Η ομιλία του Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμου για το μάθημα των Θρησκευτικών στο Συνέδριο “ Εκκλησία και Αριστερά”

(22-23 Ιανουαρίου 2013)

 Σεβασμιώτατοι, Κυρίες και Κύριοι,

Θα σας αναγνώσω μέρος της Προτάσεως που έκαμα πριν από 1 χρόνο περίπου στην περασμένη ΔΙΣ, σχετικά με το θέμα μας, όπου παρουσίασα ότι, τα τελευταία χρόνια διεξάγεται ένας σοβαρός διάλογος στην ελληνική κοινωνία περί του χαρακτήρος του μαθήματος των θρησκευτικών στα Σχολεία της Χώρας.

Ο διάλογος προέκυψε ως απάντηση αφ’ενός στο αίτημα για δημιουργική ανανέωση του μαθήματος και αφ’ετέρου στις προτάσεις ή απειλές βάσει συγκεκριμένης επιχειρηματολογίας νομικών και πολιτικών κύκλων περί καταργήσεως του μαθήματος. Από το 2002 στο πλαίσιο προστασίας των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, διαμορφώθηκε από το Υπουργείο Παιδείας νέο καθεστώς για την χορήγηση απαλλαγής από το ΜτΘ σε ετεροδόξους και αλλοθρήσκους με απλή δήλωση του κηδεμόνα ή του ενήλικου μαθητή "οτι δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, χωρίς να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματος στο οποίο ανήκει".

Το 2008 τρείς Εγκύκλιοι του Υπουργείου Παιδείας και μιά ερμηνευτική διευκρίνηση του τότε Υπουργού, προσπάθησαν να εναρμονισθούν με αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ανεξάρτητων Αρχών της Χώρας μας, που ήθελαν η απαλλαγή από το μάθημα να γίνεται με απλή διατύπωση του αιτήματος από τον ενδιαφερόμενο χωρίς άλλη εξήγηση. Προξένησαν αλληλοσυγκρουόμενες και κάποτε έντονες ανακοινώσεις της ΟΛΜΕ, του Συνηγόρου του Πολίτη, της ΠΕΘ, των Θεολογικών Σχολών κ.α.

Με αφορμή αυτό το θόρυβο, άρχισαν να αποκρυσταλλώνονται και να προτείνονται κάποιες "μορφές" του ΜτΘ που, όπως ήταν αναμενόμενο, πυροδότησαν άλλες αντιπαραθέσεις και δημιούργησαν πολώσεις τόσο στην Εκπαιδευτική Κοινότητα όσο και σε Θεολογικούς κύκλους. Οι «μορφές» του ΜτΘ που προτάθηκαν ήταν οι εξής:

Α. ΜτΘ με ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

(προτάθηκε από την ΟΛΜΕ, τον Συνήγορο του Πολίτη, κ.α)

Θέλει το ΜτΘ να είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές επειδή:

1. ανταποκρίνεται στη νέα πραγματικότητα της σχολικής τάξης (μεγάλα ποσοστά ετεροθρήσκων μαθητών, ετεροδόξων και θρησκευτικά αδιάφορων),

2. εξετάζει το θρησκευτικό φαινόμενο ως ιστορική και παρούσα πραγματικότητα,

3. διασφαλίζει τον ελεύθερο σχηματισμό οποιασδήποτε θρησκευτικής συνείδησης,

4. εγγυάται την απουσία απαλλαγών και τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος,

5. κατοχυρώνει τα εργασιακά δικαιώματα των θεολόγων εκπαιδευτικών.

Επισημαίνεται ότι με τον θρησκειολογικό προσανατολισμό του ΜτΘ δεν συμφωνεί κανένας θεολογικός χώρος στην Ελλάδα, σήμερα.

Β. ΜτΘ με ΟΜΟΛΟΓΙΑΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

(προτάθηκε από την ΠΕΘ κ.α.)

Θέλει το ΜτΘ να παραμείνει ομολογιακού τύπου, διότι:

1. η πλειονότης των μαθητών του ελληνικού σχολείου είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί,

2. το ισχύον Ελληνικό Σύνταγμα αναφέρει την ύπαρξη "επικρατούσας θρησκείας",

3. απόφαση του ΣτΕ (3356/1995) ορίζει ότι η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών πραγματοποιείται σύμφωνα με τις αρχές της Ορθοδόξου Χριστιανικής Διδασκαλίας,

4. η Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη έχει διαμορφώσει καθοριστικά την πνευματική φυσιογνωμία της Ελλάδος,

5. σημαντικό ποσοστό γονέων επιθυμεί να λάβουν τα παιδιά τους θρησκευτική αγωγή στο σχολείο,

6. σημαντική μερίδα των αλλοδαπών μαθητών ενδιαφέρεται για την Ορθόδοξη Πίστη.

Γ. ΜτΘ με "ΑΝΟΙΧΤΟ" ή «ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ» ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

 (προτάθηκε από τον Σύνδεσμο "Καιρός" κ.α)

Θέλει το ΜτΘ:

1. να είναι κοινή υποχρεωτική θρησκευτική εκπαίδευση για όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές επιλογές τους,

2. να δίνει έμφαση στον γνωσιοκεντρικό-παιδαγωγικό και όχι στον ομολογιακό-κατηχητικό του χαρακτήρα,

3. να εδράζεται στην ερμηνεία, στην κριτική και στον διάλογο,

4. να εγγυάται την βιωσιμότητά του στο μέλλον.

Αυτές είναι οι 3 μορφές-προτάσεις για το ΜτΘ που ήδη αποκρυσταλλώθηκαν αυτά τα χρόνια. Λοιπόν, νομίζω ότι οφείλουμε πιά να βγούμε από τα παραπάνω ερμητικά κλεισμένα σχήματα, όπως η γνωστή ψυχοσύνθεσή μας των Ελλήνων ύψωσε ως τείχη.

Χρειάζεται κυρίως εμείς, οι κληρικοί και οι θεολόγοι·

α. αντλώντας από την εμπειρία μας ως ποιμένες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας,

β. αφουγκραζόμενοι την σημερινή κοινωνική και θρησκευτική πραγματικότητα της Πατρίδος μας, και

γ. σεβόμενοι τις ευαισθησίες της σημερινής σχολικής τάξης και της εκπαιδευτικής διαδικασίας, να σκεφτούμε τα εξής: Η προϊούσα από ετών εκκοσμίκευση απομάκρυνε τους νέους μας από τις θρησκευτικές μας παραδόσεις, ενώ η πολυπολιτισμικότητα έφερε νέες ηθικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προκλήσεις στη Χώρα μας.

Έτσι δημιουργήθηκε η σημερινή κατά γενική ομολογία, "κρίση αξιών", στην ελληνική κοινωνία, για την αποκατάσταση της οποίας πρέπει όλοι να εργασθούμε υπεύθυνα. Η σχολική τάξη αποτελεί σμικρογραφία της ελληνικής κοινωνίας. Η πλειονότης των μαθητών του ελληνικού σχολείου είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, όμως σε αρκετές περιοχές της Πατρίδος μας οι αλλοδαποί μαθητές με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλάζουν σημαντικά την σύνθεση της σχολικής τάξης. Η ποικιλόμορφα διαμορφωμένη πρόταση για απαλλαγή από το ΜτΘ κάποιων μαθητών, έβγαλε από τις τάξεις κυρίως χριστιανόπουλα που ήθελαν να «ελαφρυνθεί» το σχολικό τους Πρόγραμμα.

Για λόγους που αμέσως έμμεσα θα εξηγήσω, χρειάζεται να μην βγει το μάθημα από τα σχολεία μας, γι' αυτό, Πρότεινα στην ΔΙΣ,

1. Να μην υιοθετήσουμε αυτούσια καμμιά από τις παραπάνω ετικέτες των μορφών του ΜτΘ προκειμένου να μην εμπλακούμε σε ήδη διαμορφωμένες και πολωμένες απόψεις, αλλά να εργασθούμε για τον συγκερασμό των θετικών στοιχείων όλων των προτάσεων.

2. Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το ΜτΘ σε θρησκειολογία, ότι τότε θα καταστρατηγηθεί το δικαίωμα των ορθοδόξων μαθητών για Ορθόδοξη Χριστιανική μόρφωση. Οι Έλληνες γονείς θέλουν τα παιδιά τους να μάθουν την Ορθόδοξη Χριστιανική μας Πίστη και Παράδοση από το σχολείο. Φυσικά, η Κατήχηση του λαού μας είναι κυρίως έργο δικό μας, των Επισκόπων και των Ιερέων και δεν έχουμε την πρόθεση να το εκχωρήσουμε σε εκπαιδευτικούς.

3. Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το ΜτΘ σε ομολογιακό, ότι η προταθείσα εισαγωγή ενός εναλλακτικού μαθήματος για τους αλλοδαπούς, δεν είναι εφικτή στην εκπαιδευτική πραγματικότητα της Χώρας μας, επειδή προσκρούει σε πρακτικές δυσκολίες (σχολικές αίθουσες, συγγραφή πρόσθετων εγχειριδίων, εναρμόνιση με το σχολικό Πρόγραμμα). Εάν επιμείνουμε σ' αυτήν την πρόταση, τότε θα ωθήσουμε ως μοναδική λύση, την κατάργηση του ΜτΘ, που δεν συμφέρει στην ελληνική κοινωνία.

4. Να επιδιώξουμε, να είναι η Ορθόδοξη Θεολογία κέντρο του ΜτΘ χωρίς απαραίτητα η μεθοδολογία του μαθήματος να είναι «ομολογιακή». Το σχολείο δεν μπορεί να απαιτεί την διατράνωση της Πίστεως των μαθητών επειδή η Πίστη δεν αξιολογείται εκπαιδευτικά ούτε βεβαίως μπορεί να βαθμολογηθεί.

5. Να ζητήσουμε, το ΜτΘ να εμφανίζει σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές το πολιτισμικό μέγεθος της Ορθοδόξου βιοτής καθώς αυτή διαποτίζει την ελληνική κοινωνία και είναι «αγαθό εν κινήσει». Ο αλλόθρησκος μαθητής στη χώρα μας, όπως θα διδαχθεί για τον Πλάτωνα, για την Αθηναϊκή Συμπολιτεία και τον Παρθενώνα, έτσι οφείλει να μάθει για τον Ιησού Χριστό, για την Ορθόδοξη Εκκλησία και την τέχνη της.

Κυρίες και Κύριοι,

Το «μυστικό» της εύστοχης και αποδοτικής διδασκαλίας του ΜτΘ δεν είναι ούτε το σχολικό εγχειρίδιο, ούτε το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα. Είναι ο εκπαιδευτικός που το διδάσκει. Εάν είναι πράγματι πιστός και καλλιεργημένος χριστιανός, δεν θα είναι ποτέ υποκειμενικός, ούτε αλαζονικός και θα θυμάται ότι η μεγαλύτερη αρετή της "κατά Χριστόν" ζωής, είναι η διάκριση.

Οπότε, χρειάζεται,

Να μην μετατρέπει το μάθημα σε "εκκοσμικευμένη ηθική" εξοβελίζοντας τον μυσταγωγικό του χαρακτήρα. Μιά τέτοια διδασκαλία θα είναι "φθηνή" για τα σημερινά παιδιά.

Να μην περιορίζει το μάθημα σε "Επιτομή Θρησκευτικής Εγκυκλοπαιδείας" αφήνοντας αναπάντητες τις υπαρξιακές αναζητήσεις των μαθητών.

Να δίνει την δυνατότητα σε αλλοδαπούς ετεροθρήσκους μαθητές να γνωρίσουν αφ’ενός την δική τους θρησκευτική πίστη και αφ’ετέρου την θρησκευτική και πολιτιστική παράδοση της Χώρας που τους δέχτηκε και τους φιλοξενεί. (Για παράδειγμα, αν ένας πακιστανός πίνει τον καφέ του στην καφετέρια το απόγευμα της Μ. Παρασκευής και περάσει από μπροστά του η λιτανεία του Επιταφίου, οφείλει να ξέρει, τι σημαίνει αυτή η πομπή στη Χώρα αυτή που τον φιλοξενεί, για το λαό με τον οποίο συναναστρέφεται).

