(1).jpg)
Το πρόβλημα της μεταφράσεως των κειμένων
της λατρείας της Ορθοδόξου Εκκλησίας στη Δημοτική γλώσσα
του Κυριάκου Παπακυριάκου
Θεολόγου, τ. Διευθυντού Γυμνασίου-Λυκείου
από το περιοδικό της ΠΕΘ «Κοινωνία», τεύχος 4, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2010
Περίληψη από την εισήγηση του Παπακυριάκου Κυριάκου στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο μάθημα της Λειτουργικής (Καθ. Ιωάννης Φουντούλης) στίς 27-5-1985, βελτιωμένη και με σκέψεις το 2010.
***
1) Έρευνα στο ως άνω θέμα
Από χρόνια σκέπτομαι το θέμα της μεταφράσεως των εκκλησιαστικών κειμένων. Έψαξα σε διάφορες βιβλιογραφίες, πλην της τελευταίως εκδοθείσης Τριμηνιαίας έκδοσης Ορθοδόξου Διδαχής της Θεοδρομίας του 2005 τεύχος και δε βρήκα αξιόλογες σχετικές ή παραπλήσιες εμπεριστατωμένες εργασίες, άλλα άπλες μόνο εργασίες, διότι δεν απασχολούσε έντονα τους συγγραφείς. Το θέμα είναι σύγχρονο, της τελευταίας πεντηκονταετίας, από τότε που ή Ελληνική κυβέρνηση κατάργησε την καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα του κράτους.
Δεν στηρίχθηκα σε γραπτές πηγές, άφ' ενός μεν επειδή δεν υπάρχουν αξιόλογες, άφ' ετέρου δε για να μην επηρεασθώ ευθύς εξ αρχής εξ αυτών και δεσμεύσω τη σκέψη μου σε γνώμες άλλων. Κατέφευγα κυρίως σε φιλικές συζητήσεις με πρόσωπα πεπειραμένα που τους απασχολεί το ίδιο θέμα από καιρό.
Έβαλα στους μαθητές του Γυμνασίου-Λυκείου πού υπηρετούσα «τεστ» με τις εξής δυο έρωτήσεις:1) Τί καταλαβαίνω κατά τον εκκλησιασμό μου στο ναό από αυτά που ψάλλονται και διαβάζονται; 2) Πώς θέλω να γίνονται οι ιερές ακολουθίες στους ναούς για να προσεύχομαι και να λατρεύω το Θεό καλύτερα;
Οι μαθητές ανώνυμα εκφράσθηκαν ελεύθερα και διατύπωσαν πολλές σοφές γνώμες που λήφθηκαν υπόψη στην ανάπτυξη του θέματος. Ζήτησα τη γνώμη ενός υπεύθυνου, πανελληνίως γνωστού πνευματικού ανθρώπου και μου απάντησε: «Μην το συζητάς το θέμα σε πολύ ευρύ κύκλο, γιατί θα θεωρηθείς νεωτεριστής θεολόγος. Η λύση του προβλήματος αυτού μπορεί να προκαλέσει διχασμό στους πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας και να δημιουργήσει δημοτικιστές και συντηρητικούς στην εκκλησιαστική γλώσσα. Καλό είναι να το αφήσουμε να λυθεί μόνο του το πρόβλημα με την πάροδο του χρόνου.»
Όσο και αν το αποσιωπήσουμε το πρόβλημα, δε θα πάψει να υπάρχει κα να γίνεται αιτία προφάσεων απομάκρυνσης πολλών πιστών από τη λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
2. Ενστάσεις των επιμενόντων στη μετάφραση των Εκκλησιαστικών κειμένων και αναίρεση αυτών.
Οι ισχυριζόμενοι την αναγκαιότητα της μετάφρασης των Εκκλησιαστικών κειμένων φέρνουν ως επιχείρημα τα κείμενα του Όμηρου, τα όποια θα ήταν άγνωστα στους περισσότερους έλληνες αν δε μεταφράζονταν στην Νεοελληνική γλώσσα. Παραδέχονται όμως ότι μειώθηκε ή λογοτεχνική τους αξία.
Δεν εξομοιώνεται ή αναγκαιότητα της μετάφρασης των εκκλησιαστικών κειμένων με τη μετάφραση των Ομηρικών έργων, διότι ή γλώσσα αυτών δεν είναι τόσο δύσκολη και απλησίαστη όπως ή Ομηρική γλώσσα. Είναι πολύ ευκολότερο, με λιγότερο κόπο, να εξοικειωθεί κανείς στην εκκλησιαστική γλώσσα παρά στην ομηρική. Δεν διαφέρει πολύ το λεξιλόγιο της "Εκκλησιαστικής γλώσσας από την καθημερινή στρωτή Ελληνική γλώσσα. Το 90% των λέξεων των είναι ίδιες με διαφορετικούς μόνο τύπους διατυπώσεως γραμματικών καταλήξεων.
