Η αποδοχή του συνολικού ποιητικού έργου του Καβάφη, συνεπάγεται αποδοχή των περιγραφών του «ιδιότυπου» ομοφυλοφιλικού πάθους

Η ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ, ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΩΝ ΤΟΥ «ΙΔΙΟΤΥΠΟΥ» ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΚΟΥ  ΠΑΘΟΥΣ

Του Β. Χαραλάμπους, θεολόγου

Ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης, είναι μια ποιητική φυσιογνωμία, αναμφισβήτητα  αμφισβητούμενη.  Από τη μια ο πολιτικός  του λόγος, με την εις βάθος κριτική των ιστορικών γεγονότων και από την άλλη οι ποιητικές περιγραφές των ερωτικών ‘’βιωμάτων’’.  Το ποιητικό ταλέντο φυσικά του ποιητή είναι αναμφισβήτητο.

Δεν θα ήταν άτοπο να ισχυριστεί κανείς ότι θα μπορούσε κάλλιστα το ποιητικό έργο του, θα αποτελέσει δύο εντελώς ποιητικές ενότητες, με μόνο ενοποιό στοιχείο το ιδιάζον ποιητικό του ύφος.

Η παρατήρηση του Γιώργου Ν. Καλαματιανού «Πολλές συζητήσεις και αντιρρήσεις έχει προκαλέσει η ποίηση του Καβάφη» (από το σύγγραμμά του «Σύντομη Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας») είναι ενδεικτική τόσον της αποδοχής όσο και της απόρριψης.  Προσωικά έχω την βεβαιότητα ότι η λογοτεχνική κριτική πρέπει να διέπεται από αντικειμενικότητα.  Όμως η αντικειμενικότητα παρέχει το θάρρος τόσο της θετικής αναγνώρισης των ποιημάτων κάποιου ποιητή, όσο και την απόρριψη των ποιημάτων που ξέφυγαν των ορίων της ποιητικής ηθικής.  Θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς το ποιητικό έργο του Καβάφη  από κάποιου είδους δυϊκότητα. 

Η περιγραφική του ποιητικού του λόγου αφορά σχεδόν αποκλειστικά πρόσωπα, είτε για να μεταφέρει το μήνυμά του κρίνοντας ιστορικά γεγονότα είτε για να περιγράψει πρόσωπα που αφορούν  το ιδιότυπο ‘’πάθος’’ του.

Αυτό που αναφέρει ο Φραγκίσκος  Σομμαρίπας στο σύγγραμμά του «Καβάφης μια άλλη υπόθεση» για τη συγγραφέα Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, στην οποία  οφείλεται μια γαλλική μετάφραση του Καβάφη και μια κριτική του έργου του, είναι ότι ξεπέρασε πολλά όρια «ναι μεν ο Καβάφης έχει μιαν απόλυτη κυριαρχία στο λόγο του αλλά η γραφή σε πρώτο πρόσωπο σε ορισμένα ερωτικής έμπνευσης ποιήματά του, όπως ‘’Ήλιος του απογεύματος’’ και το ‘’του πλοίου’’ ανοίγει το δρόμο σε ‘’απερίσκεπτες παρορμήσεις».

Τα ποιητικά λόγια του ποιητή Κ. Καβάφη, στα οποία καταδεικνύεται σαφώς το ιδιότυπο ‘’ηδονικό πάθος’’ προξενούν λύπη, όχι μόνο για γεγονός ότι τίποτα δεν έχουν να δώσουν, αλλά νοήματα αλλόκοτα σηματοδοτούν.  Ο λεξιλογικός πλούτος ουδόλως αρκεί για να καλύψει την ασχήμια των εμπνεύσεων αρκετών ποιημάτων του. «Ήμουν πάντοτε δοσμένος εις τες ηδονές» λέγει ο Καβάφης. Αρκετά ποιήματά  του που προσεγγίζουν το πεζολογικό ύφος, είναι παραινετικά για να γίνει το ήθος δευτερεύον.    Ο «ανήθικος αναγραμματισμός» από μέρους του ποιητή είναι απαράδεκτος. Εκεί είναι όπου η καλιτεχνική δημιουργία δολωματοποιεί τις παρυφές  του ποιητικού λόγου,   συμπαρασύροντας με το κάλλος του στιχουργήματος, τα περιγραφικά  ατοπήματά του.   Είναι πάμπολα τα ποιήματά του που η περιγραφικότητά των παραπέμπει σαφώς στο πάθος τούτο της ατιμίας.  Εξάλλου ο ίδιος  ο Καβάφης ομιλεί γι αυτό.  Είναι για τούτη την κατάντια που μίλησε ο Γέροντας Παΐσιος ότι κάποιοι υπερηφανεύονται κιόλας. Είναι γι αυτό που ο Ντοστογέφσκυ ανέφερε ως διαφορά του αιώνος που ζούσε, ότι δηλαδή το κακό έγινε νόμος.

