήμ την εποχή του Μενελίκ. Το πιθανότερο είναι ότι αυτά κατασκευάσθηκαν σε μεταγενέστερους αιώνες και αργότερα συνδέθηκαν με τον

   θρύλο της Κιβωτού. Δεν είναι απίθανο να ανήκαν σε κάποιον από τους Εβραϊκούς ναούς της Αιθιοπίας και να χρησιμοποιούνταν στο θυσιαστήριό του. 

80. Καρμίρη Ιωάννη, Αι αρχαίαι Αντιχαλκηδόνιαι Εκκλησίαι της Ανατολής …,άρθρο στην Θεολογία, Αθήναι 1965, τ. ΛΣΤ΄, τεύχος Β΄, σελ. 222. Αντίθετα ο  Ρωμαικαθολικός Vincenzo Monachino στηριζόμενος στα Συμπεράσματα των Βολλανδιστών μοναχών, τοποθετεί την επιστροφή του  Αγίου Φρουμέντιου στην Αξώμη το 351-352.  Βλέπε  Monachino Vincenzo ,Φρουμέντιος, στη Θ.Η.Ε., Αθήναι 1962, τ. 11, στ. 1223. 

81. Στις αρχές του 16ου αιώνα οι Πορτογάλοι με αφορμή την συμμαχία εναντίον των Αράβων, εγκατέστησαν πολλούς Ρωμαιοκαθολικούς ιεραποστόλους στην Αιθιοπία, ιδίως Ιησουίτες μοναχούς. Μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα αγωνίστηκαν να παρασύρουν τους Αιθιόπες στην Ουνία και να τους υποτάξουν στον Πάπα, αλλά οι προσπάθειές τους απέβησαν άκαρπες. Βλέπε Καρμίρη Ιωάννη, Αι αρχαίαι Αντιχαλκηδόνιαι Εκκλησίαι της Ανατολής …, άρθρο στη Θεολογία, Αθήναι 1965, τ. ΛΣΤ΄, τεύχος Β΄, σελ. 230 - 231.     

82. Κτίσθηκε και αυτός με πρωτοβουλία του τελευταίου βασιλιά της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ το 1955. Αποτελεί αρχιτεκτονικά ένα κράμα βυζαντινού και αιθιοπικού ρυθμού σε συνδυασμό μεμοντέρνα στοιχεία.  

83. Η βασίλισσα της Αιθιοπίας Μενέμ, σύζυγος του Χαϊλέ Σελασιέ κατέβαλε τη δαπάνη για το ναΐσκο φύλαξης της Αιθιοπικής Κιβωτού. Η λαϊκή ευσέβεια δικαιολόγησε αυτή τη μετακίνηση  αποδίδοντάς την στη θεϊκή ακτινοβολία που εκπέμπουν οι δυο Πλάκες των Δέκα Εντολών, που υπάρχουν στην Κιβωτό, και προκαλούσαν φθορά στο κτίριο του παλιού ναού.  

84. Ο Παύλος (1935 - 2011) υπήρξε ''Πατριάρχης και Καθολικός'' της αυτοαποκαλούμενης Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αιθιοπίας από το 1992 έως και το 2011 που κοιμήθηκε. Στη δεκαετία του '80 εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (ΗΠΑ).

85. Συνέντευξη του Πατριάρχη Παύλου της αυτοαποκαλούμενης Ορθοδόξου Εκκλησίας της  Αιθιοπίας στον δημοσιογράφο Paul Raffaele του Ερευνητικού Κέντρου του Αμερικανικού  Ιδρύματος  Smithsonian το 2007.

86. Καραγιάννη Χρήστου, Η εξαφάνιση της Κιβωτού της Διαθήκης, Περιοδικό Εφημέριος, Αθήνα Οκτώβριος - Νοέμβριος 2001.

87. Γκεέζ είναι η γλώσσα των Αιθιόπων και συγκαταλέγεται στην ομάδα των Σημιτικών γλωσσών. Η  γκεέζ είναι η διάλεκτος που χρησιμοποιείται στη λατρεία της Μονοφυσιτικής Αιθιοπικής  ''Εκκλησίας''.  

88. Ullendorff Edward, Hebraic-Jewish elements in Abyssinian (Monophysite) Christianity, article in Journal of Semitic Studies,1, Oxford 1956, Volume 1, p. 233,  and Ullendorff Edward, Ethiopia and the Bible, Oxford 1968, p.82 and 122. 

89. Buxton David, The Abyssinians, New York 1970, p.162.

90. Αρβανίτη Αθανασίου, Αιθιοπική Εκκλησία, στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1962, τ.1, στ.1030. 

91. Trimingham John Spencer, Islam in Ethiopia, Oxford 1952, p. 27.

92. Ullendorff Edward, Hebraic-Jewish elements in Abyssinian (Monophysite) Christianity, article in Journal of Semitic Studies,1, Oxford 1956, Volume 1, p. 235.

93. Buxton David, The Abyssinians, New York 1970, p.65.

94. The Queen of Sheba and her only son Menyelek (Kebra Nagast), translation Sir E. A. Wallis  Budge, Cambridge, Ontario 2000, chapters 94.

95. Πρξ. 8, 26- 40.

96. Οικονόμου Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων, Περί των Ο΄ ερμηνευτών της Παλαιάς θείας  Γραφής, Αθήναι 1849, τ. Δ΄, σελ.841. 

97. Κονιδάρη Γερασίμου, Αξώμης μητρόπολις, άρθρο στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1963, τ.2, στ. 1025.  

98. Ullendorff Edward, Hebraic-Jewish elements in Abyssinian (Monophysite) Christianity, article in Journal of Semitic Studies,1, Oxford 1956, Volume 1, p. 227. 

99. Β.Ε.Π. 5,148,8.

100. Ευσεβίου Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία, Β,α. 

101. Σωκράτους, Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄, ιθ΄, P.G. 67,125.  

102. Sheba and her only son Menyelek (Kebra Nagast), translation Sir E. A. Wallis Budge, Cambridge, Ontario 2000, chapter 87.

103. Βασιλειάδη Νικολάου, Αρχαιολογία και Αγία Γραφή, Αθήναι 1999, σελ. 363 και Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 60.

104. Kleinhaus A., Κανδάκη, άρθρο στη Θ.Η.Ε., Αθήναι 1966, τ.7, στ.295.

105. Καρμίρη Ιωάννου, Αι αρχαίαι Αντιχαλκηδόνειοι Εκκλησίαι της Ανατολής…, άρθρο στη Θεολογία, Αθήναι 1965, τ.ΛΣΤ΄, τευχ. Β΄, σελ. 223.

106. Νικολάου Αξώμης, Η Εκκλησία της Αιθιοπίας. Η ιστορική δράσις της, το έργον της και η αποστολή της, Αθήναι 1950, σελ.6. 

107. Φειδάς Βλάσιος, Εκκλησία Αιθιοπίας, άρθρο στην Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια,  τ. 21- Οι θρησκείες, Αθήναι 1992, σελ.113.

Συνεχίζεται…