Και για αυτή ακόμη τη διαφορά ισχυρίζονται ότι δεν υποχρεούται να μάθει ό λαός την εκκλησιαστική γλώσσα. Προτιμούν να θυσιάσουμε τη παραδοσιακή ελληνική γλώσσα για να προσελκύσουμε τους ανθρώπους στην ορθόδοξο λατρεία.
Φέρνουν ως παράδειγμα τα λόγια του Απόστολου Παύλου: «Και εγενόμην τοις Ιουδαίοις ως Ιουδαίος, ίνα Ιουδαίους κερδίσω. Τοις ανόμοις ως άνομος, μη ων άνομος Θεώ, άλλ' έννομος Χριστώ, ίνα κερδίσω ανόμους. Εγενόμην τοις ασθενέσι ως ασθενής, ίνα τους ασθενείς κερδίσω- τοις πάσι γέγονα τα πάντα ίνα πάντως τινάς κερδίσω.» (Α' Κορινθίους. Θ' 20-22). Και επιμένουν ότι πρέπει να προσαρμοσθούμε στις ανάγκες του λάου. Λέγουν ότι οι χριστιανοί που αγνοούν τη γλώσσα της λατρείας μας είναι ασθενείς αδελφοί μας και πρέπει να μεταφράσουμε τα Εκκλησιαστικά κείμενα για να τους φέρουμε στο νοσοκομείο των ψυχών που λέγεται Εκκλησία. Επιμένουν να προσαρμόζεται η Εκκλησία με την εκάστοτε εποχή για να φέρουμε τις νέες γενεές στους κόλπους της.
Το ζήτημα της μεταφράσεως των λειτουργικών κειμένων δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στα θέματα του εκσυγχρονισμού της Εκκλησίας, διότι η Εκκλησία δεν είναι κοσμικό ίδρυμα άλλα θείον. Ο ιδρυτής της, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, χθες και σήμερα και σε όλους τους αιώνες ήταν, είναι και θα είναι ο αυτός, δεν αλλάζει. Παραμένει ό ίδιος ως προς τη διδασκαλία του και τα δόγματα της πίστεως μας, τα όποια οι υμνογράφοι σαφώς διατύπωσαν στους ύμνους της Εκκλησίας μας. Όπως δεν είναι δυνατό να αλλάξουμε το περιεχόμενο του ιερού Ευαγγελίου και το δογματικό περιεχόμενο του συμβόλου της πίστεως μας, το ίδιο δεν είναι δυνατόν να αλλάξουμε κατά χιλιοστό με τις μεταφράσεις και το νόημα των εκκλησιαστικών ύμνων. Στη διατύπωση των δογματικών αληθειών υπάρχουν φράσεις αναντικατάστατες. Η Α' Οικουμενική Σύνοδος το
3. Τα αίτια της οξύνσεως του προβλήματος της μεταφράσεως των Εκκλησιαστικών κειμένων
Το πρόβλημα έγινε οξύτερο από της καθιερώσεως της Δημοτικής ως επίσημης γλώσσας των Ελλήνων, με τη φράση του υπογράφοντος ότι σήμερα υπογράφουμε τη ληξιαρχική πράξη του θανάτου της Ελληνικής καθαρεύουσας. Έκτοτε οι νέοι μας βλέπουν την εκκλησιαστική Ελληνική γλώσσα σαν νεκρή. Τα παιδιά πού δυσανασχετούν να διαβάσουν βιβλία της προ τεσσαρακονταετίας ομιλούμενης απλής καθαρεύουσας πώς είναι δυνατό να διαβάζουν και να καταλαβαίνουν κείμενα της ελληνιστικής εποχής; Δυσανασχετούν να διαβάσουν τα βιβλία του Παπαδιαμάντη και άλλων συγγραφέων της καθαρεύουσας. Τα απορρίπτουν σαν να είναι γραμμένα σε ξένη γλώσσα που την αγνοούν. Μερικοί νεωτεριστές κατηγόρησαν τόσο πολύ την καθαρεύουσα στα παιδιά, για να είναι προκατειλημμένα εναντίον της και να την απεχθάνονται. "Αποστρέφονται ακόμη και τα πολυτονικά κείμενα. Θέλουν να απλοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο ή γλώσσα μας. Αν είναι δυνατόν να αλλάξει το Ελληνικό αλφάβητο και να εισαχθεί το Λατινικό για να καταργηθούν τα φωνήεντα η, υ, ω και οι δίφθογγοι αϊ , οι, ει ευ, ή και η ορθογραφία της Ελληνικής γλώσσας. Τα θέλουν όλα στο έπακρον απλοποιημένα, έτοιμα, μασημένα. Θέλουν να έχουν όσο το δυνατό λιγότερα γράμματα και λέξεις στο λεξιλόγιο τους. Επιβάλλεται να αμυνθούμε για εθνικούς λόγους εναντίον της γενικής καταστροφής της Ελληνικής γλώσσας, και να διατηρήσουμε τα κείμενα της λατρείας της Ορθόδοξης Εκκλησίας για να καταλαβαίνουν