Αρχιμ. Παύλος Δημητρακόπουλος, Η σημασία της νηστείας στη ζωή της Εκκλησίας.

Η σημασία της νηστείας στη ζωή της Εκκλησίας.

Υπό Αρχ. Παύλου Δημητρακοπούλου

 Κυρίαρχο χαρακτηριστικό γνώρισμα της πένθιμης και κατανυκτικής περιόδου της αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, την οποίαν διανύουμε με την Χάρη του Θεού, είναι η νηστεία. Επειδή δε πολλοί από εμάς αγνοούμε την σημασία και το ρόλο της στην πνευματική μας ζωή, γιαυτό και θα αναφερθούμε εν ολίγοις πάνω στο σπουδαιότατο αυτό θέμα με οδηγό τους αγίους Πατέρες μας.

Αν ανατρέξουμε στους λόγους των αγίων Πατέρων περί νηστείας, θα διαπιστώσουμε, ότι όλοι τους δίδουν σ’ αυτήν ένα καθολικό χαρακτήρα και προβάλλουν αυτήν ως έκφραση της ασκητικής τοποθετήσεως του πιστού έναντι των υλικών στοιχείων του κόσμου, προκειμένου να αποφύγει την υποταγή του σ’ αυτά, προσανατολίσει την θέλησή του προς τον Θεόν και την υποτάξει σ’ αυτόν. Με τον τρόπο αυτόν διερμηνεύουν το βαθύτερο πνεύμα του ευαγγελίου και τον ασκητικό χαρακτήρα του Ορθοδόξου ήθους. Όταν δε με την λέξη νηστεία αναφέρονται ειδικότερα στις τροφές, τότε ως επί το πλείστον εννοούν την αποχή από ορισμένα είδη τροφών για ένα χρονικό διάστημα, αν και η λέξη νηστεία κατά κυριολεξίαν σημαίνει πλήρη ασιτία.

Ο Μέγας Βασίλειος στον πρώτο περί νηστείας λόγο του τονίζει την αρχαιότητα του θεσμού, και την ανάγει στο πρώτο ανθρώπινο ζεύγος. Η πρώτη εντολή, που έλαβε ο Αδάμ στον Παράδεισο ήταν εντολή νηστείας και εγκρατείας. Επειδή δε δεν ενήστευσε, εξέπεσε από τον Παράδεισο. Τώρα λοιπόν χρειάζεται και πάλι την νηστεία, για να ε-πανέλθει σ’ αυτόν. Στη συνέχεια ο ιερός Πατήρ προχωρεί σε μια ιστορική αναδρομή στην ιστορία του Ισραήλ, όπου βλέπει καταξιωμένο τον θεσμό της νηστείας στη ζωή μεγάλων ανδρών του Ισρηλιτικού λαού. Ο Μωϋσής μετά από νηστεία 40 ημερών πάνω στο όρος Χωρήβ αξιώνεται να δεχθεί από τον Θεόν τις πλάκες του νόμου. Αντίθετα κάτω στους πρόποδες του όρους η λαιμαργία εξώθησε τον λαό στην ειδωλολατρεία και κατόπιν στην μέθη και στην ασωτεία. Η οινοποσία αχρήστευσε την επί 40 ημέρες προ-σμονή του δούλου του Θεού στην νηστεία και στην προσευχή. Αυτές τις πλάκες, που έλαβε η νηστεία τις εκομμάτιασε η μέθη, διότι ο παροφήτης δεν έκρινε άξιον, να νομοθετείται από τον Θεόν λαός μέθυσος. Κατά τον καιρόν της παραμονής των στην έρημο οι Εβραίοι, εν όσο μεν ήσαν ευχαριστημένοι με το μάνα, που τους έδινε ο Θεός με θαυμαστό τρόπο, ενικούσαν τους εχθρούς των. Όταν όμως εγόγγυσαν και άρχισαν να ζητούν κρέατα και να επιθυμούν να γυρίσουν πίσω στην Αίγυπτο, τότε τα πτώματά τους έπεσαν στην έρημο και δεν είδαν την γή της επαγγελίας. Ο προφήτης Ηλίας μετά από νηστεία 40 ημερών καταξιώθηκε να δεί τον Θεόν μεσα στο σπήλαιον του όρους Χωρήβ. Διά μέσου της νηστείας οι τρείς παίδες στην Βαβυλώνα, όταν ερίφθησαν στο καμίνι της φωτιάς, παρέμειναν αβλαβείς και αποδείχθηκαν δυνατότεροι του πυρός. Ο προφήτης Δανιήλ επί τρεις εβδομάδες παρέμεινε νηστικός και έτσι εδίδαξε τα λιοντάρια να νηστεύουν, όταν κατέβηκε στον λάκκο. Οι Νηνευΐτες, επειδή ενήστευσαν και επένθησαν, ανέτρεψαν την απόφαση του Θεού, αφού έκαναν μαζί με τους ανθρώπους και τα ζώα να νηστεύσουν. Ο προφήτης Ησαΐας, ομιλών περί νηστείας, επισημαίνει τον κίνδυνο τυποποιήσεώς της και προβάλλει στο λαό όλα εκείνα τα στοιχεία, που συνιστούν την αληθινή νηστεία, η οποία, τότε μόνον είναι αποδεκτή από τον Θεόν, όταν συνδυάζεται με την αποχή από την αμαρτία (Ησ.1,13-17). Η ζωή του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ήταν μια συνεχής νηστεία. Τέλος ο ίδιος ο Κύριός μας, προτού να αρχίσει την δημοσία του δράση, απεσύρθη στην έρημο και παρέμεινε επί 40 ημέρες και 40 νύχτες νήστις και προσευχόμενος. Με την διαγωγή του αυτή  προσδι-ορίζει την θετική του στάση απέναντι στο θεσμό της νηστείας, προβάλλει εαυτόν τύπον και παράδειγμα προς μίμησιν και μας διδάσκει ότι η νίκη στην πάλη προς τα πάθη και τους δαίμονες επιτυγχάνεται διά προσευχής και νηστείας. Αργότερα, στην επί του ό-ρους ομιλία του προδιαγράφει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ορθή και θεάρεστη άσκησή της.

Όταν οι Πατέρες ομιλούν για την νηστεία και όταν απέχουν από ορισμένα είδη τροφών, δεν το κάνουν από περιφρόνηση προς τις τροφές, ούτε από διάκριση σε καθα-ρές και μη καθαρές, αφού κατά τον απόστολο «παν κτίσμα Θεού καλόν και ουδέν από-βλητον μετά ευχαριστίας λαμβανόμενον» (Α΄Τιμ.4,4). Οι Πατέρες, χρησιμοποιούντες την νηστεία, αποβλέπουν στη σταύρωση του σαρκικού φρονήματος και των εμπαθών επιθυμιών. Ο αββάς Ποιμήν σ’ ένα απόφθεγμά του στο Γεροντικό λέγει, ότι η νηστεία δεν πρέπει να είναι σωματοκτόνος, αλλά παθοκτόνος. Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων παρατηρεί: «Ας χρησιμοποιήσωμε με μέτρο την τροφή, χωρίς να παρασυρόμαστε στην γαστριμαργία, ώστε να υπερισχύσωμε και των σαρκικών ηδονών». Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σε πολλά σημεία των λόγων του και στα ερμηνευτικά του υπομνήματα, την χαρακτηρίζει άλλοτε σαν όπλο, άλλοτε σαν μητέρα των αρετών και άλλοτε σαν φάρμακο. Όπως όμως το φάρμακο, και αν ακόμη μύριες φορές είναι ωφέλιμο, γίνεται άχρηστο και επιβλαβές, όταν είναι άπειρος αυτός, που το χρησιμοποιεί, έτσι και η νη-στεία. Πρέπει να γνωρίζουμε πότε και πως και σε ποιό μέτρο θα την χρησιμο-ποιήσουμε, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του σώματος, την εποχή του έτους, και τις τοπικές συνθήκες.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των αγίων Πατέρων στους περί νηστείας λόγους των είναι ο καθολικός τρόπος θεωρήσεώς της. Αληθινή νηστεία κατά τους Πατέρες δεν είναι μόνον αυτή, που περιορίζεται στην πλήρη ή μερική αποχή από ορισμένες τροφές, αλλά εκείνη, που επεκτείνεται στην εγκράτεια των παθών και την αποφυγή της αμαρτίας. Έτσι η νηστεία αποκτά τις πραγματικές της διαστάσεις. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην 8η ομιλία του στη Γένεση λέγει, ότι εκείνος που νηστεύει, παράλληλα με την νηστεία των τροφών, θα πρέπει να αγωνίζεται να είναι μετριόφρων, ήσυχος, ήμερος, ταπεινός, να περιφρονεί την δόξαν της παρούσης ζωής, να προσεύχεται, να εξομολογείται και να κάνει ελεημοσύνες. Ο Μεγας Βασίλειος συμπληρώνει στον 2ο λόγο του περί νηστείας, ότι αληθής νηστεία είναι η αποξένωσις από κάθε κακό, η εγκράτεια της γλώσσης, η αποφυγή του θυμού και των σαρκικών επιθυμιών, της κατακρίσεως, του ψεύδους και της επιορκίας. Την ίδια αυτή διδασκαλία, σε ποιητική πλέον μορφή, βρίσκουμε πλούσια στην εκκλησιαστική υμνογραφία, ιδίως στα τροπάρια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η οποία αποτελεί την κατ’ εξοχήν περίοδο εγκρατείας ολοκλήρου του εκκλησιαστικού έτους.

Ενώ δε όλοι οι Πατέρες από την μία πλευρά εγκωμιάζουν την νηστεία, τονίζουν την αξία της, και προβάλλουν τους καρπούς της, από την άλλη θαυμάζουμε την σοφία της διακρίσεώς των στον τρόπο της εφαρμογής της στην κάθε μία συγκεκριμένη περί-πτωση. Ο άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος σ’ ένα λόγο του προς τον επίσκοπο Κάστορα παρατηρεί, ότι «εκείνοι, (δηλαδή οι Πατέρες), δεν μας παρέδωσαν ένα κανόνα νηστείας, ούτε ένα τρόπο μεταλήψεως τροφών, ούτε και στο ίδιο μέτρο, επειδή δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη, ούτε όλοι την ίδια ηλικία, αλλά ούτε όλοι είναι εξ’ ίσου υγιείς». Χωρίς δηλαδή να παραθεωρούν ή να υποτιμούν την αξία της νηστείας ως εκφραστή του ασκητικού χαρακτήρος του Ορθοδόξου ήθους, παράλληλα δεν εγκλωβίζονται σε άκαμπτες αρχές, νόμους και κανόνες, αλλά κινούνται με μιά θαυμαστή πνευματική ελευ-θερία στο συγκεκριμένο θέμα. Λαμβάνουν υπ’ όψιν πλείστους όσους παράγοντες, που είναι δυνατόν να τροποποιήσουν ή και να μεταβάλλουν το μέτρο και τον χρόνο της νηστείας, όπως η ασθένεια, το είδος της εργασίας, οι ανθυγιεινές συνθήκες της ζωής και οι κλιματολογικοί παράγοντες. Επίσης άλλες ειδικές περιπτώσεις, όπως εγκυμονούσες και θηλάζουσες μητέρες και μικρά παιδιά. Σ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις ανέκαθεν καθιερώθηκε στη ζωή της Εκκλησίας η αρχή της οικονομίας. Μάλιστα υπάρχει κανόνας της Εκκλησίας, ο 69ος Αποστολικός, ο οποίος προβλέπει κατάλυση της νηστείας, γι’ αυτούς, που αδυνατούν να νηστεύσουν λόγω ασθενείας.

Καλό υπόλοιπο της αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής.