Οι Σέρβοι στη Θεσσαλία (Β΄)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ: ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι Σέρβοι στη Θεσσαλία (Β΄)

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου  –συγγραφέα

Χρονιά σταθμός για τις εξελίξεις στη νότια Βαλκανική είναι το 1354. Στη διάρκεια αυτού του χρόνου ο Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός αποσύρθηκε από τα εγκόσμια, όντας αντιπαθής στο λαό λόγω της στήριξής του από την ολιγαρχία και τους Τούρκους, κι έγινε μοναχός. Τον επόμενο χρόνο πέθανε και ο Δουσάν που είχε δημιουργήσει μια μεγάλη σέρβο-ελληνική αυτοκρατορία, αλλά δεν είχε κατορθώσει να καταλάβει την Κων/λη. Το έργο του, αμέσως μετά το θάνατό του, άρχισε να αποσυντίθεται. Ο γιος του Στέφανος Uroč Ε΄ ήταν ανίκανος να κρατήσει ενωμένη την κληροδοτημένη αυτοκρατορία. Έτσι διάφοροι συγγενείς του προέβαλλαν αξιώσεις για τις περιοχές που διοικούσαν, ακόμα και για τον ίδιο το θρόνο. Ακόμα και η μητέρα του κήρυξε την ανεξαρτησία της Ηπείρου υπό τη διοίκησή της.

 Το 1356/7 πέθανε και ο Γρηγόριος Preliub, ο λεγόμενος Καίσαρ της Θεσσαλίας μετά από τραυματισμό του κατά τη διάρκεια σύγκρουσής του με Αλβανούς. Ο τελευταίος Έλληνας και μοναδικός κληρονόμος του Δεσποτάτου της Ηπείρου, ο Νικηφόρος, γαμπρός του Καντακουζηνού, εξόπλισε το 1356 μερικά πλοία και κατέπλευσε στη Θεσσαλία, όπου έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από ντόπιους, που προσδοκούσαν βοήθεια στην αντιμετώπιση των όλο και περισσότερων Αλβανών που κατέφθαναν στην περιοχή. 

Η χήρα του Preliub, Ειρήνη, στην είδηση της άφιξης του Νικηφόρου, πήρε μαζί της το γιο της Θωμά και αναχώρησε από τα Τρίκαλα στη Σερβία. Η Θεσσαλία αναγνώρισε το Νικηφόρο ως κύριό της. Εκείνη την περίοδο, πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, μπόρεσε κάποιος μητροπολίτης Λάρισας να επισκεφθεί την έδρα της Μητρόπολής του! Πραγματικά, ο μητροπολίτης Αντώνιος το 1356 παρέμεινε για μόλις τρεις μήνες στη Λάρισα. Στα μέσα του επόμενου έτους (1357) το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου και η Θεσσαλία αναγνώρισαν τον τίτλο του Δεσπότη στον Νικηφόρο. Αργότερα ο Νικηφόρος χώρισε τη σύζυγό του Μαρία, την οποία εξόρισε στη Σερβία, για να τη διασώσει αργότερα ο αδελφός της Μανουήλ Καντακουζηνός, δεσπότης του Μυστρά. Στη συνέχεια, ο Δεσπότης της Ηπείρου νυμφεύτηκε, για πολιτικούς λόγους, την αδελφή της χήρας του Στεφάνου Δουσάν. Κι ενώ εξασφάλιζε, κατ’ αυτό τον τρόπο, τη σερβική συμμαχία, ο ίδιος γινόταν αντιπαθής στους υπηκόους του. Οι Αλβανοί της Ηπείρου χρησιμοποίησαν τη σκανδαλώδη ζωή του δεσπότη ως πρόφαση για ανταρσία. Ο Νικηφόρος, φοβισμένος, υποχώρησε κι έδιωξε τη Σερβίδα σύζυγό του καλώντας τη νόμιμη πρώην σύζυγό του Μαρία να επιστρέψει.