οι Έλληνες ένα μέρος από τη γνήσια πατροπαράδοτη ελληνική γλώσσα Το πρόβλημα της γλώσσας υπήρχε πάντοτε, διότι πάντοτε υπήρχαν αγράμματοι και μάλιστα περισσότεροι από ό,τι σήμερα, πού εισήχθηκε ή υποχρεωτική εννεαετής κρατική εκπαίδευση, Και όμως οι άλλοτε εντελώς αγράμματοι καταλάβαιναν καλύτερα την εκκλησιαστική γλώσσα από τους σημερινούς απόφοιτους του Γυμνασίου. Γιατί; Διότι άλλοτε υπήρχε μεγαλύτερη θρησκευτική διάθεση ακροάσεως των εκκλησιαστικών ακολουθιών από τους περισσοτέρους Ορθόδοξους Έλληνες. Άκουγαν ευχαρίστως τα εκκλησιαστικά κείμενα και τους ύμνους στη γλώσσα που είναι γραμμένα και χαίρονταν, ενώ σήμερα προκατειλημμένοι πολλοί βρίσκουν ως δικαιολογία τη γλώσσα για να μην εκκλησιάζονται. Αν γίνει ένα «τεστ» μεταξύ των νέων ηλικίας 15- 30 ετών, θα διαπιστώσουμε ότι το 50%, για να δικαιολογηθεί πού δεν εκκλησιάζεται, θα ταχθεί υπέρ της μεταφράσεως των εκκλησιαστικών κειμένων.
Προ ετών οι χριστιανοί θεωρούσαν βεβήλωση να αλλάξουν οτιδήποτε στην παράδοση της Εκκλησίας, Γνωστή είναι η υπόθεση των Ευαγγελικών του 1900, όταν μετεφράσθηκε η Καινή Διαθήκη στη γλώσσα του λάου, από τον Πάλλη. Συλλαλητήρια διαμαρτυρίας έγιναν στην Αθήνα εναντίον της μεταφράσεως αυτής και ολόκληρη κυβέρνηση έπεσε. Στα χρόνια μας μπορεί να συμβεί το αντίθετο, δηλαδή να διοργανώσουν συλλαλητήρια για να γίνει οπωσδήποτε ή μετάφραση των εκκλησιαστικών κειμένων.
Προ πεντηκονταετίας, παρ' όλη την αγραμματοσύνη χιλιάδων αναλφάβητων, παρακολουθούσαν πολλοί νέοι με ευλάβεια τις ιερές ακολουθίες της Εκκλησίας. Τις ένιωθαν περισσότερο με την καρδιά τους και λιγότερο με τη λογική. Πολλές οικογένειες διάβαζαν και έψαλλαν κατ' οίκο το Μικρό και Μεγάλο απόδειπνο, τον μικρό και μεγάλο Παρακλητικό κανόνα, τη Θεία Μετάληψη και άλλες ιερές ακολουθίες της Εκκλησίας μας. Πολλές ηλικιωμένες κυρίες αποστήθιζαν το μεγαλύτερο μέρος αυτών. Έψαλλαν με πολύ κατάνυξη τους ύμνους. Διάβαζαν άπ' το πρωτότυπο την Ευαγγελική και Αποστολική περικοπή της Κυριακής κάθε Σάββατο βράδυ και προετοιμάζονταν με πίστη και πόθο για τη Θεία Λειτουργία. Γυναίκες αγράμματες, της Δευτέρας Δημοτικού, που μετά βίας γνώριζαν ανάγνωση και γραφή της ελληνικής γλώσσας, ήξεραν άπ' έξω τα απολυτίκια όλων των κινητών και ακίνητων εορτών του εκκλησιαστικού έτους και όλες τις ιερές ακολουθίες (μεσονυχτικό, ώρες, όρθρο, εσπερινό κλπ.). Είχαν τρίβει τόσο πολύ με την εκκλησιαστική γλώσσα που την ένιωθαν σαν μητρική τους γλώσσα. Η τριβή συντελεί πολύ στη μάθηση της γλώσσας. Όσες φορές τους ζητούσες να ερμηνεύσουν ορισμένες δύσκολες λέξεις και προτάσεις των εκκλησιαστικών κειμένων κατόρθωναν εκ των συμφραζομένων και με την φώτιση του Αγίου Πνεύματος να δίδουν σωστή απάντηση. Δεν καταλαβαίνουν στην αρχή το νόημα, άλλα με την συνεχή τριβή στην εκκλησιαστική γλώσσα και με τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος, όπως συνέβη και με τους Αποστόλους, τα κατανοούσαν με την καρδιά τους. Αυτό μου θυμίζει έναν ιεραπόστολο της Αφρικής που δε γνώριζε να μεταφράσει σε μία αφρικανική διάλεκτο τη λέξη «πιστεύω» και ρώτησε έναν Ιθαγενή χριστιανό. Εκείνος του απάντησε: «Πιστεύω σημαίνει ό,τι ακούω και καταλαβαίνω με την καρδιά μου.» Το ίδιο κάνουν και πολλοί, φτωχοί αγράμματοι χριστιανοί. Άκουγουν και καταλαβαίνουν με τη μακροχρόνια τριβή τα λειτουργικά κείμενα και τους ύμνους της Εκκλησίας με την καρδιά τους.
