Το Σχίσμα Φαναριού-Μόσχας: Η απόφαση, το παρασκήνιο και οι καμπάνες… πολέμου

Μετά από 964 χρόνια από το Σχίσμα του 1054 έρχεται ένα νέο Σχίσμα, μέσα στους κόλπους της Ορθοδοξίας για να ταράξει τα νερά και να αποδείξει την άμεση σχέση που έχει η θρησκεία με την πολιτική και την διπλωματία.

Γράφει ο Μιχάλης Μαρδάς

Το ΕΤ Magazine του EleftherosTypos.gr σε αυτό το τεύχος αναφέρεται στην «βόμβα» που έπεσε στα θεμέλια της Ορθόδοξης Εκκλησίας μετά την ρήξη στις σχέσεις του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης με την Εκκλησία της Μόσχας μετά το πρώτο βήμα για την αναγνώριση της Αυτοκεφαλίας της ουκρανικής εκκλησίας.

Τι αποφάσισε το Πατριαρχείο και τι η Ρωσική εκκλησία

Τις τελευταίες ώρες ακούγονται πολλά και μπερδεμένα πράγματα σχετικά με τις αποφάσεις του Πατριαρχείου και της ρωσικής εκκλησίας και καλό είναι να τα πάρουμε από την αρχή.

Το Φανάρι  δεν αναγνωρίζει ακόμη την αυτοκέφαλη Εκκλησία στην Ουκρανία αλλά ανοίγει τον δρόμο για να το κάνει αυτό στο μέλλον. Αυτό που αποφασίστηκε στη  Σύνοδο είναι η αναίρεση της Συνοδικής επιστολής του 1866 που έδινε το δικαίωμα στον Πατριάρχη Μόσχας να χειροτονεί τον Μητροπολίτη Κιέβου, η αποκατάσταση δύο ιεραρχών της Ουκρανίας (Φιλάρετο Ντενισένκο και Μακάριο Μάλετιτς) που θεωρούνταν σχηματικοί και η επανίδρυση του  Πατριαρχικού Σταυροπήγιου Κιέβου.

Με λίγα λόγια το Οικουμενικό Πατριαρχείο παίρνει τον έλεγχό της ουκρανικής εκκλησίας από το Πατριαρχείο Μόσχας και αναλαμβάνει ουσιαστικά, δια μέσω της Εξαρχίας, την ανασυγκρότησή της.

Η απάντηση της  Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ήταν να διακόψει κάθε σχέση με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

Ετσι οι ιερείς του Πατριαρχείου Μόσχας είναι αδύνατο να συλλειτουργούν με τους κληρικούς της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως και για τους πιστούς είναι αδύνατη η συμμετοχή σε πράξεις λατρείας σε ναούς αυτής. Εννοείται ότι δεν θα μνημονεύεται ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Το ιστορικό υπόβαθρο της κόντρας

Από το 1686 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 δεν υπήρξε το παραμικρό πρόβλημα σχετικά με το γεγονός ότι η εκκλησία της Ουκρανίας ήταν υπό την σκέπη της ρωσικής εκκλησίας.

Στην συνέχεια όμως τα πράγματα άλλαξαν και η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το 1991 συνοδεύτηκε με την απόφαση της Συνόδου της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που διεκδικούσε το αυτοκέφαλο.

Τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα μετά τα τραγικά γεγονότα της Κριμαίας το 2014 και ουσιαστικά από εκείνη την στιγμή σήμανε η αρχή του τέλους της ειρήνης και η έναρξη του θρησκευτικού πολέμου με πολιτικές προεκτάσεις.

Ετσι φτάσαμε στο σημερινό σημείο που ουσιαστικά χει βάλει «φωτιά» όχι μόνος στους κόλπους της Ορθοδοξίας αλλά μπορεί να πυροδοτήσει έναν νέο κύκλο έντασης και βίας στην ταλαιπωρημένη Ουκρανία καθώς οι διχαστικές τάσεις παραμένουν.

Οι δύο μονές που μυρίζουν μπαρούτι

Αμέσως μετά την ανακοίνωση από το Φανάρι ο Φιλάρετος που αναλαμβάνει στρατηγικό ρόλο  ανακοίνωσε πως θα αναλάβει ο ίδιος πρωτοβουλία για την ενοποίηση όλων των Ουκρανών Ορθοδόξων σε μία Ενιαία Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας.

