π. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης, Υπήρξε κρυφό σχολειό;

Υπήρξε κρυφό σχολειό;

Γράφει ο π. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης

α) Υπάρχει μια τάση τα τελευταία χρόνια στους κύκλους πολλών λογίων να υποτιμούν την προσφορά της εκκλησίας στον πολιτισμό, τα γράμματα, τις τέχνες και την παιδεία. Κι αυτό όχι μόνο κατά την Τουρκοκρατία, αλλά και κατά τους νεώτερους χρόνους. Ενοχλεί ορισμένους που στις γραπτές μαρτυρίες υπάρχει το ζεύγμα “κληρικός - παιδεία”. Ενοχλεί επίσης ότι η εκκλησία ταυτίζεται με των “Ελλήνων τις κοινότητες”, αφού αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί συνεκτικό και ενοποιητικό παράγοντα της κοινωνικής ζωής. Ενώ άλλοι συνεχίζουν να διαιρούν και να κομματιάζουν τον λαό, η εκκλησία αγωνίζεται να ενοποιεί τα διεστώτα. (Ας μου επιτρέψουν οι φίλοι αναγνώστες μια μικρή παρέκκλιση σήμερα από τον αυστηρά θεολογικό προσανατολισμό της στήλης αυτής. Αλλά υπάρχει τόση σύγχυση, που δεν μπορεί να μην υπενθυμίζεται το αυτονόητο).

β) Απαξιώνουν ορισμένοι το γεγονός ότι η εκκλησία έγινε κιβωτός που έσωσε το γένος, τη γλώσσα και τον πολιτισμό, έστω και αν αυτό της κόστιζε θεολογικά. Θέλουν να παραθεωρήσουν και να διαβάλουν τη συνεισφορά της με αφορμή ανθρώπινες αστοχίες και μικρότητες. Έτσι επιστρατεύουν διάφορα επιχειρήματα, ή αποσιωπούν σημαντικές εκκλησιαστικές πρωτοβουλίες και αξιόλογες εκδοτικές συλλογές της τουρκοκρατίας.

γ) Να αναφερθεί λ.χ. ότι στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια δεν γράφεται τίποτε για τη “Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών”, που εκδόθηκε στα 1782 και θα έπρεπε να κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις στα κείμενα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η συλλογή αυτή αναδεικνύει αφενός τη διαχρονική πορεία της ελληνικής γλώσσας, αφού φιλοξενεί κείμενα από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα. Και αφετέρου, το ασκητικό και σταυροαναστάσιμο μήνυμα του Ευαγγελίου που απηχείται στη “Φιλοκαλία” στήριζε τους υποδούλους και τους αναπτέρωνε την αποσταμένη ελπίδα.

δ) Σπουδασμένοι οι πιο πολλοί νεοέλληνες της άρχουσας κοινωνικής τάξης σε δυτικόφερτα κολέγια και πανεπιστήμια του εξωτερικού και επηρεασμένοι από το αντιχριστιανικό πνεύμα που επικράτησε εκεί, σπεύδουν να το μεταφέρουν άκριτα στα καθ’ ημάς. Διότι, όντως στη Δύση ο ρωμαιοκαθολικισμός, εξαιτίας της ποιμαντικής του φόβου που εφάρμοζε για πολλούς αιώνες, ευθύνεται για τα νεώτερα αθεϊστικά κινήματα. Η ιερά εξέταση, το κυνήγι των μαγισσών, ο διά πυράς θάνατος, οι πίνακες απαγορευμένων βιβλίων, τα συγχωροχάρτια, καθώς και άλλες υπερβάσεις του ρωμαιοκαθολικισμού, που αποτελούν διαστρέβλωση του Ευαγγελίου, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί έντονη αντιθρησκευτική και αντιεκκλησιαστική κριτική και τελικά να γεννηθεί ο αθεϊσμός.

ε) Έτσι οι περισσότεροι λόγιοι, πολιτικοί και διαμορφωτές της κοινής γνώμης στον τόπο μας, επηρεασμένοι από όλα αυτά χαλκεύουν έναν σκοτεινό μεσαίωνα και για την Ανατολή. Και όταν δεν παρουσιάζουν την ορθόδοξη εκκλησία ως οπισθοδρομική, σκοταδιστική και αφιλάνθρωπη, στέκονται αρνητικά και με προκατάληψη απέναντί της. Από την άλλη πλευρά, πολλοί εκκλησιαστικοί ηγέτες σπεύδουν να στηριχθούν στο ένδοξο εκκλησιαστικό παρελθόν, χωρίς να σκέπτονται ότι οι ίδιοι αναδεικνύονται από το πνευματικό έργο στο παρόν και με βάση αυτό θα κριθούν στο μέλλον. Δηλαδή, θα κριθούν από το γεγονός αν ακολουθούν τον Σωτήρα Χριστό, τον Μέγα Αρχιερέα στον Σταυρό για τη σωτηρία του κόσμου.

στ) Μέσα στο παραπάνω αρνητικό κλίμα αμφισβητείται και το “κρυφό σχολειό”, που δεν είναι εφεύρημα της εκκλησίας. Ο θρύλος του “κρυφού σχολειού”, που προήλθε από τη λαϊκή συνείδηση, μπήκε στα σπουδαστήρια πολλών ιστορικών και ξαναγύρισε με την τέχνη και την ποίηση σ’ αυτόν, μεταφέρει μια αλήθεια: ότι τα γράμματα στην Τουρκοκρατία απαιτούσαν κόπους, θυσίες και ώρες ποδαρόδρομο κάτω από τον τρόμο του κατακτητή. Το “κρυφό σχολειό” μάλλον έλαβε διάφορες μορφές: Καταρχήν ήταν φανερό σχολείο που λειτουργούσε με τον φόβο αναστολής της λειτουργίας του, εάν ξεσπούσε κάποια επανάσταση ή υπήρχε απειλή παιδομαζώματος. Δεύτερον, λειτούργησε ως κρυφό σχολείο στην κυριολεξία κυρίως στις περιοχές όπου οι τούρκοι έπαρχοι ήταν ιδιαίτερα σκληροί. Γι’ αυτό είχαν βρεθεί διάφοροι μυστικοί χώροι, που χρησιμοποιούνταν ως αίθουσες διδασκαλίας.

ζ) Αλλά και αν υποθέσουμε ότι οι ιστορικές μαρτυρίες είναι ισχνές, αναντίρρητο γεγονός τυγχάνει ότι στον ταπεινό ορθόδοξο ναό, κάτω από το φως του καντηλιού που τρεμόσβηνε, ακουγόταν, διαβαζόταν και σωζόταν η λόγια ελληνική γλώσσα. Έτσι, από το αναλόγιο μεταδίδονταν στις επόμενες γενιές η διαχρονική ελληνική σοφία και τα μηνύματα για δικαιοσύνη, φιλαδελφία, υπομονή, θυσία και ελπίδα. Τα λειτουργικά βιβλία ήταν προσιτά σε όλους και το Οκτωήχι, το Ψαλτήρι, το Τριώδιο, το Πεντηκοστάριο, ο Απόστολος, τα Μηναία και τα Συναξάρια μυούσαν τους Ρωμιούς στις αλήθειες της πίστεως. Ο εσπερινός, ο όρθρος, η Λειτουργία, οι Χαιρετισμοί και οι γιορτές, που ένωναν τον λαό, τελούνταν στις μισοσκότεινες και ταπεινές εκκλησιές. Τελικά, μήπως με αυτές πρέπει να ταυτίσουμε το “κρυφό σχολειό”;

«Μακεδονία»26/03/2011/