4. Μερικές αφορμές των υπηρετούντων στους ναούς πού απομακρύνουν τους χριστιανούς από τη θεία λατρεία
Τί τέλος πάντων είναι αυτό που απωθεί τους νέους και πολλούς μεγάλους αγράμματους και εγγραμμάτους από την Ορθόδοξη λατρεία; Θα απαντήσει κάποιος ότι είναι ή έλλειψη πίστεως, ευσέβειας και καλής διαθέσεως. Όχι δεν είναι πάντοτε η έλλειψη αυτών, διότι υπάρχουν πολλοί πού εκκλησιάζονται με πίστη και καλή διάθεση, αλλά απογοητεύονται από μερικές παράτυπες ενέργειες μερικών ιε-ρέων και ιεροψαλτών της Εκκλησίας, πού διώχνουν με τίς ενέργειες των πολλούς ανθρώπους από τη λατρεία.
Πολλοί εκκλησιαζόμενοι παρακολουθούν με αφοσίωση τις λατρευτικές ακολουθίες, αλλά δεν αντιλαμβάνονται τις λέξεις των ύμνων, διότι μερικοί ψάλτες τους ψάλλουν με συρόμενη φωνή υπερτονίζοντας μόνο τα φωνήεντα αυτών. Δεν καταλαβαίνεις ούτε μία λέξη από τη ψαλμωδία τους. Επιδίδονται περισσότερο στην επίδειξη της φωνής και της ψαλμωδίας τους και όχι στην καθαρή διατύπωση του νοήματος των ύμνων.
Το ίδιο κάνουν και μερικοί ιερείς στις εκφωνήσεις των ιερών ακολουθιών. Λέγουν τις δεήσεις και γενικά τη θεία Λειτουργία και τα ευαγγελικά αναγνώσματα με παρατεταμένη τη ψαλμωδία, σχεδόν τραγουδιστά, διαστρεβλώνοντας το νόημα.
Σε μερικούς ναούς και μοναστήρια οι ψάλτες και οι ιερείς για να τελειώσουν γρήγορα τις μακρές εκκλησιαστικές ιερές ακολουθίες τις αναγινώσκουν ή τις ψάλλουν τόσο βιαστικά, που περικόπτουν συλλαβές και λέξεις. Οι εκκλησιαζόμενοι, δεν καταλαβαίνουν τίποτε από όσα αναγιγνώσκονται και ψάλλονται. Ακούν μόνον μία ψαλμωδία, χωρίς να διακρίνουν τις λέξεις. Το κίνητρο μερικών ιεροψαλτών είναι αποκλειστικά η επίδειξη φωνής. Σκοπός μερικών είναι να δοξάσουν τον εαυτό τους και όχι το Θεό. Να φάνουν καλλίφωνοι, με εντυπωσιακή φωνή. Επίσης βάζουν τα μεγάφωνα σ' εκκωφαντική ένταση, που δεν διαφέρει άπ' την ένταση των μεγαφώνων ενός κέντρου διασκέδασης. Αντί να περιέλθει ό εκκλησιαζόμενος σε κατάνυξη προσευχής εκνευρίζεται, κουράζεται ψυχικά και απομακρύνεται από τους ναούς στη μέση της Θείας Λειτουργίας.
Η κατανόηση του περιεχομένου των ύμνων εξαρτάται περισσότερο από τη σωστή, χωρίς λάθη, καθαρή, κατανοητή ανάγνωση και ψαλμωδία. Τίθεται το ερώτημα και αν ακόμα μεταφράσουμε στην ομιλούμενη γλώσσα όλο το περιεχόμενο των βιβλίων της λατρείας μας και συνεχίσουν μερικοί από τους ιερείς και τους ιεροψάλτες μας να ψάλλουν και να αναγιγνώσκουν κατά τον ίδιο ακατανόητο τρόπο δεν θα καταλαβαίνουν και πάλι το νόημα των ύμνων οι εκκλησιαζόμενοι. Σε τί θα ωφελήσει ή μετάφραση; Πρέπει να διορθωθούν αυτά τα τρωτά της λατρείας από τους ιερείς και τους ψάλτες πρώτα και μετά να σκεφθούμε αν πρέπει να μεταφραστούν ή όχι τα Εκκλησιαστικά κείμενα.