Να θέτει βάσεις για εποικοδομητικό διάλογο με το «διαφορετικό» που, ούτως ή ἀλλως, συζεί με το «οικείο». (Όταν στις γιορτές του Μπαϊραμιού και του Ραμαζανιού, δημοσιεύω ευχές στους συμπατριώτες μου μουσουλμάνους, οι θρακιώτες δεν παραξενεύονται. Με παραξηγούν όμως οι δημοσιογράφοι των Αθηνών!)

Να καλλιεργεί τον διάλογο μεταξύ διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων και να μελετά αντικειμενικά τις σχέσεις τους με την "εξ αποκαλύψεως" Εκκλησία του Χριστού. (Αγαπητοί μου, εάν η Ορθοδοξία σήμερα έχει ρόλο και λόγο, ας τον πει, ας τον βγάλει να κονταροχτυπηθεί στα μαρμαρένια αλώνια. Αν προσπαθήσει να τον επιβάλλει, τότε θα τον ...πνίξει ή θα τον κρύψει "υπό τον μόδιον").

Να επωάζει στην τάξη το δημοκρατικό πνεύμα και την πνευματικότητα της Παιδείας, τουλάχιστον σε επίπεδο θρησκευτικότητος. Η Ορθοδοξία δεν φοβάται τις συγκρίσεις!

Να αναλύει το παγκόσμιο θρησκευτικό φαινόμενο και να αναδεικνύει τον οικουμενικό και επίκαιρο λόγο της Ορθόδοξης Θεολογίας και των άλλων χριστιανικών παραδόσεων. Τα παιδιά μας αύριο θα είναι στην Ευρώπη, στην Ασία, στην Αμερική, στην Αυστραλία. Πρέπει να ξέρουν τις εκεί πολιτιστικές παραδόσεις όπως αρύονται από τις εκεί θρησκείες.

Να διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες των μαθητών μέσα από μια νέα καθολική προσέγγιση της γνώσης, η οποία εξάλλου ήδη είναι οικεία σ' αυτούς από τους σύγχρονους διαύλους ενημέρωσης.

Να προσφέρει λόγο ελπίδας και πρόταση ζωής στο σημερινό ελληνόπουλο.

Να διανθίζει το κάθε θέμα του με Πατερικά Κείμενα που θα ενισχύουν το στόχο του.

Να παρουσιάζει και να ερμηνεύει την ποικίλη εκκλησιαστική τέχνη στους μαθητές.

Κυρίες και Κύριοι,

Για την παραπάνω εισήγησή μου στην ΔΙΣ, άκουσα εις βάρος μου και διάβασα πολλά! Κάποιοι "δικαιολόγησαν" τις απόψεις μου και είπαν ότι οφείλονται στις βιωματικές εμπειρίες που διαθέτω από τον τόπο καταγωγής μου, που είναι και η Επαρχία, όπου με αξίωσε ο Χριστός να διακονώ. Όμως, ακούστε με, σας παρακαλώ.

Από τη Θράκη βλέπουμε το αύριο των Βαλκανίων και της Ευρώπης με περισσότερη οξυδέρκεια απ' ότι φαίνονται από την πλατεία Συντάγματος. Κι επειδή λέμε ότι η Παιδεία του σήμερα, ετοιμάζει την ποιότητα της ζωής του αύριο, συνοψίζω, λέγοντας ότι το ΜτΘ, πρέπει:

Να παραμείνει στα Ελληνικά Σχολεία. Εάν λείψει ως επίσημο μάθημα, στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα, τότε το κενό αυτό της θρησκευτικής αναζήτησης των νέων μας, θα ρθεί να καλύψει κρυφά, πλειάδα από παραθρησκείες και σέκτες, πολλές εξ αυτών που είναι σήμερα εκτός Νόμου στην Ευρώπη.

Διδάσκοντες να είναι θεολόγοι των θεολογικών Σχολών μας, που όπως αυτή του ΑΠΘ που μας φιλοξενεί, έχει δώσει εξαιρετικά δείγματα και αποδείξεις περί της υγιαινούσης διδασκαλίας της Ορθοδόξου θεολογίας μας. Και υγιαίνουσα διδασκαλία εννοώ την αντικειμενική, την ελεύθερη, την ανεκτική διδασκαλία.

Να διδάξει την Ορθόδοξη Πίστη ως βίωμα και ως θεωρία, ως νόημα και πρόταση ζωής. Να εμφανίσει το Ορθόδοξο φρόνημα διαχρονικά στην ιστορική του διαδρομή ως πολιτιστικό μέγεθος.

Να παρουσιάσει το «εφικτόν» της «κατά Χριστόν» ζωής.

Να δοκιμάσει την αντοχή της Ορθὀδοξης Θεολογίας στο σήμερα.

Να αγκαλιάσει χωρίς φανατισμό τους αλλοθρήσκους συμπατριώτες μας.

Εδώ να μου επιτρέψετε να ανοίξω μια παρένθεση: τον φανατισμό ενάντια στους αλλοθρήσκους δεν τον κλιμακώνει μόνο η οργανωμένη καταπίεση εναντίον τους. Κάποτε τον ακονίζει και η προνομιακή μεταχείρισή τους όταν αυτή είναι σε βάρος της πλειονότητος. Στη Θράκη οι μουσουλμάνοι (όσοι δεν είναι αιχμάλωτοι του Προξενείου), θεωρούν ως προστάτη τους τον Επίσκοπο της περιοχής τους. Και είμαστε. Αυτό επιβάλλει η ιδιότητά μας. Δεν θα επιτρέψω ποτέ σε χριστιανό να βλάψει μουσουλμάνο. Αύριο που η Ευρώπη θα αρχίσει θρησκευτικούς πολέμους ενάντια στο Ισλάμ, τότε να ξέρετε ότι εμείς θα πάρουμε το μέρος τους. Όμως, σήμερα, ως Χώρα κάνουμε λάθη!

Το ένα είναι παλαιό, η Σαρία. Το δεύτερο είναι πρόσφατο, ο Νόμος περί των αυθαιρέτων των μουσουλμάνων πολιτών. Αυτοί οι διαχωρισμοί (άσκεπτοι ή μικροκομματικοί) δημιουργούν φανατισμό των χριστιανών ενάντια στους μουσουλμάνους και τον διαχωρισμό δεν τον κάνει ο Χριστιανός Προεστώς της περιοχής, αλλά το κομματικό Κράτος που δεν έχει υγιή εθνική πολιτική γραμμή για τον τόπο.

Να οργανώσει την σχολική τάξη σε εργαστήρι συνεργασίας και συνθέσεως απόψεων.

Να προετοιμάσει στα παιδιά μας πλήρη εξάρτυση ώστε να βγούν στη λεωφόρο του αύριο, όπου τα οχήματα τρέχουν με τρελές ταχύτητες και αντοχές.

Να μην βγούν ξυπολυτα στ' αγκάθια. Θέλουμε η Ορθόδοξη Διδασκαλία, ως Πολιτισμός που διαποτίζει ακόμα και την αμαρτωλή πλευρά του ανθρώπου, κι όχι ως απολειφάδι του παρελθόντος, ούτε σαν νεκρό γράμμα, αλλά σαν πρόταση ζωής, να στηρίξει τον νέο του αύριο, ώστε το αύριο να μην τον καταπιεί, ούτε να τον εξακτινώσει, αλλά να τον καταστήσει ικανό να κρίνει, να συγκρίνει, τα ταξονομεί, να κατατάσσει, να επιλέγει το καλύτερο και το συμφέρον του, τόσο της ψυχής του όσο και του σώματός του, τόσο του προσωπικού όσο και του κοινωνικού.