Οι Σέρβοι στη Θεσσαλία (α΄)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ: ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι Σέρβοι στη Θεσσαλία  (α΄)

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου,δασκάλου – συγγραφέα

    Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Η περίοδος από το 1341 ως και το 1350 χαρακτηρίζεται από κυβερνητική αστάθεια στην Κων/λη λόγω των συγκρούσεων του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου με τον διεκδικητή του θρόνου Καντακουζηνό, και, εν συνεχεία, εξαιτίας της «οικογενειακής» διαμάχης Ιωάννη Ε΄ και Ανδρόνικου Δ΄, παππού και εγγονού δηλαδή, για το θρόνο της Αυτοκρατορίας.   Όλο αυτό το διάστημα οι Σέρβοι, εκμεταλλευόμενοι τις εμφύλιες συγκρούσεις, παίρνοντας μέρος, πότε στο πλευρό του ενός και πότε του άλλου, ανάλογα με το συμφέρον τους. 

Ο Μιχαήλ Μονομάχος, άτυπος κυβερνήτης της Θεσσαλίας, την ίδια περίοδο, με τη σύμφωνη γνώμη των Θεσσαλών φεουδαρχών, είχε ταχθεί στο πλευρό του Καντακουζηνού. Και αυτό ήταν ήταν φυσικό, αφού ο Καντακουζηνός θεωρούνταν εκπρόσωπος της αριστοκρατίας και προστάτης των λογής-λογής αρχόντων και «ευγενών». Ο τοπάρχης που είχε τη μεγαλύτερη δύναμη στη Θεσσαλία, μετά το Μονομάχο, ήταν το 1342 ο Μιχαήλ Γαβριηλόπουλος, συγγενής του παλιότερου Σεβαστοκράτορα Στέφανου Γαβριηλόπουλου. Κυριαρχικός του χώρος ήταν η ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων, όμως η εξουσία του αμφισβητούνταν από άλλους μεγαλοκτηματίες της περιοχής. Έτσι, η ντόπια αριστοκρατία των γαιοκτημόνων εμπιστεύτηκε τη χώρα και τις περιουσίες τους στα χέρια του Καντακουζηνού, αναγνωρίζοντάς τον ως αυτοκράτορα. Ο Καντακουζηνός, ικανοποιημένος μεν απ’ αυτή την εξέλιξη, αλλά αδυνατώντας να μεταβεί ο ίδιος στη Θεσσαλία, έστειλε σαν αντιπρόσωπό του τον εξάδελφό του Ιωάννη Άγγελο. Έτσι στα τέλη του 1342 αφίχθηκε στη Θεσσαλία και ανέλαβε τα καθήκοντά του. Ο Ιωάννης, σύμφωνα με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο, διορίστηκε ισόβιος κυβερνήτης της επαρχίας και η εξουσία του δεν ήταν κληρονομική. Στο ίδιο χρυσόβουλο ορίζονταν και τα σύνορα μεταξύ Θεσσαλίας και Ηπείρου, που ήταν τα παλαιότερα ισχύοντα, προκειμένου να αποφευχθούν προστριβές. Ο Ιωάννης Άγγελος αποδείχτηκε ικανός κυβερνήτης, αγαπητός στο λαό. Επεξέτεινε τα σύνορα της βυζαντινής Θεσσαλίας νότια και νοτιοανατολικά εις βάρος των Καταλανών, οι οποίοι, σύμφωνα με το Γρηγορά, είχαν καταντήσει “αλκοολικοί ηδονιστές”. Λίγο αργότερα εισέβαλε και στο κράτος της Ηπείρου καταλαμβάνοντας Αιτωλία και Ακαρνανία, ενώ μέχρι το τέλος του 1342, είχε προσαρτήσει όλο το ηπειρωτικό δεσποτάτο στη Θεσσαλία.