5. Τρόποι εξοικειώσεως και τριβής των χριστιανών στην Εκκλησιαστική γλώσσα.
1) Να στρέψουμε τη προσοχή και το ενδιαφέρον των χριστιανών στην πνευματική γνήσια Θεία Λατρεία. Να γνωρίσουν οι νέοι την πλούσια σε λέξεις και νοήματα εκκλησιαστική γλώσσα από το σχολείο. Στο μάθημα των Θρησκευτικών ό θεολόγος να εξοικονομεί από το αναλυτικό πρόγραμμα του ορισμένα λεπτά της ώρας της διδασκαλίας του για την ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας και των άλλων ιερών ακολουθιών και όλων των αντιπροσωπευτικών εκλεκτών ύμνων των μεγάλων εορτών της Εκκλησίας μας. Να επωφελείται σε κάθε ευκαιρία στο μάθημα του για να ερμηνεύει στους μαθητές του τις φράσεις της Άγιας Γραφής και της εκκλησιαστικής υμνολογίας που συναντούν οι μαθητές κατά την εξέταση και την παράδοση των μαθημάτων του την ώρα διδασκαλίας. Να γίνεται ανάλυση της Θείας Λειτουργίας και των ύμνων της Εκκλησίας, όταν παρουσιάζεται ευκαιρία στη διδασκαλία του.
Από μία προσπάθεια μεταφράσεως της Θείας Λειτουργίας που έκανα στους μαθητές του Γυμνασίου διαπίστωσα ότι οι περισσότεροι ενδιαφέρονται να γνωρίσουν το νόημα των κειμένων αυτής. Με την ερμηνεία τριάντα με σαράντα δύσκολων μόνο λέξεων κατάλαβαν εύκολα το νόημα όλης της Θείας Λειτουργίας. Παρατήρησα ότι αγνοούν τις καταλήξεις των ονομάτων, των επιθέτων και των ρημάτων της καθαρεύουσας και γι' αυτό ρωτούν από τη θεία λειτουργία να τους εξηγήσεις και τις πιο γνωστές λέξεις. Εάν κατατοπιστούν στις γραμματικές καταλήξεις των λέξεων που συναντούν στο λειτουργικό κείμενο το κατανοούν εύκολα.
Η εξοικείωση των χριστιανών στην εκκλησιαστική υμνολογία επιτυγχάνεται και με τη συμμετοχή αυτών στις ψαλμωδίες των ύμνων. Οί μαθητές πρέπει από μικροί να ψάλλουν ύμνους των εορτών της Εκκλησίας. Ό Θεολόγος καθηγητής, όταν έχει γνώσεις Βυζαντινής μουσικής ή πρακτικής ψαλτικής ή με μαγνητοφωνημένες κασέτες, μπορεί να συμβάλει πάρα πολύ και σε αυτό. Η διοργάνωση σχολικής χορωδίας Βυζαντινής μουσικής στο σχολείο και στις ενορίες θα βοηθήσει πολύ στο σκοπό αυτό. Η οικογένεια, χάριν της διατηρήσεως της προγονικής μας γλώσσας και της καλής θρησκευτικής αγωγής των παιδιών της, να τα προτρέπει με το παράδειγμα της στον τακτικό εκκλησιασμό. Να τα προμηθεύσει εγκόλπια της Θείας Λειτουργίας, καθώς και άλλα βιβλιαράκια με κείμενο και μετάφραση των άλλων ιερών ακολουθιών. Να παρακολουθούν κατά την ώρα του εκκλησιασμού τους μαζί με τα παιδιά τους αυτά που ψάλλονται και διαβάζονται στους ναούς. Να συζητούν σε κάθε ευκαιρία το βάθος του νοήματος των εκκλησιαστικών ύμνων.
