Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, Άγχος

Άγχος

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

E. MUNCH: “Η ΚΡΑΥΓΗ”: Ο φημισμένος εξπρεσιονιστής ζωγράφος, Edvard Munch, διάλεξε να απεικονίσει τον άνθρωπο στον πίνακά του "Η κραυγή" (1893), παγκόσμιο εικαστικό σύμβολο για το ΑΓΧΟΣ, με το στόμα ορθάνοιχτο, ακριβώς γιατί η αίσθηση ότι "προσπαθώ να ανασάνω αλλά δε μου φτάνει ο αέρας”, είναι σύμπτωμα του άγχους. Η αγωνία και ο φόβος φαίνονται στα τρομαγμένα μάτια που φαίνεται να έρχονται σε επαφή με κάποιο τρομακτικό αντικείμενο εκτός του πίνακα, καθώς και στη θέση των χεριών στο πρόσωπο, που προσπαθούν να κλείσουν τα αυτιά να μην ακούσουν κάτι το εφιαλτικό.

Η τοποθεσία στην οποία αναφέρεται ο πίνακας, μοιάζει με γέφυρα, που συνδέει συμβολικά δύο διαφορετικές θέσεις- καταστάσεις που πρέπει να διαλέξει το θύμα του άγχους: πόλεμος ή φυγή. Σύμφωνα με ψυχιάτρους η επισταμένη εξερεύνηση του πίνακα από έναν παρατηρητή θα αρχίσει να αυξάνει ασυναίσθητα τους καρδιακούς παλμούς! Στον πίνακα εμφανίζονται και άλλοι δυο άνθρωποι, αλλά σαν μικρές πινελιές στο βάθος του ορίζοντα. Κι αυτό γιατί ο αγχώδης είναι μόνος του, και στην πραγματική ζωή, στο εφιαλτικό σκηνικό των συναισθημάτων του. Αξίζει να σημειώσουμε πως η πρωταγωνιστική φιγούρα του πίνακα είναι ένα άφυλο μοντέλο με τρεις τρύπες στο κεφάλι που δεν μας βοηθά να αντιληφθούμε αν είναι άνδρας ή γυναίκα. Με αυτή τηνεπιλογή τονίζει αυτό που δέχονται και οι ψυχολόγοι: το άγχος σκοτώνει την ερωτική επιθυμία. Σε τελική ανάλυση, η απειλή που υπάρχει στον πίνακα, είναι απειλή για την ίδια την ύπαρξη. Μάλιστα το μουντό τοπίο και η ακίνητη θάλασσα δεν φανερώνουν καμιά ελπίδα!

ΟΡΙΣΜΟΣ: Ο όρος Άγχος προέρχεται από το ρήμα ἄγχω, που στα αρχαία Ελληνικά σημαίνει σφίγγω ή πνίγω, το ρήμα "άγχομαι" (πνίγομαι, αυτοκτονώ με αγχόνη) και το ουσιαστικό "αγχόνη" (βρόγχος, σκοινί για απαγχονισμό, κρέμασμα, πνίξιμο). Η ρίζα "αγχ" είναι πανάρχαιη, απαντάται ακόμα και στα σανσκριτικά ("anhus") και μάλλον προέρχεται από τον χαρακτηριστικό ήχο που βγάζει κάποιος όταν πνίγεται. Το άγχος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα, όπου κάποιος αισθάνεται σαν να πνίγεται, ενώ εμφανίζεται σε καταστάσεις που το άτομο βρίσκεται σε κίνδυνο ή αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα, μία δύσκολη κατάσταση. Κάθε άτομο έχει ένα ορισμένο βαθμό άγχους, που θεωρείται φυσιολογικός κάτω απο ορισμένες

περιστάσεις. Σε άλλες όμως περιπτώσεις αυξημένου άγχους, προξενεί κακό και συντελεί στο να υπολειτουργεί το άτομο στις δραστηριότητες του και στο να επηρεάζεται αρνητικά η υγεία του. Έρευνες έδειξαν ότι το άγχος επηρεάζει μέσω των ορμονών το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, με αποτέλεσμα άτομα με άγχος να παρουσιάζουν λιγότερη αντοχή σε διάφορες ασθένειες.

ΑΙΤΙΕΣ: Τα αίτια του άγχους είναι ποικίλα, ανάλογα με την οπτική της κάθε σχετικής θεωρίας. Έτσι, κατά τη βιολογική θεωρία το άγχος αποδίδεται στην υπερδιέργεση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, κατά τον Φρόϋντ και την ψυχαναλυτική θεωρία το άγχος θεωρείται αποτέλεσμα μεταλλαγής της λιμπιντικής ενέργειας. Σύμφωνα με τον Watson και τη μπιχεβιοριστική σχολή το άγχος εκδηλώνεται λόγω της τοποθέτησης ενός εξαρτημένου αντανακλαστικού κατά την διάρκεια της πρώτης παιδικής ηλικίας. Κατά τη Γνωσιακή σχολή το άγχος είναι συναίσθημα που παράγεται σε συνθήκες πραγματικού ή φανταστικού κινδυνου, όταν ο πάσχων δεν μπορεί να ελέγξει εσωτερικά ή εξωτερικά αγχογόνα ερεθίσματα.

