Η εαρινή επίθεση στο ύψωμα 731

Η εαρινή επίθεση στο ύψωμα 731

Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο

Η τελευταία προσπάθεια του Μουσολίνι να νικήσει στον πόλεμο που κήρυξε στην Ελλάδα έγινε τον Μάρτιο του 1941 και έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Εαρινή Επίθεση» (Primavera).

Ο Ιταλός δικτάτορας ήθελε πάσει θυσία να κάμψει την ελληνική αντίσταση ώστε να αποδείξει τις ικανότητες της ιταλικής στρατιωτικής μηχανής στον Χίτλερ, που είχε αποφασίσει ήδη να επιτεθεί στα Βαλκάνια. Γι’ αυτό το λόγο ήταν παρών στην πρώτη γραμμή. Μόνο που η δύναμη της καθάριας ελληνικής ψυχής δεν του επέτρεψαν να απολαύσει τον θρίαμβο της νίκης.

Για τις ανάγκες της μεγάλης επίθεσης ο Μουσολίνι είχε στη διάθεσή του 25 μεραρχίες, τρία συντάγματα ιππικού, τέσσερα συντάγματα Βερσαλλιέρων, ένα σύνταγμα Γρεναδιέρων, 20 τάγματα Μελανοχιτώνων, Αλπινιστές και πέντε τάγματα Αλβανών εθελοντών που είχαν εξοπλιστεί από τους Ιταλούς. Ήταν επίσης διαθέσιμος μεγάλος αριθμός πυροβόλων και 400 περίπου αεροπλάνα.

Οι ελληνικές δυνάμεις αποτελούντο από πέντε μεραρχίες του Β΄ Σώματος Στρατού. Το Ιταλικό σχέδιο απέβλεπε σε διάσπαση της ελληνικής γραμμής στον τομέα ευθύνης της 1ης Μεραρχίας μεταξύ Τρεμπεσίνας και Μπούμπεσι δηλαδή στα υψώματα 731 και Μπρέγκου Ράπιτ. Με τον τρόπο αυτό θα απωθούσαν τις ελληνικές δυνάμεις εκατέρωθεν του σημείου διάσπασης και θα προέλαυναν από την κοιλάδα του Αώου προς Πρεμετή – Λεσκοβίκι – Μέρτζανη – Ιωάννινα.

Στην περιοχή που θα εκδηλωνόταν η κύρια εχθρική επίθεση, η 1η Μεραρχία (Θεσσαλίας) με διοικητή τον Υποστράτηγο Βασίλειο Βραχνό διέθετε 6 τάγματα στην πρώτη γραμμή και άλλα 3 σε εφεδρεία επί της οδού Κλεισούρας – Βερατίου.

9 Μαρτίου 1941, ώρα 04.00 – πρωινή. Ο Μουσολίνι με το επιτελείο του εγκαθίστανται σε παρατηρητήριο απέναντι από το ύψωμα 731, το πλέον στρατηγικό σημείο και από τα κυριότερα πεδία της μάχης που θα ακολουθούσε, για την οποία είχε επιστρατεύσει τους γόνους των καλύτερων οικογενειών της Ιταλίας και τους σημαντικότερους παράγοντες του φασιστικού καθεστώτος. Όλα ήταν σχεδιασμένα τέλεια. Άλλωστε ο δικτάτορας είχε επιβλέψει προσωπικά την προπαρασκευή της μάχης ευρισκόμενος στην Αλβανία επτά ημέρες πριν την επίθεση. Ώρα 06.00 – πρωινή. Η επίθεση ξεκινά.

Το Ιταλικό πυροβολικό δημιούργησε κατάσταση κόλασης στον τομέα της 1ης Μεραρχίας. Στις δυόμιση ώρες της επίθεσης οι ελληνικές θέσεις εβλήθησαν με πάνω από 100.000 σφαίρες. Ταυτοχρόνως η ιταλική αεροπορία με 190 αεροπλάνα βομβάρδιζε ανελέητα. Τα υψώματα 731, Μπρέγκο Ράπιτ και Κιάφε Λούζιτ δέχθηκαν το κύριο βάρος της επίθεσης. Ώρα 08.00 – πρωινή. Το ιταλικό πεζικό επιτίθεται.

Η ένταση των επιθέσεων δεν προβληματίζει την ελληνική αμυντική γραμμή. Ώρα 09.00 πρωινή. Ξεκινά η κύρια επίθεση εναντίον του υψώματος 731 και του Μπρέγκου Ράπιτ. Παρά την αντίσταση του ελληνικού πυροβολικού τα ιταλικά τμήματα φθάνουν ως τις πλαγιές των υψωμάτων. Ο βομβαρδισμός κατέστρεψε όλα τα αμυντικά έργα και το τηλεφωνικό δίκτυο. Φωτιά και κουρνιαχτός παντού. Πλησιάζοντας το ύψωμα 731 οι Ιταλοί, εμφανίζονται μπροστά τους σαν φαντάσματα οι Έλληνες φαντάροι με τα πολυβόλα και τους παίρνουν στο κυνήγι ... Μέχρι το απόγευμα εξαπέλυσαν χωρίς επιτυχία άλλες τέσσερις επιθέσεις οι Ιταλοί. Το μόνο, που κατάφεραν ήταν η κατάληψη του υψώματος 717, που βρισκόταν 500 μέτρα μπροστά από το 731. Οι ιταλικές προσπάθειες στις περιοχές Μάλι Σπάνταριτ, Κιάφε Σοφιούτ και στα υψώματα 1300, 1030, Κιάφε Λούζιτ, 809, 710 και 717 υπήρξαν ιδιαιτέρως έντονες με σφοδρούς βομβαρδισμούς αλλά η ελληνική αντίσταση ήταν επιτυχής.

Τη νύχτα οι Έλληνες ετοιμάσθηκαν για τη δεύτερη ημέρα της επίθεσης της 10ης Μαρτίου 1941. Με σκοπό τη διάσπαση της ελληνικής γραμμής στο όρος Σεντέλι μέχρι την Τρεμπεσίνα, οι Ιταλοί δεν κατάφεραν να διασπάσουν την ελληνική άμυνα, αντιθέτως, έχασαν ισχυρά οχυρωμένες θέσεις κι ο Μουσολίνι άρχισε να ανησυχεί.

11 Μαρτίου 1941. Χαράματα οι Ιταλοί επιτίθενται χωρίς προπαρασκευή πυροβολικού. Κανένα αποτέλεσμα. Τη νύχτα διατάγματα της 26ης Λεγεώνας Μελανοχιτώνων προωθήθηκαν μέσα στην χαράδρα Προι Μάθ, έγιναν αντιληπτοί, εγκλωβίσθηκαν στη χαράδρα και μετά ολίγων ωρών τα δύο ιταλικά τάγματα έπαψαν να υπάρχουν ... Εάν είχε επιτυχή έκβαση η συγκεκριμένη ιταλική προσπάθεια, το τελικό αποτέλεσμα της «Εαρινής Επίθεσης» ίσως να ήταν διαφορετικό.

12 Μαρτίου 1941. Συνεχίστηκαν οι επιθέσεις σε όλη την έκταση του μετώπου και όλες αποκρούστηκαν. Οι απώλειες από τη δράση του ελληνικού πυροβολικού όμως δεν φοβίζουν τους Ιταλούς στρατηγούς και οι Έλληνες, που επιζούσαν στα υψώματα της πρώτης γραμμής, μάχονταν σθεναρά χωρίς όρια λογικής. Πριν χαράξει, δυνάμεις της Μεραρχίας «Μπάρι» επιτέθηκαν εναντίον όλων των υψωμάτων κι οι άνδρες του Κετσέα, τους απέκρουσαν και καταδίωξαν. Στην ιταλική πλευρά η αρχική αισιοδοξία άρχισε να χάνεται...

13 Μαρτίου 1941. Το ύψωμα 731 βομβαρδίζεται και ο λόχος του 111/19 Τάγματος, που βρισκόταν στην κορυφή του, απώλεσε 68 νεκρούς και 219 τραυματίες, μεταξύ αυτών ελαφρά και ο Λοχαγός Κουτρίδης που παρέμεινε στη θέση του. Επιχειρώντας τοπικές αντεπιθέσεις με εφ’ όπλου λόγχη και κραυγάζοντας «αέρα», οι υπερασπιστές του 731 με μπροστάρη τον Υπολοχαγό Λαυρεντίδη (αντιπρόεδρο της Βουλής μετά τη μεταπολίτευση) και τον έφεδρο Ανθυπολοχαγό Τζόμαλο, που έχασε τη ζωή του, εκδιώκουν τους Ιταλούς στρατιώτες, οι οποίοι υποχώρησαν κατατρομαγμένοι...

14 Μαρτίου 1941. Και την επόμενη ημέρα οι προσπάθειες των Ιταλών απέτυχαν, ενώ οι βομβαρδισμοί συνεχίζονταν. Εφορμώντας από το 717 έφθασαν μέχρι τις πρώτες γραμμές του 7.131 αλλά γρήγορα υποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους σημαντική ποσότητα λαφύρων και αιχμαλώτων. Τμήμα υπό τον Λοχαγό Κουτρίδη και τον έφεδρο Ανθυπολοχαγό Χατζηκυριάκο αντεπιτέθηκε με σφοδρότατη μανία και αποδεκάτισε τους εχθρούς.

15 Μαρτίου 1941. Από την αρχή των επιχειρήσεων, οι απώλειες των Ιταλών είχαν φθάσει τους 12.000 νεκρούς και τραυματίες. Μέχρι και τις 18 Μαρτίου εκτός από βομβαρδισμούς, οι Ιταλοί δεν εκδήλωσαν επιθέσεις Πεζικού. Οι υπερασπιστές των υψωμάτων βρήκαν την ευκαιρία ανασύνταξης και επιδιόρθωσης των οχυρώσεών τους. 19 Μαρτίου 1941. Οι Ιταλοί επιτίθενται εναντίον του 731 όπου κινήθηκε επίλεκτος λόχος της Μεραρχίας «Στένα», με την υποστήριξη 4 αρμάτων. Αυτή ήταν η μοναδική φορά, που ο εχθρός πάτησε το ύψωμα...

Αμέσως μετά, εφεδρική διμοιρία υπό τον έφεδρο Ανθυπολοχαγό Τζάθα, αντεπιτέθηκε εισχωρώντας ανάμεσα στους Ιταλούς. Η κύρια ελληνική αντεπίθεση εκδηλώθηκε από τον 9ο Λόχο με επικεφαλής τον Υπολοχαγό Λαυρεντίδη και τον επιλοχία Ζήκο. Οι Έλληνες τελικά κατέσφαξαν τους γενναίους «αρντίτι», οι οποίοι είχαν πλέον αποκλεισθεί πάνω στο ύψωμα. Παρά τους συνεχείς βομβαρδισμούς των Ιταλών, την αριθμητική τους υπεροχή και τις απόπειρες να διασπάσουν την ελληνική άμυνα, κυρίως στην περιοχή της Κλεισούρας, οι προσπάθειές τους απέτυχαν. 21 Μαρτίου 1941.

Ο Μουσολίνι αποχώρησε από την Αλβανία εκφράζοντας την περιφρόνηση και την αηδία του για τους στρατηγούς του θεωρούσε ότι τον είχαν εξαπατήσει, αφού ο στρατός του δεν είχε προχωρήσει ούτε βήμα.

22 Μαρτίου 1941. Αντιπροσωπεία Ιταλών από ιερείς και τραυματιοφόρους ήρθε στο 731, ζητώντας κατάπαυση του πυρός για να ταφούν οι νεκροί τους. Όμως, παρά την κατάπαυση εκεί, οι επιθέσεις συνεχίστηκαν στο όρος Γκόλικο, όπου αμυνόταν η 11η Μεραρχία (Αθηνών). Οι Ιταλοί τόλμησαν την ανακατάληψη μάταια στη θέση Δόντι και στο ύψωμα 1615. Τις δύο επόμενες ημέρες επαναλήφθηκαν οι βομβαρδισμοί και οι προσπάθειες πεζικού αλλά ουσιαστικά η μεγάλη «Εαρινή Επίθεση» του Μουσολίνι είχε κριθεί 23 και 24 Μαρτίου 1941. Οι Ιταλοί επιδόθηκαν σε επιθέσεις και σφοδρούς βομβαρδισμούς ειδικά στην περιοχή του 731 αλλά μόλις έγινε φανερή η πρόθεση των Ελλήνων για αντεπίθεση και ακούστηκε ο ήχος των ξιφολογχών που ετοποθετούντο στα όπλα, οι Ιταλοί φρόντισαν να συμπτυχθούν.

25 Μαρτίου 1941. Τελευταία ημέρα, της ιταλικής επίθεσης. Το εχθρικό πυροβολικό βομβάρδισε διάφορα σημεία του μετώπου και ιδιαίτερα το 731. Ανάμεσα στους απωλεσθέντες από αυτούς τους βομβαρδισμούς ήταν και ο Ανθυπολοχαγός Μαδεμλής. Τη νύχτα προς την 26η Μαρτίου, ελληνικά τμήματα κινήθηκαν προς κατάληψη των σημείων νότια του υψώματος 717. Φθάνοντας στις θέσεις που σκόπευαν διαπιστώθηκε ότι αυτές ήταν κενές.

Ο εχθρός είχε εγκαταλείψει τη μάχη. Ο Μουσολίνι δεν είχε υπολογίσει σωστά. Τα όνειρά του δεν κατάφεραν να λογχίσουν το μέταλλο της καρδιάς του Έλληνα φαντάρου!

Ελευθερία/  31 Μαρτίου 2012