6. Προσπάθειες της Εκκλησίας για τη διόρθωση της καταστάσεως
Για τη διόρθωση της επικρατούσης καταστάσεως στη λατρεία διατυπώνονται μερικές σκέψεις:
α) Η Εκκλησία ομοιάζει σαν την στοργική μητέρα, πού δεν μπορεί να ταΐσει στο δεκάμηνο παιδί της το κρέας χωρίς να το αλέσει στο μπλέντερ. Μέχρις ότου μεγαλώσει για να το μασάει (το αλέθει) με τα δόντια του. Κάτι παρόμοιο γράφει ο Απ. Παύλος προς τους Κορινθίους: ότι «Και εγώ αδελφοί, ουκ ηδυνήθην υμίν λαλήσαι ως πνευματικοίς, άλλ' ως σαρκικοίς, ως νηπίοις εν Χριστώ. Γάλα υμάς επότισα και ου βρώμα. Ούπω γαρ ηδύνασθε. Άλλ' ούτε έτι νυν δύνασθε έτι γαρ σαρκικοί έστε» (Α' Κορινθ. Γ' 1-2). Το ίδιο κάνει και η Εκκλησία η οποία με το τακτικό της κήρυγμα στους ιερούς ναούς προσφέρει δια της ερμηνείας και αναλύσεως των κειμένων και των ύμνων της λατρείας την πνευματική τροφή απλοποιημένη σε όσους δεν μπορούν να την κατανοήσουν. Επίσης συνιστά ή παραχωρεί εντός του ναού τη χρήση βιβλιαρίων ερμηνείας της θείας Λειτουργίας και όλων των Ιερών ακολουθιών της λατρείας, σε δυο παράλληλες στήλες ή σελίδες, όπου στη μία στήλη ή σελίδα αναγράφεται το πρωτότυπο κείμενο και στη διπλανή στήλη ή σελίδα αναγράφεται η πιο απλή και αποδοτική σε νόημα μετάφραση. Με αυτό τον τρόπο οι εκκλησιαζόμενοι παρακολουθούν το κείμενο και όπου δεν καταλαβαίνουν προστρέχουν στη μετάφραση.
β) Οι εκκλησιαστικές ενορίες να προγραμματίζουν τακτικά διαλέξεις ερμηνείας των τελουμένων ιερών ακολουθιών στους ναούς και θείο κήρυγμα των αναγιγνωσκομένων αγιογραφικών περικοπών από τον άμβωνα.
γ) Στις έδρες των Μητροπόλεων να λειτουργεί Σχολή Βυζαντινής μουσικής, για να προετοιμάζονται πιστοί ιεροψάλτες με πολλά πνευματικά και φωνητικά προσόντα και γνώσεις μουσικής και να διοργανώνονται τακτικά σεμινάρια για τα καθήκοντα των ιερέων και των ιεροψαλτών,
δ) Ό προϊστάμενος της ενορίας να είναι υπεύθυνος για την ακριβή τήρηση της εφαρμογής της ορθής αναγνώσεως και ψαλμωδίας όλων των Ιερών ακολουθιών. Οι εκκλησιαζόμενοι να διατυπώνουν γραπτώς τις παρατηρήσεις των και να τις βάζουν σε ένα γραμματοκιβώτιο του ναού, η δε εκκλησιαστική επιτροπή να φροντίζει για τη διόρθωση των αναφερομένων παρατηρήσεων.
ε) Για να μην παρατείνονται πολύ οι ακολουθίες να ψάλλονται όλοι οι ύμνοι μόνον μία φορά και να αποφεύγονται οι πολύ αργοί ρυθμοί της ψαλμωδίας σε μερικούς ύμνους της θείας Λειτουργίας.
7. Είναι δυνατόν να μεταφραστούν ή να γράφουν νέοι εφάμιλλοι ύμνοι της Εκκλησίας στη δημοτική γλώσσα;
Το ερώτημα είναι κατά πόσο είναι δυνατόν να μεταφραστούν στη δημοτική γλώσσα τα εκκλησιαστικά κείμενα ή να γράφουν καινούργια σε απλή σε εφάμιλλο ύψος του περιεχομένου τους; Δυστυχώς κατεβάσαμε την ομιλούμενη νεοελληνική γλώσσα σε τόση πολύ χαμηλή στάθμη, που δε μπορεί να αποδώσει πλήρως το ουσιαστικό και κύριο νόημα των εκκλησιαστικών κειμένων έστω και για βοήθημα.