Όταν οι στίχοι  περιθωριοποιούν το ήθος, καθίστανται επικίνδυνοι.  Αντιδιαστέλλεται το ήθος και η ερωτική  ανηθικότητα.  Παραφράζοντας ουσιαστικά το κάλλος του ποιητικού λόγου ο ποιητής Κ. Καβάφης  προχωρεί σε απαράδεκτες  υποδείξεις.  Περιγραφές  απαράδεκτες, που μεταβάλλουν τον στίχο του σε μετρικό παραμόρφημα.

Ως παραγωγικό πρόθημα καθίσταται  το στρεβλό των ομοφυλοφιλικών  αντιλήψεων του ποιητή ο οποίος δολωματοποιεί το κάλλος της ποιητικής φόρμας. Η ποιητική φόρμα δεν μπορεί ποσώς να διαφοροποιήσει την αμεταβλητότητα του αήθους ποιητικού λόγου του Καβάφη.

Επιλογικά θα ήθελα να αναφέρω ότι σκοπός του κειμένου αυτού  φυσικά δεν ήταν για να μειωθεί το αναμφισβήτητο ποιητικό ταλέντο του ποιητή Κ. Καβάφη, αλλά να καταδειχθεί η «αλλόκοτη έμπνευσή» του, από την οποία αφορμούνται πάρα πολλά  έργα του.  Γιατί είναι αλήθεια ότι ο ποιητής Κ. Καβάφης με τα λόγια του, στα ποιήματα που ενυπάρχει το ιδιότυπο πάθος του, υποδεικνύει σαφώς  τη «αήθη αυθάδεια» του για΄τούτη την «αλλόκοτον λύσσαν», κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο.  Και εκείνο που μας λυπεί ακόμα πιο πολύ, είναι όταν βρίσκονται κληρικοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας που επαινούν το συνολικό έργο του Καβάφη, όπως τούτο δυστυχώς συνέβη πέρυσι, με τις ατυχείς υποδείξεις του Οικουμενικού μας Πατριάρχη στο Ζωγράφειο Μαθητικό Συνέδριο, στην Κωνσταντινούπολη, για τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Καβάφη.  Αφού τόνισε τη σχέση του ποιητή με την Κωνσταντινούπολη, ανέφερε πως «τα ποιήματα του συγκινούσαν ανέκαθεν τη ψυχή του».  Ως μαθητής τότε ο Οικουμενικός  μας Πατριάρχης, στην Α΄ Λυκείου αντέγραφε τα ποιήματα αυτά σε ένα τετράδιο όπως ανέφερε.  Περί τούτου ανέφερε χαρακτηριστικά :  «Το μαθητικόν αυτό τετράδιον του 1954 κυκλοφόρησε προ ετών εις φωτοαστικήν έκδοσιν και αποτελεί γλυκείαν ανάμνησιν των μαθητικών μας χρόνων …», «Αγαπάτε τον Καβάφην και μαζί του ότι αναδεικνύει η ποίησίς του, τον πλούτον της παραδόσεως και της ιστορίας του Γένους μας».  Το πλήθος των ποιημάτων που σαφώς καταδεικνύουν τα «πάθη ατιμίας», καθιστούν τις γενικευμένες παρατηρήσεις ατυχείς, αν και πιστεύω ότι ο Οικουμενικός  μας Πατριάρχης, δεν συμπεριέλαβε στον έπαινο του τα περιγραφικά ποιήματα του ιδιότυπου πάθους του Καβάφη. Η σημείωσή του «…ότι αναδεικνύει η ποίησίς του, τον πλούτον της παραδόσεως και της ιστορίας του Γένους μας», είναι ενδεικτική, αν και πάλι δεν μας αναπαύει ο γενικευμένος έπαινος «και μαζί του ότι αναδεικνύει η ποίησίς του» χωρίς καμιά στα ανούσια,  και «ομοφυλοφιλικά» ποιήματά του.