Σύμφωνα με τον Selye (1930) η αγχωτική αντίδραση θα προκύψει μόνο εάν το άτομο νιώσει ανίκανο να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις μίας (δύσκολης) κατάστασης. Προκύπτει δηλαδή μια διάσταση μεταξύ του πώς αξιολογούμε μία κατάσταση και πώς τις ικανότητες του εαυτού μας.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Ο πάσχων βιώνει μια ακαθόριστη ανησυχία με βάση κάποιον όχι επακριβώς προσδιορισμένο κίνδυνο. Νιώθει μια απειλή χωρίς να γνωρίζει την προέλευσή της. Συχνά εμφανίζει κρίσεις πανικού, που στη διάρκειά τους, σύμφωνα με την Ψυχιατρική, απελευθερώνεται κορτιζόνη από τα επινεφρίδια, αυξάνεται η θυροειδής ορμόνη στο αίμα, απελευθερώνεται ενδορφίνη στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, ελαττώνονται η τεστοστερόνη και η προγεστερόνη στους άνδρες και στις γυναίκες, αντίστοιχα, μειώνοντας την ερωτική επιθυμία, αυξάνεται το επίπεδο της ινσουλίνης και της γλυκόζης, δυσλειτουργεί το πεπτικό σύστημα, διαταράσσεται ο καρδιακός ρυθμός, παρουσιάζεται αυξημένη ανάγκη για αέρα κατά την αναπνοή, παρατηρείται εφίδρωση, ενώ δέχεται επιδράσεις και η γενικότερη πνευματική κατάσταση του ατόμου. Ακόμη, στον κινητικό τομέα, το άτομο μπορεί να παρουσιάσει τρεμούλα, μυικά άλγη και εύκολη κόπωση. Άλλοι πάσχοντες δήλωσαν πως νιώθουν αίσθημα πλακώματος στο στήθος ή κοντανάσεμα, ψυχρές ή υγρές παλάμες, στεγνό στόμα, ζαλάδα, αίσθημα κενότητας στο κεφάλι, ναυτία, ξαφνικά  αισθήματα ζέστης ή ρίγη, συχνουρία, κόμπιασμα στο λαιμό. Ακόμη έχει δηλωθεί: αυξημένη αντίδραση ξαφνιάσματος, δυσκολία πνευματικής συγκέντρωσης, δυσκολία στο να κοιμηθεί ή δυσκολία να παραμείνει κοιμισμένος και ευερεθιστότητα Πρόκειται δηλαδή στην ουσία για ένα “γενικό χημικό πόλεμο” κατά του οργανισμού από τον ίδιο τον πάσχοντα.

ΑΠΛΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ: Ο ψυχολόγος Albert Ellis (1996) θεωρώντας ορθά ότι το άγχος προέρχεται από παράλογο τρόπο σκέψης, έδωσε κάποιες απλές ιδέες-μεθόδους για την αντιμετώπιση του άγχους. Οι μέθοδοι που υπέδειξε χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: στις φυσικές μεθόδους, όπως η άθληση, ατομική ή ομαδική, στις μεθόδους χαλάρωσης, όπως μασάζ, βαθιές αναπνοές και νευρομυικές τεχνικές (χαλάρωση γλουτών, ποδιών, προσώπου, πλάτης, κ.α., αλλιώς στρέτσιγκ,) και τέλος στις βιολογικές μεθόδους, που βασίζονται στα αγχολυτικά σκευάσματα (βαρβιτουρικά, υπνωτικά), που όμως έχουν μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες στον οργανισμό. Άλλες μέθοδοι που προτείνονται από τους ψυχολόγους είναι η Κοινωνική Υποστήριξη μέσω ομαδικών συνεδριών (group therapy) και η λεγόμενη μέθοδος του Hanson, με την οποία προτείνεται στο άτομο που δεν μπορεί να ελέγξει το άγχος του να μάθει να το αγνοεί και να αποκτήσει τη συνήθεια να ελέγχει όλα τα άλλα που μπορεί. Άλλοι ψυχολόγοι πρότειναν κατά καιρούς την επιλογή κάποιας στιγμής στη διάρκεια των πρωϊνών ωρών ώστε οπάσχων να βρίσκεται σε απόλυτη σιωπή καθώς η κορτιζόλη (ορμόνη του στρες) βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα εκείνες τις ώρες. Ακόμη προτάθηκε η απομάκρυνση από τον υπολογιστή ή το κινητό, η οδήγηση χωρίς μουσική, η εκτέλεση οικιακών εργασιών χωρίς ανοιχτή τηλεόραση. Ακόμη προτείνεται μισή ώρα καθημερινή απασχόληση με ευχάριστες δραστηριότητες, όπως κηπουρική, ακρόαση μουσικής, δημιουργία χαλαρωτικών χώρων εντός του σπιτιού, κατανάλωση φρούτων πλούσιων σε βιταμίνη C, συχνή σωματική επαφή (αγκαλιά, άγγιγμα, φιλιά) με αγαπημένα πρόσωπα, κ.α.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΓΧΟΣ: Το κοινωνικό άγχος, αποτελεί απειλή για την ποιότητα της ζωής πολλών ανθρώπων. Οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτή τη μορφή άγχους συχνά δυσκολεύονται στο να διεκπεραιώσουν απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως να κάνουν γνωριμίες, να κλείσουν ένα ραντεβού με γιατρούς, να εκκλησιατούν να βγουν στην αγορά, να βγουν για φαγητό με άλλους ανθρώπους, να εκφράσουν την γνώμη τους, κλπ. Συνήθως σκέφτονται ότι θα έρθουν σε δύσκολη θέση, θα ντροπιαστούν, θα ταπεινωθούν. Το άγχος αυτό τους κάνει να κοκκινίζουν, να ιδρώνουν, να ζαλίζονται, να αυξάνονται οι καρδιακοί παλμοί τους, να στεγνώνει το στόμα τους, να τρεμουλιάζουν, να νιώθουν ναυτία, ή να πάσχουν από πονοκεφάλους.