Όμως πριν ξεκινήσει εκείνη το ταξίδι της επιστροφής της από το Μυστρά, έμαθε τα δυσάρεστα νέα ότι ο δεσπότης ήταν πια νεκρός. Ο Νικηφόρος είχε προσπαθήσει με τη βοήθεια τυχοδιωκτικού σώματος Τούρκων πειρατών, που πρωτύτερα λεηλάτησαν τα θεσσαλικά παράλια, να χτυπήσει τους Αλβανούς κοντά στις όχθες του βόρειου ρου του Αχελώου. Εκεί, την άνοιξη του 1359, ο στρατός του καταστράφηκε ολοσχερώς και ο ίδιος σκοτώθηκε στη μάχη1. Η σύζυγός του Μαρία δε γύρισε ποτέ, ούτε στην Ήπειρο ούτε στη Θεσσαλία, αλλά αποσύρθηκε σε μοναστήρι (Ι. Μ. Κυρά- Μάρθας) της Κων/λης, μαζί με τη μητέρα της, την πρώην αυτοκράτειρα Ειρήνη Καντακουζηνού. Οι Αλβανοί, υπό την ηγεσία του Μπούα Σπάτα,2 εξαπλώθηκαν νότια και ανατολικά δημιουργώντας μικρά κρατίδια (ανάλογα με τις φάρες τους), στα πρότυπα των «Σκλαβηνιών», κυρίως σε ορεινές περιοχές της Ακαρνανίας, της Βοιωτίας, της Φθιώτιδας, της Κορινθίας, της Αργολίδας, της Αττικής καθώς και σε κοντινά νησιά (Ύδρα, Πόρος, Σπέτσες, Άνδρος, Ν. Εύβοια). «Η μοίρα του ηπειρωτικού δεσποτάτου δε βρισκόταν πια στα χέρια των Ελλήνων κατοίκων του ή των Βυζαντινών προστατών τους. Έμενε στους Σέρβους, τους Αλβανούς και τους νέους Ιταλούς κόμητες της Κεφαλλονιάς. »3

Όταν ο Συμεών Uros άκουσε για την ήττα και το θάνατο του Νικηφόρου, συγκέντρωσε στρατό 4-5 χιλιάδων Ελλήνων και Αλβανών και κατέλαβε τα Τρίκαλα. Έπειτα κάλεσε τη σύζυγό του, Θωμαΐδα με τα δυο τους παιδιά να εγκατασταθούν στα Τρίκαλα. Ο Συμεών υπέγραφε τα χρυσόβουλά του ως Συμεών Παλαιολόγος, αυτοκράτορας των Ελλήνων και της Σερβίας. Στη συνέχεια άφησε την οικογένειά του στα Τρίκαλα και επεχείρησε να απαιτήσει τις υπόλοιπες περιοχές δυτικότερα της Πίνδου. Όσο όμως ο Συμεών απουσίαζε μακριά από την έδρα του, ένας νέος διεκδικητής της Θεσσαλίας εμφανίστηκε στο προσκήνιο, ο Ραντισλάβος Χλάπενος (Radovan Chlapen), ο οποίος, αφού κατάλαβε τη Δ. Μακεδονία και έχοντας νυμφευτεί την Ειρήνη, χήρα του Γρηγορίου Preljub, προέβαλε απαιτήσεις διαδοχής στη Θεσσαλία. Ο Χλάπενος, μάλιστα, σύμφωνα με τους σερβικούς νόμους, είχε το δίκαιο με το μέρος του. Οδήγησε, λοιπόν, το στρατό του στη Θεσσαλία παίρνοντας μαζί του και το θετό του γιο (γιο του Preljub) Θωμά Preljubovic. Τα δυσάρεστα νέα έφεραν τον Συμεών πίσω στα Τρίκαλα. Οι δυο αντίπαλοι τελικά ήρθαν σε συμφωνία, που προέβλεπε τον αρραβώνα του Θωμά Preljubovic με την κόρη του Συμεών Μαρία. Επειδή η τελευταία ήταν ανήλικη, ο γάμος έπρεπε να περιμένει τουλάχιστον δυο χρόνια. Πάντως η τελετή των αρραβώνων έγινε με κάθε επισημότητα από τον μητροπολίτη Λάρισας Αντώνιο. Συγχρόνως, ο Συμεών αναγνωρίστηκε ως ο αδιαμφισβήτητος αυτοκράτορας των Ελλήνων και των Σέρβων Θεσσαλίας και Ηπείρου. Μετά απ’ αυτό το .. διακανονισμό ο Preljubovic έφυγε για την έδρα του, το κάστρο των Βοδενών (Έδεσσα), ενώ ο θετός του πατέρας, Chlapen, αναχώρησε για την Καστοριά. Πολύ σύντομα ο Χλάπενος, βλέποντας ότι οι Αλβανοί είχαν γίνει πολυάριθμοι, δυτικά της Πίνδου, χώρισε το κράτος του στα δυο. Ο ίδιος κράτησε τη Θεσσαλία, ενώ η Ήπειρος ουσιαστικά αφέθηκε στην τύχη της. Τα επόμενα έτη η περιοχή του Αχελώου και του Αγγελόκαστρου (Αιτωλοακαρνανία) έγιναν ηγεμονία του Αλβανού Γκίνη Μπούα Σπάτα (Gjin Boua Spata). Ο Συμεών παραχώρησε επίσης την βορειότερη Ήπειρο σε έναν άλλον Αλβανό φύλαρχο τον Πέτρο Λ(ι)όσα4 (Losha). Μόνο ένα μικρό τμήμα της Ηπείρου, η περιοχή των Ιωαννίνων, αποδόθηκε στο Θωμά Preljubovic. Αυτή η διάσπαση του ηπειρο-θεσσαλικού δεσποτάτου πρόσθεσε κάτι παραπάνω στον ήδη βαρύγδουπο τίτλο του Συμεών: «Αυτοκράτορας των Ελήνων και των Σέρβων Θεσσαλίας, Ηπείρου και όλης της Αλβανίας»!

Την περίοδο 1367-1370 οι Αλβανοί επιδίωξαν να διώξουν το Θωμά που κυβερνούσε τυραννικά τα Ιωάννινα, οδηγημένοι από τον Πέτρο Λιόσα που είχε στο πλευρό του τις  φυλές των Μαζαρακέων και των Μαλακασέων. Ο Θωμάς σώθηκε με την αλάνθαστη μέθοδο των .. αρραβώνων. Έτσι πρόσφερε το χέρι της κόρης του στο γιο του Λιόσα, εξασφαλίζοντας την απαραίτητη ομαλότητα στο βασίλειό του. Όταν το 1374 πέθανε ο Λιόσα στην Άρτα, ο δεσπότης του Αχελώου Gjin Boua Spata κινήθηκε γρήγορα και ένωσε υπό την ηγεσία του τα δεσποτάτα Αχελώου και Άρτας ισχυροποιώντας το κράτος του και φέρνοντας «πονοκεφάλους» στο Συμεών της Θεσσαλίας και τα δυτικά σύνορά του. Όμως, η όλη κατάσταση στη Θεσσαλία και την ευρύτερη Νότια Βαλκανική φαινόταν χαώδης και η επακόλουθη πολυαρχία θα οδηγήσει σύντομα στην καταλυτική επικράτηση του νέου εξ Ανατολών ισχυρού εχθρού, των Οθωμανών Τούρκων.

………………………………………

1 Καντακουζηνός, 4, 43, 3.

2 Σ’ αυτόν οφείλεται το τοπωνύμιο Σπάτα στην Αττική.

3 D. M. Nicol, ό.π., 196.

4 Σ’ αυτόν οφείλεται το τοπωνύμιο Λιόσια της Αττικής.

Δείτε και : -Οι Σέρβοι στη Θεσσαλία (α΄)