Υπάρχουν εκκλησιαστικοί ύμνοι αναντικατάστατοι και ανεπανάληπτοι στο ύφος, στο νόημα, στο είδος και στο μέλος τους. Δεν είναι δυνατό να διατηρήσουν όλα, το βάθος και το ύψος του λογοτεχνικού και νοηματικού μεγαλείου τους με οποιαδήποτε αρίστη μετάφραση στη ομιλούμενη Ελληνική γλώσσα. Όπως συμβαίνει στις εικαστικές τέχνες, της γλυπτικής, της ζωγραφικής κ. λ. π., πού τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών καθίστανται ανεπανάληπτα, οσονδήποτε και αν προσπαθήσουν να τα ξαναφτιάξουν οι ίδιοι ή άλλοι διακεκριμένοι καλλιτέχνες, έτσι και στην εκκλησιαστική ποίηση και λογοτεχνία υπάρχουν κείμενα και ύμνοι που δε μπορούν να ξαναγίνουν παρόμοια με κανένα τρόπο με άλλες λέξεις. Είναι έργα τόσο μεγάλης αξίας πού και αυτός ό πανδαμάτορας χρόνος τα σεβάστηκε και τα αναγνώρισε ως αριστουργήματα των αιώνων π.χ. οι ύμνοι των Χριστουγέννων, των Θεοφανείων, της 'Υπαπαντής, του Τριωδίου, της Μ. Τεσσαρακοστής, της Μ. Εβδομάδας, του Πάσχα, της Πεντηκοστής και άλλων εορτών, τα όποια είναι αδύνατο να τα μεταφράσει κανείς στην ομιλούμενη γλώσσα, με την ίδια λογοτεχνική δύναμη και συμπύκνωση των νοημάτων και το ίδιο μέλος. Η προσέγγιση του ενός σημείου θα είναι πάντα σε βάρος του άλλου. Θα απολέσουμε μεγάλο μέρος από το βαθύ νόημα, το λογοτεχνικό μεγαλείο και την ασύγκριτη αξία των λειτουργικών μας κειμένων και των εκκλησιαστικών μας ύμνων. Όσο και αν προσπαθήσουμε δεν είναι δυνατόν να πετύχουμε την ίδια λογοτεχνική ωραιότητα και το ίδιο κατανυκτικό μέλος.
Ένας άλλος τρόπος λύσεως του προβλήματος είναι να γραφτούν από την αρχή στην απλή ομιλούμενη γλώσσα νέοι ύμνοι και ευχές με το ίδιο αγιογραφικό, δογματικό και θεολογικό περιεχόμενο. Αυτό θα αποδεσμεύσει τους συγγραφείς από τη προσκόλληση τους στα παλαιά κείμενα της εκκλησιαστικής λατρείας. Ομοιάζει με την αρχιτεκτονική που κτίζει από την αρχή μία πόλη, χωρίς να δεσμεύεται από την παλιό ρυμοτομία και τα σχέδια των παλιών κτιρίων.
Η μετάφραση ομοιάζει με την αρχιτεκτονική που επιδιορθώνει και τροποποιεί τα παλιά ρυμοτομικά σχέδια και τα οικοδομήματα μίας πόλης. Δε μπορεί να κινηθεί ελεύθερα στο έργο της ρυμοτομίας και των αρχιτεκτονικών σχεδίων. Ο μεταφραστής δεσμεύεται από την υμνολογία της Εκκλησίας, γιατί το απαιτεί να κρατηθεί γνήσιο το δόγμα και η παράδοση της πίστεως μας. Ο μεταφραστής οσαδήπτε προσόντα και αν έχει, ευσέβεια, πίστη, ευφυΐα μόρφωση, μακροχρόνια πείρα, δεν θα κατορθώσει να μεταφράσει τα εκκλησιαστικό κείμενα στο ίδιο μεγαλείο της λογοτεχνικής των εκφράσεως και δύναμης των νοημάτων των. Θα είναι αμφίβολη σε μεγάλο ποσοστό ή διατήρηση του αρχικού ύφους, της λογοτεχνικής αξίας του μέλους και του βάθους του νοήματος του κάθε ύμνου.
Τα εκκλησιαστικά κείμενα συντάχθηκαν κάτω από ειδικές συνθήκες πίστεως, αφοσιώσεως και θερμής, ειλικρινούς αγάπης προς το Θεό. Πολλοί από τους συγγραφείς των έζησαν σε πολύ δύσκολα χρόνια, βαρβαρικών επιδρομών, μακροχρόνιων αιματηρών εμφυλίων ή αλλόφυλων πολέμων, συχνών θανατηφόρων επιδημικών ασθενειών, που δεν υπήρχε άλλο καταφύγιο παρά μόνο ο Τριαδικός Θεός, η Υπεραγία Θεοτόκος, οι Άγιοι Απόστολοι, οι Άγιοι, οι Μάρτυρες και Όσιοι της Εκκλησίας μας. Όταν έγραφαν ύμνους ανέθεταν τις ελπίδες της σωτηρίας των με πολλή θερμή πίστη και αφοσίωση στην Αγία Τριάδα, στην Παναγία και στους Αγίους της Εκκλησίας. Οι ύμνοι είναι το ξεχείλισμα της ψυχής των. Πρέπει να βρεθούν άνθρωποι της ίδιας πνευματικής στάθμης, πίστεως, ταπεινώσεως και αγάπης προς το θεό, με τις ίδιες κατανυκτικές συνθήκες των συγγραφέων που έγραψαν τους μέχρι σήμερα υπάρχοντας ύμνους για να μεταφράσουν ή να γράψουν καινούργιους ύμνους. Το να γράφει κανείς ωραία κοσμικά ποιήματα λογοτεχνίας είναι εν μέρει έμφυτο, άλλα το να γράψει εκκλησιαστικούς ύμνους πίστεως και δόγματος είναι θείον χάρισμα και χριστιανικό βίωμα του συγγραφέα.