Οι άνθρωποι που υποφέρουν από κοινωνικό άγχος, απλώς και μόνο με την σκέψη όλων αυτών των συμπτωμάτων, στρεσάρονται, χωρίς να γνωρίζουν πραγματικά τι είναι αυτό με το οποίο έχουν να κάνουν, ανασύροντας από τα βάθη του υποσυνείδητού τους μιαν αναιτιολόγητη φοβία. Έτσι, ο πάσχων από κοινωνικό άγχος ή κοινωνική φοβία μπορεί να αναδιοργανώσει ολόκληρη τη ζωή του, προσπαθώντας να αποφύγει το άγχος και τις καταστάσεις που πιστεύει ότι μπορεί να το φέρουν, οδηγούμενος σε συμπεριφορές περιοριστικές, με αποφυγή όλων των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Η πρώτη προτεραιότητα του πάσχοντα για να περιορίσει τη μορφή αυτή του άγχους είναι να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του. Άλλωστε, κι αυτόαποτελεί δόγμα για την Ψυχολογία, όσο περισσότερο κανείς αποσύρεται από τονκοινωνικό περίγυρο, τόσο περισσότερο αυξάνεται το κοινωνικό του άγχος. Το κοινωνικό άγχος οφείλεται στην επιθυμία μας να κάνουμε καλή εντύπωση στους άλλους αλλά και με τον φόβο μας ότι δεν θα μπορέσουμε να το καταφέρουμε. Όσο πιο ισχυρά εδραιωμένη είναι αυτή η πεποίθηση της αποτυχίας μέσα μας τόσο πιο έντονο είναι και το κοινωνικό μας άγχος

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝ. ΑΓΧΟΥΣ: Απλοί τρόποι για να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση του πάσχοντα έιναι η ενεργή συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις, να συνηθίσει στην αμφισβήτηση των παραλογισμών που “ακούει” μέσα του και του φέρνουν το άγχος, να βρίσκεται κοντά σε αγαπημένα πρόσωπα, να κρατάει ένα ημερολόγιο καθημερινών στόχων. Ο πάσχων πρέπει να καταλάβει ότι οποιαδήποτε πράξη που μας φέρει σε μια κατάσταση ηρεμίας και χαλάρωσης είναι ένα εργαλείο περιορισμού του άγχους. Ακόμη, να συνειδητοποιήσει πως μπορεί να αγαπηθεί και ότι ο ίδιος μπορεί να δημιουργήσει στη ζωή του.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ “ΠΟΛΕΜΟΣ” ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ: Από την πρώτη μας παιδική ηλικία, έχουν αποθηκευτεί στην μνήμη μας, οι απόψεις των γονιών μας, για το ≪τι είναι σωστό ή όχι≫, τι ≪πρέπει και τι δεν πρέπει≫ να κάνουμε σε διάφορες καταστάσεις, τι είναι ηθικό και τι ανήθικο. Το ανθρώπινο μυαλό λειτουργεί σαν υπολογιστής, που όταν συναντά κάτι ≪καινούριο≫, ανατρέχει στην τεράστια μνήμη του, για να το εντάξει σε μια κατηγορία φακέλων που ήδη γνωρίζει και να την αντιμετωπίσει ανάλογα. Το άγχος, είναι ένα έμφυτο όπλο του “σκληρού” μας δίσκου, που ενεργοποιείται όταν η επιβίωση μας απειλείται ή όταν υπάρχει η απειλή της μη κάλυψης βασικών αναγκών, της φτώχειας, μ' άλλα λόγια. Έτσι ένας άνθρωπος λόγω των ηθικών αξιών με τις οποίες μεγάλωσε, μπορεί να βιώνει εντονότατο άγχος επειδή δεν μπορεί να πληρώσει πολλές υποχρεώσεις του και να θεωρεί υποσυνείδητα τον εαυτό του ≪ανήθικο≫ ή και “ανίκανο νοικοκύρη”, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος για την ψυχική του υγεία, θεωρώντας λανθασμένα προσωπική του ευθύνη το γεγονός ότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει. Η οικονομική κρίση εξελικτικά μεταφέρεται μέσω των υποχρεώσεών του ατόμου σε άλλα άτομα, οπότε ο ένας άνθρωπος προκαλεί άγχος στον διπλανό του. Η κακή προβολή της αλήθειας, μέσω των Μ.Μ.Ε., μπορεί να προκαλέσει αύξηση του άγχους, το οποίο με τη σειρά του επιδεινώνει την ψυχική διάθεση προσθέτοντας άφθονες δόσεις μελαγχολίας, κατάθλιψης ή απάθειας. Καθώς το μυαλό μας δέχεται πλήθος πληροφοριών, όπως φορολογικών ή μη υποχρεώσεων που καλείται να πληρώσουμε, ενεργοποιείται το συναίσθημα του φόβου και το άγχος, παραλύοντας τη λογική. Ο άνθρωπος, καθισμένος στον καναπέ του, φοβάται, αδρανοποιείται, επιβαρρύνοντας την ψυχική του υγεία, καθώς η κάθε δυσάρεστη είδηση τον βρίσκει στο σπίτι του και τον ≪διαβρώνει≫, κάνοντάς τον να χάνει την διάθεση του να βγει, να μιλήσει και να νιώσει μέλος μιας ομάδας. Γι' αυτό είναι απαραίτητο να αποφεύγεται η παραπληροφόρηση αλλά και κάθε ≪αγχογόνα≫ ενημέρωση. Σύμφωνα με τη θεωρία της συμπεριφοράς αν παλιά μας γρατσούνισε μια γάτα, το μυαλό είναι πιθανό να αναπτύξει έναν φόβο όποτε συναντάμε γάτα, χωρίς να σκεφτούμε ότι πρόκειται για ένα διαφορετικό ζώο. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο όρος χρεοκοπία μιας χώρας, ενεργοποιεί στο μυαλό των ανθρώπων την πληροφορία που έχουν αποθηκευμένη για την χρεοκοπία ενός ατόμου, με τις κυρώσεις που έχει γι αυτό, προκαλώντας, από σύνδεση συνειρμών, φόβο, τρόμο, πανικό. Από τον φόβο, η λογική σκέψη ενόςατόμου παραλύει, ενώ δεν μπορεί να λειτουργήσει σε κατάσταση άγχους που είναι επακόλουθο του φόβου. Το ανθρώπινο μυαλό, που διαθέτει μηχανισμούς προκειμένου να μας κρύβει την πραγματική αιτία καταστάσεων, όπως του άγχους, μπορεί να εκτονώσει το άγχος σε φαινομενικά άσχετες εκδηλώσεις της καθημερινότητάς μας, μέσα από τη λεγόμενη μετάθεση. Σε έναν άνθρωπο, για παράδειγμα, που είναι αγχωμένος με την εργασία του, το άγχος μπορεί να ≪μετατεθεί≫ ασυνείδητα σε έναν συνεχή φόβο ότι πάσχει από κάποια ασθένεια, για την οποία επισκέπτεται συχνά γιατρούς χωρίς να πείθεται ότι είναι υγιής. Έτσι το μυαλό μας εκτονώνει το άγχος σε πιο αντιμετωπίσιμες καταστάσεις. Κατ αυτόν τον τρόπο, και στην κρίση που βιώνουμε το γενικευμένο άγχος από την οικονομικοκοινωνική κατάσταση του έθνους, μετατρέπεται σε ατομικό και αφορά στην επιβίωσή του ίδιου του ατόμου.

ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ: Το παρατεταμένο άγχος ≪διαφυγής≫ από την πραγματικότητα, συχνά δίνει την θέση του στην κατάθλιψη και την απάθεια. Οι άνθρωποι αποσβολωμένοι, ζαλισμένοι από την ταχύτητα με την οποία το επίπεδο διαβίωσης τους έπεσε κατακόρυφα και τον φόβο της επιβίωσης, βλέπουν τους γύρω τους για να δουν πως αντιδρούν εκείνοι. Πολλοί δεν έχουν καν την ψυχική δύναμη να επικοινωνήσουν με άλλους ανθρώπους, λόγω της μελαγχολίας που τους αδρανοποιεί. Τους μένει μόνο η καρτερική, αλλά βουβή, ελπίδα. Όμως, ακόμη και αν οδηγηθούν σε μελαγχολία, θα πρέπει να παλέψουν να βγουν από αυτήν, μετατρέποντας μέσω του τρόπου σκέψης τους, την θλίψη σε θυμό. Όμως σε λίγους συμβαίνει αυτό. Η πλειοψηφία των αγχωμένων από εξωτερικούς παράγοντες αντιδρούν μάλλον παθητικά. Πολλοί γονείς, για παράδειγμα, ανασφάλιστοι ή και άνεργοι, χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, παλεύουν για την επιβίωση των παιδιών τους. Προσπαθούν να μην σκεφτούν ότι αν συμβεί ένα θέμα υγείας στα παιδιά τους ή αυτούς, με κατεστραμμένη την δημόσια υγεία, αυτό μπορεί να αποβεί μοιραίο. Ελπίζουν απλά να μην τους τύχει κάτι ανάλογο. Η σκέψη αυτή όμως υπάρχει συνεχώς, έστω ασυνείδητα, προκαλώντας συνεχές άγχος και μελαγχολία.

Μπορεί να προκαλεί και θυμό, ο οποίος όμως εκτονώνεται στους συνανθρώπους του με διάφορες αφορμές που δεν έχουν σχέση με την βασική αιτία του άγχους. Άλλοί άνθρωποι, σε καλύτερη οικονομική κατάσταση, ελπίζουν ότι δεν θα βρεθούν στην θέση των παραπάνω, παρότι η οικονομία είναι ένας κύκλος. Συχνά μία κοινωνική ομάδα αγωνίζεται να προστατεύσει τον εαυτό της παρότι δεν θα μπορέσει αν καταστραφούν οι άλλες. Φαντάζει ακόμη πιο αδιανόητο, το να ενδιαφερθεί και για τις άλλες. Πιο εύκολο είναι να καλλιεργηθεί ένα μίσος αυτοματισμού, ότι πιθανά η καταστροφή μίας κοινωνικής ομάδας αποτελεί την σωτηρία για τις άλλες. Η οικονομική κρίση γίνεται και κοινωνική, διαλύοντας την συνοχή της οικογένειας και των ζευγαριών. Όμως αυτό είναι οξύμωρο, καθώς η συντροφικότητα είναι ένα αντίδοτο ενάντια στο άγχος της επιβίωσης. Η μοναξιά των ανθρώπων αυξάνεται κατακόρυφα κάτι το οποίο τους κάνει περισσότερο ευάλωτους στην μελαγχολία και

την απάθεια. Η μελαγχολία στην οποία βυθίζονται πολλοί άντρες λόγω της οικονομικής τους στενότητας, αποτελεί κάτι πρωτόγνωρο γι' αυτούς και ψυχοφθόρο για το γυναικείο φύλο. Η φθορά και το άγχος της επιβίωσης, εκτονώνονται με θυμό μεταξύ του ζευγαριού, για οποιαδήποτε αφορμή. Ακόμη, καθώς τα ζευγάρια δεν επικοινωνούν, επειδή δε βρίσκονται μαζί σχεδόν καθόλου, λόγω της ψευδαίσθησης ότι με περισσότερες ώρες εργασίας θα επιβιώσουν, αυξάνει η απομόνωση του καθενός μέσα στη σχέση. Σε μία κοινωνία έρμαιο απειλών για την επιβίωσή της, βλέπουμε ανθρώπους να εργάζονται, να κυκλοφορούν, σαν ρομπότ, και την μοναξιά να αυξάνεται. Σήμερα οι άνθρωποι παύουν να κάνουν σχέδια για το απώτερο μέλλον. Απλά επιβιώνουν. Αντίδοτο, το διώξιμο της ντροπής για τα οικονομικά προβλήματα και η πραγματική, ανθρώπινη επαφή με άλλους ανθρώπους. Η επικοινωνία με άλλους ανθρώπους, κάνει το άτομο να νιώθει μέλος μιας ομάδας, με κοινά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να μειώνεται δραστικά το συναίσθημα του φόβου και το άγχος.

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΡΡΙΨΗΣ: Οι άνθρωποι οργανώνονται από το ξεκίνημα έως και το τέλος της ζωή τους σε ομάδες: οικογένεια, φίλοι, συγγενείς, συνεργάτες, οπαδικές ομάδες, κόμμα, έθνος, κλπ. Ήδη από βρέφη, χρειαζόμαστε να ενταχθούμε στην οικογένεια για 12 τουλάχιστον χρόνια, ώστε να επιβιώσουμε φυσικά, συναισθηματικά, πνευματικά. Στον πολιτισμό μας αυτό το έργο αναλαμβάνει η οικογένεια ή το κράτος πρόνοιας. Στην πορεία της κοινωνικής ζωής ενηλίκων, το να βρεθούμε εκτός ομάδας, να βιώσουμε την απόρριψη, τον φόβο ότι δεν είμαστε αποδεκτοι, ισοδυναμεί με θάνατο, φυσικό και συναισθηματικό. Όσο πιο εσωστρεφής είναι η κοινωνία, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να αφήσεις μια ομάδα και να εισέλθεις σε άλλη, ακόμη και το να φεύγεις από μια παρέα και να κάνεις καινούρια συχνά λειτουργεί τραυματικά ή γίνεται με κοπιώδη ψυχική προσπάθεια. Σε κάθε νέα προσπάθεια του αγχώδη να μπει σε νέα ομάδα, το άτομο “κουβαλά” στοιχεία από την προηγούμενη κατάσταση φόβου και συναισθηματικού θανάτου, που μπορούν να δημιουργούν αλλεπάλληλα προβλήματα σε κάθε αναζήτηση νέας ομάδας. Δηλαδή, η εμπειρία της απειλής, της απόρριψης, του φόβου, αποθηκεύεται στην αποθήκη των εμπειριών μας και σε κάθε παρόμοια κατάσταση, την ανακαλούμε ως συναισθηματική κατάσταση/αντίδραση. Ο φόβος της απόρριψης μας συνοδεύει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας και είναι απόλυτα φυσιολογικός. Συχνά, οι άνθρωποι προσαρμόζονται σε αυτό τον φόβο, αυτή την αίσθηση απειλής, με Stress.

Σε μια τέτοια κατάσταση οι ανώτερες λειτουργίες μας μειώνονται σε βαθμό που δεν μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις, στρεφόμαστε στον εαυτό μας και αδυνατούμε να επεξεργαστούμε πληροφορίες και λογικά επιχειρήματα.

ΦΟΒΙΕΣ: Οι φοβίες σχετίζονται με κάποιο παράλογο φόβο π.χ. έντομα, αίμα, ασανσέρ, αεροπλάνο, τούνελ, κεραυνοί, μεγάλα ύψη κ.ά. Τα άτομα αντιλαμβάνονται ότι ο φόβος τους είναι υπερβολικός, αλλά δεν μπορούν να τον διαχειριστούν. Συνήθως αντιδρούν με αποφυγή, δηλαδή αποφεύγουν ό,τι τους προκαλεί αυτό τον παράλογο φόβο. Οι φοβίες εμφανίζονται σε διάφορες ηλικίες ανάλογα με το είδος τους. Οι φοβίες για τα έντομα και το αίμα παρουσιάζονται κατά την ηλικία των 6-9 ετών, η κλειστοφοβία κατά την εφηβία και οι φοβίες αεροπλάνων κατά την ηλικία 30-40 ετών, ενώ η μικροβιοφοβία μπορεί να εμφανιστεί και στην τρίτη ηλικία. Τα σωματικά συμπτώματα αυτών των φοβιών είναι: ταχυκαρδία, αδυναμία, ναυτία, εφίδρωση, ζάλη, γρήγορη αναπνοή. Ως γνωστικό συμπτώμα έχουμε τις διαστρεβλωμένες σκέψεις, που διατηρούνται γιατί τα άτομα αποφεύγουν την κατάσταση που τους προκαλεί φόβο, και δεν δοκιμάζουν να την αντιμετωπίσουν, ώστε να ελέγξουν αν οι σκέψεις τους αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Έτσι το άγχος παραμένει και τα άτομα διατηρούν την αντίληψη ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το φόβο τους ενισχύοντας τη συμπεριφορά αποφυγής.

Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΑΓΧΟΣ: Εντός της Εκκλησίας, που έχει τα σωτηριώδη μυστήρια, δεν υπάρχει απελπισία. Μπορεί να είναι ο άνθρωπος έρμαιο των αμαρτιών, όμως μέσω του μυστηρίου της εξομολογήσεως συγχωρείται και προχωρά προς την αθανασία, χωρίς άγχος, χωρίς φόβο. “Όποιος ζει τον Χριστό, γίνεται ένα μαζί Του, με την Εκκλησία Του. Η ζωή αυτή είναι χαρά, είναι φως, είναι αγαλλίαση, είναι ανάταση. Αυτή είναι η ζωή της Εκκλησίας, η ζωή του Ευαγγελίου, η Βασιλεία του Θεού.”, λέει ο πατέρας Πορφύριος, ένας άγιος των καιρών μας. Για πολλούς, όμως, η θρησκεία έχει καταντήσει ένας αγώνας με αγωνία κι άγχος. Κι αυτό συμβαίνει αν δεν καταλάβει κανείς την ουσία της πίστης και δεν την βιώσει, η θρησκεία, ή μάλλον το “θρησκεύειν”, καταντάει φοβερή αρρώστεια. Τότε ο άνθρωπος χάνει τον έλεγχο των πράξεών του, γίνεται άβουλος κι ανίσχυρος, έχει αγωνία κι άγχος. “Κάνει μετάνοιες, κλαίει, φωνάζει, ταπεινώνεται τάχα, κι αυτή η ταπείνωση είμαι μια σατανική ενέργεια. (...) ζει τη θρησκεία σαν ένα είδος κολάσεως.” (π. Πορφύριος). Όταν δεν ζει πραγματικά με τον Χριστό, ζει μέσα στη μελαγχολία, στη θλίψη, στο άγχος, στη στενοχώρια. Το μεγάλο φάρμακο είναι η αγάπη του Θεού που όλα τα μεταβάλλει, τα αγιάζει, τα μεταστοιχειώνει. Ο έρωτας προς τον Χριστό είναι κάτι άλλο. Δεν έχει τέλος, δεν έχει χορτασμό. Κι όσο δίνει, τόσο πιο πολύ ο άνθρωπος θέλει να ερωτεύεται. Συνεπώς το φάρμακο είναι η πραγματική πίστη στο Θεό που έρχεται ανεπιτήδευτα, ελεύθερα και θα είναι σαν την αγάπη του παιδιού προς το γονέα του κι όχι δουλική και περιδεής. Η εν Χριστώ αγάπη δεν αλλοιώνεται.

Η κοσμική αγάπη λίγο διατηρείται και σιγά σιγά σβήνει, ενώ η θεία αγάπη ολοένα μεγαλώνει και βαθαίνει. “Κάθε άλλος έρωτας μπορεί να φέρει τον άνθρωπο σε απελπισία. Ο θείος έρως, όμως, μας ανεβάζει στη σφαίρα του Θεού, μας χαρίζει γαλήνη, χαρά, πληρότητα. Οι άλλες ηδονές κουράζουν, ενώ αυτή διαρκώς δεν χορταίνεται.” (π. Πορφύριος). Όταν αγαπάς τον Χριστό, παρόλες τις αδυναμίες και τη συναίσθηση που έχεις γι’ αυτές έχεις τη βεβαιότητα ότι ξεπέρασες τον θάνατο, γιατί βρίσκεσαι στην κοινωνία της αγάπης του Χριστού, ενώ το άγχος και οι φοβίες διώχνονται μακριά, Άλλωστε ο ίδιος ο Κύριος μας ζητά να τον βλέπουμε ως φίλο μας: “υμείς φίλοι μού εστε” (Ιω. ιε΄14). Έτσι, όταν ο άνθρωπος αμαρτάνει, όταν νιώθει να πνίγεται από το άγχος της καθημερινότητας, με αγάπη κι εμπιστοσύνη τρέχει κοντά Του. Όχι με φόβο ότι θα τιμωρηθεί αλλά με θάρρος, που το δίδει η αίσθηση του φίλου. Όταν πιστεύουμε ότι μας αγαπάει και τον αγαπάμε, δεν θα αισθανόμαστε ξένοι και χωρισμένοι απ’ Αυτόν, ούτε όταν αμαρτάνουμε. Βεβαίως κι ο φόβος είναι απαραίτητος, γιατί ο άνθρωπος είναι υλικός και επιρρεπής στο κακό. Αλλ’ αυτό είναι ένας χαμηλός, μάλλον ιδιοτελής, βαθμός σχέσης με το Θεό. Δείχνει συναλλαγή προκειμένου να κερδίσουμε τον Παράδεισο. Όταν, όμως, ο πιστός μπει στην αγάπη του Θεού, δεν του χρειάζεται ο φόβος. Ό,τι κάνει, το κάνει από αγάπη κι έχει πολύ μεγαλύτερη αξία αυτό. Λεέι σχετικά ο ίδιος φωτισμένος γέροντας: “Η θεία χάρις μας διδάσκει το δικό μας χρέος. Για να την προσελκύσουμε, θέλει αγάπη, λαχτάρα. Η χάρις του Θεού θέλει θείο έρωτα. Μόνος Του θα έλθει ο Χριστός και θα εγκύψει στην ψυχή μας, αρκεί να βρει ορισμένα πραγματάκια που να Τον ευχαριστούν· αγαθή προαίρεση, ταπείνωση και αγάπη.”

ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ: Ο επίλογος ανήκει δικαιωματικά στο πατέρα Πορφύριο. Όταν έρχεται η φοβία κι απογοήτευση: “Στραφείτε στον Χριστό. Αγαπήστε τον απλά, ταπεινά, χωρίς απαίτηση και θα σάς απαλλάξει ο Ίδιος. Δεν χρειάζεται ούτε τον διάβολο να φοβάσθε, ούτε την κόλαση, ούτε τίποτα. (...) Ν’ αγωνίζεσθε με απαλότητα και απλότητα, χωρίς σφίξιμο και άγχος. Δεν είναι καλό να σφίγγεσαι και να πλήττεις, για να γίνεις καλός. Έτσι θ’ αντιδράσετε χειρότερα. Όλα να γίνονται με απαλό τρόπο, αβίαστα και ελεύθερα. Ούτε να λέτε: ≪Θεέ μου, απάλλαξέ με απ’ αυτό≫, παραδείγματος χάριν, τον θυμό, την λύπη. Δεν είναι καλό να προσευχόμαστε η και να σκεπτόμαστε το συγκεκριμένο πάθος. Ρίξου με ορμή, για να νικήσεις το πάθος και θα δείς τότε πως θα σ’ αγκαλιάσει, θα σε σφίξει και δεν θα μπορέσεις να κάνεις τίποτα. Το δόσιμο στον Χριστό, σε ζωογονεί, σου δίνει χαρά, σε κάνει να χαίρεσαι τη ζωή, να νιώθεις δύναμη, μεγαλείο. Είναι μεγάλη τέχνη να τα καταφέρετε να αγιασθεί η ψυχή σας. Με την πραότητα, την υπομονή, την αγάπη. Να βάζετε κάθε μέρα νέα σειρά, νέα διάθεση, με ενθουσιασμό και αγάπη, προσευχή και σιωπή. Όχι να έχετε άγχος και να σάς πονάει το στήθος. Να εργάζεσθε με εγρήγορση, απλά, απαλά, χωρίς αγωνία, με χαρά κι αγαλλίαση, με αγαθή διάθεση. Τότε έρχεται η θεία χάρις. Να έχετε εμπιστοσύνη στον Θεό. Η στενοχώρια δείχνει ότι δεν εμπιστευόμαστε τη ζωή μας στον Χριστό. Δεν πρέπει η ψυχή μας ν’ αντιστέκεται και να λέει, ≪γιατί το έκανε αυτό ο Θεός, γιατί το άλλο αλλιώς, δεν μπορούσε να το κάνει διαφορετικά;≫. Όλ’ αυτά δείχνουν την μεγάλη ιδέα που έχομε για τον εαυτό μας, την υπερηφάνειά μας και τον μεγάλο εγωισμό μας. Την ώρα που μιλάς στον εξομολόγο, έρχεται η θεία χάρις και σε απαλλάσσει από όλα τα άσχημα βιώματα και τις πληγές και τα ψυχικά τραύματα και τις ενοχές· διότι, την ώρα που τα λες ο εξομολόγος εύχεται θερμά για την απαλλαγή σου. Ας μη γυρίζουμε πίσω στις αμαρτίες που έχουμε εξομολογηθεί. Ο Θεός όλα τα συγχωρεί με την εξομολόγηση.

Σημασία έχει τι θα κάνουμε τώρα, απ’ αυτή τη στιγμή και έπειτα. Η απελπισία και η απογοήτευση είναι το χειρότερο πράγμα. Είναι παγίδα του σατανά, για να κάνει τον άνθρωπο να χάσει την προθυμία του στα πνευματικά και να τον φέρει σε απελπισία. Όλες σχεδόν οι αρρώστιες προέρχονται από έλλειψη εμπιστοσύνης στον Θεό και αυτό δημιουργεί άγχος. Το άγχος το δημιουργεί η κατάργηση του θρησκευτικού αισθήματος. Αν δεν έχετε έρωτα για τον Χριστό, αν δεν ασχολείσθε με άγια πράγματα, σίγουρα θα γεμίσετε με μελαγχολία και κακό. (...) Σ’ εκείνο, που δίδω τη μεγαλύτερη σημασία είναι το ενδιαφέρον για την Εκκλησία, για τη μελέτη της Αγίας Γραφής. Μελετώντας τα λόγια του Θεού, θεραπεύεται κανείς χωρίς να το καταλάβει. Η αγάπη κάνει άγιο τον άνθρωπο, τον ειρηνεύει, διότι αγάπη είναι ο Θεός.”

Ρένος- Παναγιώτης Ρώτας, (1995).Αποφευγετε το στρες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Αναστασια Καλαντζη, (1996). Εφαρμοσμένη κλινική ψυχολογια στο χώρο της υγείας. Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.

Andre & Legeron O φόβος για τους άλλους. Εκδ. Κέδρος

Μάνος, Ν. (1997). Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη: University Studio

Νίκος Παπαδόπουλος, (2005). Λεξικό της Ψυχολογίας. Αθήνα: Συγχρονη εκδοτικη.

Χρήστος Ζερβής, (2003). Ψυχοπαθολογια του ενηλικα. Αθήνα: Βιβλιοτεχνία, Γ εκδοση.

www.agxos.gr Άγχος Τα πάντα για την Ψυχολογία 2012

Γέροντος Πορφυρίου: Βίος και Λόγοι, έκδ. Ιεράς Μονή Χρυσοπηγής Χανίων.2003

www.amanatidou.com

-πηγή: http://www.agiazoni.gr/article.php?id=90836803415845639821

Άρθρα των είδικών: 1. Χαράλαμπος Πετράς- Κλινικός Ανθρωπολόγος Κέντρο Συμβουλευτικής και Αποκατάστασης ΣΤΗΡΙΞΗ, info@kentrostirixis.gr

2. Νικόλαος Γ. Βακόνδιος- Ψυχολόγος, www.nvakondios.gr