Αυτό μόνο εύκολο δεν θα είναι και πολλοί φοβούνται ότι η Ουκρανία είναι μπροστά σε ακόμη έναν εμφύλιο που αυτή την φορά θα έχει και θρησκευτικό υπόβαθρο. Η μόνη ως τώρα κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) με προκαθήμενο τον μητροπολίτη Ονούφριο Μπερεζόφσκυ, θα παραμείνει στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας.

Η στάση της Ουκρανία θα είναι να προχωρήσει στη θεσμική υποβάθμισή της με πολλούς  τρόπους όπως είναι η αφαίρεση ναών, προσκυνημάτων. Αυτό άλλωστε είπε και ο Ουκρανός Πρόεδρος Ποροσένκο:  «Εγγυώμαι –είπε– ότι το κράτος της Ουκρανίας θα σεβαστεί την επιλογή των ατόμων που αποφασίζουν να μείνουν στη δομή της Εκκλησίας, που θα διατηρήσει την ενότητα της με την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Αλλά εγγυώμαι επίσης ότι το κράτος θα προστατεύει τα δικαιώματα των κληρικών και λαϊκών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας, οι οποίοι θα αποφασίσουν οικειοθελώς να αποκοπούν από τη Μόσχα, και μαζί με τους άλλους Ορθοδόξους να δημιουργήσουν μια ενιαία τοπική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία».

Το μεγάλο πρόβλημα που αναμένεται να εξελιχθεί σε πυριτιδαποθήκη αφορά  τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου και τη Λαύρα του Ποτσάεφ. Τα δύο μεγάλα αυτά μοναστικά συγκροτήματα ανήκουν στην κανονική ως τώρα Εκκλησία, όμως το καθεστώς αυτό αμφισβητείται τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την Εκκλησία του Φιλαρέτου. Κατά καιρούς έχουν γίνει βίαια επεισόδια από οπαδούς εθνικιστικών οργανώσεων, που απαιτούν εδώ και χρόνια την αλλαγή του ιδιοκτησιακού αυτού καθεστώτος και πλέον όλοι φοβούνται μια κρατική επέμβαση που θα ανάψει το φυτίλι.

Πώς διαμορφώνονται τα ορθόδοξα στρατόπεδα

Για πολλούς εκκλησιαστικούς αναλυτές το θέμα με την Ουκρανία είναι η αφορμή ώστε να λύσουν μια και καλή τις διαφορές του το Φανάρι με την Ρωσία.

Το Πατριαρχείο Μόσχας, ποτέ δεν είχε κρύψει ότι θέλει πολύ μεγαλύτερο ρόλο και παρέμβαση στην Ορθόδοξη εκκλησία καθώς εκπροσωπεί πολύ κόσμο και η επιρροή του δεν είναι αυτή που θα ήθελε.

Από την άλλη πλευρά για το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν υπάρχει το παραμικρό θέμα κρατώντας για τον εαυτό του τα πρωτεία.

Η πρώτη σύγκρουση των δύο Εκκλησιών έλαβε χώρα στην Ελλάδα  τον Ιούνιο του 2016 στην Πανορθόδοξη Σύνοδο των Χανίων. Πανορθόδοξη μόνο κατ’ όνομα καθώς ουσιαστικά  από τότε είχαν φανεί οι διαφορετικές τάσεις που επικρατούσαν και οι καμπάνες πολέμου άρχισαν να ηχούν.

Από την συγκεκριμένη Σύνοδο απείχε το Πατριαρχείο Μόσχας, Αντιόχειας,  η Εκκλησία της Βουλγαρίας και η Εκκλησία της Γεωργίας. Αυτοί είναι σύμμαχοι της Μόσχας και τώρα και ίσως να προστεθούν και κάποιοι άλλοι ιεράρχες που έχουν εκφράσει τον προβληματισμό τους για την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Παρόλα αυτά κάνοντας μία πρόχειρη αποτύπωση των δυνάμεων το Φανάρι φαίνεται ότι υπερισχύει αλλά η επιδίωξη του Βαρθολομαίου για Οικουμενικότητα φαίνεται πλέον να έχει εγκαταλειφθεί.

Δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε ότι μετά τις εξελίξεις ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και στο Φανάρι, συνολικά τέσσερις από τις δεκατέσσερις Ορθόδοξες Εκκλησίες του κόσμου βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε διακοπή Κοινωνίας μεταξύ τους με φόντο τις εδαφικές διαφωνίες καθώς εδώ και καιρό το Πατριαρχείο Αντιοχείας έχει διακόψει την Κοινωνία με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων λόγω της διεκδίκησης της περιοχής του Κατάρ.

Στο παιχνίδι State Department και Κρεμλίνο

Οπως ήταν αναμενόμενο η απόφαση του Πατριαρχείου επιδοκιμάστηκε από της ΗΠΑ που πάντα έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στην περιοχή.  Το State Department σχεδόν άμεσα τόνισε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ στηρίζει τη διασφάλιση του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας στην Ουκρανία, καθώς και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας.

Συγκεκριμένα αναφέρθηκε: «οι ΗΠΑ υποστηρίζουν σθεναρά τη θρησκευτική ελευθερία, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας όλων των μελών των ομάδων να διοικούν τη θρησκεία τους σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους και να ασκούν την πίστη τους ελεύθερα χωρίς κρατική παρέμβαση. Οι ΗΠΑ σέβονται την ικανότητα των Ορθόδοξων θρησκευτικών ηγετών της Ουκρανίας και των πιστών να επιδιώξουν την αυτοκέφαλη λειτουργία σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους. Σεβόμαστε τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ως φωνή της θρησκευτικής ανοχής και του διαθρησκειακού διαλόγου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να παρέχουν την σθεναρή στήριξη τους στην Ουκρανία και την εδαφική της ακεραιότητα απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα στην ανατολική Ουκρανία και στην ρωσική κατοχή της Κριμαίας. Υποστηρίζουμε επίσης την Ουκρανία, καθώς χαράζει τη δική της πορεία και λαμβάνει τις δικές της αποφάσεις και συνεργασίες, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις».

Η απάντηση από το Κρεμλίνο ήταν επίσης άμεση και αφορούσε την ανησυχία για το ρήγμα στις σχέσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο: «Eίναι βέβαια φυσικό να παρακολουθούμε πολύ προσεκτικά και με μεγάλη ανησυχία το πώς εξελίσσονται οι σχέσεις μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αυτό μας ανησυχεί. Ελπίζουμε ότι παρόλα αυτά η σοφία θα θριαμβεύσει, όμως την ίδια στιγμή ελπίζουμε ότι όλα τα συμφέροντα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας θα ληφθούν υπ όψιν. Όσον αφορά στα συμφέροντα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η ίδια η Εκκλησία πρέπει να δώσει διευκρινίσεις. Εμείς δεν μπορούμε να παρέμβουμε στις εκκλησιαστικές υποθέσεις . Εφόσον η ορθοδοξία είναι μια από τις βασικές θρησκείες στην Ρωσία , τότε είναι φυσικό εμείς να μην αδιαφορούμε για το πώς εξελίσσονται οι σχέσεις της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με τις άλλες εκκλησίες».

Το τελευταίο είναι πολύ πιθανό να δείχνει και τον εκνευρισμό του Κρεμλίνου για το γεγονός ότι η ρωσική εκκλησία με τις τελευταίες εξελίξεις φλερτάρει με την απομόνωση κάτι που δεν εξυπηρετεί καθόλου τα σχέδια του Πούτιν.

Τι επιπτώσεις θα έχει το «σχίσμα» για την Ελλάδα

Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τις δυσάρεστες εξελίξεις στην ορθόδοξη εκκλησία.

Μπορεί η Εκκλησία της Ελλάδας να υπερασπίζεται με θέρμη τόσα χρόνια το αυτοδιοίκητό της αλλά σίγουρα είναι και αυτή πιο κοντά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει ούτε από την κρίση που περνούν τον τελευταίο καιρό οι σχέσεις του Πατριαρχείου με την Αρχιεπισκοπή Αθηνών με αφορμή το κτήμα Προμπονά.

Για να μιλήσουμε για το πρακτικό μέρος του πράγματος η ακοινωνησία ανάμεσα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Πατριαρχείο Μόσχας θα έχει πρακτικές συνέπειες, ιδίως εάν η απόφαση της συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας ακολουθηθεί κατά γράμμα.

Η ακοινωνησία επηρεάζει σχεδόν τη μισή Ελληνική Επικράτεια, καθώς πολλές εκκλησίες και μητροπόλεις ανήκουν στην πνευματική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Επηρεάζονται άμεσα η Εκκλησία της Κρήτης και οι Μητροπόλεις των Δωδεκανήσων όπως και η Πατριαρχική Εξαρχία της Πάτμου υπάγονται στο Πατριαρχείο ενώ  πνευματικά (αλλά όχι διοικητικά) υπάγονται και οι μητροπόλεις των «Νέων Χωρών» (της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Θράκης και του Βορείου Αιγαίου και το Άγιο Όρος.

Μεγάλο είναι το πρόβλημα για τις  36 μητροπόλεις των «λεγόμενων» Νέων Χωρών και οι μητροπολίτες τους μνημονεύουν τον κ. Βαρθολομαίο.

Αυτές είναι :

1) Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης (με έδρα την Κοζάνη),

2) Μητρόπολη Κασσανδρείας (με έδρα τον Πολύγυρο της Χαλκιδικής),

3) Θεσσαλονίκης,

4) Δράμας,

5) Σιδηροκάστρου (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Σερρών),

6) Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας (με έδρα τη Φλώρινα),

7) Λαγκαδά (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Θεσσαλονίκης),

8) Πολυανής και Κιλκισίου (με έδρα το Κιλκίς),

9) Σισανίου και Σιατίστης (με έδρα τη Σιάτιστα του Νομού Κοζάνης),

10) Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου (με έδρα την Καβάλα),

11) Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς (με έδρα την Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης),

12) Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως (με έδρα τον Δήμο Νεαπόλεως της

Θεσσαλονίκης),

13) Ζιχνών και Νευροκοπίου (με έδρα τη Νέα Ζίχνη των Σερρών),

14) Μαρωνείας και Κομοτηνής (με έδρα την Κομοτηνή),

15) Αλεξανδρουπόλεως,

16) Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου (με έδρα την Παραμυθιά),

17) Ιωαννίνων,

18) Γρεβενών,

19) Χίου, Ψαρών και Οινουσών,

20) Νικοπόλεως και Πρεβέζης,

21) Ιερισσού, Αγίου Ορους και Αρδαμερίου (με έδρα την Αρναία Χαλκιδικής),

22) Σερρών και Νιγρίτης,

23) Μηθύμνης (με έδρα την Καλλονή Λέσβου),

24) Ελευθερουπόλεως (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Καβάλας),

25) Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας (με έδρα την Εδεσσα),

26) Κίτρους και Κατερίνης,

27) Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος,

28) Μυτιλήνης, Ερεσσού και Πλωμαρίου,

29) Λήμνου (με έδρα τη Μύρινα της Λήμνου),

30) Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου (με έδρα τη Γουμένισσα του Νομού Κιλκίς),

31) Βεροίας και Ναούσης,

32) Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης (με έδρα το Λελβινάκι των Ιωαννίνων),

33) Ξάνθης και Περιθεωρίου,

34) Ελασσόνος,

35) Σάμου και Ικαρίας

36) Καστορίας.

Το Άγιο Όρος, οι προσκυνητές και οι επιχειρηματίες

Μεγάλο είναι το πρόβλημα στην κοινότητα του Αγίου Όρου. Εκεί λειτουργεί το Ρωσικό Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμoνα όπου υπάρχει κοινότητα Ρώσων και Ουκρανών μοναχών και θα πρέπει να αγνοήσουν την απόφαση του Πατριαρχείου Μόσχας και να συνεχίσουν να μνημονεύουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη.

Με βάση τα παραπάνω υπάρχει έντονη ανησυχία για τον θρησκευτικό τουρισμό καλώς κάθε χρόνο χιλιάδες Ρώσοι πιστοί έρχονται στην χώρα μας για να προσκυνήσουν στις παραπάνω εκκλησίες και να πάνε στο Αγιο Ορος.

Σημειώνεται ότι ανάμεσά στους Ρώσους προσκυνητές είναι και μεγαλοεπιχειρηματίες οι οποίοι εκτιμάται πως από το 2005 έχουν δωρίσει περί τα 200 εκατομμύρια δολάρια για έργα συντήρησης και αποκατάστασης σε μονές (όπως η ρωσική του Αγίου Παντελεήμονα) στο Αγιον Ορος.

Ενδεικτικές του κλίματος που επικρατεί είναι και οι δηλώσεις του προέδρου του Τμήματος Εξωτερικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας: «Θα συνιστούσα στους επιχειρηματίες πλέον να στρέψουν την προσοχή τους και να επενδύσουν στα ρωσικά μοναστήρια της χώρας τους. Εχουμε δικά μας μοναστήρια που έχουν μεγάλη ανάγκη, όπως τη Μονή Σολοβέτσκι, τη Μονή Βαλαάμ, τη Λαύρα του Κιέβου, τη Λαύρα του Αγίου Σεργίου και πολλά άλλα. Αν υπάρχει η επιθυμία να δώσουμε χρήματα για έναν ιερό σκοπό, έχουμε πολλά περισσότερα ιερά προσκυνήματα και μοναστήρια από ό,τι στο Αγιον Ορος».

eleftherostypos.gr,20/10/2018