     Η ΠΡΩΤΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΕΡΒΩΝ: Επωφελούμενοι, τότε, από τις ενδο – βυζαντινές συγκρούσεις, οι Σέρβοι με οργανωμένο στρατό προχώρησαν ταχύτατα προς τη Μακεδονία και τη Βόρεια Ήπειρο. Κατεβαίνοντας ορμητικά συμπαρέσερναν στο διάβα τους και αλβανικούς πληθυσμούς αναγκάζοντάς τους να κινηθούν νοτιότερα. Οι Αλβανοί, με τη σειρά τους, πραγματοποιούσαν συχνά ληστρικές επιδρομές σε ελληνικές πόλεις και χωριά μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο. Ως το 1345 η Αλβανία, πέραν του Σκούμπη ποταμού, έγινε τμήμα της σερβικής επικράτειας. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου ο Δουσάν κατέλαβε τις Σέρρες και τον Απρίλιο του 1346 αυτοανακηρύχθηκε «Αυτοκράτωρ των Σέρβων και των Ρωμαίων», ενώ αργότερα κατέλαβε και τη Βέροια. Η Ήπειρος έπεσε στα χέρια του Δουσάν μέχρι τις αρχές του 1347, ενώ τους πρώτους μήνες της επόμενης χρονιάς ολοκλήρωσε και την κατάκτηση της Θεσσαλίας, μάλλον ειρηνικά. Η κατάκτηση της Ηπείρου έγινε με βίαιο τρόπο διότι ο Δουσάν αντιμετώπισε ισχυρή αντίδραση από τον Ιωάννη Άγγελο, που από το 1347 είχε τον τίτλο του Σεβαστοκράτορα. Όταν η Ήπειρος έπεσε στα χέρια του μεγάλου του αντιπάλου, ο Ιωάννης υποχώρησε ανατολικά της Πίνδου, στη Θεσσαλία όπου λίγους μήνες αργότερα πέθανε. Ήταν ένα από τα δεκάδες χιλιάδες θύματα του «μαύρου θανάτου», όπως ονομαζόταν τότε η πανούκλα. Η θανατηφόρα αυτή επιδημία χτύπησε την Κωνσταντινούπολη το 1347, και εν συνεχεία, μέσα στα επόμενα δυο χρόνια, την υπόλοιπη Ελλάδα και το μεγαλύτερο τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Μετά το θάνατο, λοιπόν, του Θεσσαλού διοικητή, οι Σέρβοι κατέλαβαν, προελαύνοντας, τη Θεσσαλία. Ο ηγέτης των Σέρβων, Στέφανος Δουσάν, πιστός στο δόγμα του καισαροπαπισμού, συγκρότησε Σύνοδο από ιερωμένους της επικράτειάς του στο Βελεστίνο, η οποία εξέλεξε τον ίδιο … Πατριάρχη! Ένας ικανότατος στρατηγός του Δουσάν, ο Γρηγόριος Πρελιούμπος (Preliub), που ήταν και ο επικεφαλής της εκστρατείας στη Θεσσαλία,  ορίστηκε διοικητής  - έπαρχός της, με έδρα τα Τρίκαλα. Τον Ιανουάριο του 1349 ο Στέφανος Δουσάν ονόμασε τον εαυτό του «Αυτοκράτορα της Rascia (Ν. Σερβία) και της Ρωμανίας, Δεσπότη Άρτας και κόμη της Θεσσαλίας». Η Ήπειρος δόθηκε στον ετεροθαλή αδελφό του Δουσάν, τον Συμεών Ουρός (Uroč), ο οποίος έχοντας μακρινή συγγένεια με τους Παλαιολόγους, έδωσε βυζαντινό «χρώμα» στο όνομά του προσθέτοντας στο επίθετό του και το όνομα Παλαιολόγος. Την μεθεπόμενη Κυριακή θα δούμε την εξέλιξη της σερβικής κυριαρχίας στη Θεσσαλία.