Από μία σύντομη ανασκόπηση των δέκα τελευταίων αιώνων, φαίνεται ότι ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των πιστών χριστιανών που έζησαν, ελάχιστοι χριστιανοί συγγραφείς βρέθηκαν να γράψουν ύμνους διαχρονικούς εφάμιλλους με τους πρώτους εκκλησιαστικούς ύμνους. Είναι δύσκολο να βρεθούν σήμερα κατά παραγγελία εφάμιλλοι υμνογράφοι για να μεταφράσουν ή να γράψουν από την αρχή στην εξασθενημένη από απόψεως βάθους νοημάτων και πλούτο λέξεων Νεοελληνική Δημοτική γλώσσα νέους ύμνους εξ ίσου ωραίους στο ύφος και στο μέλος με τους παλαιούς ύμνους. Δεν υπάρχουν οι ίδιες ψυχολογικές συνθήκες από κάθε άποψη.
8. Η στάση της Εκκλησίας στο θέμα της μεταφράσεως των εκκλησιαστικών κειμένων.
Το πρόβλημα της μεταφράσεως των εκκλησιαστικών κειμένων και ύμνων συγκρούεται μεταξύ της προσελκύσεως των αγνοούντων τη γλώσσα της ορθόδοξης λατρείας και της χρήσεως και διατηρήσεως των αριστουργημάτων των εκκλησιαστικών κειμένων στη γλώσσα τους. Η διατήρηση των θα απομακρύνει τους νέους από τον εκκλησιασμό, ενώ ή μετάφραση των θα αχρηστεύσει και θα καταστρέψει τα ασύγκριτα, ανεπανάληπτα λογοτεχνικά έργα της Ελληνικής υμνολογίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Θα ξεχαστεί εντελώς ή πλούσια σε λέξεις και νοήματα εμπνευσμένη Ελληνική γλώσσα. Θα περιφρονηθεί ο θησαυρός της λογοτεχνίας του έθνους μας και θα παραβιάσουμε την ιερά παράδοση της Εκκλησίας.
Η Εκκλησία δεν πρέπει να ενεργήσει βεβιασμένα στο ζήτημα αυτό, ούτε κατά ούτε υπέρ. Άς αφήσει να ωριμάσει το θέμα. Με το πέρασμα του χρόνου θα της δείξει η χάρη του Θεού τί πρέπει να κάνει. Με σύνεση να σφυγμομετρήσει τους κτύπους της διαθέσεως των πιστών της και να εξετάσει προσεκτικά με κατανόηση και τις δυο παρατάξεις. Πρωτεύει να καλύψει τα κενά των γνώσεων της εκκλησιαστικής γλώσσης στο ποίμνιο της και να προσπαθήσει να διατηρήσει στη λατρεία της τα αριστουργήματα της Εκκλησιαστικής λογοτεχνίας.
Να μην παρασυρθεί από τις φωνές ορισμένων «προοδευτικών» νεωτεριστών, που θέλουν να τα γκρεμίσουν όλα για να κτίσουν δήθεν μία νέα κοινωνία, άλλ' ούτε πάλι να αρκεσθεί στις γνώμες ορισμένων μορφωμένων που αδιαφορούν για τους αγράμματους. Αυτά πρέπει να ζυγισθούν στην πιο ευαίσθητη πλάστιγγα ακριβείας (πλάστιγγα φαρμακείου) για να εξακριβωθεί αμερόληπτα προς τα που βαραίνει περισσότερο ή πλάστιγγα. Πολλοί ζήτησαν να μεταφρασθεί το Ευαγγέλιο στην κοινή γλώσσα για να το διαβάζουν κατ' οίκον, αλλά δεν φάνηκαν συνεπείς όταν μεταφράστηκε. Πολλά είναι προφάσεις για να δικαιολογούνται για την παράληψη των θρησκευτικών των καθηκόντων
Η Εκκλησία να αντιμετωπίσει το θέμα κατόπιν μακράς προετοιμασίας με πολύ σύνεση έπ' ωφελεία, της σωτηρίας των πιστών και της διατηρήσεως του πνευματικού θησαυρού. Στο θέμα αυτό υπάρχουν πολλά υπέρ και ελάχιστα εναντίον, τα οποία μπορούν να αντιμετωπισθούν. Ανώδυνη λύση δίδεται στο πρόβλημα αυτό, εάν, σύμφωνα με τις δημοκρατικές αρχές, ανεβάσουμε σε όλες τις τάξεις του λάου την πνευματική στάθμη αυτού στη μάθηση, στην τριβή και στην εξάσκηση του στην γνήσια Ελληνική γλώσσα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου